Antef (1) (fl. XX w. p.n.e.): kapłan i przywódca wypraw górniczych z XII dynastii. Służył Amenemhetowi I (1991-1962 p.n.e.) jako prorok boga Min (1) i przywódca wypraw po koronę. Interf prowadził wyprawy do Wadi Hammamat i innych miejsc pustynnych w poszukiwaniu kamieniołomów i kopalń. Egipcjanie rozszerzali swoją kontrolę nad zasobami naturalnymi w okresie Państwa Środka (2040-1640 p.n.e.).

Antef (2) (fl. XV w. p.n.e.) : namiestnik i urzędnik wojskowy z XVIII dynastii. Służył Totmesowi III (1479-1425 p.n.e.) jako adiutant wojskowy. Pochodzący z Thinis Antef towarzyszył Totmesowi III w kampaniach wojskowych jako osobisty asystent. Z czasem Antef został królewskim heroldem i gubernatorem oaz na zachodniej, czyli Pustyni Libijskiej. Jego relacja biograficzna znajduje się na steli w Luwrze w Paryżu.

Arystokrata : Nomarchowie, władcy różnych prowincji, prowadzili życie rodzinne związane z administracją, polityką i służbą dworom faraona. Większość posiadała dziedziczne tytuły datowane na najwcześniejsze epoki narodu. Niektórzy byli hrabiami lub baronami w randze, ale w nomach pojawiali się dziedziczni książęta klanów arystokratycznych, spokrewnieni z obecnymi lub przeszłymi dynastiami. Te szlacheckie rodziny mieszkały w jedno- lub dwupiętrowych willach, a większość miała baseny z gazowaną wodą w rozległych ogrodach na dużych posiadłościach, otoczonych murami. Egipcjanie nie pływali w basenach, ale gromadzili się wokół nich i czasami jedli tam obiady. W niektórych epokach władcy nomów musieli rezydować w pałacu faraona jako goście władcy. Nomarsze i jego żonie dobrze by się żyło na dworze, wiedzieli jednak, że są zakładnikami za współpracę i lojalność swojego nomu. W administracji narodu służyły całe rodziny arystokratów. Niektóre rodziny miały trzy lub więcej pokoleń potomstwa sprawującego władzę. Do takiej linii należał Rekhmiré, wezyr Totmesa III (1479-1525 p.n.e.). Małżeństwa między nomarchami i arystokratami rzadko rodziły się z miłości. Lordowie nomów musieli się utrzymać sojusze z innymi osobami o tej pozycji. Ponieważ kobiety mogły dziedziczyć tytuły, stopnie, majątki i majątek oraz zajmowały główne stanowiska w nomach, targowały się o nagrody dla swojej rodziny i wychodziły za mąż za kandydata, który przyniósł równe lub lepsze propozycje na przyszłość.

Atak słownikowy: Atak polegający na odgadywaniu haseł na podstawie listy słów. Hasła mają niską entropię, ponieważ często składają się ze słów słownikowych i popularnych rzeczowników własnych. Osoba atakująca może utworzyć listę potencjalnych haseł uszeregowanych według popularności i wypróbować je jedno po drugim lub równolegle, aby znaleźć hasło, które ma skrót do wartości uzyskanej z jakiejś bazy danych skrótów haseł.

Atak CUBE: rodzaj techniki kryptoanalizy różnicowej wyższego rzędu, opisanej w 2008 roku w celu atakowania lekkich szyfrów strumieniowych. Kostka odnosi się do kombinacji bitów, na podstawie której można obliczyć różnicę wyższego rzędu, rozszerzając pojęcie sześcianu 3D na dowolne wymiary.

Automaty komórkowe: bezużyteczne w kryptografii. Jest źródłem wielu złych artykułów.

Atak czasowy: Atak wykorzystujący różnice czasowe w celu odkrycia sekretu i, bardziej ogólnie, naruszenia bezpieczeństwa kryptosystemu. Czasami czas działania algorytmu zależy od wartości tajnych danych wejściowych, co może wywołać pewne zdarzenia, takie jak wzorce "jeśli - to" lub inna operacja o zmiennym czasie. Na przykład jednostki arytmetyczne niektórych procesorów wykonają instrukcję mnożenia w mniejszej liczbie cykli, jeśli jedno z wejść ma wartość zero. Podręcznikowy przykład ataku czasowego ma na celu potęgowanie do kwadratu i mnożenia (lub mnożenie przez podwajanie i dodawanie), w którym wykładnik prywatny (lub skalar) jest skanowany bit na bit. Atakujący mogą również wykorzystać wycieki czasu, aby zidentyfikować wynik operacji kryptograficznej (np. weryfikację dopełnienia) lub rodzaj błędu, który występuje, gdy nie zostanie zwrócony szczegółowy kod błędu (jak w przypadku środków łagodzących atak Mangera).

Atlantyda: Legenda o Atlantydzie ("wyspie na Atlantyku") pojawia się po raz pierwszy w dwóch dialogach, Timajosie i Kritiasie, napisanych około 355 roku p.n.e. przez ateńskiego filozofa PLATO. Platon opisuje Atlantydę jako rozległą, bogatą wyspę lub kontynent, który istniał 9000 lat wcześniej na Oceanie Atlantyckim. Domena ta była społeczeństwem idealnym, zamieszkanym przez postępowy i cnotliwy lud, który podbijał na wschód, do Europy i Afryki. Ale ich żądza władzy rosła, aż wściekli bogowie zesłali potop, który zatopił wyspę. Pomimo naszej współczesnej fascynacji tą legendą wydaje się jasne, że Atlantyda nigdy nie istniała w postaci opisanej. Platon prawdopodobnie wymyślił tę opowieść jako przypowieść o autodestrukcyjnej dumie. Niektórzy współcześni uczeni uważają, że historia Platona może być zapisem liczącej około 1100 lat baśni ludowej opowiadającej o upadku CYWILIZACJI MINOJSKIEJ w regionie Morza Egejskiego. ARCHEOLOGIA dostarczyła informacji o wulkanicznej wyspie Thera (współczesne Santorini), która znajdowała się pod wpływem i/lub kontrolą Minojczyków i została zniszczona w XVII wieku p.n.e. w wyniku masowej erupcji wulkanu. Erupcja ta spowodowała zanurzenie większości wyspy, co spowodowało powstanie fal pływowych i chmur popiołu we wschodniej części Morza Śródziemnego, w tym na wyspie KRETA. Atlantyda Platona może być zniekształconym wspomnieniem zniszczenia Thery lub upadku minojskiej Krety, rzutowanym poza świat śródziemnomorski.

Atlas: W MICIE Atlas był jednym z TYTANÓW (rasa półbogów, która rządziła wszechświatem przed pojawieniem się bogów olimpijskich). Po obaleniu Tytanów przez bogów, Atlas został skazany przez ZEUSA na wieczne trzymanie nieba na ramionach. Grecy kojarzyli Atlas z Dalekim Zachodem. Do połowy 400 roku p.n.e. utożsamiano go z pasmem górskim Atlas w Afryce Północnej, a jego imieniem nadano Ocean Atlantycki (gr. Atlantikos, "Atlas"). Mówi się, że Atlas jest ojcem HESPERYD (córek Wieczoru), które opiekowały się legendarnym ogrodem na Zachodzie, w którym rosły złote jabłka. Kiedy bohater HERAKLES przybył po kilka takich jabłek dla swojej dwunastej Pracy, Atlas zaoferował, że mu je zdobędzie, jeśli w międzyczasie łaskawie podtrzyma niebo. Wracając z trzema złotymi jabłkami, Atlas zamierzał zostawić Heraklesa trzymającego niebiański baldachim, ale Heraklesowi udało się oszukać Atlasa, aby wznowił przydzielone mu brzemię. Zdarzenie to przedstawiono na słynnej płaskorzeźbie z marmuru ze Świątyni Zeusa w OLIMPII.

Atreusz: Ten mityczny król MYKEN był ojcem bohaterów AGAMEMNONA i MENELAOSA, których w poezji często nazywa się Atreidai (synami Atreusa). Atreus i jego brat Tyestes pracowali pod dziedziczną klątwą spuszczoną na ich ojca, PELOPSA. Wydarzenia z ich własnego życia utrwaliły tę klątwę. Tyestes obraził Atreusa, uwodząc jego żonę i kradnąc złotego barana, dowód królestwa. Atreus wygnał brata, ale potem, udając pojednanie, zaprosił go na bankiet. Podczas uczty Atreus zdradziecko podał ugotowane mięso własnych dzieci Tyestesa, które zjadł nieświadomy gość. Uświadomiwszy sobie horror, Thyestes rzucił klątwę na swojego brata i odszedł. Klątwa ta spełniła się, gdy ocalały syn Tyestesa, Ajgistos, pomógł zamordować Agamemnona po jego powrocie z WOJNY TROJAŃSKIEJ. Bankiet Atreusa i Tyestesa był ulubionym odniesieniem w późniejszej poezji greckiej i rzymskiej. Rzymski mąż stanu i filozof Seneka (ok. 60 n.e.) napisał tragedię Thyestes, przedstawiającą na scenie potworne wydarzenia.

Attyka: Attyka odnosi się do terytorium Aten. Nazwany być może od greckiego słowa aktē oznaczającego "cypel", jest trójkątnym półwyspem w południowo-środkowej części Geece, rozciągającym się na południe do Morza Egejskiego. Szyjkę półwyspu graniczy z BOEOTIA (od północy i północnego zachodu) oraz z terytorium MEGARA (1) (od północnego zachodu). Zachodnie morze Attyki to Zatoka Sarońska, obejmująca między innymi wyspy SALAMIS (1) i AEGINA. Attyka zajmuje powierzchnię 1000 mil kwadratowych i jest o połowę mniejsza od Massachusetts. Górzysty teren sięga czterech oddzielnych szczytów: Góra Hymettus na południowym zachodzie (w pobliżu Aten); Góra Pentelicus w połowie drogi na wschodnie wybrzeże; Góra Parnes w północno-środkowej części; i góra Laurion na południowym krańcu. Zasoby naturalne Attyki odegrały kluczową rolę w uczynieniu Aten główną potęgą handlową, począwszy od V wieku p.n.e. Szczególnie znaczące było SREBRO wydobywane w Laurion. W Pentelicus i Hymettus wydobywano podziwiany marmur, a doskonała glina występująca na poddaszu odegrała ważną rolę w dominacji Aten na greckim rynku ceramiki w latach 800-700 i 500-400 p.n.e. Góry i wzgórza Attyki obejmują cztery odrębne równiny rolnicze, które od czasów prehistorycznych wyznaczały grupy osadnictwa. Istnieje (1) duża równina Aten, (2) południowa równina Mezogei ("środka lądu"), (3) małe północno-wschodnie równiny MARATON i Aphidna oraz (4) jedyna prawdziwie żyzna równina w Eleusis na zachodzie. Znaczenie Eleuzydy jako źródła pożywienia znajduje odzwierciedlenie w starożytnych, państwowych TAJEMNICACH ELEUSIŃSKICH, które upamiętniały dar bogini DEMETER w postaci zboża dla ludzkości. Inne rośliny uprawiane na dość rzadkiej glebie poddasza obejmowały winorośl, figi i oliwki. Do innych ważnych miejsc należał Sunion na południowym krańcu Attyki, gdzie w latach czterdziestych czterdziestego wieku p.n.e. zbudowano słynną świątynię Posejdona.

astronomia: Starożytni Grecy byli pionierami badań astronomicznych w świecie zachodnim, katalogując gwiazdy i identyfikując pięć planet (oprócz Ziemi). Co najważniejsze, opracowali kilka modeli geometrycznych, które próbowały wyjaśnić ruchy ciał niebieskich w kategoriach koncentrycznych sfer i innych ścieżek orbitalnych. Niestety Grecy błędnie umieścili Ziemię w centrum wszechświata. Ta geocentryczna teoria została doprowadzona do fałszywej doskonałości przez Ptolemeusza z ALEKSANDRII (1) około roku 135 n.e. Po poprawkach dokonanych przez Ptolemeusza wydawało się, że model geocentryczny wyjaśnia cały ruch nieba obserwowalny gołym okiem. (Grecy nie posiadali soczewek teleskopowych, jedynie prymitywne przyrządy celownicze). System Ptolemeusza był tak przekonujący, że pozostał kanoniczny w późnej starożytności i średniowieczu, zanim został ostatecznie wyparty w 1543 roku n.e. przez heliocentryczny model Kopernika, który prawidłowo umieścił Słońce w centrum Układu Słonecznego. Jak na ironię, starożytny grecki astronom Arystarch z Samos (ok. 275 p.n.e.) stworzył prosty model heliocentryczny, ale pominięto go na rzecz bardziej obiecującego modelu geocentrycznego. Podobnie jak inne starożytne ludy, którym brakowało dokładnych kalendarzy, pierwsi Grecy polegali na wschodach i zachodach konstelacji, aby obliczyć rok ROLNICTWA. W urozmaiconym almanachu rolniczym poety HEZIODA "Działa i dni" (ok. 700 r. p.n.e.) wspomina się o pewnych obowiązkach sygnalizowanych przez gwiazdy - na przykład o zbieraniu winogron wczesną jesienią, gdy konstelacja ORION wzniesie się nad głowami. W wersetach HOMERA (ok. 750 r. p.n.e.) i innych wczesnych poetów Ziemię wyobraża się jako dysk otoczony strumieniem Oceanu (Okeanos). Wczesny filozof-naukowiec Tales z Miletu (ok. 585 p.n.e.) rozwinął tę koncepcję, wyobrażając sobie świat, który unosi się niczym kłoda po kosmicznym jeziorze wody. Następca Talesa, ANAKSYMANDER (ok. 560 r. p.n.e.), stworzył pierwszą, prymitywną teorię astronomiczną; postrzegał świat jako cylinder lub dysk zawieszony w przestrzeni, którego płaska górna część stanowiła zamieszkany świat, a widzialne niebo składało się z szeregu dopasowanych pierścieni tworzących półkulę. Słońce, Księżyc i gwiazdy to dziury w tych pierścieniach, przez które widać odległy niebiański ogień. Oczywistą słabością teorii Anaksymandra była niemożność wyjaśnienia zagadkowych ruchów planet. Pięć planet znanych Grekom to Merkury, Wenus, Mars, Jowisz i Saturn (używając współczesnych nazw). Gołym okiem wyglądają jak jasne gwiazdy, ale ich indywidualny, zapętlony postęp na nocnym niebie przyniósł im grecką nazwę plan?etai, czyli "wędrowcy". Ruchy planet po raz pierwszy wiarygodnie wyjaśnił genialny matematyk Eudoksos z KNIDOS, który był uczniem PLATONA w AKADEMII w Atenach (ok. 350 r. p.n.e.). Eudoksos utrzymywał, że wszystkie ruchy nieba są spowodowane okrągłymi obrotami 27 koncentrycznych sfer, których środkiem jest Ziemia. Wszystkie właściwe gwiazdy istnieją na jednej, najbardziej zewnętrznej kuli (według Eudoksosa), ale każda planeta składa się z nie mniej niż czterech koncentrycznych sfer, które wirują wzdłuż różnych osi, tworząc nieregularny bieg planety. Podobnie Słońcem i Księżycem rządzą trzy sfery. Większą precyzję zdawało się osiągnąć dodanie większej liczby kul przez młodszego współczesnego Eudoksosa Kalipa z Kyzykosa i wielkiego ARYSTOTELESA (oba ok. 330 r. p.n.e.). Innym astronomem tego ateńskiego rozkwitu intelektualnego był Heraklides Ponticus (podobnie jak Eudoksos, młodszy współpracownik Platona w Akademii). Korzystając z modelu geocentrycznego, Heraklides zasugerował, że sama Ziemia obraca się wokół własnej osi. Wszyscy ci myśliciele traktowali astronomię jako wyzwanie związane z geometrią, a nie fizyką; wydaje się, że nie było teorii dotyczących tego, jakie siły mechaniczne spowodowałyby ruch kul. Co zrozumiałe, Grecy nie mieli wiedzy o astrofizyce; tematy takie jak grawitacja czy skład chemiczny gwiazd były w dużej mierze niezbadane. Arystarch z Samous był uczniem arystotelesowskiej szkoły perypatetycznej w Atenach około 275 r. p.n.e. Odrzucając model Eudoxana, Arystarch wynalazł teorię heliocentryczną, która słusznie zakładała, że Ziemia i planety krążą wokół Słońca, a Ziemia wiruje wokół własnej osi. Podobnie jak poprzedni astronomowie, Arystarch wyobrażał sobie, że gwiazdy są rozmieszczone wzdłuż ogromnej zewnętrznej kuli, ale sądził, że ta kula jest nieruchoma. Słusznie sądził także, że pozorny ruch gwiazd jest iluzją stworzoną przez orbitę Ziemi. Niewiele pism Arystarcha przetrwało, a jego teorię znamy głównie od późniejszych autorów. Ta teoria heliocentryczna nie była akceptowana w starożytności z dwóch powodów. Po pierwsze, było to sprzeczne z panującymi przekonaniami religijno-filozoficznym, usuwając ludzkość z centrum stworzenia. Po drugie, nie udało się w zadowalający sposób wyjaśnić braku paralaksy gwiazdowej - innymi słowy, jeśli Ziemia porusza się w przestrzeni, wówczas gwiazdy powinny przesuwać się na boki nad głową, czego najwyraźniej nie robią. (W rzeczywistości gwiazdy zmieniają nieznacznie swój kąt, gdy Ziemia krąży wokół nich, ale ich ogromna odległość od Ziemi sprawia, że ta zmiana jest niewidoczna gołym okiem). Kolejnym wielkim nazwiskiem w greckiej astronomii jest Apoloniusz z Pergé (grecki miasto w południowo-zachodniej Azji Mniejszej), który działał w Aleksandrii około 200 roku p.n.e. Apoloniusz, geniusz matematyczny, zrewolucjonizował teorię geocentryczną, porzucając nieporęczne sfery Eudoksosa na rzecz dwóch różnych modeli wyjaśniających ruch ciał niebieskich za pomocą nieregularnych orbit zwanych ekscentrykami i epicyklami. Na przykład teoria epicykliczna wyobrażała sobie planetę kręcącą się po małym okręgu, jednocześnie krążącą wokół Ziemi po znacznie większym okręgu. Jednym z niewielu praktycznych astronomów starożytności był Hipparch z Nicei (greckie miasto w zachodniej Azji Mniejszej). Działał na Rodos około 135 r. p.n.e. Hipparch wynalazł lub ulepszył przyrząd obserwacyjny zwany dioptrą i jako pierwszy sporządził mapę i skatalogował około 850 gwiazd. Dzieła Apoloniusza i Hipparcha położyły podwaliny pod powstanie największego astronoma starożytnego świata, Klaudiusza Ptolemeusza, zwykle zwanego Ptolemeuszem (ale niebędącego członkiem macedońsko-egipskiej dynastii królewskiej używającej tego imienia). Ptolemeusz, greckiej krwi, rzymski obywatel Aleksandrii, działał około 127-140 n.e., w czasach Cesarstwa Rzymskiego. Jego pisemnym arcydziełem był Almagest, który przetrwał w średniowiecznym tłumaczeniu na język arabski. (Tytuł ten jest arabską formą nieoficjalnego greckiego tytułu Megist?e, "największy", czyli podręcznika.) W 13 księgach Almagest przedstawił sumę ówczesnej wiedzy astronomicznej, powiększoną o pracę Ptolemeusza na temat model geocentryczny. Dzięki pionierskiemu wykorzystaniu przyrządu celowniczego znanego jako astrolabium armilarne (poprzednika średniowiecznego astrolabium) Ptolemeusz wśród wielu innych swoich osiągnięć powiększył także mapę gwiazd Hipparcha.

Atalanta: W MICIE Atalanta była arkadyjską lub boeocką bohaterką o atletycznym, leśnym, dziewiczym typie (na wzór bogini ARTEMIDY i AMAZONKI). Ukochana przez bohatera Meleagera, Atalanta dołączyła do niego w POLOWANIU NA DZIKA KALIDOŃSKIEGO. Jednak najbardziej znana legenda o Atalancie dotyczy jej MAŁŻEŃSTWA. Nie chcąc wychodzić za mąż, oświadczyła, że podporządkuje się tylko mężczyźnie, który pokona ją w wyścigu pieszym. Według jednej wersji miała podążać za konkurentem wyścigowym z włócznią i dźgać go, gdy go wyprzedzała. Ostatecznie zdobył ją zalotnik o imieniu Melanion (lub Hippomenes), który z pomocą bogini Afrodyty zdobył trzy złote jabłka. Podczas wyścigu rzucał te skarby jeden po drugim na drogę Atalanty; zatrzymując się, aby je zdobyć, przegrała konkurs. Ich syn otrzymał imię Partenopajos ("narodzony z dziewicy").

Atena : ta ważna grecka bogini była strażniczką miasta ATENY - którego imię podzieliła - oraz patronką mądrości, rękodzieła i zdyscyplinowanego aspektu wojny. Atena była czczona na AKROPOLIS kilku greckich miast, m.in. ARGOS i SPARTA. Jednak jej najważniejsza świątynia znajdowała się na ateńskim akropolu, gdzie w roku 438 p.n.e. kulminacją serii świątyń był budynek będący klejnotem starożytnej ARCHITEKTURY: PARTENON, czyli Świątynia Dziewicy Ateny. Imię Atena, podobnie jak imię Ateny, w rzeczywistości nie jest greckie; końcówka -na należy do języka nie-Greków, którzy poprzedzili Greków jako mieszkańców Grecji kontynentalnej. W swojej przedgreckiej postaci Atena była prawdopodobnie bóstwem patronką królów, których pałaców na wzgórzach strzegła jako bożek ukazany w zbroi; w swoim ostatecznym pochodzeniu może być spokrewniona z uzbrojonymi boginiami starożytnego Bliskiego Wschodu, takimi jak mezopotamska Isztar. Po około roku 2100 p.n.e., kiedy greccy najeźdźcy zaczęli przejmować ziemię Grecji, Atena została włączona do rozwijającej się RELIGII GRECKIEJ (podobnie jak inne przedgreckie boginie, w tym HERA i ARTEMIS). Zachowując swoją zbroję i związek ze szczytem wzgórza, Atena weszła do greckiego MITÓW jako córka wielkiego boga ZEUSA. Proces ten nastąpił w epoce mykeńskiej (1600-1200 p.n.e.), jak sugeruje wzmianka o "Pani Atany" na zachowanej glinianej tabliczce mykeńskiej, zapisanej pismem LINEAR B i datowanej przez archeologów na rok 1400 p.n.e. Uroczy mit o narodzinach Ateny z głowy Zeusa opowiadają poeci HEZJOD (ok. 700 r. p.n.e.) i PINDAR (467 r. p.n.e.). Wygląda na to, że Zeus połknął swoją pierwszą żonę, Metis, gdy ta była w ciąży. Zrobił to, ponieważ proroctwo ostrzegało go, że w przeciwnym razie Metis urodzi syna, którego przeznaczeniem będzie obalenie jego ojca. Ale Zeus wkrótce poczuł straszny ból głowy. A kiedy bóg kowal HEFAISTOS rozłupał czaszkę Zeusa, z niej wyskoczyła bogini Atena - dorosła, w pełnej zbroi, wydając wojenny okrzyk. Opowieść ta z pewnością zawiera prymitywny motyw religijno-polityczny: mianowicie pokazuje absolutnie, że bogini jest córką Zeusa i dlatego jest mu podporządkowana. Historia ta symbolizuje również, że Zeus i Atena wykazują się sprytem (gr. m?etis). Scena narodzin to ulubiony motyw zachowanych greckich malowideł wazowych z VI wieku p.n.e. naprzód. Uważano, że Atena, bogini mądrości organizacyjnej, kieruje typowym greckim państwem-miastem (nie tylko Atenami). Do jej kultowych tytułów zaliczały się Boulaia, "bogini RADY", i Polias, "bogini miasta". W tych funkcjach przypominała Zeusa, boga kosmicznego porządku, którego tytuły obejmowały Poleios, "władcę miasta". W późniejszych stuleciach w naturalny sposób związała się z akademicką mądrością FILOZOFII. Jako obrończyni cywilizowanego życia Greków Atena odegrała znaczącą rolę w mitach porządku i chaosu. Wyobrażano ją jako walczącą dzielnie w odwiecznej wojnie bogów przeciwko zbuntowanym GIGANTOM. Słynny fragment Wielkiego Ołtarza w Pergamonie, wyrzeźbiony około 180 r. p.n.e. a teraz w Berlinie pokazuje Atenę ciągnącą za włosy pokonanego przywódcę Gigantów, Alcyoneusa. W innych mitach wielokrotnie pojawia się jako doradczyni bohaterów walczących z potworami i złoczyńcami. Pomaga HERAKLESOWI w jego Dwunastu Pracach, ODYSSEUSOWI w powrocie do domu i PERSEUSOWI (1) w zabiciu MEDUZY. Jako bogini wojny Atena nałożyła się na boga wojny ARES. Ale podczas gdy brutalny Ares ucieleśniał szaleństwo i marnotrawstwo wojny, Atena zwykle reprezentowała bardziej chwalebne aspekty - strategię, dyscyplinę i obronę narodową. Mówi się, że wprowadziła takie wynalazki wojskowe, jak statek, uzda konia i rydwan bojowy. W epickim poemacie HOMERA "Iliada" (spisanym około 750 r. p.n.e.) jest ona zagorzałym sojusznikiem Greków w walce z Trojanami, towarzyszącym w bitwie wybranym przez siebie wojownikom. Interweniuje, by pomóc swojemu ulubieńcowi, DIOMEDESowi, a w kulminacyjnym punkcie wiersza pomaga ACHILLESOWI zabić trojana HECTORA. Jednak na początku wiersza powstrzymuje Achillesa przed aktem przemocy wobec greckiego dowódcy AGAMEMNONA, ponieważ jest także bóstwem rozumu i kontroli. W poezji i sztuce sprzęt wojenny Ateny obejmuje napierśnik, hełm, włócznię i pewnego rodzaju tarczę. Czasem jej tarczą jest nadprzyrodzona egida (aigis), kojarzona także z Zeusem. Homer opisuje egidę jako przerażającą chmurę burzową, ale już w połowie VI wieku p.n.e. malarze waz wyobrażali sobie go jako płaszcz z koziej skóry na lewym ramieniu Ateny lub zakrywający jej pierś, ozdobiony żywymi wężami i ukazujący twarz pokonanej Meduzy. Później egidę zaczęto stylizować na okrągłą metalową tarczę z wytłoczonym wizerunkiem Meduzy. Mówi się, że do pokojowych obowiązków Ateny wynalazła tkactwo, przędzenie i inne rzemiosła domowe wykonywane przez KOBIET w starożytnym greckim świecie. Była także patronką stolarzy, garncarzy i (podobnie jak bóg Hefajstos) metalowców. Jej odpowiedni tytuł brzmiał Ergan?e, "pracownica". Ateńczycy przypisywali jej wprowadzenie uprawy oliwek, podstawy starożytnej greckiej diety i gospodarki. Legenda głosi, że Atena i bóg POSEJDON publicznie rywalizowali o to, kto zostanie bóstwem patronem Ateńczyków. Posejdon wbił swój trójząb w szczyt akropolu, wydobywając studnię ze słoną wodą; ale obok niego Atena zasadziła pierwsze drzewo oliwne i lud uznał ją za zwycięzcę. Studnia ze słoną wodą i święte drzewo oliwne były w czasach historycznych charakterystycznymi elementami ateńskiego akropolu. Atena była przedstawiana jako dostojna i piękna, choć surowa. W wersetach Homera Zeus nazywa ją czułym przydomkiem glaukopis, "szare oczy" lub "jasne oczy". Jej dziewictwo - cecha wspólna z boginiami Artemidą i HESTIĄ - może nawiązywać do jej pierwotnej postaci jako obrończyni cytadeli: jest nienaruszalna, jak forteca, którą nadzoruje. Jej słynny ateński tytuł kultowy brzmiał Partenos, "dziewica", a jej bardzo stary tytuł Pallas był również rozumiany jako oznaczający "dziewicę". W mitach Palladion był wizerunkiem Ateny zesłanej z nieba i czczonej przez Trojany. Pod koniec IV wieku p.n.e. Atena miała dwa sanktuaria na ateńskim akropolu. Jednym z nich był Partenon, w którym znajdował się wysoki na 35 stóp posąg Ateny Partenos ze ZŁOTA i kości słoniowej; drugim był Erectheion, w którym znajdował się mniejszy, niepamiętnie stary posąg Ateny Polias z drewna oliwnego. Ten prosty drewniany bożek był czczony podczas letniego święta Panathenaia ("całych Aten") - uważanego za urodziny Ateny - kiedy ludzie uroczyście przynosili bogini nową wełnianą suknię (peplos). Szczególnie duże święto, odbywające się co cztery lata, nazwano Wielką Panathenaia. Na początku lata podczas innego święta posąg Poliasa został zniesiony do morza w celu umycia. Grecy utożsamiali swoich bogów z pewnymi zwierzętami; Atena była kojarzona z wężami, a zwłaszcza z sowami. Folklor twierdził, że sowy są mądre, podobnie jak ich bogini. Współcześni uczeni uważają, że związki Ateny z sową, wężem i drzewem oliwnym są pozostałością jej prymitywnego, przedgreckiego kultu, którego początki sięgają trzeciego tysiąclecia p.n.e.

Ateny: To najważniejsze miasto starożytnej Grecji i jedno z trzech najważniejszych starożytnych miast, które ukształtowały zachodnią cywilizację, obok RZYMU i Jerozolimy. Kultura stworzona przez bogate i pewne siebie Ateny połowy IV wieku p.n.e. - w zakresie TEATRU, ARCHITEKTURY, RZEŹBY i FILOZOFII - stanowi kamień węgielny naszego nowoczesnego społeczeństwa. Co najważniejsze, Ateny były miejscem narodzin DEMOKRACJI (demokratia, "władza ludu"). Fizyczne miasto, upiększone bogactwem imperium, było cudem dla starożytnego świata - tak jak jest dzisiaj dla turystów i uczonych odwiedzających Ateny (obecnie współczesna stolica Grecji). Nie bez powodu ateński mąż stanu PERIKLES nazwał swoje miasto "najwspanialszym imieniem w historii" moc, o której należy pamiętać na zawsze. Klęska w WOJNIE PELOPONESKIEJ (431-404 p.n.e.) złamała imperialną potęgę Aten, ale miasto pozostało ważne politycznie przez następne stulecie i wpływowe kulturowo przez resztę starożytności. Korzystna lokalizacja pomogła uczynić miasto wielkim. Położone w południowo-środkowej Grecji, na półwyspie zwanym ATTYKĄ, Ateny leżą na największej równinie w regionie, na której w czasach historycznych uprawiano zboże i oliwki. Równina otoczona jest górami i przez miasto oraz w jego pobliżu przepływają trzy główne rzeki: Eridanos, Ilissos i Kephissos. Ateny leżą około czterech mil od brzegu Zatoki Sarońskiej, a ich głównym obiektem geograficznym jest wysokie na 300 stóp skaliste wzgórze, znane później jako ACROPOLIS. Ta możliwa do obrony pozycja dominowała nad równiną i będąc cztery mile w głąb lądu od Zatoki Sarońskiej, zapewniała dostęp do morza bez zachęcania do ataku morskiego. Miejsce to było zamieszkane na długo przed przybyciem pierwszych greckojęzycznych członków plemienia, około 2000 roku p.n.e. Wykopaliska archeologiczne na Akropolu odkryły dowody okupacji miasta już w okresie neolitu. Nazwa Ateny (Athenai) jest przedgrecka i kojarzy się z boginią patronką miasta, ATENĄ, która również jest przedgrecka. Najwyraźniej pierwsi greccy najeźdźcy przywłaszczyli sobie te dwie powiązane nazwy (których pierwotne znaczenie zostało dla nas utracone). W okresie rozkwitu greckiej CYWILIZACJI MYCEŃSKIEJ (1600-1200 p.n.e.) Ateny były potęgą drugorzędną, przyćmioną przez MYCENY, TEBY i inne ośrodki. MIT GRECKI twierdzi, że zjednoczenie Attyki pod panowaniem Ateńczyków zostało dokonane za sprawą ateńskiego króla Tezeusza. Legenda ta prawdopodobnie przypomina prawdziwe wydarzenie z późnej epoki mykeńskiej. W późniejszych stuleciach to zjednoczenie (sunoikismos, "synoekizm") obchodzono podczas corocznego ateńskiego święta zwanego Sinoikia. Wśród zasobów attyckiej wsi, które następnie przeszły pod kontrolę Aten, znajdowała się żyzna równina Eleusis, marmur z góry Pentelicus i, co najważniejsze, surowe SREBRO z góry Laurion. W późniejszej epoce srebro Laurionu zapewniło ateńskiej MONECIE i pomogło w finansowaniu społecznych i wojskowych programów demokracji. Zjednoczona Attyka była w stanie stawić opór najazdom Greków Dorianów, którzy po upadku społeczeństwa mykeńskiego (około 1100 r. p.n.e.) przetoczyli się na południe przez Grecję. Legenda głosi, jak ostatni król ateński, Kodrus, poświęcił swoje życie, aby ocalić Ateny przed zdobyciem przez Doriana. Inne legendy opisują Ateny jako punkt zborny greckich uchodźców, których domy na PELOPONSE zostały opanowane przez Dorów. Ci uchodźcy z jońskiej grupy etnicznej migrowali na wschód, aby zakładać miasta na wybrzeżu AZJI MNIEJSZEJ, które w późniejszych stuleciach zachowały kulturowe i polityczne powiązania z Atenami. Po przygnębiających latach CIEMNEGO WIEKU (1100-900 p.n.e.) Ateny wyłoniły się na kontynentalną potęgę handlową, obok KORYNTU, CHALCIS i kilku innych miast. W latach 800-700 p.n.e. ateńskie warsztaty produkowały powszechnie podziwianą CERAMIKĘ w stylu geometrycznym, którą ostatecznie naśladowano w całej Grecji. W Atenach, podobnie jak w innych zamożnych greckich miastach, powstała zamożna klasa średnia - głównie producenci i rolnicy - której nie podobało się wykluczenie z władzy politycznej. Podobnie jak inne państwa greckie, Ateny były w tym czasie rządzone przez arystokrację. Niewielki krąg rodzin szlacheckich zmonopolizował rząd i sądownictwo i posiadał większość ziemi. Ogólna populacja była niereprezentowana, a jej funkcja polityczna polegała głównie na płaceniu podatków, służbie pod bronią i przestrzeganiu dekretów przywódców. Pojawienie się demokracji wiązało się z drastyczną przebudową rządu Aten w latach 500 i 400 p.n.e. do tego stopnia, że ZGROMADZENIE Obywateli stanowiło suwerenny organ decyzyjny. Proces ten wymagał improwizacji, kompromisu i rozlewu krwi. Około roku 632 p.n.e. poszukiwacz przygód szlachcic imieniem KYLON próbował wykorzystać niepokoje klasy średniej, aby stać się tyranem Aten, ale zamach stanu się nie powiódł. Powszechne żądanie stałego, pisanego kodeksu prawnego nie zostało zaspokojone przez arystokratycznie stronnicze ustawodawstwo DRACO (ok. 624 r. p.n.e.), lecz radykalne reformy SOLONA (ok. 594 r. p.n.e.) zakończyły się rewolucją i położyły podwaliny pod ateńską demokrację. W sprawach zagranicznych Ateny pokonały swojego pobliskiego rywala MEGARA (1) o kontrolę nad wyspą SALAMIS (1). Ateńska kolonizacja w dystrykcie HELLESPONT - w Sigeum i CHERSONESE - była zapowiedzią imperialnej kontroli Aten nad tym regionem w przyszłych latach. Pomimo ustawodawstwa Solona napięcia klasowe pozostały na tyle duże, że PEISISTRATUS przejął władzę jako tyran (połowa V w. p.n.e.). Pod jego oświeconymi rządami Ateny rozwinęły się handlowo i artystycznie. Wypierając Korynt jako największą potęgę kupiecką na kontynencie, Ateny zmonopolizowały rynek ceramiki, eksportując ateńskie wyroby z czarnymi figurami po całym Morzu Śródziemnym. Ateny stały się centrum kulturalnym, ponieważ Peisistratus oraz jego syn i następca HIPPIAS (1) przyciągali poetów, rzeźbiarzy i innych rzemieślników z całego greckiego świata. Wypędzenie Hippiasza w 510 r. p.n.e. przyniósł narodziny demokracji. Reformy KLEISTENESA (1) (508 p.n.e.) przełamały resztkowe wpływy arystokracji poprzez zmiany administracyjne polegające na ponownym podziale ludności na 10 nowych plemion. Przewodnikiem i władzą wykonawczą zgromadzenia ludowego, które w praktyce liczyło około 5000 osób, stała się licząca 500 osób RADA Obywatelska. Zgromadzenie odbywało regularne spotkania w Pnyx ("miejscu pakowania"), wydrążonym zboczu wzgórza położonym około 500 metrów na zachód od akropolu. Około 507 r. p.n.e. Ateńczycy odparli atak spartańskiego króla KLEOMENESA (1), który miał na celu demontaż raczkującej demokracji. Optymizm panujący w następnych latach pomógł Ateńczykom odeprzeć perskie siły inwazyjne w bitwie pod MARATONEM pod Atenami (490 p.n.e.). Około roku 500 p.n.e. fizyczne miasto zaczęło przybierać swój klasyczny układ. Prawdopodobnie już wtedy powstał mur otaczający (choć w pozostałościach zachowały się dopiero późniejsze mury). Na szczycie akropolu, świętego Ateny i innych bogów, stare świątynie z drewna lub wapienia zastępowano konstrukcjami z marmuru. W południowo-wschodniej części akropolu znajdował się TEATR na świeżym powietrzu poświęcony bogu Dionizosowi, w którym odbywały się przedstawienia nowo narodzonych ateńskich form sztuki - tragedii i komedii. Na północny zachód od akropolu leżała AGORA - handlowe centrum miasta. W pewnej odległości na północny zachód od agory, za Bramą Dipylon, znajdowało się przedmieście przemysłowe, Kerameikos ("dzielnica garncarzy"), na skraju którego znajdowała się siedziba arystokratyczna okazałe cmentarze rodzinne, widoczne do dziś. Pod przywództwem lewicowego męża stanu Temistoklesa Ateńczycy rozwinęli Pireus jako port morski i zgromadzili największą flotę w Grecji, 200 okrętów wojennych. Flota ta odegrała pierwszorzędną rolę w obronie Grecji przed najazdem perskiego króla Kserksesa (480 p.n.e.). Ateny ewakuowano przed nacierającymi Persami, którzy dwukrotnie spalili i złupili puste miasto, w latach 480 i 479 p.n.e., ale Ateńczycy walczyli dalej na swoich okrętach wojennych i pomogli zniszczyć perską flotę w bitwie morskiej pod Salaminą. Klęska inwazji Kserksesa wywołała falę zaufania - i napływ pieniędzy - które uczyniły Ateny kulturalną stolicą greckiego świata. Najpierw odbudowano i powiększono mury miejskie, zburzone przez Persów, pomimo sprzeciwu Spartan (479 p.n.e.); pozostałości tego czteromilowego "muru Themistoklean" przetrwały do dziś. W greckiej kontrofensywie morskiej przeciwko terytoriam perskim Ateny objęły teraz dowództwo, organizując greckie państwa-miasta Morza Egejskiego i wybrzeża Azji Mniejszej w kontrolowaną przez Ateny koalicję, LIGĘ DELIJSKĄ (478 lub 477 p.n.e.). Najwybitniejszym oficerem ligi był konserwatywny ateński mąż stanu KIMON. Państwa członkowskie Delian płaciły składki - w formie srebra lub służby wojskowej - które z czasem zaczęto wykorzystywać wyłącznie na korzyść Aten. Agresje ateńskie w Grecji kontynentalnej - przeciwko Eginie, BOEOTII, FOKIS i KORYNTIE - doprowadziły Ateny do okresowego konfliktu z potężnym sojusznikiem tych państw, Spartą (459-446 p.n.e.). Tymczasem lewicowy mąż stanu Perykles został spadkobiercą polityki Temistoklesa dotyczącej imperium morskiego i oporu wobec Sparty. Perykles wzmocnił kontrolę Aten nad sojusznikami delijskimi i zbudował DŁUGIE MURY, łącząc Ateny z ich bazą morską w Pireusie ciągłą fortyfikacją (461-456 p.n.e.). Po zawarciu pokoju z PERSJĄ zainicjował program budowy (448 p.n.e.), który miał zastąpić świątynie zniszczone w latach 480-479 p.n.e. Program ten, nadzorowany przez rzeźbiarza FEIDIASA, zmienił Ateny w najwspanialsze miasto greckiego świata. Klęska inwazji Kserksesa wywołała falę zaufania - i napływ pieniędzy - które uczyniły Ateny kulturalną stolicą greckiego świata. Najpierw odbudowano i powiększono mury miejskie, zburzone przez Persów, pomimo sprzeciwu Spartan (479 p.n.e.); pozostałości tego czteromilowego "muru Themistoklean" przetrwały do dziś. W greckiej kontrofensywie morskiej przeciwko terytoriam perskim Ateny objęły teraz dowództwo, organizując greckie państwa-miasta Morza Egejskiego i wybrzeża Azji Mniejszej w kontrolowaną przez Ateny koalicję, LIGĘ DELIJSKĄ (478 lub 477 p.n.e.). Najwybitniejszym oficerem ligi był konserwatywny ateński mąż stanu KIMON. Państwa członkowskie Delian płaciły składki - w formie srebra lub służby wojskowej - które z czasem zaczęto wykorzystywać wyłącznie na korzyść Aten. Agresje ateńskie w Grecji kontynentalnej - przeciwko Eginie, BOEOTII, FOKIS i KORYNTIE - doprowadziły Ateny do okresowego konfliktu z potężnym sojusznikiem tych państw, Spartą (459-446 p.n.e.). Tymczasem lewicowy mąż stanu Perykles został spadkobiercą polityki Temistoklesa dotyczącej imperium morskiego i oporu wobec Sparty. Perykles wzmocnił kontrolę Aten nad sojusznikami delijskimi i zbudował DŁUGIE MURY, łącząc Ateny z ich bazą morską w Pireusie ciągłą fortyfikacją (461-456 p.n.e.). Po zawarciu pokoju z PERSJĄ zainicjował program budowy (448 p.n.e.), który miał zastąpić świątynie zniszczone w latach 480-479 p.n.e. Program ten, nadzorowany przez rzeźbiarza FEIDIASA, zmienił Ateny w najwspanialsze miasto greckiego świata. Do słynnych budowli, które zachowały się do dziś, należą PARTENON, Propyleje, Erechtejon i Świątynia Ateny Nikje (wszystkie na akropolu) oraz znakomicie zachowana świątynia boga HEFAJSTOSA na agorze. Środek i koniec IV wieku p.n.e. widziałem ateńskie samo południe. W tych latach w Atenach mieszkali dramatopisarze tragiczni Ajschylos, SOFOKLES i Eurypides, malarz Polignotus, ruch intelektualny SOPISTÓW, dramaturg komiksowy ARYSTOFANES, historyk Tukidydes (1) i pierwszy wielki filozof etyki Zachodu, SOKRATES. . Z innych greckich miast rzemieślnicy, poeci i biznesmeni przybywali do Aten, zwiększając populację Attyki do ponad 200 000 (w tym NIEWOLNICY) i całkowite uzależnienie miasta od importu ukraińskiego zboża, dostarczanego w ramach dalekosiężnego programu morskiego Peryklesa. Strach przed ateńskim ekspansjonizmem skłonił Spartę, Korynt i Beocję do rozpoczęcia wojny peloponeskiej (jak ją nazywamy) w roku 431 p.n.e. Pomimo wybuchu zarazy (430 r. p.n.e. i później) ateńska marynarka wojenna i sieć morska mogły bezpiecznie przeprowadzić miasto przez konflikt, gdyby obywatele nie marnowali życia i zasobów na próżną próbę podboju SYRAKUZ na greckiej SYCYLII (415-415- 413 p.n.e.). Ta katastrofalna porażka zepchnęła Ateny do defensywy, podczas gdy Spartanie, przy pomocy perskich pieniędzy, byli w stanie stworzyć flotę, obalić delijskich sojuszników Aten i zaatakować ateńskie koło ratunkowe w Hellespont. Po zniszczeniu floty (405 p.n.e.) Ateńczycy poddali się po ośmiomiesięcznym oblężeniu (404 p.n.e.). Zwycięscy Spartanie zburzyli Długie Mury. Pomimo nawoływań Tebańczyków i Koryntian do zniszczenia Aten, Spartanie oszczędzili miasto, wprowadzając krótkotrwałą dyktaturę TRZYDZIESTU TYRANÓW. Ateny szybko podniosły się, przyłączając się do kolejnej wojny ze Spartą (395-387 p.n.e.) i organizując kolejną koalicję morską, DRUGĄ LIGĘ ATEŃSKĄ (377 p.n.e.). Pomimo wymownych przemówień męża stanu DEMOSTENESA (1), Ateńczycy okazali się nieskuteczni przeciwko kampaniom wojskowo-dyplomatycznym króla FILIPA II Macedońskiego. Po wzięciu udziału w klęsce CHAIRONEI (338 p.n.e.) Ateny jako miasto poddane Filipowi potraktowano łagodnie; liga została jednak rozwiązana. Ateny zbuntowały się przeciwko panowaniu Macedonii po śmierci ALEKSANDERA WIELKIEGO (323 p.n.e.), jednak porażka położyła kres ambicjom Aten w zakresie polityki zagranicznej i w Pireusie (322 p.n.e. zainstalowano macedoński garnizon). Pod panowaniem macedońskiego króla KASANDERA Atenami rządził oświecony Demetriusz z Faleronu (317-307 p.n.e.). Wyzwolone przez wojowniczego księcia DEMETRIUSZA POLIORKETESA Ateny okresowo wracały pod kontrolę Macedonii, aż do przybycia RZYMU, który złamał potęgę Macedonii (167 p.n.e.). Lata 300. p.n.e. wyznaczyły największe dni filozofii ateńskiej, począwszy od założenia wyższej szkoły Platona, AKADEMII (ok. 385 r. p.n.e.). W 335 roku p.n.e. były uczeń Platona, ARISTOTELE, otworzył konkurencyjną szkołę, LYCEUM. Do innych wpływowych ruchów filozoficznych, które wyłoniły się wówczas w Atenach, zaliczał się EPICUREANizm (ok. 307 r. p.n.e.) i stoicyzm (ok. 300 r. p.n.e.). Ateny nadal zachowały czołową pozycję w sztuce, wydając między innymi rzeźbiarza PRAXITELESA (ok. 350 r. p.n.e.) i dramatopisarza MENANDERA (ok. 300 r. p.n.e.).

Aspazja (ok. 470-410 p.n.e.): konkubentka ateńskiego męża stanu Peryklesa. Po rozwodzie z legalną żoną Perykles mieszkał z Aspazją od około 450 r. p.n.e. aż do swojej śmierci w roku 429 p.n.e. Aspazja była imigrantką z MILETU i dlatego była cudzoziemką zamieszkującą w Atenach. Peryklesowi, będącemu obywatelem Aten, nie wolno było się z nią ożenić (zgodnie z prawem z roku 451 p.n.e., którego sam był sponsorem). Historycy tradycyjnie snuli teorię, że Aspazja albo sama była prostytutką (hetaira), albo przynajmniej zarządzała "domem" hetairai, ale niektórzy współcześni uczeni odrzucają tę informację jako śmiały żart z ateńskiej komedii scenicznej. Współcześni autorzy komiksów, tacy jak KRATINUS, EUPOLIS i ARYSTOFANES, publicznie wyśmiewali się ze związku Peryklesa z Aspazją. Dowcipna i dobrze wykształcona Aspazja, urzekająca osobowość. Mówi się, że udzielała lekcji retoryki, a ateński filozof SOKRATES podobno lubił z nią rozmawiać. Lata 430. p.n.e. w Atenach nastąpiła wysypka prześladowań o charakterze politycznym, skierowanych pośrednio przeciwko Peryklesowi; bezpośrednim celem byli przyjaciele Aspazji i Peryklesa, FEIDIASZ i ANAKSAGORAS. Aspazję oskarżano o bezbożność (asebeia) - powszechny zarzut wobec intelektualistów - a być może także o to, że dla przyjemności Peryklesa pozyskiwał wolno urodzone ateńskie damy. Na rozprawie została uniewinniona po tym, jak Perikles złożył osobisty apel do ławy przysięgłych, podczas którego w nietypowo dla niego wybuchł płaczem. Ona i Perykles mieli syna, również imieniem Perykles. Chociaż młodszy Perykles nie kwalifikował się do obywatelstwa ateńskiego, ponieważ jego matka była cudzoziemką, około 429 roku p.n.e. na prośbę umierającego ojca został wpisany jako obywatel ateński. W roku 406 p.n.e. młodszy Perykles był jednym z sześciu ateńskich generałów straconych na mocy rozkazu publicznego za nieudzielenie pomocy ocalałym z Aten po bitwie morskiej pod Arginusae podczas WOJNY PELOPONESKIEJ. Aspazja stanowi przykład sukcesu, jaki ambitna kobieta może odnieść w społeczeństwie, które generalnie wyklucza KOBIETĘ z władzy i bogactwa. Chociaż była jeszcze bardziej pokrzywdzona przez bycie obcą, osiągnęła pewien stopień wpływów i bezpieczeństwa, przywiązując się do potężnego mężczyzny.

Artemida: grecka bogini dzikiej przyrody, dzikich zwierząt i łowów, kojarzona również z porodem i Księżycem. Chociaż w większości miast Grecji kontynentalnej jej kult miał drugorzędną rangę, była głównym bóstwem dla wielu Greków z AZJI MNIEJSZEJ. Na przykład w Efezie była głównym bóstwem miasta i została uhonorowana wzniesieniem ogromnej świątyni, której budowę rozpoczęto w połowie V wieku p.n.e. i zaliczany jest do jednego z SIEDEM CUDÓW ŚWIATA. W MICIE Artemida była siostrą bliźniaczką boga APOLLA; ich rodzicami byli wielki bóg ZEUS i półbogini Leto. Zapłodniona przez Zeusa Leto uciekła przed zazdrosną żoną Zeusa, HERĄ, i znalazł schronienie na wyspie DELOS na Morzu Egejskim. Tam urodziła boskie bliźniaki. Artemida urodziła się pierwsza i mając zaledwie kilka minut, pomogła matce urodzić Apolla. Z tego powodu Grecy uważali ją za boginię porodu, mimo że jest dziewicą i nie ma własnych dzieci. Jest także opiekunką młodych dziewcząt, zanim staną się kobietami. Artemida i Apollo wyrośli na wprawnych łuczników. Swoimi strzałami zabili wielu wrogów Leto, w tym 14 dzieci aroganckiej NIOBE. Niobe przechwalała się, że przewyższa boginię, ponieważ urodziła siedmiu synów i siedem córek, podczas gdy Leto miał tylko po jednym z każdej. Artemida zastrzeliła także ogromnego myśliwego ORIONA, który próbował ją zgwałcić; jego ciało wisi teraz jako konstelacja na niebie. Figurka Artemidy, bogini dzikiej przyrody, dzikich zwierząt i łowów, ukazana z łukiem i trzymająca jelonka (Alison Frantz Photographic Collection, American School of Classical Studies w Atenach) Podobnie jak ATENA i HESTIA, Artemida była boginią dziewicą. Wyobrażana jako zwinna młoda kobieta, miała przemierzać górskie lasy i nieuprawne tereny, polując na zwierzęta i, przeciwnie, nadzorowała ich bezpieczeństwo i reprodukcję. Jej najsłynniejszym tytułem, wspomnianym przez poetę HOMERA (ok. 750 r. p.n.e.), była Potnia Theron, czyli "władczyni dzikich zwierząt". W sztuce często ukazywała się ją w towarzystwie jeleni, niedźwiedzi i podobnych zwierząt, a mity opowiadały o jej orszaku NIMPF - żeńskich stworzeń ucieleśniających ducha dzikich miejsc. Wśród jej ludzkich wyznawców opisanych w mitach był ateński książę HIPPOLITUS i wojowniczki znane jako AMAZONKI. Dwa regiony drogie Artemidzie to KRETA i ARKADIA. W klasycznym greckim umyśle dziewictwo Artemidy prawdopodobnie sugerowało świętość miejsc na pustyni. Legenda głosi, że książę tebański Akteon podczas polowania ze swoimi psami przypadkowo znalazł Artemidę kąpiącą się nago w strumieniu. Wściekła, że naruszono jej skromność, bogini zamieniła Akteona w jelenia, po czym jego własne psy rozszarpały go na śmierć. Chociaż Artemida nie miała własnych dzieci, zajmowała się narodzinami i potomstwem zarówno wśród zwierząt, jak i ludzi. Jednym z jej tytułów był Kourotrofos ("pielęgniarka młodzieży"). Podobnie jak bogini HERA, Artemida czuwała nad kobietami w czasie porodu. Wzywali ją w rozpaczy, pamiętając o bólach porodowych Leto. Mówiono, że kobiety, które zmarły przy porodzie lub zmarły nagle z innych przyczyn naturalnych, zostały zabite strzałami Artemidy. Być może można wyjaśnić zagadkę, dlaczego Grecy mieli dziewiczą boginię płodności. Artemida może łączyć dwa różne dziedzictwa, z których koncepcja płodności jest starsza. Wydaje się, że nazwa Artemida nie pochodzi z języka greckiego, a uczeni uważają, że bogini ta - podobnie jak Atena i Hera - nie była pierwotnie grecka. Artemida reprezentuje raczej religijną pozostałość po ludach nie-greckich, które zamieszkiwały region Morza Egejskiego, zanim około 2100 roku p.n.e. przybyli pierwsi greccy najeźdźcy. Bogini gór i zwierząt jest przedstawiona na zachowanych kamieniach szlachetnych i innych dziełach sztuki z drugiego tysiąclecia p.n.e. z Minojskiej Krety. Ta bezimienna bogini lub seria bogiń jest pokazana, jak spaceruje z lwem i stoi pomiędzy szalejącymi lwami. Wydaje się być bóstwem obfitości dzikiej przyrody. Prawdopodobnie w drugim tysiącleciu p.n.e. zwycięscy Grecy przywłaszczyli sobie tę królewską Panią Zwierząt do swojej własnej RELIGII, zmieniając ją w córkę Zeusa. To pochodzenie wyjaśniałoby związki greckiej Artemidy z Kretą. Dziewictwo Artemidy mogło być aspektem stworzonym przez Greków, być może ze względu na pierwotną płodność - w mitologii Artemida nie miała męża. Nawet w czasach historycznych niektóre kulty Artemidy przedkładały płodność nad dziewictwo. Artemida czczona w Efezie była postacią matki, na którą wpływ miał współczesny kult bogini Kybele, pochodzącej z terytorium frygijskiego w głębi Azji Mniejszej. Kultowy wizerunek Artemidy Efeskiej, którego liczne kopie przetrwały do dziś, przedstawiał boginię w koronie z licznymi przedmiotami przyczepionymi do piersi (dziś uważa się, że przedstawiają jądra byków i symbolizują płodność). Wydaje się więc, że Artemida w Azji Mniejszej bardzo różni się od dziewiczej łowczyni z religii greckiej kontynentalnej. W Grecji jednym z głównych miejsc kultu Artemidy było Brauron, gdzie co cztery lata odbywał się festiwal (Brauronia). W SPARTIE istniał jeszcze inny osobliwy kult. Podczas corocznego festiwalu Artemis Orthia (znaczenie tego nazwiska zostało nam zatracone) spartańscy chłopcy przeżyli publiczną mękę chłosty, próbując ukraść sery z ołtarza bogini. Ten brutalny rytuał, datowany co najmniej na IV wiek p.n.e., w czasach Cesarstwa Rzymskiego stał się atrakcją turystyczną.

Artemision: Ten port i miejsce do cumowania statków na północnym wybrzeżu EUBOEA, u wschodniego wybrzeża Grecji, zostało nazwane na cześć lokalnej świątyni bogini ARTEMISY. Miejsce to wychodzi na kanał o szerokości sześciu mil, którego przeciwległy brzeg leży wzdłuż półwyspu magnezyjskiego Tesalii. Na tym kanale podczas WOJEN PERSKICH sprzymierzona flota grecka po raz pierwszy stawiła czoła flocie najeźdźczej króla Kserksesa (lato 480 r. p.n.e.). Bitwa pod Artemizjonem toczyła się niemal równocześnie z bitwą lądową pod Termopile, odległą o 40 mil, i była częścią greckiej strategii blokowania perskiego natarcia na południe w dwóch sąsiednich wąskich gardłach, na lądzie i na morzu, na północ od środkowej Grecji. Podobnie jak Termofile, Artemizja była marginalnym zwycięstwem Persów, które mimo to pomogło podnieść morale Greków. Sojusznicza flota grecka liczyła około 380 okrętów wojennych, z czego największy kontyngent dostarczyły ATENY (180 statków). Liczba statków perskich - w rzeczywistości załogowych przez podległe ludy, na przykład Fenicjan, Egipcjan i JOŃSKICH GREKÓW - mogła liczyć 450 lub więcej. Ta flota została niedawno zredukowana z około 600 statków przez sztormy u wybrzeży Tesalii. Bitwa rozpoczęła się, gdy flota perska opuściła swoją bazę na brzegu Tesalii i wyruszyła w otaczającym szyku półksiężyca przeciwko Grekom. W swoim kontyngencie fenickim strona perska miała lepszych żeglarzy i szybsze statki, ale w chaosie bitwy te przewagi zostały zmniejszone. Walka przypominała bitwę piechoty na wodzie. Persowie woleli taktykę abordażu od taranowania: walczyli, zbliżając swoje statki do Greków i wysyłając ponad trzydziestu perskich piechurów, którzy jechali na pokład każdego statku. Grecy walczyli za pomocą żołnierzy z własnych statków, około 40 na statek. Po znacznych wzajemnych zniszczeniach obie floty wróciły do swoich portów. Jednak po otrzymaniu wiadomości o klęsce Grecji pod Termofilami Grecy wycofali się na południe. Artemizjon przyczynił się do strategicznego zwycięstwa morskiego Grecji pod SALAMIS1, około trzy tygodnie później. Straty Artemizjonu osłabiły flotę perską i zawęziły możliwości jej wykorzystania przez Kserksesa; zdecydował się nie wysyłać eskadry na najazd na terytorium Spartan (co mogło zakończyć się sukcesem w zerwaniu greckiego sojuszu). Artemizjon dostarczył Grekom lekcji. Prawdopodobnie pomogło to przekonać greckich dowódców, że aby zrównoważyć lepszą zwrotność floty wroga, będą musieli stoczyć bitwę węższym kanałem niż ten pod Artemizjonem - kanałem takim jak ten pod Salaminą. W czasach nowożytnych wody Artemizjonu odsłoniły jedno z najwspanialszych dzieł sztuki starożytnego świata: ponadnaturalnej wielkości posąg z brązu przedstawiający boga DZEUSA, pochodzący około 455 r. p.n.e. Zaginiony wraz ze starożytnym wrakiem statku i odzyskany przez podwodną ARCHEOLOGIĘ w latach dwudziestych XX wieku, posąg stoi obecnie w Muzeum Narodowym w Atenach wraz z inną rzeźbą z brązu z tego samego wraku, hellenistycznym koniem i dżokejem.

Asklepios: Ten mityczny grecki lekarz-bohater został ostatecznie czczony jako bóg MEDYCYNY. Kult Asklepiosa rozkwitł w latach 300. p.n.e., częściowo w odpowiedzi na nowego ducha indywidualizmu, który szukał bardziej osobistej RELIGII. Kult Asklepiosa skupiał się w jego sanktuarium w EPIDAURIE, na północno-wschodnim PELOPONEzie. Zjeżdżali się tam chorzy, aby za opłatą uzyskać lekarstwa rzekomo zapewnione przez Boga. Mit Asklepiosa opowiada oda chóralna poety PINDARA, wykonana około 470 r. p.n.e. W tamtym czasie Asklepios nadal był uważany za śmiertelnego bohatera, który żył i umarł dużo wcześniej. Był synem APOLLA i Tesalczynki Koronis, ale wychowywał go centaur Chiron po tym, jak Apollo zniszczył Koronis za jej niewierność. Medycyna była jedną ze sztuk Apolla, a jego syn, którego uczył Chiron, stał się wybitnym lekarzem. Niestety, Asklepios przekroczył granicę ludzkiej wiedzy, gdy na prośbę bogini ARTEMIDY wskrzesił wcześniej zmarłego człowieka (HIPPOLYTUS, ulubieniec Artemidy). Wysoki bóg ZEUS, uznając umiejętności Asklepiosa za zagrożenie dla porządku naturalnego, natychmiast zabił obu mężczyzn piorunem. Pod koniec IV wieku p.n.e. do stowarzyszenia dołączył Asklepios z boskim uzdrowieniem. Nie jest jasne, dlaczego miałby dorównać swojemu mitycznemu ojcu, Apollinowi, jako patronowi lekarzy, ale w każdym razie Asklepios zaczął być czczony jak bóg. Jego ośrodek kultu w Epidauros stał się sanktuarium dla niepełnosprawnych pielgrzymów, porównywalnym do tego w Lourdes we Francji. Jego rozwój i popularność w tym szczególnym czasie prawdopodobnie wynikały po części z zarazy, która w roku 430 p.n.e. spustoszyła Ateny. Kult Epidauros opierał się na procesie zwanym inkubacją, podczas którego wyznawca poszukujący lekarstwa spędzał noc w dormitorium związanym ze świątynią i był odwiedzany przez boga we śnie. Być może następnego ranka kapłani boga zinterpretują sen i udzielą konkretnej porady lekarskiej. Wiele istniejących inskrypcji potwierdza powodzenie tej procedury, niezależnie od tego, czy wyjaśnieniem jest autosugestia wyznawców, czy też pobożne oszustwo ze strony kapłanów, którzy mogą podszywać się pod nocnego boga. Jednak w Epidauros i innych świątyniach Asklepii znajdowały się obiekty rzeczywiście sprzyjające zdrowiu, takie jak łaźnie i GIMNAZJA. Główne sanktuaria Asklepiosa, założone przez kapłaństwo Epidauros, powstały w ATENACH (420 p.n.e.); PERGAMON (300 w. p.n.e.); oraz włoskie, niegreckie miasto RZYM (291 p.n.e.). W Rzymie imię boga zostało zlatynizowane na Eskulapa. Totem Asklepiosa był świętym wężem; w każdej z jego świątyń zwykle mieszkał wąż. Sztuka grecka często przedstawiała węża asklepiańskiego owiniętego wokół innego symbolu boga, laski lekarskiej. Wąż i laska Asklepiosa przetrwały do dziś jako symbol współczesnego zawodu lekarza.

Azja Mniejsza: Ten półwysep o powierzchni 292 260 mil kwadratowych tworzy zachodni subkontynent Azji. Terytorium to, znane również jako Anatolia, obejmuje większą część współczesnej Turcji. W czasach greckich i rzymskich Azja Mniejsza obejmowała ważne greckie miasta, szczególnie w regionie środkowo-zachodniego wybrzeża zwanym IONIA. Nazwa Azja Mniejsza zaczęła być używana wśród Rzymian niedługo przed narodzinami Jezusa; dla Greków z poprzednich stuleci region ten nazywał się po prostu Azją. W północno-zachodnim krańcu Azja Mniejsza jest oddzielona od kontynentu europejskiego wąskimi drogami wodnymi BOFOR i HELLESPONT oraz MORZEM MARMARA. Gościnne zachodnie wybrzeże - żyzne, umiarkowane i z pięknymi portami - otwiera się na Morze Egejskie; duże wyspy przybrzeżne obejmują (z północy na południe) LESBOS, CHIOS, SAMOS i RODOS. Południowe wybrzeże Azji Mniejszej zwrócone jest w stronę większego Morza Śródziemnego; jego północne wybrzeże jest zwrócone w stronę MORZA CZARNEGO. Północne i południowe wybrzeża tworzą strome góry. Pasmo Pontyjskie, położone wzdłuż północnego wybrzeża, oferowało w starożytności DREWNO i surowce metalowe. Pasmo Taurus na południu wdziera się na linię brzegową i ogranicza liczbę portów i terenów mieszkalnych. Rozciągający się na wschód długi łańcuch Byka ogranicza również podróż lądową między południowo-wschodnią Azją Mniejszą a północną Syrią, zawężając trasę do szeregu przełęczy górskich, takich jak Brama Cylicyjska na północ od Tarsu. W głębi gór Azja Mniejsza to często suchy płaskowyż. Na początku drugiego tysiąclecia p.n.e., zanim przybyli pierwsi Grecy, Azja Mniejsza znajdowała się pod kontrolą Hetytów, którzy wykluczyli północno-środkowy obszar Azji. Prawdopodobnie za zgodą Hetytów około roku 1300 p.n.e. Grecy mykeńscy założyli na zachodnim wybrzeżu punkty handlowe. (jak sugerują skarby ceramiki mykeńskiej znalezione w MILETUS i innych miejscach). Grecy poszukiwali surowców - miedzi, cyny, ZŁOTA i SREBRA, wydobywanych w głębi Azji Mniejszej - oraz dóbr luksusowych, takich jak rzeźbiona kość słoniowa, dostępnych szlakami HANDLOWYMI z Syrii i Mezopotamii. Legenda o WOJNIE TROJAŃSKIEJ z pewnością odzwierciedla (zniekształcony) zniszczenie przez mykeńskich Greków rzeczywistego, nie-greckiego miasta-twierdzy w północno-zachodniej Azji Mniejszej, miasta, które nazywamy TROJĄ, które najwyraźniej zakłócało przychodzącą grecką żeglugę przez Hellespont (ok. 1200 p.n.e.). Po upadku imperium hetyckiego (ok. 1200 r. p.n.e.) Środkowa Azja Mniejsza znalazła się pod kontrolą ludu azjatyckiego zwanego Frygami. Ich nazwa przetrwała w regionie centralnym, zwanym Frygią. W tych latach nowa technologia obróbki ŻELAZA, wcześniej zmonopolizowana przez Hetytów, rozprzestrzeniła się z Azji Mniejszej do Grecji kontynentalnej (przed 1050 r. p.n.e.). Legenda grecka głosiła, że pierwszymi na świecie hutnikami byli Chalybes, lud górski zamieszkujący północno-wschodnią Azję Mniejszą. Zachodnie wybrzeże Azji Mniejszej znalazło się wówczas pod ciągłą inwazją grecką w ramach migracji towarzyszących upadkowi społeczeństwa mykeńskiego w Grecji kontynentalnej. Do roku 1000 p.n.e. Grecy z jońskiej grupy etnicznej osiedlili się w regionie zwanym później Ionią; najważniejszymi stanami były tutaj Milet, Samos, Chios i EFEZOS. Grecy typu eolskiego, wykorzystując Lesbos jako swoją bazę, skolonizowali północno-zachodnie wybrzeże Azji Mniejszej, zwane odtąd AEOLIS (ok. 1000-600 p.n.e.). Grecy pochodzenia doryckiego zajmowali tereny wokół południowo-zachodniego wybrzeża (ok. 900 r. p.n.e.), w tym HALICARNASSUS, KNIDOS oraz wyspy Kos i Rodos. Zajmując najlepsze porty i pola uprawne, przybywający Grecy wypędzili ludy nie-greckie. Jednym z takich ludzi byli Karianie, którzy przetrwali w południowo-zachodnim regionie zwanym Carią. Greckie osadnictwo rozprzestrzeniło się na północne i południowe wybrzeża Azji Mniejszej w okresie wielkiej KOLONIZACJI (ok. 750-550 p.n.e.). Na północy CYZICUS nad Morzem Marmara i SINOPE w połowie wybrzeża Morza Czarnego należały do kolonii założonych przez Mileta w celu przejęcia kontroli nad czarnomorskim szlakiem handlowym. Na południowym wybrzeżu głównymi miastami greckimi były (z zachodu na wschód) Phaselis, Perge, Aspendus i Side. Greckie osady prosperowały wzdłuż szlaków morskich i szlaków karawan. Miasta Jonii wydały na świat poetę HOMERA (ok. 750 r. p.n.e.) oraz najwcześniejsze osiągnięcia Grecji w dziedzinie NAUKI, FILOZOFII i monumentalnej ARCHITEKTURY (600-500 r. p.n.e.). Ale istniały także nie-greckie narody z głębi kraju, z którymi trzeba było walczyć. Grasujący Kimmeryjczycy najechali Frygię i oblegli Efez (ok. 600 r. p.n.e.). Królestwo LIDII dominowało nad zachodnim wybrzeżem (do 550 r. p.n.e.), a następnie padło pod panowaniem perskiego króla CYRUSA (1) (546 r. p.n.e.). Pod koniec 500 roku p.n.e. cała Azja Mniejsza znajdowała się pod jurysdykcją króla perskiego, który rządził i pobierał daninę za pośrednictwem namiestników zwanych satrapami. Dwóch głównych satrapów zachodniej Azji Mniejszej miało swoją siedzibę w dawnej lidyjskiej stolicy Sardes oraz w Dascylion nad Morzem Marmara. Pod koniec wojen perskich grecka kontrofensywa morska wyzwoliła większość zachodnich miast Grecji w Azji Mniejszej (479-477 p.n.e.). Perskie marionetkowe rządy zostały wypędzone na rzecz DEMOKRACJI w stylu ateńskim, a greckie miasta stały się płacącymi daninę członkami zdominowanej przez Ateny LIGI DELIJSKIEJ. Przechodząc pod kontrolę Spartan pod koniec WOJNY PELOPONESKIEJ (404 p.n.e.), miasta te zostały haniebnie zwrócone PERSII na mocy POKOJU KRÓLEWSKIEGO (386 p.n.e.). Najazd ALEKSANDERA WIELKIEGO na Azję Mniejszą (334 p.n.e.) spowodował ponowne wyzwolenie greckich miast i wprowadzenie ich do nagle powiększonego greckiego świata. Aleksander przywrócił lokalne demokracje i zniósł trybut. Po jego śmierci (323 p.n.e.) Azja Mniejsza stała się polem bitwy dla jego walczących następców. ANTIGONOS (1) rządził ze swojej frygijskiej cytadeli Celanae, ale po jego śmierci w bitwie pod Ipsos (we Frygii, w 301 r. p.n.e.), Azja Mniejsza została podzielona pomiędzy LIZYMACHUSA i SELEUKOSA (1). Seleukos zniszczył Lizymacha w bitwie pod Corupedium (w Lidii w 281 r. p.n.e.) i wprowadził Azję Mniejszą do rozległego IMPERIUM SELEUCYDÓW. Jednak pojawienie się miasta PERGAMON, w głębi lądu na środkowo-zachodnim wybrzeżu, stworzyło lokalnego rywala o władzę (połowa XXI w. p.n.e.). Na początku XX wieku p.n.e. Pergamon był jednym z najpiękniejszych i najlepiej prosperujących miast greckich. Królowie Pergamenu współpracowali z wkraczającym na teren RZYMU narodem i - po udzieleniu pomocy armii rzymskiej w pokonaniu Seleucydów w bitwie pod Magnezją (189 p.n.e.) - Pergamon przejął kontrolę nad większością Azji Mniejszej. Cały region przeszedł w ręce Rzymian wraz ze śmiercią ostatniego króla Pergamenu (133 p.n.e.). Później nie-greckie królestwo Pontu powstało przeciwko władzy rzymskiej.

arystokracja: słowo to pochodzi od greckiego słowa arystokratia i oznacza "rządy najlepszych". Odnosi się do wczesnej formy rządów w niektórych greckich miastach-państwach, w której władza była dzielona przez mały krąg, którego członkostwo było określone na podstawie przywileju szlacheckiego urodzenia. Ten krąg rządzący - często ograniczony do jednego klanu - miał tendencję do monopolizowania bogactwa, ziemi, urzędów wojskowych i religijnych, a także rządu. Typowym instrumentem rządów arystokratycznych była RADA (boulēe), rodzaj wszechwładnego senatu, który ustalał prawa i politykę państwa. Po upadku CYWILIZACJI MYKEŃSKIEJ około 1200-1100 r. p.n.e., po upadku CYWILIZACJI MYKEŃSKIEJ, powstały arystokracje, które miały zastąpić panowanie królów. (Wydaje się, że w niektórych państwach greckich, takich jak ARGOS i SPARTA, królowie byli jedynie pierwsi wśród równych sobie arystokratów). Jednak już w VI wieku p.n.e. rozwój handlu i rewolucyjny rozwój działań wojennych doprowadziły do rozpadu dawnej arystokracji monopol, gdy nowa klasa obywateli - klasa średnia - zyskała bogactwo i znaczenie militarne. W niektórych miastach, takich jak KORYNT, konflikt między arystokratami a zwykłymi ludźmi doprowadził do rewolucji, które wyniosły do władzy popularnych TYRANÓW; gdzie indziej nowej klasie średniej stopniowo przyznawano władzę polityczną. W tych przypadkach arystokracja stała się OLIGARCHIĄ (rządy nielicznych - masy biedniejszych obywateli nadal były wykluczone z władzy). Chociaż oligarchie pod pewnymi względami przypominały arystokrację, np. Radę, w szczególności brakowało im starego wymogu szlacheckiej krwi.

Arystofanes (ok. 450-385 p.n.e.): ateński dramaturg komediowy. W starożytności Arystofanes był uznawany za największego klasycznego ateńskiego pisarza komediowego. Z około 30 jego sztuk zachowało się w całości jedenaście. Te 11 sztuk dostarcza nam jedynych pełnych przykładów wydarzeń z V wieku p.n.e. ateńskiej "Starej komedii" i ukażą wysoce polityczny charakter tej sztuki, fabułą i dowcipami poświęconymi bieżącym wydarzeniom. Dzieło Arystofanesa dostarcza cennych informacji na temat ateńskiej opinii publicznej podczas WOJNY PELOPONESKIEJ (431-404 p.n.e.). Jak sugeruje jego imię (oznaczające "najszlachetniejszy występ"), Arystofanes prawdopodobnie pochodził z rodziny arystokratycznej. Na podstawie wzmianki zawartej w sztuce Arystofanesa Acharnianie niektórzy uczeni uważają, że dramatopisarz był właścicielem gruntów na okupowanej przez Ateny wyspie AEGINA. Satyryczny duch jego komedii nie dostarcza jednoznacznego dowodu na przekonania polityczne Arystofanesa, prawdopodobnie jednak utożsamiał się on z intelektualną, antylewicową i w zasadzie antywojenną ateńską klasą szlachecką (klasą, która zapewniła kawalerię wojskową i która jest życzliwie przedstawiana w sztuce Arystofanesa Rycerze). Nie będąc w pełni antydemokratycznymi, komedie Arystofanesa kpią z ekscesów DEMOKRACJI ateńskiej: mianowicie kapryśne nadużywanie władzy przez lud oraz polityczne uległości i wulgarność demagogów. Ale każdy aspekt życia Ateńczyków był uczciwą grą dla Arystofanesa, którego bronią była parodia, burleska i komiczna przesada. Wobec członków swojej własnej klasy wyśmiewa nieuczciwe sprzeczki SOFISTÓW i zawiłe prace umysłowe filozofa SOKRATESA i tragika Eurypidesa. Ci ludzie, a także wiele innych jego celów, to rówieśnicy Arystofanesa, których można było spotkać na widowni podczas przedstawienia. Ateńską komedię wystawiano na dwóch sponsorowanych przez państwo festiwalach: Lenaea w środku zimy i wspanialszym święcie zwanym City Dionysia wczesną wiosną. Każda gra była częścią trójstronnej rywalizacji. Zgodnie z konwencją epoki większość sztuk Arystofanesa nosi tytuły odpowiadające grupowemu charakterowi chóru scenicznego. Jego najwcześniejsza sztuka, Banqueters (427 p.n.e.), została wystawiona, gdy miał prawdopodobnie około 20 lat. Ani to dzieło, ani jego przyszłoroczna komedia Babilończycy nie przetrwały, wiemy jednak, że Babilończycy odważnie przedstawiali greckich poddanych sojuszników imperium ateńskiego jako NIEWOLNIKÓW mielących na młynie. Wyprodukowano w momencie, gdy ATENY w dużym stopniu polegały na lojalności sojuszników wobec spartańskiego wroga w wojnie peloponeskiej, sztuka sprowokowała wpływowego lewicowego polityka KLEONA do oskarżenia Arystofanesa. (Nie znamy dokładnych zarzutów). Oskarżenie nie powiodło się, a kpiący pióro Arystofanesa zostało ostatecznie zwrócone przeciwko Kleonowi. Najwcześniejszym zachowanym dziełem Arystofanesa jest wykonanie Acharnianów w Lenei w roku 425 p.n.e. Fabuła dotyczy ateńskiego rolnika, który zawiera prywatny pokój ze Spartanami, podczas gdy ateńskie wojsko walczy dalej. Propokojowe przesłanie sztuki zapowiada pilniejsze antywojenne tematy Pokoju Arystofanesa (421 p.n.e.) i Lizystraty (411 p.n.e.). Nie będąc defetystą, Acharnianie rozmawiali z miastem rozczarowanym nadziejami na szybkie zwycięstwo, a sztuka otrzymała pierwszą nagrodę. Rycerze, wystawiony w roku 424 p.n.e. Lenaea, to najbardziej polityczna sztuka Arystofanesa: sprowadza się do zaciekłego ataku na polityka Kleona, który w tym czasie ubiegał się o wybory do ówczesnej rady generalnej. W Rycerzach Kleon wyraźnie pojawia się w postaci pochlebnego, intrygującego niewolnika o imieniu Philodemos ("miłośnik ludu"). Głupim i starszym panem Filodemosa jest Demos ("lud"), a fabuła przedstawia wulgarną rywalizację Filodemosa ze sprzedawcą kiełbasek o względy Demosa. Ateńczycy zaakceptowali kpiny Arystofanesa z Kleona, a Rycerze otrzymali pierwszą nagrodę. Jednak prawdziwy Kleon i tak wygrał wybory. Clouds naśmiewa się z prawdziwego Sokratesa, uznając go za szalonego naukowca i skorumpowanego nauczyciela sofistyki i retoryki. Sztuka zdobyła dopiero trzecią nagrodę w roku 423 p.n.e. Miasto Dionysia zostaje pokonane przez arcydzieło KRATINUSA, Butelkę. W następnym roku odbyły się "Osy", które parodiują ateńską złośliwość i entuzjazm starszych Ateńczyków do pełnienia obowiązków ławy przysięgłych. Podobnie jak Knights, ta sztuka zawiera liberalną kpinę z Kleona (który był sponsorem ustawy zwiększającej wynagrodzenie ławy przysięgłych). Śmierć Kleona w bitwie w roku 422 p.n.e. pozbawił Arystofanesa jego ulubionego komiksowego tyłka. Pokój został ogłoszony w mieście Dionizja w roku 421 p.n.e., zaledwie kilka dni przed zawarciem pokoju NIKIASA lub po nim, który rzekomo zakończył wojnę peloponeską. Fabuła ta polega na uratowaniu bogini Pokoju z jej więzienia. Pomimo aktualnego tematu, Pokój otrzymał dopiero drugą nagrodę. Komedie Arystofanesa z lat 420-415 p.n.e. nie przyszły do nas. Do czasu powstania kolejnego zachowanego dzieła, Ptaki (414 p.n.e.), dramaturg zaczął odchodzić od tematów politycznych na rzecz tematów bardziej ogólnie społecznych. W Ptakach dwóch Ateńczyków pogrążonych w rozpaczy sporów miasta, odleć i stwórz na niebie miasto ptaków, Krainę Chmur-Kukułki (Nephelokokkugia). Ptaki zawierają jedne z najlepszych efektów teatralnych Arystofanesa, szczególnie w przypadku chóru ptaków na scenie. Spektakl zdobył drugą nagrodę na Festiwalu Miejskim Dionysia. Rok 411 p.n.e. przyniósł dwie komedie o tematyce KOBIET. Thesmophoriazusae (kobiety obchodzące święto Tesmoforii) to satyra na tragedie Eurypidesa; historia dotyczy planu ateńskich kobiet mającego na celu zniszczenie Eurypidesa ze względu na odkrywcze przedstawianie kobiet w jego sztukach. Lysistrata wyobraża sobie ateńskie kobiety organizujące strajk seksualny, aby zmusić mężczyzn do zawarcia pokoju podczas wojny peloponeskiej (która do tej pory obróciła się katastrofalnie przeciwko Atenom). Komedia łączy w sobie sprośność ze szczerym, ugodowym, antywojennym przesłaniem. Żaby, które w 405 roku p.n.e. zdobyły pierwszą nagrodę na wystawie w Lenei, uznawane są za arcydzieło Arystofanesa. Bohaterem komiksu jest bóg Dionizos, który udaje się do Zaświatów, aby sprowadzić tragika Eurypidesa (który w rzeczywistości zmarł rok wcześniej). Jednak po dotarciu do Zaświatów Dionizos zmuszony jest rozstrzygnąć spór pomiędzy Eurypidesem a Ajschylosem (zm. 456 p.n.e.) o to, kto był większym tragikiem. Decydując się na korzyść Ajschylosa, bóg zamiast tego sprowadza go z powrotem, aby ocalić Ateny. Częścią uroku Żab jest ich patos: sztuka, wystawiona zaledwie rok przed ostateczną porażką Aten w wojnie, wywołuje zawrotne poczucie desperacji. Kariera Arystofanesa trwała po zakończeniu wojny może przez 20 lat, ale z tego ostatniego okresu mamy tylko dwie sztuki. Ecclesiazusae (kobiety w zgromadzeniu) zostało przedstawione w 392 lub 391 p.n.e. W tej sztuce ateńskie kobiety, zmęczone złym zarządzaniem mężczyzn, przejmują rząd i proklamują państwo komunistyczne. Bogactwo (388 p.n.e.) to najnowsza zachowana komedia Arystofanesa. Plutus, bóg bogactwa, jest ślepy, co wyjaśnia, dlaczego bogactwa są niewłaściwie rozdzielane na świecie. Kiedy jednak Wealth odzyskuje wzrok w historii, próby redystrybucji powodują chaos społeczny. Bogactwo niewątpliwie należy do mniej politycznej, a bardziej kosmopolitycznej "komedii obyczajowej" z lat 300. p.n.e.

Arystoteles (384-322 p.n.e.): grecki filozof i naukowiec Arystoteles , człowiek o ogromnej wiedzy i ciekawości, może być postrzegany jako najbardziej wpływowy zachodni myśliciel przed XIX w. n.e. Arystoteles spędził 20 lat jako uczeń wielkiego ateński filozof PLATON, jednak ostatecznie odrzucił nieziemskie doktryny swojego nauczyciela, aby skoncentrować się na lepszym zrozumieniu otaczającego go świata materialnego. Arystoteles był w równym stopniu zainteresowany definiowaniem problemów, jak i znajdowaniem odpowiedzi, dlatego stworzył kategorie badań systematycznych, które są nadal używane, włączając w to "logikę", "biologię" i "fizykę". Jego pisma ustanowiły naukową tradycję studiów, która stała się podstawą dla wszystkich późniejszych naukowców i filozofów. Założył także nową wspólnotę naukową w Atenach, LYCEUM, która stała się jednym z największych ośrodków zaawansowanych studiów w świecie starożytnym. Jego głównym osiągnięciem w FILOZOFII było opracowanie pierwszego systemu logiki - systemu znanego obecnie jako sylogistyka arystotelesowska, który stał się kamieniem węgielnym logiki od wieków. W NAUCE jego twórczość była epokowa. Był pionierem badań m.in. biologii i zoologii, oddzielił naukę od filozofii, wyznaczając metodę naukową na jej przyszły tok obserwacji empirycznej. Z wielu jego pism przetrwała mniej niż jedna piąta - około 30 traktatów. Jednak te kilka dzieł zdominowało europejskie szkolnictwo wyższe w okresie średniowiecza i renesansu. Wśród innych jego osiągnięć Arystoteles był jednym z pierwszych politologów, katalogującym i analizującym różne formy rządów w świecie greckim i poza nim. Jego zachowany traktat Polityka jest obecnie prawdopodobnie jego najbardziej poczytnym dziełem, stając się wirtualnym podręcznikiem dla uniwersyteckich kursów nauk politycznych. Choć w Atenach spędził ponad połowę swojego dorosłego życia, Arystoteles nigdy nie był obywatelem Aten. Urodził się w mniejszym miasteczku o nazwie Stagirus (później Stagira), w greckim regionie kolonialnym zwanym CHALCIDIC?E, na północno-zachodnim wybrzeżu Morza Egejskiego, w pobliżu greckiego królestwa MACEDON. Ojciec Arystotelesa, Nicomachus, był nadwornym lekarzem macedońskiego króla Amyntasa III. Karierę Arystotelesa miały ukształtować zarówno powiązania macedońskie, jak i nacisk tradycji medycznej na obserwację i diagnozę. Rodzina była prawdopodobnie bogata; stąd zdolność Arystotelesa do podróżowania i poświęcania się studiom. Po śmierci Nikomacha 17-letni Arystoteles został wysłany do Aten, aby wstąpił do szkoły filozoficznej Platona, AKADEMII (367 p.n.e.). Ostatecznie uznany za Platona Arystoteles, najważniejszy uczeń i potencjalny następca Akademii, pozostał tam przez 20 lat, aż do śmierci Platona (347 p.n.e.). Przy wyborze nowego prezesa Akademii pominięto Arystotelesa - być może dlatego opuścił Ateny wraz z wieloma przyjaciółmi i naśladowcami. Udali się do północno-zachodniej Azji Mniejszej, gdzie na zaproszenie Hermiasa, miejscowego władcy greckiego będącego wasalem perskim, założyli szkołę w mieście Assos. Najwyraźniej Arystoteles stał się bliskim przyjacielem Hermiasa, gdyż poślubił jego adoptowaną córkę, Pythias. Kiedy jednak Hermiasz został z nieznanych powodów aresztowany i stracony przez Persów, Arystoteles i jego zwolennicy popłynęli na pobliską grecką wyspę LESBOS i zatrzymali się w mieście MITYLENA. Już wtedy w gronie Arystotelesa znalazł się dobrze urodzony na Lesbos Teofrast, który został jego protegowanym, a później następcą na stanowisku kierownika jego szkoły filozoficznej. W śródlądowej lagunie Pyrrha w środkowej części Lesbos Arystoteles przeprowadził wiele obserwacji zwierząt morskich zapisanych w swoich pismach zoologicznych. Jego metoda obserwacji terenowych i dokumentacji - innowacja w jego czasach - miała wyznaczyć wzór dla wszystkich przyszłych badań biologicznych. Około roku 343 p.n.e. 41-letni Arystoteles przyjął zaproszenie króla Filipa, wówczas najpotężniejszego człowieka w greckim świecie, aby udać się do Macedonii, aby uczyć 13-letniego syna Filipa, Aleksandra (którego przeznaczeniem było podbić imperium perskie i przejść do historii jako ALEKSANDER WIELKI). Arystoteles spędził około trzech lat, zapewniając wyższe wykształcenie księciu i części jego świty. Program nauczania prawdopodobnie obejmował nauki polityczne - Arystoteles napisał dla Aleksandra dwa (zaginione) traktaty O królewstwie i O kolonistach - a także studia z literatury i biologii. Arystoteles dał Aleksandrowi zredagowaną wersję Iliady HOMERA, którą młody wojownik miał nosić ze sobą przez resztę życia. Według legendy król Aleksander wysłał później Arystotelesowi do badań okazy nieznanych wschodnich roślin i zwierząt. Poza tym jednak wpływ Arystotelesa na Aleksandra i nauczyciela nie był głęboki i prawdopodobnie wrócił do Stagirusu, gdy w roku 340 p.n.e. Aleksander zaczął pełnić funkcję regenta u swego ojca. W 335 roku p.n.e., po objęciu tronu przez Aleksandra, Arystoteles powrócił do Aten, aby założyć tam własną szkołę filozoficzną. Otworzył szkołę w wynajętych budynkach poza miastem, na terenie GIMNAZJUM zwanego Liceum ([Lukeion], nazwane tak od gaju poświęconego bogu APOLLO w jego kultowym tytule Lukeios). Okres licealny Arystotelesa (335-323 p.n.e.) to trzeci i najważniejszy etap jego życia. Liceum cieszyło się specjalnymi zasobami i statusem - Aleksander rzekomo przekazał na jego rzecz ogromną sumę 800 TALENTÓW - i było chronione przez lokalne władze macedońskie. Bez wątpienia Liceum zapewniło Arystotelesowi środki umożliwiające prowadzenie encyklopedycznego szeregu dociekań, z których został zapamiętany. Szkoła przypominała w pewnym sensie nowoczesny uniwersytet, z kursami ogólnymi i projektami badawczymi "absolwentów" pod kierunkiem mistrza. Wśród takich delegowanych projektów znalazł się opis poszczególnych rządów (lub "konstytucji") 158 najważniejszych greckich miast; z tych 158 analiz tylko jedna przetrwała do dziś - Konstytucja Aten (Athenaion Politeia), nasze główne źródło informacji o funkcjonowaniu ateńskiej DEMOKRACJI. Podobno Arystoteles rano wygłaszał wykłady dla ogółu, a po południu dla zaawansowanych naukowców. Mówi się, że podczas wykładów miał zwyczaj chodzić (perypatein), a słuchacze szli razem z nim, co nadało wspólnocie miano Szkoły Perypatetycznej. (Jednak nazwa może pochodzić od zadaszonego dziedzińca, peripatos, który był fizycznym elementem Liceum lub późniejszego miejsca). Mówi się, że Arystoteles ubierał się elegancko lub nawet śmiesznie, jeśli chodzi o osobiste zachowanie. -seplenienie klasowe. W ciągu tych lat w Atenach zmarła żona Arystotelesa, Pytias, a on mieszkał ze zwyczajną żoną, Herpyllą. Arystoteles miał dwoje dzieci: córkę imieniem Pytias, od nazwiska matki, i syna Nikomachusa z Herpyllą. Nikomachus jest wspomniany w tytule Etyki nikomachejskiej Arystotelesa, nazwanej tak dlatego, że syn rzekomo zredagował dzieło po śmierci ojca. Wraz z nagłą śmiercią Aleksandra na Wschodzie (323 p.n.e.) w Atenach wybuchły nastroje antymacedońskie, a Arystotelesowi postawiono zarzut karny o bezbożność. 61-letni uczony uciekł, rzekomo zaznaczając, że ratuje Ateńczyków przed popełnieniem drugiego grzechu przeciw filozofii (nawiązanie do stracenia przez nich SOKRATESA za bezbożność w 399 r. p.n.e.). Arystoteles schronił się w pobliskim mieście CHALCIS, gdzie urodziła się jego matka i gdzie rządził garnizon macedoński, i tam zmarł w następnym roku (322 p.n.e.). Jak już wspomniano, mniej niż jedna piąta pism Arystotelesa jest reprezentowana w 30 dziełach, które do nas dotarły. Zaginione dzieło, którego fragmenty przetrwały jako cytaty cytowane przez późniejszych autorów starożytnych - obejmowały wiersze, listy, eseje i dialogi w stylu platońskim. Wiele z nich to dopracowane dzieła literackie przeznaczone dla szerokiego grona odbiorców: w późniejszym stuleciu rzymski myśliciel Cyceron określił styl pisania Arystotelesa jako "rzekę złota". Ta pochwała nie byłaby odpowiednia w przypadku 30 zachowanych pozycji, które często utrudniają czytanie. Jak na ironię, większość z tych zachowanych pism prawdopodobnie nigdy nie była przeznaczona do publikacji. Wiele z nich wydaje się być notatkami z wykładów Arystotelesa z jego bardziej zaawansowanych kierunków studiów. Te "traktaty" lub "pisma ezoteryczne", jak się je czasem nazywa, zawierają notorycznie trudne fragmenty - albo nadmiernie skondensowane, albo powtarzalne - z widocznymi odniesieniami do zaginionych dzieł. Tytuły i kolejność tych zachowanych traktatów nie są wyborem Arystotelesa, ale raczej dziełem starożytnych redaktorów po Arystotelesie. Jednakże 30 traktatów stanowi dobry przykład dojrzałej myśli Arystotelesa, obejmującej logikę, metafizykę, etykę, badania naukowe, krytykę literacką i nauki polityczne. Sześć traktatów Arystotelesa o logice (logikē, czyli "sztuka rozumowania") jest czasami wymienianych pod zbiorczym tytułem Organon, czyli "narzędzie" - czyli myślenie. Spośród tych dzieł najbardziej znana jest praca zatytułowana Prior Analytics, która zawiera system sylogistyki Arystotelesa. (Sylogizm jest formą rozumowania składającą się z dwóch przesłanek i wniosku. Klasyczna forma sylogizmu brzmi: [1] Sokrates jest człowiekiem. [2] Wszyscy ludzie są śmiertelni. Dlatego [3] Sokrates jest śmiertelny.) Analityka wstępna bada różne formy myślenia sylogistycznego. Inne zachowane traktaty to studia nad światem przyrody: Fizyka, O niebiosach, Meteorologia, Powstawanie zwierząt oraz podziwiana Historia zwierząt (tzw. Różne gatunki. Same pojęcia rodzaju i gatunku - typ ogólny, typ specyficzny - należą do kategorii wymyślonych przez Arystotelesa. Teorię rzeczywistości Arystotelesa można znaleźć w jego Metafizyce, czyli "Beyond Physics" (tytuł stworzony przez starożytnego wydawcę, pierwotnie oznaczający jedynie, że księga następowała po kolei po fizyce). Tutaj - w krytyce i radykalnej adaptacji platońskiej teorii form - Arystoteles wyjaśnia, w jaki sposób uniwersalne cechy są zakorzenione w szczegółach. Na przykład określony pies uczestniczy w uniwersalnej "psości" wraz ze wszystkimi innymi psami, chociaż ta psiość nie istnieje poza psami z krwi i kości na świecie. Księga 12 Metafizyki przedstawia dobrze znany Arystotelesowski obraz Boga jako nieporuszonego poruszającego się - czystej inteligencji, niezaangażowanej w codzienne wydarzenia na świecie. W I księdze Etyki Nikomachejskiej Arystoteles za najwyższe dobro uznaje osiągnięcie szczęścia i definiuje szczęście jako działanie duszy zgodne z cnotą (aretēe). Księga 2 słynie z zdefiniowania cnoty jako środka (mezotów) pomiędzy dwiema skrajnościami zachowania: na przykład odwaga mieści się pomiędzy tchórzostwem a lekkomyślnością; hojność waha się pomiędzy skąpstwem a ekstrawagancją. W Retoryce Arystoteles bada sztukę wystąpień publicznych pod kątem jej pożądanego celu, czyli perswazji. W Poetyce analizujemy naturę literatury i przytaczamy słynną arystotelesowską obserwację, że tragedia sceniczna zapewnia oczyszczenie (katharsis) z emocji widza, litości i strachu.

archont: archont, czyli "przywódca" lub "władca", był osobą wykonawczą polityczną w wielu starożytnych państwach greckich. Przed VII wiekiem p.n.e. archonci rządzili przez 10 lat; wcześniej zostali wybrani, aby służyć do końca życia. W demokratycznych ATENach z połowy IV wieku p.n.e. a później archont był prestiżowym, ale stosunkowo wąskim stanowiskiem, obejmującym obowiązki wykonawcze i salę sądową. Co roku w drodze losowania wybierano dziewięciu archontów z ateńskiej klasy wyższej i średniej. Trzej starsi archonci ateńscy to archont basileus (lub król), polemarchos (przywódca wojenny) i archont eponumos (tytułowy). Basileus nadzorował państwowe funkcje religijne i wszelkie powiązane procesy sądowe. Obowiązki religijne i sądownicze powierzono także polemarchom (którym wkrótce po roku 490 p.n.e. zaprzestano pełnić funkcję dowódcy wojskowego). Eponumos sprawował jurysdykcję w sprawach dotyczących dziedziczenia i innych praw majątkowych. Człowiek, który służył jako archont eponumos, nadał także swoje imię rokowi kalendarzowemu - to znaczy rok ten był odtąd znany jako rok, w którym ten a taki był archontem. Mężczyzna (KOBIETY nie kwalifikowały się) mógł zostać archontem tylko raz w Atenach. Po zakończeniu sprawowania urzędu, za wyjątkiem jakichkolwiek przestępstw dyskwalifikujących, został dożywotnio wpisany do rady sądownictwa zwanej AREOPAGOS.

Areopagos: W demokratycznych ATENach połowy lat 400. p.n.e. a później Areopagos był specjalnym sądem liczącym 200-300 członków, w skład którego wchodzili byli ARCHONI. Pod względem pochodzenia Areopagos (słowo to po grecku oznacza "wzgórze ARES" i wskazuje miejsce, w którym stał budynek sądu) było pozostałością po dawnym arystokratycznym rządzie Aten. W czasach rządów arystokratycznych, około 900-600 r. p.n.e., miastem prawdopodobnie rządzili Areopagos, pełniąc funkcję organu ustawodawczego i sądu najwyższego. Jednakże w miarę jak Ateny stopniowo rozwijały się w stronę DEMOKRACJI, Areopagos stopniowo tracił władzę. Pod rządami SOLONA (ok. 594 r. p.n.e.) nowa RADA przejęła obowiązki ustawodawcze i wykonawcze Areopagos, a nowo utworzony sąd apelacyjny sprawił, że decyzje prawne Areopagos przestały być ostateczne. W miarę jak zawód ateńskiego archonta stał się mniej ekskluzywny i wymagający (500-400 r. p.n.e.), Areopago przestało pełnić funkcję prawicowego bastionu. W roku 462 p.n.e. radykalne reformy EFIIALTESA pozbawiły Areopagos większości ważnych jurysdykcji prawnych i rozdzieliły je między ZGROMADZENIE OBYWATELSKIE, Radę i inne sądy. Odtąd na Areopagos słyszano jedynie przypadki umyślnego zabójstwa, zranienia i podpalenia. Nowy, pomniejszony Areopagos, pełniący funkcję sądu zabójstw, upamiętniono w tragedii Ajschylosa "Eumenides" (458 p.n.e.). W drugiej połowie spektaklu aktorzy wcielają się w starożytne Areopagos, na którym odbywa się sąd nad mitycznym bohaterem ORESTESEM za morderstwo jego matki. Ajschylos napisał Eumenides w okresie niepokojów społecznych po reformach Efialtesa, a jednym z jego zamierzeń było złagodzenie konfliktów klasowych wśród współobywateli.

Ares: Grecki bóg wojny, Ares był jednym z 12 głównych bogów, synem ZEUSA i HERY. W przeciwieństwie do swojego rzymskiego odpowiednika, Marsa, Grecy nigdy nie uważali Aresa za życzliwego strażnika. Był przede wszystkim uosobieniem bitwy, z niewielkim aspektem moralnym. Był atrakcyjny fizycznie - stąd jego miłosny związek z piękną Afrodytą - ale okrutny, arogancki i żądny krwi; większość pozostałych olimpijczyków go nie lubiła. W Grecji było stosunkowo niewiele większych sanktuariów poświęconych kultowi Aresa; jedynie w TEBACH jego kult był ważny. Był on także szczególnie kojarzony z ziemią TRACJI i mógł pochodzić z Tracji, chociaż jego imię wydaje się być greckie. Jego świętymi zwierzętami były sęp i pies. W swoim epickim poemacie Odyseja (księga 8) HOMER opisuje, jak sprytny bóg kowal HEFAJSTOS schwytał Aresa kochającego się z żoną Hefajstosa, Afrodytą, zamykając ich w niezniszczalnej sieci. Następnie zaciągnięto kochanków przed wszystkich bogów; ten lekceważący ton jest typowy dla większości sposobów traktowania Aresa w mitach i poezji; jeden fragment Iliady (księga 5) wspomina, że Ares został pokonany przez półbogów Otusa i Efialtesa i uwięziony w metalowej trumnie. Zaciekły i porywczy Ares miał nieszczęśliwe skojarzenia. Przebrany za dzika, zazdrośnie zabił śmiertelnego kochanka Afrodyty, pięknego młodzieńca ADONISA. Wśród dzieci Aresa z różnymi śmiertelnymi kobietami znajdowały się tak brutalne postacie, jak tracki Diomedes i wyjęty spod prawa Cyklus, obaj zabici przez HERAKLESA. Był także ojcem personifikacji Deimos (Strach) i Fobos (Terror). Ares i Afrodyta byli rodzicami EROSA i Harmonii, która została żoną CADMUSA.

Argos: główne miasto wschodniego Peloponezu, położone trzy mile w głąb lądu, na zachodnim krańcu równiny Argive, u szyi dużego półwyspu znanego jako Argolid. Bóstwem patronackim miasta była bogini HERA, której argiwski kult był bardzo starożytny, wywodzący się z czczonej tam przedgreckiej bogini matki. Na początku Argos było jednym z najważniejszych miast Grecji. Jednak około 600 r. p.n.e. SPARTA wyparła Argosa spod kontroli na Peloponezie i od tego czasu historia Argosa była historią upadku i podporządkowania, pomimo przebłysków ambicji. Ze swoimi polami uprawnymi i bliźniaczymi cytadelami Argos już we wczesnej epoce brązu (ok. 2100 r. p.n.e.) było twierdzą i ośrodkiem kultu. Podbój regionu przez Greków może być może ukazany przez lokalną ARCHEOLOGIĘ w spalonych pozostałościach Domu Kafli w Lernie, niedaleko Argos. W okresie greckiej cywilizacji mykeńskiej (ok. 1600-1200 p.n.e.) Argos dominował razem z leżącym po drugiej stronie równiną miastem-władcą MYCENAJE oraz z pobliskimi TIRYNS. Znaczenie Argos w tej epoce sugeruje wybitna rola miasta w greckim MITIE, jako ojczyzna PERSEUSZA (1), ATREUSA i jego rodziny królewskiej oraz wielu innych bohaterów. Ogólnie rzecz biorąc, wydaje się, że Argos wyparło Mykeny w późniejszej pamięci ludowej (a może Mykeny nazywano kiedyś Argos). W poematach epickich HOMERA termin Argive - wraz z Achajami i Danaanami - oznacza po prostu "grecki". Podczas najazdu dorycko-greckiego, który miał miejsce około 1100-1000 r. p.n.e., Argos stało się miastem doryckim i bazą wypadową Dorianów podczas podboju południowej Grecji. Od tego czasu Argos pozostawał dominujący na Peloponezie przez ponad 400 lat, aż do powstania Sparty, położonej dalej na południe. W połowie 600 r. p.n.e. Argos cieszyło się krótkotrwałym szczytem władzy pod rządami dynamicznego króla Fejdona, który pokonał Spartan w bitwie pod Hysiae (669 p.n.e.) i rozszerzył swoje panowanie na cały Peloponez. Być może Pheidon był także pierwszym, który wprowadził monety do Grecji kontynentalnej, a także nowy system miar i wag. Wkrótce jednak Sparta i KORYNT stały się wielkimi potęgami południowej Grecji, podczas gdy Argos wycofał się w izolację, okazjonalnie wyłaniając się, by walczyć (i przegrywać) ze Spartą. Najgorsza porażka Argos nastąpiła w bitwie pod Sepeą (494 p.n.e.) z rąk spartańskiego króla KLEOMENESA (1). Ta katastrofa sprowadziła Spartan aż pod mury Argos (gdzie według legendy argiwska poetka Telesilla zebrała swoich współobywateli i poprowadziła kontratak uzbrojonych Argiwskich KOBIET). Podczas najazdu perskiego króla Kserksesa na Grecję (480-79 p.n.e.) jedyne Argos z państw peloponeskich pozostało neutralne, w efekcie stając po stronie Persów. Wewnętrzne konflikty, prawdopodobnie spowodowane traumą Sepei, doprowadziły teraz do obalenia OLIGARCHII i powstania DEMOKRACJI na wzór ateński. Argos sprzymierzyło się z Atenami w latach 461, 420 i 395 p.n.e., ale uczyniło to, nie zdając sobie sprawy ze swojego potencjału jako rywala dla Sparty. W 226 r. p.n.e. Argos przyłączyło się do Ligi Achajskiej, a w 146 r. p.n.e. znalazło się pod kontrolą Rzymu. Argos słynęło z klasycznej szkoły RZEŹBY. Najbardziej znanym jej członkiem był rzeźbiarz POLYKLEITOS, który działał w połowie IV wieku p.n.e. i był szczególnie znany ze swoich posągów mężczyzn. Napisał traktat o doskonałych proporcjach sylwetki ludzkiej i zilustrował go BRĄZOWYM posągiem wojownika zwanego Włócznikiem (gr. Doryphoros). Jego oryginalne dzieło nie zachowało się, ale zachowało się w licznych kopiach z okresu rzymskiego.

Arion (600 w. p.n.e.): grecki poeta liryczny Arion działał około roku 620 p.n.e. na zamożnym dworze tyrana PERIANDERA w Koryncie. Urodził się na egejskiej wyspie LESBOS - gdzie silne tradycje artystyczne zrodziły innych poetów tej epoki, m.in. SAFONA, ALCAEUS i TERPANDER - i zasłynął jako performer, który śpiewał swoje wiersze, a także innych poetów, podczas gdy akompaniując sobie na kitarze (rodzaj liry). Grecki historyki HERODOT Arionowi przypisuje się narzucenie artystycznego porządku dytyrambowi, pieśni śpiewanej przez chór na cześć boga Dionizosa. Najwyraźniej usystematyzował występ tak, że śpiewacy stali nieruchomo, zgrupowani w kręgu; mógł przypisać konkretny temat do każdej piosenki. Wydarzenia te przyczyniły się później do powstania greckiej tragedii scenicznej. Żaden z utworów Ariona nie przetrwał do dziś. Ale Ariona najlepiej zapamiętano dzięki uroczej legendzie, że płynął przez morze na grzbiecie delfina. Według opowieści Herodota Arion - wracając z lukratywnego tournée po greckich miastach SYCYLII i WŁOCHACH - przepłynął statkiem z Włoch do Koryntu. Jednak gdy załoga postanowiła ukraść mu pieniądze, był zmuszony wyskoczyć za burtę. Gdy statek płynął dalej, Arion został zabrany na morze przez delfina - zwierzę święte dla boga APOLLA, który był także patronem poetów. Przeniesiony do przylądka Taenarum, na południowym wybrzeżu PELOPONNEZU, Arion udał się z powrotem do Koryntu, docierając przed statkiem. Kiedy załoga statku dotarła do Koryntu, stanęła twarzą w twarz z Arionem i władcą Perianderem. Legenda może zawierać ziarno prawdy. Według współczesnych badań naukowych ssaki morskie zwane delfinami i morświnami są jedynymi dzikimi zwierzętami, które przyciągają ludzi. Nie jest niczym niezwykłym, że delfiny gromadzą się wokół pływaka na morzu.

Aristides (Aristeides) (ok. 530-465 p.n.e.): ateński żołnierz i mąż stanu, który był jednym z założycieli imperium ateńskiego. Arystydes odegrał kluczową rolę w utworzeniu kontrolowanego przez Ateny sojuszu państw greckich, znanego jako LIGA DELIAŃSKA. Zyskał przydomek "Sprawiedliwy" ze względu na swoje rzekomo uczciwe postępowanie w polityce i dyplomacji z innymi państwami greckimi. Według późniejszego greckiego pisarza PLUTARCHA Arystydes był jednym z ateńskich generałów biorących udział w bitwie pod MARATONEM (490 p.n.e.). Jednak w roku 482 p.n.e. Ateńczycy głosowali za wykluczeniem go z kraju w związku z falą ostracyzmu, która miała miejsce w latach czterdziestych XIX w. p.n.e. Mogło to być wynikiem politycznego konfliktu Arystydesa z Temistoklesem. Zgodnie z wymogami prawa ostracyzmu Arystydes wycofał się z Aten, spodziewając się, że spędzi na wygnaniu 10 lat. Jednak dwa lata później wezwano go, by pomógł w walce z inwazją perskiego króla Kserksesa na Grecję. Wybrany przez Ateńczyków na generała, służył u boku swojego byłego wroga Temistoklesa. Arystydes walczył w bitwie pod SALAMINĄ (1) (480 p.n.e.), a wybrany ponownie na generała na następny rok, dowodził ateńskim kontyngentem w bitwie lądowej pod PLATAEA (479 p.n.e.). Jako generał w roku 478 p.n.e. Arystydes dowodził eskadrą ateńską podczas sprzymierzonej z Grecją morskiej wyprawy wyzwolenia BIZANTIUM i dużej części CYPRU. Kiedy arogancja spartańskiego dowódcy Pauzaniasza zraziła pozostałych Greków, Arystydes rozpoczął wysiłki dyplomatyczne, aby zapewnić sojusz wzajemnej obrony między Atenami a państwami wschodniej Grecji. Kiedy latem 478 lub 477 roku p.n.e. utworzono powstałą w ten sposób Ligę Delijską, Arystydes wzbudził podziw za rzetelną ocenę rocznej składki należnej od każdego państwa członkowskiego. Wydaje się, że Arystydesa szeroko kontrastowano z przebiegłością i drapieżnością Temistoklesa. Podczas przedstawienia tragedii Ajschylosa SIEDEM PRZECIW TEBOM w Atenach w roku 467 p.n.e., kiedy padły pewne wersety dotyczące mądrości i prawości bohatera Amfiaraosa, cała publiczność odwróciła się, by spojrzeć na siedzącego na fotelu Arystydesa. Mówi się, że Arystydes umarł w biedzie, odmawiając nieuczciwego wzbogacenia się poprzez urząd.

archeologia: nauka o archeologii polega na systematycznym badaniu przeszłych kultur poprzez odzyskiwanie i analizę pozostałości materialnych, w tym gruzu budowlanego, rzeźb w kamieniu, drewnie, metalu lub glinie, metalowej broni i przyborów, glinianych naczyń, przedmiotów drewnianych lub plecionkarskich , monety, biżuterię, szkielety ludzi i zwierząt, szczątki roślin oraz inskrypcje pisane. W większości przypadków obiekty te chroni się, zakopując je pod ziemią lub leżąc przez stulecia w nienaruszonym stanie na dnie morskim. CERAMIKA była wszechobecna w starożytnych domach i stanowi zdecydowanie najczęstsze źródło danych archeologicznych. Chociaż naczynia gliniane często rozpadają się na liczne drobne fragmenty, są one praktycznie niezniszczalne i mogą przetrwać w ziemi nawet 10 000 lat. Kamień w budownictwie i RZEŹBIE również dobrze przetrwał, ale wiele starożytnych budowli częściowo lub całkowicie zniknęło, ponieważ wydobywano je w celu uzyskania materiałów w późniejszej starożytności lub w średniowieczu. Przedmioty metalowe, zwłaszcza brązy, były często przetapiane w późniejszych okresach w celu ponownego wykorzystania jako rzeźby, narzędzia lub monety. Materiały organiczne, takie jak drewno, tekstylia i papirus, na ogół nie są konserwowane, ponieważ mają tendencję do rozpadu pod wpływem wilgoci i innych warunków powietrza i gleby. Tylko w suchej atmosferze Egiptu i niektórych innych miejsc na południu i wschodzie Morza Śródziemnego lub czasami pod wodą zachowało się kilka takich materiałów z czasów starożytnej Grecji. Poddziedzina archeologii zajmująca się badaniem starożytności greckiej i rzymskiej jest tradycyjnie nazywana archeologią klasyczną. Jej korzenie sięgają kolekcjonowania dzieł sztuki, co najmniej od londyńskiego Towarzystwa Dyletantów (założonego w 1733 r.), które sfinansowało serię wypraw do Włoch w celu sporządzenia szkiców i pisemnych opisów widocznych pozostałości oraz zakupu licznych antyków. Praktykę wykopalisk zaczęto prowadzić w 1738 r., kiedy królowa Maria z Neapolu sponsorowała wykopaliska, w wyniku których odkryto starożytne rzymskie miasto Herkulanum. Znaleziska tam i w Pompejach wywołały ogromne zainteresowanie starożytnością w całej Europie Zachodniej. Entuzjaści z Francji, Wielkiej Brytanii i Niemiec chętnie nabywali prawa do wykopalisk we wschodniej części Morza Śródziemnego, często następnie konfiskując swoje odkrycia. W rezultacie w krajach Europy Zachodniej przechowywano i eksponowano liczne greckie i tureckie skarby narodowe. Najbardziej znanym tego typu przypadkiem jest grupa rzeźb Parthenonu, znana jako Marmury Elgina, znajdująca się obecnie w British Museum i będąca przedmiotem wielu gorących debat, w związku z próbami lobbowania Grecji na rzecz jej powrotu do Aten. Obecnie zagraniczni archeolodzy mogą otrzymywać pozwolenia na prowadzenie wykopalisk w krajach śródziemnomorskich, ale wszystkie artefakty pozostają własnością rządu. Najbardziej spektakularne odkrycia archeologiczne dotyczące świata starożytnej Grecji miały miejsce pod koniec XIX wieku. Kierując się intuicją i opierając się na opisach z Iliady HOMERA, zamożny niemiecki biznesmen i archeolog-amator Heinrich Schliemann odkrył i przeprowadził badania wykopaliskowe w miejscu starożytnej Troi (1871-73). Następnie Schliemann zwrócił swoją uwagę na kontynentalne greckie miasto MYKENY (którego położenie było już znane). Kopiąc tuż za słynną Lwia Bramą latem 1876 roku, Schliemann odkrył grupę wypełnionych skarbami grobowców z drugiego tysiąclecia, obecnie znanych jako Grave Circle A. Schliemann prowadził także prace wykopaliskowe w Boeotian ORCHOMENUS i TIRYNS. Jego prace udowodniły historyczne podstawy poematów Homera i potwierdziły istnienie nieoczekiwanej wcześniej greckiej prehistorii, datowanej na około 1600-1200 p.n.e. - CYWILIZACJI MYKEŃSKIEJ. Podobnie prace wykopaliskowe prowadzone w roku 1900 przez brytyjskiego uczonego Sir Arthura Evansa w KNOSSOS i innych miejscach na KRECIE ujawniły najwcześniejszą wielką kulturę Morza Egejskiego, CYWILIZACJĘ MINOJSKĄ. W stuleciu od czasów Evansa archeologia skorzystała z zaawansowanych technologii, w tym fotografii lotniczej i poszukiwań elektromagnetycznych. Oglądanie terenu z lotu ptaka z wysokości kilku tysięcy stóp może ujawnić różnice w kolorze wierzchniej warstwy gleby lub dojrzewających roślin, co wskazuje na obecność budynków pod spodem. Przeszukanie elektromagnetyczne - zwykle przeprowadzane pieszo, przy użyciu sprzętu ręcznego - może ujawnić obecność zakopanego materiału, wskazując przeszkodę w naturalnym przewodnictwie przepływu elektrycznego gleby. Podobnie zakopane przedmioty z ŻELAZA lub wypalonej gliny powodują zauważalne zniekształcenie naturalnego pola magnetycznego obszaru. Nowoczesny sprzęt podwodny, taki jak łodzie podwodne, sprzęt do nurkowania i pogłębiarka ssąca przypominająca odkurzacz, od połowy XX wieku otworzyła dno morskie na archeologię. W ostatnich latach dokonano kilku dramatycznych odkryć na Morzu Egejskim, w tym zatopionego starożytnego statku handlowego leżącego u wybrzeży wyspy Dokos, w pobliżu Argolidu w południowej Grecji. To bardzo wczesne odkrycie, prawdopodobnie pozostałość po przedhelleńskich mieszkańcach Grecji z roku 2200 p.n.e., świadczy o umiejętnościach tych ludzi w budowaniu statków i zamorskich szlakach HANDLOWYCH - majątkach przejętych później przez zwycięskich Greków. Kolejnym cennym postępem technologicznym w badaniach archeologicznych jest analiza DNA. Lepsze procesy wydobywania na wykopaliskach pozwalają odkryć coraz większe ilości szczątków roślinnych i kości (zarówno ludzkich, jak i zwierzęcych), które można poddać testom genetycznym w celu identyfikacji gatunku, płci, grupy populacji i choroby. Pomimo nowoczesnego sprzętu archeologia nadal w dużej mierze opiera się na narzędziach "low-tech", takich jak kielnia, pędzel, sito i piolet przypominający szpikulec do lodu. Po usunięciu wierzchniej warstwy gleby i przesianiu jej pod kątem przemieszczonych pozostałości zespół archeologiczny może podzielić stanowisko na ponumerowane ćwiartki, oznaczone siatką sznurków zawieszonych wysoko na słupach. W miarę kopania kielnią, pioletem i szczotką zespół prowadzi skrupulatne zapisy dotyczące głębokości, na jakiej znaleziono każdy odkryty przedmiot. Z pewnymi różnicami, wcześniejsze przedmioty zwykle znajdują się głębiej pod ziemią, późniejsze bliżej powierzchni. Jednym z największych osiągnięć współczesnych jest umiejętność przypisania odnalezionym przedmiotom ram czasowych. Do niedawna daty wyznaczano głównie na podstawie powiązanych informacji, takich jak poziom wykopalisk lub porównanie kształtu przedmiotu z podobnymi o znanej dacie. Jednak najnowsza technologia pozwala na datowanie na podstawie struktury molekularnej niektórych przedmiotów. Na przykład datowanie metodą C-14 mierzy radioaktywny rodzaj węgla występujący we wszelkiej żywej materii. Termoluminescencja ujawnia liczbę luźnych elektronów w danym materiale. Obie metody mogą podać przybliżone daty niektórych pozostałości archeologicznych. Najbardziej owocne stanowiska archeologiczne to te, które nie są już zamieszkane. Na przykład wiele naszych informacji na temat budownictwa mieszkaniowego i urbanistyki w latach 300. p.n.e. pochodzi z Olynthos, greckiego miasta na północy Morza Egejskiego, które zostało nagle zniszczone przez wojnę w 357 r. p.n.e. i nigdy nie został ponownie zamieszkany. I odwrotnie, archeologia w Atenach została znacznie ograniczona przez problem rekwirowania miejsc wykopalisk w środku współczesnej stolicy Grecji. TEBY i PIRAJS to dwa przykłady współczesnych greckich miast położonych na starożytnych warstwach, które w dużej mierze pozostają nietknięte i niedostępne. Do bardziej udanych klasycznych projektów archeologicznych ostatnich lat należą wykopaliska w pierwotnym mieście Smyrna, w pobliżu współczesnego tureckiego portu morskiego Izmir. Miejsce to - zawierające pozostałości domów, świątynię bogini ATENY i otaczający go mur - stanowi najlepiej zachowany przykład greckiego państwa-miasta z początku V wieku p.n.e.

Archidamus: imię dynastyczne wśród królów Eurypontydów ze SPARTY. Najbardziej znanym był król Archidamus II, który panował od około 469 do 427 p.n.e. Jego panowanie zostało przyćmione przez wrogość spartańsko-atenską, której kulminacją była WOJNA PELOPONESKA. Archidamus, będący pod wrażeniem potęgi morskiej i bogactwa Ateńczyków, w roku 431 p.n.e. bezskutecznie namawiał swoich współtowarzyszy, Spartan, do głosowania przeciwko wojnie. Przewidział (słusznie), że przekażą wojnę swoim dzieciom. Po rozpoczęciu działań wojennych sędziwy Archidamus poprowadził spartańską inwazję na terytorium Aten w latach 431, 430 i 428 p.n.e. oraz atak na PLATAEA w roku 429 p.n.e. Pierwsza dekada wojny, od roku 431 do pokoju NIKIASA w roku 421 p.n.e., jest często nazywana wojną Archidamianską.

Archilochos (ok. 680-640 p.n.e.): Jeden z najwcześniejszych i największych greckich poetów lirycznych Archilochos był bękartem Telesiklesa, arystokraty z wyspy Paros i niewolnicy. Archilochos wyemigrował z wyprawą kolonizacyjną, którą jego ojciec poprowadził na wyspę THASOS na północnym Morzu Egejskim (w regionie wydobywającym ZŁOTO i SREBRO). Tam Archilochos służył jako żołnierz, broniąc kolonii przed rdzennymi Trakami. W pewnym momencie mógł podjąć pracę jako najemnik, aby walczyć gdzie indziej. Mówi się, że zginął w bitwie. Jako poeta Archilochos był geniuszem innowacji, pierwszą osobą w kulturze zachodniej, która w poruszający sposób pisała o własnych doświadczeniach i emocjach. Istnieli już przed nim poeci liryczni, lecz on nadał swoim wierszom silną treść osobistą, uważaną za cechę charakterystyczną bardziej współczesnej poezji. Późniejsze pokolenia Greków szanowały go jako artystę kalibru HOMERA, PINDARA i SOFOKLESA. Dzieło Archilochosa przetrwało w około 100 fragmentach cytowanych przez późniejszych pisarzy. Jego ulubionymi formami wersetów są metrum jambiczne (które był pionierem jako forma satyry) i elegia (zwykle komponowana do śpiewania lub recytowania przy akompaniamencie fletu). Osobowość, która pojawia się w tych wersetach, jest cyniczna, zła, dumna i energicznie heteroseksualna. Wydaje się, że nieślubne urodzenie i niekorzystne życie Archilochosa sprawiły, że zyskał sardoniczny pogląd na świat z zewnątrz, choć mógł też odczuwać intensywne namiętności. Archilochos pisze o swojej miłości i gniewie na kobietę Neoboule oraz o delikatnym uwiedzeniu jej młodszej siostry. Inne tematy obejmują wrak statku, wojnę, WINO i męskie organy. Jeden ze słynnych fragmentów opisuje z jowialnym żalem, jak musiał porzucić swoją (drogą, ale ciężką) tarczę, aby uciec przed Trakami: "Puść tarczę" - fragment kończy się - "dostanę inną, równie dobrą". Antybohaterski ton brzmi niemal nowocześnie i odróżnia Archilochosa od innych głosów swojej epoki. Społeczeństwo greckie z dezaprobatą patrzyło na odwrót żołnierza i utratę tarczy, nie powstrzymało to jednak Archilochosa od pisania o tym. Wśród późniejszych Greków miał opinię osoby obelżywej w wierszach. Według legendy, kiedy ojciec Neoboule, Lycambes, złamał obietnicę wydania jej za MAŁŻEŃSTWO Archilochosowi, rozwścieczony poeta rozpowszechniał tak miażdżące satyryczne wersety, że Lycambes, Neoboule i reszta rodziny powiesili się ze wstydu.

Archimedes (287-211 p.n.e.): wynalazca i matematyk z sycylijskiego greckiego miasta Syrakuzy. Odkrycia Archimedesa w dziedzinie geometrii i hydrostatyki (badanie właściwości stojącej wody) były monumentalne i stanowiły szczyt osiągnięć Grecji. Archimedes, przyjaciel i doradca króla Hierona II, zasłynął ze swoich wynalazków, do których zaliczał się między innymi śruba Archimedesa, używana do dziś do wyciągania ciągłego strumienia wody w górę. Jednak odrzucił wyczyny inżynieryjne jako służące wulgarnej publiczności i był dumny ze swoich prac w dziedzinie geometrii, zwłaszcza ze swojego odkrycia, że kula zawarta w cylindrze zawsze będzie miała pole dwie trzecie powierzchni cylindra. Jeśli chodzi o zdolność dźwigni do przenoszenia ciężaru, Archimedes wygłosił słynne stwierdzenie: "Dajcie mi punkt oparcia, a poruszę świat". Jednak jego najlepiej zapamiętana wypowiedź dotyczy odkrycia zasady ciężaru właściwego po tym, jak król Hieron poprosił go o ustalenie, czy złota korona została sfałszowana przez metal nieszlachetny. Zastanawiając się nad tym problemem podczas kąpieli w Gimnazjum (jak głosi legenda), Archimedes nagle zdał sobie sprawę, że może porównać ilość wody wypartej przez koronę z ilością wypartą przez taką samą masę czystego ZŁOTA. Zachwycony swoim odkryciem, pobiegł nago po ulicy, krzycząc: "Znalazłem! - heur?eka!" (lub, jak to dzisiaj tłumaczymy, "eureka"). Podczas rzymskiego oblężenia Syrakuz (213-211 p.n.e.) skonstruował wyszukane urządzenia obronne, w tym gigantyczną szklaną soczewkę, która skupiała światło słoneczne na rzymskich okrętach wojennych w porcie i podpalała je. Kiedy Rzymianie zdobyli miasto, Archimedes został zabity, rzekomo dlatego, że rozwścieczył rzymskiego żołnierza, wydawszy polecenie "Nie przeszkadzaj moim kręgom", gdy mężczyzna znalazł go rozważającego diagramy na piasku. Z jego dzieł pisemnych zachowało się dziewięć traktatów w języku greckim, a dwa inne w późniejszym tłumaczeniu na język arabski. Większość z nich dotyczy badań geometrycznych, szczególnie dotyczących okręgów, kul i spiral.

architektura: Starożytni Grecy pozostawili w swojej architekturze ogromne dziedzictwo kolejnym stuleciom cywilizacji zachodniej. Trzy "porządki", które rozwinęły się między 600 a 300 rokiem p.n.e. do dziś pozostają centralnym elementem projektów architektonicznych i można je zobaczyć na fasadach nowoczesnych neoklasycznych budynków użyteczności publicznej, takich jak banki, muzea, biblioteki i ratusze. Porządki te były znane jako dorycki, joński i koryncki i wszystkie opisują odmiany budynków, w których solidna górna konstrukcja (belkowanie) jest wsparta na pionowych kolumnach. Pewne elementy architektoniczne są wspólne dla wszystkich trzech starożytnych greckich porządków. Kolumny stoją na fundamencie zwanym stylobatem, który czasami jest wsparty na dwóch lub trzech kolejnych filarach. Kolumny mają górną część, kapitel, który jest najprostszym sposobem na rozróżnienie trzech rzędów. Kapitele kolumn doryckich są stosunkowo proste, z zaokrąglonym echinusem osadzonym na kwadratowym liczydle. Kolumny jońskie posiadają w każdym narożniku spiralne woluty, a kapitele korynckie wywodzą się z motywu kwiatowego, przedstawiającego kosze z liści akantu. Nad kolumnami belkowanie obejmuje fryz, który w budowli doryckiej składa się z naprzemiennych elementów zwanych tryglifami i metopami. Puste metopy można wypełnić malowanymi obrazami lub rzeźbionymi płaskorzeźbami. Fryzy jońskie i korynckie były ciągłymi, nieprzerwanymi przęsłami, często wypełnionymi reliefowymi RZEŹBAMI. W każdym porządku pochyły dach świątyni miał trójkątny szczyt, czyli fronton, z przodu i z tyłu. Frontony te często zdobiono rzeźbami przymocowanymi do tylnej ściany. Figury często przedstawiały sceny z MITÓW, a greccy rzeźbiarze wykazali się dużą pomysłowością, opracowując aranżacje, które uwzględniałyby zwężającą się wysokość frontonu na zewnętrznych krawędziach. Rzeźby malowano, aby odzwierciedlić ciało, włosy, ubranie i broń, malowano także tło frontonu, zwykle w kolorze niebieskim lub czerwonym. Ponadto kapitele kolumn i listwy architektoniczne zdobiące inne elementy budynku zostałyby pomalowane na jaskrawy kolor niebieski, czerwony i żółty. Porządek dorycki i joński (oba starsze od porządku korynckiego) pojawiły się w VI wieku p.n.e. specjalnie do budowy świątyń bogów, które teraz zaczęto budować z kamienia. Wcześniej budynki kultowe były na ogół budowane z mniej trwałych materiałów, takich jak drewno, strzecha i cegła mułowa. Gdy kamień cięty (wapień lub marmur) stał się dominującym materiałem budowlanym, greccy architekci zaczęli opracowywać kanoniczne systemy proporcji i projektu swoich prac. Uczeni uważają, że porządek dorycki i joński są w pewnym stopniu przekładami na kamień wcześniejszych konstrukcji drewnianych. Na przykład pewne czysto dekoracyjne detale stylu doryckiego najlepiej rozumieć jako zachowanie (w kamieniu) kształtów drewnianych belek i kołków, które były niezbędnymi elementami konstrukcyjnymi wcześniejszych, drewnianych świątyń. Ponadto pionowe żłobienia kolumn doryckich i jońskich mogą naśladować rowki wykonane przez toporę w filarach z pnia drzew wcześniejszych świątyń. Ponieważ jednak w źródłach archeologicznych rzadko zdarza się zachować drewno, ze starożytnej Grecji nie zachowały się żadne konstrukcje drewniane, które można by porównać z ich kamiennymi następcami. Porządek dorycki pojawił się w Grecji kontynentalnej. Nazwa (po grecku Dorike arche) nawiązuje do stylu, który wywodzi się z tak zamożnych miast dorycko-greckich, jak KORYNT i koryncka kolonia CORCYRA. Najwcześniejszą znaną budowlą zbudowaną w całości z kamienia jest Świątynia Artemidy w Corcyrze (współczesne Korfu), ukończona około 590 r. p.n.e. Świątynię tę zbudowano z wapienia - tańszego, łatwiej dostępnego i łatwiejszego do wyrzeźbienia niż marmur - który później stał się preferowanym materiałem przez greckich architektów. Chociaż do dziś przetrwały jedynie fundamenty budynku i fragmenty zachodniego frontonu, współcześni badacze potrafią zrekonstruować jego prawdopodobny wygląd. Podobnie jak wszystkie greckie świątynie, sercem kultowego budynku była otoczona murem, prostokątna, zadaszona konstrukcja (naos lub cella), w której mieścił się kultowy posąg bóstwa. Pojedyncze drzwi do celli znajdowały się zazwyczaj na wschodzie, być może z dwoma. Porządek joński był używany szczególnie przy budowie świątyń bogów. Wierzchołek lub kapitel każdej kolumny został ozdobiony tym wzorem przypominającym zwój. (Zbiór fotografii Alison Frantz, American School of Classical Studies w Atenach) kolumny w przedpokoju. Dach rozciągał się ze wszystkich czterech stron wokół celli i był wsparty z każdej strony na co najmniej jednym rzędzie kolumn. W Korcyrze - podobnie jak w jednej z najsłynniejszych greckich świątyń, ateńskim PARTENONIE (ukończonej do 438 r. p.n.e.) - z przodu i z tyłu znajduje się osiem kolumn, po 17 wzdłuż każdej strony (licząc dwukrotnie kolumny narożne). Ostatecznie stało się to kanoniczną proporcją greckiej świątyni, z kolumnami "x" z przodu i z tyłu oraz "2x + 1" po bokach. Również w VI wieku p.n.e. w tak zamożnych miastach jońsko-greckich, jak EFEZOS i MILETUS, na zachodnim wybrzeżu AZJI MNIEJSZEJ, wyłonił się porządek joński. Budynki jońskie były wyższe i lżejsze od budynków doryckich, a także znacznie bardziej ozdobne. Spośród charakterystycznych szczegółów porządku jońskiego najbardziej oczywiste są przypominające zwoje woluty w czterech rogach kapitela kolumny. Prekursorką stolicy jońskiej jest roślinna stolica eolska, która przetrwała w rzeźbionej formie kamiennej z VI wieku p.n.e. z greckiej wyspy LESBOS (u wybrzeży Azji Mniejszej). Kolumny jońskie są smuklejsze niż ich doryckie odpowiedniki. Inne charakterystyczne cechy jońskie obejmują zastosowanie dekoracyjnej podstawy kolumny i ciągłego fryzu zastępującego metopy i tryglify w stylu doryckim pod dachem i frontonami. Ta różnica pozwoliła na ukazanie w belkowaniu jońskim ciągłych rzeźb wokół całego budynku we fryzie. Najwspanialszą budowlą porządku jońskiego była ogromna świątynia Artemidy w Efezie, wzniesiona około 550-450 r. p.n.e. i uznawany za jeden z SIEDEM CUDÓW ŚWIATA. Niestety ona, podobnie jak większość innych świątyń jońskich, zniknęła na przestrzeni wieków. Do nielicznych stojących dziś budowli jońskich należą Erechtejon i Świątynia Ateny Nike, obie na ateńskim AKROPOLISIE. Porządek koryncki powstał w IV wieku p.n.e. jako ozdobny wariant formy jońskiej, wykorzystujący wzór stylizowanych liści akantu jako kapitel kolumny. Jego wczesne użycie miało charakter bardziej dekoracyjny niż konstrukcyjny i wydaje się, że ograniczało się do wnętrz niektórych budowli w południowej Grecji. Jedna z pierwszych znanych kolumn korynckich pojawia się wewnątrz doryckiej świątyni Apolla w BASSAE (ok. 400-390 p.n.e.). Porządek koryncki pojawia się po raz pierwszy na zewnątrz budynku (ale nadal jako element zdobniczy) na pomniku Lizikratesa w Atenach (334 p.n.e.). Stosowano go już w latach 300. p.n.e. Świątynia Apolla w Koryncie przedstawia bardziej szczegółowo karbowane kolumny zwieńczone zaokrąglonymi kapitelami porządku doryckiego rotunda świątyni ASKLEPIOSA w EPIDAURUS i świątyni ATENY w TEGEA. Później uznano, że projekt ten ma wyrażać imperialny splendor i stał się ulubieńcem Rzymian; wspaniałym przykładem świątyni korynckiej w Grecji jest świątynia Zeusa Olimpijskiego w Atenach, zbudowana głównie w II wieku n.e. za panowania cesarza Hadriana. Greccy architekci byli niezwykle utalentowani i wyrafinowani, a w okresie klasycznym zaczęli wprowadzać pewne udoskonalenia do swoich budynków, aby uzyskać bardziej "doskonały" efekt. Jednym z najbardziej znanych przykładów budowli o takich wyrafinowaniach architektonicznych jest ateński Partenon. Poziome przebiegi tej konstrukcji (takie jak stylobat i belkowanie) zakrzywiają się w górę pośrodku, aby przeciwdziałać naturalnemu złudzeniu optycznemu, że pozioma linia, widziana z daleka, wydaje się opadać w dół. Ponadto kolumny są starannie wyrzeźbione, tak aby nie były idealnie proste, ale miały lekko cygaro; to udoskonalenie nazywa się entasis.

Apollonia: Kilka greckich miast nosiło tę nazwę na cześć APOLLA, boga kolonistów. Najważniejsza Apollonia znajdowała się w głębi lądu wschodniego wybrzeża Adriatyku, na terytorium niegreckim, jakim jest obecnie Albania. Miasto zostało założone około 600 roku p.n.e. przez kolonistów z KORYNTI, a być może także z CORCYRY, jako część korynckiej sieci HANDLOWEJ rozciągającej się na zachód do WŁOCH. Inne greckie miasta o nazwie Apollonia to jedno na wyspie Naxos na Morzu Egejskim, jedno na zachodnim wybrzeżu Morza Czarnego i jedno, które było miastem portowym CYRENA (1).

Apoloniusz (ok. 295-230 p.n.e.): grecki poeta i uczony z Aleksandrii , w zachowanym Egipcie poemat epicki Apoloniusza, Argonautica, przedstawia legendę o JAZSONIE i Argonautach w ich poszukiwaniu złotego runa. Imponująca pięknem werbalnym i przedstawieniem charakteru Argonautica jest jedynym greckim eposem zachowanym z WIEKU HELLENISTYCZNEGO (300-150 p.n.e.). Naukowa tematyka wiersza, jego często żartobliwy ton oraz zainteresowanie męskimi i żeńskimi uczuciami seksualnymi - wszystko to ujawnia wartości aleksandryjskiego ruchu literackiego. Apoloniusz - wraz ze swoim rywalem KALLIMACHUSEM - uosabia ten wyrafinowany ruch. Chociaż Apoloniusz urodził się prawdopodobnie w Aleksandrii, często znany jest pod nazwiskiem Rhodius (z Rodos), nawiązującym do greckiego miasta na wyspie, w którym spędził ostatnią część swojego życia. Według różnych źródeł zaczynał jako uczeń uznanego poety Kallimacha, ale obaj mężczyźni stali się antagonistami w słynnym literackim sporze. Ta zaciekła kłótnia, którą poeci kontynuowali także w swoich wierszach, miała być może częściowo podłoże w gustach literackich. (Eksperymentalny Kallimach sprzeciwiał się pisaniu POEZJI EPICKIEJ w stylu homeryckim, z jej znaną tematyką i długą fabułą.) Inną przyczyną wrogości mogło być mianowanie przez króla PTOLEMEUSZA II Apoloniusza na stanowisko dyrektora wielkiej Biblioteki Aleksandryjskiej ( ok. 265 p.n.e.). Ta prestiżowa posada uczyniła Apoloniusza najbardziej wpływową osobą w greckim świecie literackim i przy okazji zapewniła mu władzę nad Kallimachem, który także był zatrudniony w Bibliotece (a którego być może pominięto na stanowisku dyrektora). Niezależnie od tego, czy destrukcyjny spór odegrał rolę, czy nie, Apoloniusz zrezygnował ze stanowiska w Bibliotece i wycofał się na Rodos, aby napisać lub przepisać swoją Argonautykę. Ten stosunkowo krótki epos - 5834 heksametrów daktylicznych w czterech księgach - umiejętnie łączy w sobie tradycyjny MIT, erudycję naukową i romans. Pierwsze dwie księgi opisują podróż zewnętrzną z Tesalii do Kolchidy, na wschodnim brzegu Morza Czarnego, godna podziwu trzecia książka opisuje autodestrukcyjną miłość kolchijskiej księżniczki MEDEA do bohatera Jazona i wyczyny związane ze zdobyciem runa; ostatnia księga opisuje ucieczkę Argonautów do domu fantastyczną trasą, która przywołuje poety wiele wiedzy geograficznej. Wadą wiersza jest brak spójności tematycznej i tonacyjnej, ale warto zauważyć, że jest to pierwszy grecki epos, który zawiera psychologiczne opisy zakochanej kobiety (być może inspirowane tragediami scenicznymi Eurypidesa). Pod tym i innymi względami Argonautica wywarła ogromny wpływ na późniejszą poezję, zwłaszcza na epickie dzieło rzymskiego poety Wergiliusza, Eneidę (ok. 20 r. p.n.e.). Apoloniusz pisał także traktaty prozatorskie, fraszki i wiersze naukowe na temat fundamentów niektórych miast, zgodnie z ówczesnym gustem literackim. Poza jednym zachowanym fraszką atakującą Kallimacha, pisma te przetrwały jedynie we fragmentach

Aratus (ok. 315-240 p.n.e.): grecki poeta i filozof. Urodzony w mieście Soli w południowo-wschodniej AZJI MNIEJSZEJ, Aratus studiował w Atenach pod okiem stoickiego założyciela Zenona. Spotkał tam przyszłego króla Macedonii Antygona II (panował ok. 276-239 p.n.e.). Aratos został nadwornym poetą i lekarzem Antygonusa i to na prośbę króla skomponował długi poemat o ASTRONOMII, z którego jest najbardziej znany: Phainomena (aspekty nieba). Skomponował także drugi wiersz, Prognostica (znaki pogody). Phainomena przetrwała do dziś. Jest to traktat dydaktyczny, który łączy wiedzę religijną i filozoficzną z teoriami astronomicznymi Eudoksosa z KNIDOS (aktywnego ok. 350 r. p.n.e.) w wyjaśnianiu ruchów ciał niebieskich. Wiersz był niezwykle popularny w świecie starożytnym; był podziwiany i przetłumaczony na łacinę przez Cycerona. Późniejsze pokolenia uważały Aratusa za jednego z czterech wielkich poetów hellenistycznych, obok KALLIMACHUSA, APOLLONIUSZA i TEOKRYTUSA, lecz stosunkowo zawiła tematyka jego twórczości sprawia, że dziś jest ona praktycznie nieprzeczytana.

Arkadia: Ta górzysta, śródlądowa, centralna część PELOPONEZU graniczy od południa z terytorium SPARTY, a od północnego wschodu z terytorium ARGOS. Arkadię zamieszkiwała surowa rasa górali, którzy twierdzili, że zamieszkiwali ich górskie doliny jeszcze przed narodzinami Księżyca. Ubóstwo i odporność Arkadyjczyków widać w ich starożytnej reputacji jedzenia żołędzi. Służąc jako HOPLICI, byli potężnymi wojownikami, a około IV wieku p.n.e. produkowali żołnierzy najemnych na wojny za granicą. Arkadia miała niewiele miast poza ważną grupą TEGEA, MANTINEIA i Orchomenus na wschodnich równinach oraz (później) Megalopolis na zachodzie. Historia tego obszaru w latach 500-300 p.n.e. obejmuje głównie waśnie między Tegeą i Mantineą oraz okresowy opór wobec dominacji Spartan. Tebański mąż stanu EPAMINONDAS wyzwolił Arkadię ze Sparty w bitwie pod LEUCTRA (371 p.n.e.) i około 365 r. p.n.e. założył nowe miasto, MEGALOPOLIS. Megalopolis było strategicznie położoną osadą utworzoną z połączenia wielu arkadyjskich wiosek i stało się centrum nowej federacji polityczno-religijnej. W okresie hellenistycznym Arkadia była podzielona w odpowiedzi na dominację Macedonii, Megalopolis wspierało potęgę północną, a reszta miast zbuntowała się przeciwko niej. Od około 250 roku p.n.e. Arkadyjczycy byli członkami Związku Achajskiego. Po pokonaniu przez Rzymian Arkadia (podobnie jak reszta Grecji) stała się w 146 roku p.n.e. częścią rzymskiej prowincji Macedonia. W okresie rzymskim znaczenie i liczba ludności terytorium Arkadii gwałtownie spadły. Dialekt Arkadyjczyków przypominał dialekt odległej wyspy CYPR; uczeni uważają, że początki tego wspólnego, niepowtarzalnego dialektu sięgają języka CYWILIZACJI MYCEŃSKIEJ (ok. 1600-1200 p.n.e.). Wydaje się, że zarówno Arkadia, jak i Cypr były miejscami schronienia dla Mykeńczyków, których cywilizacja została zniszczona przez wojny wewnętrzne i najazd Greków Doryckich w latach 1100-1000 p.n.e. Dowody archeologiczne potwierdzają, że przed około 1000 r. p.n.e. w Arkadii nie było osadnictwa. W kosmopolitycznych kręgach świata hellenistycznego i rzymskiego (a później w europejskim renesansie) Arkadia była idealizowana jako siedziba rustykalnych cnót w mitycznym Złotym Wieku. Sycylijsko-grecki poeta TEOKRYT (ok. 265 r. p.n.e.) wyobrażał sobie Arkadię jako idylliczne miejsce spotkań zrozpaczonych z miłości pasterzy i pastereczek.

Antiochia: To bogate i ważne greckie miasto na północnym wybrzeżu Lewantu, położone nad rzeką Orontes, około 25 mil w głąb lądu od Morza Śródziemnego. Król SELEUKUS Nikator, (1) twórca IMPERIUM SELEUCYDÓW, założył Antiochię w roku 300 p.n.e. być jego stolicą syryjskiej prowincji. Nazwał je na cześć swojego syna, księcia Antiocha. Miasto prosperowało, ostatecznie zastępując Seleuceję nad Tygrysem jako stolicę imperium Seleucydów, które sięgało od Macedonii po granice Indii. Portem Antiochii było kolejne miasto o nazwie Seleuceia, położone u ujścia Orontesu. Antiochia czerpała korzyści ze swojej żyznej równiny, a zwłaszcza ze swojego położenia na odwiecznym szlaku HANDLOWYM między Mezopotamią a Morzem Śródziemnym. Pod względem militarnym zapewniała dostęp na północ do AZJI MNIEJSZEJ, na zachód do Morza Śródziemnego i na wschód do kontynentu azjatyckiego. Antiochia była drugim miastem we wschodniej części Morza Śródziemnego, po egipskiej ALEKSANDRII (1); podobnie jak Aleksandria, liczyła populację międzynarodową, w tym znaczną mniejszość ŻYDÓW. Wraz z pozostałą posiadłością Seleucydów Antiochia stała się w 63 roku p.n.e. własnością rzymską. W późniejszych czasach Antiochia stała się ważnym ośrodkiem szerzenia chrześcijaństwa, a także szerzenia się ruchów heretyckich. Miasto prosperowało przez całą epokę bizantyjską, aż w VI wieku n.e. zostało zniszczone przez trzęsienie ziemi i splądrowane przez Persów. Zostało odbudowane przez cesarza Justyniana, ale później zostało ponownie zajęte przez Persów, a następnie przez Arabów. W następnych stuleciach Antiochia była kilkakrotnie zdobywana i odzyskiwana przez Bizantyjczyków, Selcuków, krzyżowców, Turków, Egipcjan i Francuzów, aż w końcu w 1939 roku stała się częścią Turcji. W WIEKU HELLENISTYCZNYM grecki rzeźbiarz imieniem Eutychides SIKYON, uczeń LYSIPPOS, stworzył dla Antiochii BRĄZOWY posąg Tyche, który stał się niezwykle podziwiany i sławny. Tyche była boginią fortuny i opiekunką miast; w okresie hellenistycznym niemal każde miasto zaczęło czcić swoją własną, niepowtarzalną Tyche, często wzorowaną na Tyche z Antiochii. Eutychides przedstawił ją w złożonej, wykręconej pozie, siedzącej na skale, z nogą opartą na plecach pływającego przed nią młodzieńca, uosobienie rzeki Orontes. Nosi koronę ścienną w postaci muru obronnego miasta. Oryginalny posąg nie zachował się, ale znajduje odzwierciedlenie w licznych kopiach z późniejszego okresu hellenistycznego i rzymskiego.

Antiochos III (ok. 241-187 p.n.e.) Zdolny i ambitny król imperium Seleucydów (panował w latach 223-187 p.n.e.): Antiochos, nazywany "Wielkim", odzyskał wcześniejsze posiadłości Seleucydów na płaskowyżu irańskim i na wschodzie, ale na swojej zachodniej granicy pogrążył się w żałobie z powodu ekspansjonizmu RZYMU. Rzymian zaniepokoiły podboje Antiocha na Bliskim Wschodzie kosztem Portretu króla Antiocha I z dynastii Seleucydów, założonego przez jednego z generałów Aleksandra, Seleukosa I. Przedstawienie celowo naśladuje portret Aleksandra Wielkiego, ze splątanymi włosami i wyrazistym oczy. Ptolemejski EGIPT (202-198 p.n.e.), przez najazd na Trację (196 p.n.e.) i wreszcie najazd na Grecję na zaproszenie Ligi Etolskiej (192 r. p.n.e.) p.n.e.). Podczas rzymskiej wojny syryjskiej (192-188 p.n.e.) Antioch został pokonany w Grecji i zachodniej AZJI MNIEJSZEJ oraz na morzu. Jego traktat pokojowy z Rzymem zabraniał jakiejkolwiek dalszej działalności wojskowej Seleucydów na wybrzeżu Morza Śródziemnego. Traktat z Apamaei (188 p.n.e.) był ważnym krokiem w stronę wchłonięcia przez Rzym greckiego Wschodu. Antioch zmarł w następnym roku.

Antypater (397-319 p.n.e.): macedoński generał. Podczas kampanii wschodnich króla ALEKSANDERA WIELKIEGO (334-323 p.n.e.) Antypater służył jako regent Aleksandra nad MACEDONIĄ i podbitą ziemią Grecji. Zniszczył dwa greckie powstania rebeliantów: jedno w 331 r. p.n.e. pod wodzą spartańskiego króla Agisa III i drugie w latach 323-322 p.n.e., kiedy na wieść o śmierci Aleksandra powstały ATENY i inne państwa. Gdy w macedońskim domu królewskim panował chaos, w roku 321 p.n.e. Antypater został nominalnym regentem całego imperium Aleksandra. W ostatnich latach walki o utrzymanie rozległego królestwa w całości Antypaterowi pomagał jego przyjaciel ANTYGONUS (1), którego mianował głównym dowódcą w Azji. Jednak po śmierci Antypatra jego własny syn KASSANDER wbrew Antygonowi zajął Macedonię i Grecję.

Antyfon (ok. 480-411 p.n.e.): ateński mówca Antyfon był pomysłodawcą nieudanego prawicowego zamachu stanu CZTERYSTU w roku 411 p.n.e. w Atenach. Po niepowodzeniu zamachu stanu Antyfon zdecydował się pozostać , gdy większość jego współspiskowców uciekła. Aresztowany, skazany za zdradę stanu i stracony. Historyk Tukidydes znał Antyfona i opisuje go jako jednego z najzdolniejszych Ateńczyków tamtych czasów. Antyfona rzadko wypowiadała się publicznie przed ZGROMADZENIEM lub sądami, zamiast tego wolała doradzać lub komponować przemówienia dla klientów. Według Tukidydesa jego przemówienie we własnej obronie podczas procesu o zdradę stanu było prawdopodobnie najlepszym przemówieniem, jakie kiedykolwiek wygłoszono na sali sądowej. Dzieło Antiphona przetrwało w postaci trzech ćwiczeń retorycznych do praktyki przemawiania na sali sądowej oraz dwóch lub trzech przemówień napisanych na potrzeby rzeczywistych spraw sądowych. Ćwiczenia te są znane jako tetralogie ze względu na ich czteroczęściową strukturę - po dwa przemówienia zarówno oskarżenia, jak i obrony. Najbardziej znana z tetrologii dotyczy wyimaginowanej sprawy karnej, najwyraźniej popularnej wśród współczesnych myślicieli, w której chłopiec z Gimnazjum został przypadkowo zabity rzuconym oszczepem. Kto jest winny, pyta przemówienie: ten, który rzucił broń, czy sama broń?

Afrodyta: Afrodyta była starożytną grecką boginią miłości, seksu, płodności, odrodzenia i pięknego ciała. był także blisko z morzem. Jest jednym z kilku bóstw (obok ZEUSA, ATENY i APOLLA), których wpływ ziemski jest najbardziej znanym w greckiej sztuce i poezji. Kult Afrodyty przybył kiedyś do kontynentalnej Grecji między około 1200 a 900 p.n.e., prawdopodobnie sprowadzony z wyspy CYPR, która przyciąga Greków do HANDLU MIEDZIĄ. W MICIE mówiono, że Cypr jest miejscem powstania Afrodyty, a w czasach historycznych cypryjskiego miasta Pafos, które jest pochodzenia zwierzęcego poświęconej bogini. Wczesna Afrodyta Cypryjska była prawdopodobnie pierwotnie boginią płodności do bliskowschodniej bogini Isztar-Astarte. Wśród Greków stały się uosobienie seksualności i była pobożnie czczona jako siła uniwersalna. W następstwie konsekwencji wynikających z wielu sanktuariów, afrodycie, a jej częstość występowania różni się w zależności od miejsca. W niektórych rejonach Afrodytę dotyczy to boginię wojny, co najważniejsze być bodźcem do jej mitycznego powodu z ARESEM, bogiem wojny. Nic przydatne, że Afrodytę dotyczy także za bóstwo patronackie PROSTYTUTEK. Jej świątynia w Koryncie słynęła w czasach rzymskich ze świętych prostytutek, których honoraria trafiły do świętego skarbca. Cecha ta wydaje się być wyjątkowym w kulcie greckim i prawdopodobnie rozwinęła się w państwie portowym Koryncie pod wpływem wpływu syryjsko-fenickich, które rozwinęły się w VII wieku p.n.e. poprzez handel i handel. Innym ważnym elementem kultu Afrodyty była Cythera, u południowych wybrzeży Peloponezu. W mitach zakochany w Afrodycie był kulawy i zdeformowany bóg kowalstwa, Hefajstos. Dostarczają info o greckim poczuciu humoru, które czasami przenikało ich wyobrażenia o bogach - najpiękniejsza bogini wychodzi za męża za najbrzydszego z bogów. Niezadowolona Afrodyta uderzyła kilka romansów z pięknym Aresem. Bogini wzięła także za kochanków wielu śmiertelników, w tym trojańskiego pasterza Anchisesa (ich bohaterem jest bohatera AENEASA) i cypryjskiego młodegoa ADONISA, który zwyciężył pokonany Ares. Pochodzenie imienia Afrodyta jest nieznana; Grecy wyjaśnili to jako "zrodzony z piany". Najbliższa znaną wersją jej narodzin jest fragment epickiego poematu HEZJODA "Teogonia" (ok. 700 r. p.n.e.). Pierwotny bóg KRONOS odciął genitalia ojcu, Uranosowi, i wrzucił je do morza. Tam wytworzyłybiałą pianę (gr. aphros). Bogini wyłoniła się z tej piany, w pełni uformowana, i zeszła na brzegu na Cyprze. Istnieje również inna wersja jej narodzin, opowiedziana w eposie HOMERA "Iliada i Odyseja", spisanym być może 50 lat przed czasami Hezjoda. Mówi się, że Afrodyta jest córką Zeusa i nimfy oceanicznej Dione. Afrodyta Homera jest postacią dziwnie pozbawioną godności. W Iliadzie wystąpiła przewlekłe przeciw Troi, ale haniebnie uciekając z pola bitwy po pokonaniu przez greckiego bohatera DIOMEDESA. Zeus przypomina bogini, że jej domeną jest miłość, a nie wojna (księga 5). Epizod w ósmej księdze Odysei opowiada o tym, jak zdradzony mąż Afrodyty, Hefajstos, użył sieci z sieci, aby uwięzić ją i Aresa razem w sieci, a następnie zaciągnął uwięzioną parę przed zgromadzonymi jednostkami na OLIMP. Późniejsze legendy zmodyfikowały Afrodytę (przez Aresa) chłopięcego boga EROSA, a także powłoki (przez boga HERMESA) Hermafrodyta, istota posiadająca narządy płciowe obu płci. Atrybuty Afrodyty trzymają gołębicę, mirt pokarm i lusterko kobiece; w późniejszych wiekach cechy te, podobne jak reszta kultu Afrodyty, zostały zapożyczone przez Rzymian od bogini Wenus. Do kultowych tytułów Afrodyty zaliczające się do Pandemos (całego ludu), Ourania (niebiańska), Pelageia (morska) i Philommeides (miłująca śmiech lub kochająca genitalia). Afrodyta była jedną z najpopularniejszych nazw w sztuce starożytnej, pochodzących z wielu rzeźbiarzy i malarzy. monumentalny pomnik przedstawiający akt kobiecy był Afrodyty wyrzeźbiony przez PRAKSYTELESA dla KNIDOSA około 340 r. p.n.e. Przedstawione to, pokazane podczas stosowania do kąpieli, uznane za tak skandaliczne, użytkowe komisarz Kos odrzucone je na rzecz ubranego wizerunku. Afrodyta z Knidian stała się później jednym z najsłynniejszych występujących w starożytnej historii i zainspirowała się nagie i półnagie bieżące bogini. Jeden z nich jest słynna Wenus z Milo, wystawiony w Luwrze w Paryżu. To dzieło z II wieku p.n.e. rzeźby odnaleziono na greckiej wyspie MELOS i symbol jest kopią zaginionego oryginału z lat 300. p.n.e.

Apollo (gr. Apollon): Ten ważny grecki bóg ucieleśniał pewne wzniosłe ideały starożytnego greckiego społeczeństwa. Związek Apolla z ludzkim intelektem, harmonią muzyczną, czystością religijną i męską urodą sprawił, że został nazwany (według określenia jednego ze współczesnych uczonych) "najbardziej greckim z bogów". Według mitu Apollo i jego siostra bliźniaczka, bogini ARTEMIS, byli dziećmi półbogini Leto i wielkiego boga ZEUSA. Grecy wyobrażali sobie Apolla jako uczestnika mądrości i autorytetu swojego ojca, ale w młodej formie. Grecka RZEŹBA i MALARSTWO przedstawiały go jako muskularnego, przystojnego i (często) w późnym wieku kilkunastu lat - u progu męskości, ale wciąż noszącego długie włosy na modę chłopięcą. Apollo uosabiał młodzież obywatelską Grecji. Jego imię może oznaczać "bóg zgromadzenia" i wydaje się mieć związek z corocznym greckim świętem Apelleia, podczas którego do wspólnoty wprowadzani byli 17-letni mężczyźni. Wierzono, że bóg nadzoruje kilka aspektów cywilizowanego życia. Jako patron MEDYCYNY i lekarzy potrafił leczyć ludzkie choroby lub wręcz je wywoływać. Jako władca MUZYKI, poezji i MUZ inspirował ludzkich poetów i często był przedstawiany w sztuce trzymający instrument strunowy barda, lirę. Związany był z greckimi odkryciami matematycznymi i myślą filozoficzną. Był patronem pasterzy i łuczników. Oprócz liry najczęstszą cechą Apolla był łuk łucznika; strzały, którymi zabijał swoich wrogów, mogły być solidne lub nieuchwytne i "delikatne" i nieść choroby. Apollo nadzorował ludzkie oczyszczenie religijne i pokutę. Jeden z mitów, najsłynniejszy powtórzony w tragedii Ajschylosa Eumenides (458 p.n.e.), opisuje, jak bóg osobiście uniewinnił bohatera ORESTESA z winy krwi. W prawdziwym życiu niektórzy kapłani Apolla mogli odprawiać rytuały lub udzielać porad mających na celu oczyszczenie osoby lub miejsca zanieczyszczenia religii. To udzielanie rad było powiązane z najsłynniejszym aspektem Apolla, czyli przepowiadaniem proroctw. Poprzez różne wyrocznie - czyli kapłanów lub kapłanki, które rzekomo przemawiały w imieniu boga - Apollo mógł ujawnić przyszłość i wolę swojego ojca, Zeusa. Apollo nie był jedynym greckim bogiem proroctw, ale to jedna z jego wróżbowych świątyń stała się najbardziej wpływowym ośrodkiem religijnym w greckim świecie - DELPHI w środkowej Grecji. Wyrocznie Apolla istniały także w innych greckich lokalizacjach, w tym w CUMAE w zachodnich Włoszech, w Didyma i Claros na zachodnim wybrzeżu AZJI MNIEJSZEJ oraz w miejscach wzdłuż południowego wybrzeża Azji Mniejszej. Dominacja Delf wynikała z jej roli doradcy religijnego podczas wielkich wypraw kolonizacyjnych, które wypływały z Grecji w latach VII-V w. p.n.e. Bóg Delf był obrońcą kolonistów; jednym z wielu kultowych tytułów Apolla był Archegetis, "przywódca wypraw". Władca harmonii kojarzony był z ludzką powściągliwością i umiarem. Ideały Apollińskie zostały wyrażone w dwóch słynnych przysłowiach wyrytych na ścianie świątyni w Delfach: "Nic w nadmiarze" i "Poznaj siebie" (czyli "Poznaj swoje ludzkie ograniczenia"). Nie w każdym sanktuarium Apolla znajdowała się wyrocznia. Po Delfach kolejnym najważniejszym sanktuarium Apolla znajdowało się na maleńkiej wyspie DELOS na Morzu Egejskim, w mitycznym miejscu jego narodzin. Apollo, bóg młodości, muzyki i proroctw, ukazany jako młody człowiek, prawdopodobnie trzymał łuk i strzały, których teraz brakuje. Posąg jest rzymski (XVI w. n.e.) w stylu greckim (400 r. p.n.e.). Delos, choć ozdobiony przepychem architektonicznym, nie miał w czasach historycznych wyroczni. Dwie inne znaczące, pozbawione wyroczni świątynie Apolla znajdowały się w Amyclae (niedaleko SPARTY) i w TEBACH. Współcześni uczeni uważają, że kult Apolla, podobnie jak kult Afrodyty, wszedł do religii greckiej stosunkowo późno - w stuleciach po upadku CYWILIZACJI MYKEŃSKIEJ, około roku 1200 p.n.e. Apollo mógł wyłonić się z połączenia dwóch starszych bóstw: boga pasterzy, sprowadzonego na południe przez Greków DORIANA około 1100-1000 r. p.n.e. oraz nie-greckiego, semickiego boga zarazy, sprowadzonego z Fenicji około 1000-800 r. p.n.e. przez wyspę CYPR, gdzie mieszali się Grecy i Fenicjanie. Jeśli prymitywnego boga Doriana łączono z plemiennymi totemami zwierzęcymi, mogłoby to pomóc w wyjaśnieniu wielu świętych zwierząt Apolla, w tym wilka, jelenia, łabędzia i delfina. Znajomy tytuł Apolla, Phoebus, często tłumaczony jako "lśniący", prawdopodobnie oznaczał "lisiego boga". Podobnie bliskowschodnie pochodzenie Apolla może znajdować odzwierciedlenie w jego kultach Azji Mniejszej i jego mitycznym związku z niegreckim miastem TROJA w Azji Mniejszej. Według greckiej legendy Apollo pomógł założyć to miasto, a podczas WOJNY TROJAŃSKIEJ walczył po stronie Trojan, strzelając strzałami zarazy w obóz grecki (Iliada, księga 1), a później prowadząc strzałę trojańską, która zabiła greckiego mistrza , ACHILLES. Wbrew niektórym współczesnym przekonaniom Apollo nie był bogiem słońca. Chociaż grecka teoria filozoficzna z IV wieku p.n.e. skojarzono go ze Słońcem, nigdy nie stało się to szczerą koncepcją religijną. Zamiast tego Słońce miało swoją własną mityczną personifikację zwaną HELIOS.

Apollodoros z Aten (Apollodoros) (ok. 180-120 p.n.e.): autor książek z zakresu gramatyki, mitologii, geografii i historii; podobno napisał Bibliotheca [Bibliotekę] Apollodorus urodził się w Atenach, ale większość swojego dorosłego życia spędził na nauce i pisaniu w kulturalnym centrum Aleksandrii, gdzie był uczniem filologa Arystarcha. Około roku 146 p.n.e. opuścił Aleksandrię, być może udał się do Pergamonu, by w końcu powrócić do swoich rodzinnych Aten. Od czasów bizantyjskich uważa się, że Apollodorus był autorem słynnego dzieła mitologicznego zwanego Bibliotheca [Biblioteka], ale tekst ten w dzisiejszej postaci jest w rzeczywistości znacznie późniejszą kompilacją, napisaną w I lub II wieku n.e. Apollodorus jest znany napisał kilka dzieł, które dziś przetrwały jedynie we zniewalających fragmentach. Kronika, składająca się z czterech ksiąg, to historyczny opis Grecji z roku 1184 p.n.e. (przypuszczalnie upadek Troi) do roku 144/3 p.n.e. Późniejszy dodatek kontynuował historię co najmniej do roku 120/19 p.n.e. Podstawą twórczości Apollodorusa były pisma z III wieku p.n.e. poprzednik, Eratostenes, jeden z pierwszych, którzy próbowali ustalić systematyczną chronologię wydarzeń w historii Grecji. Zachowane fragmenty Kroniki są skomponowane w jambicznym wersecie trymetrowym i charakteryzują się wymownym stylem pisma. Innym dziełem Apollodorusa, w większości zaginionym, było O bogach. Ten 24-księgowy traktat mitologiczny był pełen prób wyjaśnienia greckich bogów w kategoriach racjonalnych zasad. Apollodorus studiował stoicyzm w Atenach i wydaje się, że na tę pracę duży wpływ wywarły nauki tej szkoły filozoficznej. Zachowane fragmenty O bogach bardzo różnią się pod tym względem od Bibliotheki, co daje kolejną podstawę do podejrzeń, że Apollodorus nie miał nic wspólnego z kompozycją tej ostatniej. Biblioteka to tradycyjna, konserwatywna opowieść o licznych mitach greckich, ściśle oparta na dziełach Sofoklesa, Eurypidesa, HOMERA i APOLLONIOSA.

Amfipolis: Ta ateńska kolonia położona jest w pobliżu północnego wybrzeża Morza Egejskiego, w niegreckim regionie znanym jako TRACA. Amfipolis ("miasto otoczone"), położone około trzech mil w głąb lądu, znajdowało się na półwyspie wcinającym się w rzekę Strymon. Pierwotnie miejsce to zajmowało miasto trackie. Ateńska kolonia została założona w 437 r. p.n.e. po nieudanej próbie podjętej w 462 r. p.n.e., kiedy to rdzenni Trakowie dokonali masakry osadników. Amfipolis kontrolowało lokalny most przez Strymon, a tym samym szlak wschód-zachód wzdłuż wybrzeża trackiego, a także szlak rzeczny z północy na południe do wnętrza. Jako lokalny magazyn HANDLOWY, Amfipolis było ważnym źródłem niektórych surowców eksportowanych do Aten. Należały do nich rudy ZŁOTA i SREBRA (wydobywane w rejonie Góry Pangaeus w Tracji) oraz prawdopodobnie NIEWOLNICY, kupowani jako jeńcy wojenni od zwaśnionych plemion trackich. Kolejnym cennym produktem lokalnym było drewno stoczniowe, a wydaje się, że ateńskie okręty wojenne budowano właśnie w Amfipolis. W roku 424 p.n.e., podczas WOJNY PELOPONESKIEJ, miasto zostało zdobyte bez walki przez genialnego spartańskiego wodza BRASIDASA. W roku 422 p.n.e. w bitwie pod Amfipolis Brazydas i ateński przywódca CLEON zginęli, gdy Ateńczycy bezskutecznie próbowali odbić miasto. Od tego czasu Amfipolis pozostawało poza kontrolą Aten. Zdobyte przez króla Macedońskiego Filipa II w 357 roku p.n.e. stało się macedońskim miastem i ośrodkiem monetarnym. Po ostatecznej klęsce RZYMU nad Macedonią w trzeciej wojnie macedońskiej (167 p.n.e.) Amfipolis przeszło w ręce Rzymian. Najważniejszym zabytkiem archeologicznym w pobliżu tego miejsca jest kolosalny lew z Amfipolis - nagrobek wzniesiony w latach 300. p.n.e.

Anakreon (ok. 575-485 p.n.e.): słynny grecki poeta liryczny końca V w. p.n.e. Anakreon działał w SAMOS i ATENACH, ale urodził się w Teos, greckim mieście w zachodniej AZJI MNIEJSZEJ. Dowcipny, dekadencki i ewidentnie biseksualny Anakreon był poetą przyjemności. Jego wyrafinowane wersety celebrują WINO, KOBIETY, chłopców i piosenkę - istotne składniki SYMPOZJUM, czyli imprezy pijackiej wyższej klasy. Anakreon był przykładem bogactwa i wyrafinowania swojego rodzinnego regionu IONIA, który za życia poety uległ katastrofalnej inwazji perskiej. Anakreon miał około 20 lat, kiedy dołączył do ewakuacji Teos, aby uciec przed atakującymi Persami, około 2000 roku. 545 p.n.e. Płynąc na północ, w stronę wybrzeża TRAKCJI, uchodźcy ci założyli miasto ABDERA; jeden z wierszy Anakreona, prawdopodobnie z tego okresu, jest epitafium upamiętniającym abderańskiego żołnierza poległego w lokalnych walkach. Wkrótce jednak Anakreon pojawił się w jednym z najwspanialszych miejsc w greckim świecie - na dworze tyrana POLIKRATESA z Samos. Tam (gdzie zainstalował się inny wielki poeta, IBYCUS) Anakreon zdobył sławę i fortunę i stał się ulubieńcem tyrana. Zgodnie z gustem klas wyższych (i upodobaniami Polikratesa) Anakreon napisał wiele wierszy o tematyce homoseksualnej, celebrując wdzięki chłopców i młodych mężczyzn. Około roku 522 p.n.e., kiedy Persowie zabili Polikratesa i zdobyli Samos, Anakreon udał się do Aten. Według jednej z opowieści uciekł przed perskim atakiem na pokładzie okrętu wojennego wysłanego wyraźnie przez Hipparcha, brata i ministra kultury ateńskiego tyrana HIPPIASA (1). Anakreon prosperował na dworze Hippiasza (gdzie gościem był także poeta SIMONIDES). Do upadku Hippiasza (510 p.n.e.) Anakreon znalazł nowych patronów wśród arystokratów Tesalii. Wkrótce jednak wrócił do Aten, gdzie, jak się wydaje, był mile widziany pomimo wcześniejszych kontaktów z tyranem. Do jego ateńskich przyjaciół z tych lat zaliczają się XANTHIPPUS (późniejszy ojciec PERIKLESA) i młody mężczyzna imieniem Kritias (przyszły dziadek oligarchy KRITIASA i przodek PLATONA), dla którego Anakreon pisał wiersze miłosne. Wydaje się, że Anakreon wywołał w Atenach sensację kulturową; wazon z czerwonofigurami wykonany około 500 r. p.n.e. przedstawia scenę sympozjum z postacią z napisem "Anakreon" w turbanie w stylu azjatyckim i grającą na lirze w stylu jońskim. Z pewnością długi pobyt Anakreona w Atenach przyczynił się do wprowadzenia jońskich gustów literackich, przyczyniając się tym samym do wielkich osiągnięć kulturalnych miasta w kolejnych dziesięcioleciach. Prawdopodobnie zmarł w Atenach, być może około 490 r. p.n.e.; legenda przypisuje mu odpowiednią śmierć, polegającą na zadławieniu się pestką winogron. W późniejszych latach Ateńczycy postawili jego pomnik na AKROPOLISIE. Większość zachowanych wierszy Anakreona to krótkie utwory solowe z towarzyszeniem liry, napisane z myślą o śpiewaniu na sympozjum. W prostych metrach i prostym języku jońskim wersety te łączą tęsknotę z radością. Podczas gdy poeta taki jak SAPPHO (ok. 600 r. p.n.e.) mógłby szczerze opisać miłość jako ogień pod skórą, Anakreon opisuje miłość jako grę w kości lub mecz bokserski. "Chłopcze o dziewiczej twarzy" - pisze - "gonię za tobą, ale ty mnie nie słuchasz. Nie wiesz, że jesteś woźnicą mojego serca". Jeden z wierszy (naśladowany później przez rzymskiego poetę Horacego) porównuje młodą kobietę do rozbrykanego źrebaka, który potrzebuje odpowiedniego człowieka, aby delikatnie ją dosiadł i włamał. Inny wiersz wyraźnie ukazuje wyrafinowany świat poety: "Teraz uderza mnie złotowłosa Miłość ponownie fioletową piłką i każe mi pobawić się z dziewczynką w kolorowych sandałach. Ale ona pochodzi z Lesbos, kosmopolitycznego miejsca, i zarzuca mi moje siwe włosy. A ona gapi się na kogoś innego - na inną dziewczynę!"Wśród innych zachowanych dzieł znajdują się hymny na cześć ARTEMISY, EROSA i DIONIZOSA. Korpus zawiera także 60 anonimowych wierszy, które nie zostały napisane przez Anakreona, ale zostały napisane setki lat po jego śmierci, naśladując jego styl. Wersety te, zwane Anakreontą, wywarły wielki wpływ literacki w czasach rzymskich.

Anaksagoras (ok. 500-428 p.n.e.): grecki filozof urodzony w Clazomenae, ale działający w Atenach. Pochodzący z zaawansowanego intelektualnie regionu zwanego IONIA, w greckiej AZJI MNIEJSZEJ, Anaksagoras odegrał kluczową rolę we wprowadzeniu studiów FILOZOFICZNYCH w Atenach. Jako taki był ważnym poprzednikiem filozofa SOKRATESA. Anaksagoras, nauczyciel i przyjaciel ateńskiego męża stanu PERYKLESA, podobno mieszkał w Atenach przez 30 lat, prawdopodobnie ok. 480-450 p.n.e. Podobno uczył filozofii tragicznego dramatopisarza Eurypidesa. Ostatecznie jednak Anaksagoras został oskarżony o przestępstwo bezbożności (asebeia, ten sam zarzut, który 50 lat później zniszczył Sokratesa). Rzekomym obrazą była teoria Anaksagorasa, że Słońce jest w rzeczywistości ogromnym, rozpalonym do czerwoności kamieniem - koncepcja, która logicznie zaprzeczałaby istnieniu boga słońca HELIOSA - ale prawdopodobnie oskarżenie to miało wyrządzić krzywdę Peryklesowi. Anaksagoras uciekł z Aten, najwyraźniej zanim sprawa trafiła do sądu, i został skazany na śmierć zaocznie. Osiadł w Lampsacus w Azji Mniejszej, niedaleko HELLESPONTU, gdzie założył szkołę filozoficzną i żył jako honorowy obywatel. Anaksagoras kontynuował jońską tradycję filozofii przyrody, czyli teoretyzowania na temat świata przyrody. Mówi się, że napisał tylko jedną książkę (obecnie zaginioną). Nasza wiedza o jego twórczości pochodzi głównie z czasami sprzecznych wzmianek późniejszych pisarzy. Wydaje się, że zaakceptował doktrynę Armenidesa, że rzeczywistość jest niezmienna i wieczna, ale pozostawał pod wpływem atomistycznych teorii DEMOKRYTA i LEUKIPSA do tego stopnia, że wyobrażał sobie system różnych "nasion", które łączą się w różne kombinacje, tworząc różne materiał. Za ruchami tych nasion stoi "Umysł" (nous), ożywiająca siła wszechświata, która jest nieskończona i powściągliwa, ale która w jakiś sposób znajduje odzwierciedlenie w ludzkiej inteligencji i innych zjawiskach. Pojęcia te pomagają wyjaśnić najlepiej zapamiętane (choć enigmatyczne) stwierdzenie Anaksagorasa: "We wszystkim jest cząstka wszystkiego z wyjątkiem Umysłu. Są też rzeczy, w których jest także Umysł." Anaksagoras, ważna postać wczesnej greckiej astronomii, podążał za teorią ANAKSYMENA, mówiącą, że Ziemia jest płaska i zawieszona w powietrzu, a wokół niej krążą ciała niebieskie. Anaksagoras domyślił się, że Księżyc jest bliżej nas i jest mniejszy od Słońca, a jego światło odbija się od Słońca. Na jego przekonanie, że Słońce, Księżyc i gwiazdy to naprawdę ogromne kamienie, wpływ miał prawdopodobnie upadek dużego meteorytu w dystrykcie Hellespont w roku 467 p.n.e.

Anaksymander (ok. 610-545 p.n.e.) Wczesny genialny naukowiec i filozof Anaksymander, uczeń TALESA, mieszkał w MILETUSIE, w kwitnącym greckim regionie zwanym IONIA, w zachodniej AZJI MNIEJSZEJ. We współczesnej opinii Anaksymander jest najwybitniejszym z trzech myślicieli tworzących Milezjańską Szkołę Filozofów Przyrody. (Trzeci to ANAKSYMENES.) Anaksymandera można nazwać także pierwszym astronomem i geografem Zachodu. Anaksymander napisał najwcześniejsze znane greckie dzieło prozatorskie, opis teoretyczny i historię świata przyrody. Traktat ten nie zachował się, ale odwołuje się do niego wielu późniejszych starożytnych pisarzy. Zawierała pierwszą grecką mapę nieba i Ziemi oraz opisywała ruchy konstelacji. Była to prawdopodobnie pierwsza pisemna próba na Zachodzie zastąpienia MITÓW NAUKĄ w wyjaśnianiu wszechświata. Anaksymander przedstawił Ziemię jako walec zawieszony pionowo, z płaskimi końcami u góry i u dołu; ludzie żyją na górnej powierzchni, otoczeni niebem. Podczas gdy Tales wysunął teorię, że Ziemia czerpie wodę. Anaksymander wierzył, że Ziemia jest zawieszona w powietrzu, w równej odległości od wszystkich innych ciał niebieskich. Pomysł ten wygląda wyjątkowo jak domysł na temat niebiańskiego prawa grawitacji. Według Anaksymandra pierwotnym elementem wszechświata nie jest woda, jak sądził Tales, ale bardziej tajemnicza substancja, którą Anaksymander nazywa apeironem, "bezgranicznym" lub "nieokreślonym". Najwyraźniej wyobrażał sobie ten apeiron jako posiadający cechy częściej przypisywane bogom. Apeiron jest nieśmiertelny, niezniszczalny, jest źródłem stworzenia niebios i Ziemi, a także naczyniem, które przyjmuje i recyrkuluje zniszczoną materię. Chociaż teoria Anaksymandra jest zawiła, wydaje się wskazywać na panteistyczną lub monoteistyczną koncepcję siły życiowej ożywiającej wszechświat; antycypuje także odkrycie współczesnej chemii, że podstawowa materia nigdy tak naprawdę nie ulega zniszczeniu, a jedynie ulega zmianom. Wydaje się, że Anaksymander odgadł biologiczny proces ewolucji. Odnotowano, że wierzył, że ludzkość pierwotnie wyłoniła się z ryb, aby wyjść na ląd. Przypisuje mu się także skonstruowanie pierwszego w świecie greckim zegara słonecznego, prawdopodobnie na wzór babiloński. Mówi się, że Anaksymander zmarł około 545 r. p.n.e., w tym samym roku, w którym perskie armie króla Cyrusa podbiły dumne i utalentowane jońskie miasta greckie (1).

Anaksymenes (ok. 585-525 p.n.e.): wczesny grecki filozof i naukowiec Anaksymenes mieszkał w MILETUS, zamożnym greckim mieście w regionie zwanym JONIA, w zachodniej AZJI MNIEJSZEJ. Anaksymenes, po swoich dwóch większych poprzednikach, THALESIE i ANAKSYMANDRZE, był ostatnim ważnym członkiem tak zwanej milezyjskiej szkoły filozofów przyrody. Nic nie wiadomo o jego życiu poza tym, że napisał książkę w "prostym i bezpretensjonalnym języku jońskim", jak to określił jeden z późniejszych pisarzy. Chociaż książka jest dla nas zagubiona, inni autorzy sparafrazowali ją w wystarczającej ilości, aby dać wyobrażenie o jej przesłaniu. Podobnie jak Tales i Anaksymander, Anaksymenes starał się zidentyfikować pojedynczą, pierwotną substancję, która jest podstawowym elementem wszechświata. Tales powiedział, że tą pierwotną substancją jest woda. Anaksymenes, najwyraźniej obserwując, że woda sama w sobie jest częścią większego procesu kondensacji i parowania, zidentyfikował uniwersalny element jako aër - "powietrze" lub "mgłę". Powietrze, powiedział, jest nieskończone i wiecznie poruszające się. Kiedy się porusza, może ulegać kondensacji w różne formy: w wiatr, który wytwarza chmurę, która tworzy deszcz, który może zamarznąć w lód. W przeciwieństwie do tego, powietrze może rozrzedzić się, tworząc ogień. Zimno jest wynikiem kondensacji; ciepło lub rozrzedzenie. To dlatego osoba wydycha powietrze przez zaciśnięte usta, aby schłodzić gorące jedzenie, ale wydycha powietrze przez otwarte usta, aby ogrzać zimne dłonie. Anaksymenes wierzył, że Ziemia jest płaska i unosi się w powietrzu w kosmosie. Uważał powietrze za boską siłę porządkującą we wszechświecie; mówi się, że nie zaprzeczał istnieniu bogów, ale twierdził, że bogowie powstali z powietrza. Chociaż wydaje się, że znaczna część teorii Anaksymenesa wywodzi się od jego dwóch poprzedników, jego zdroworozsądkowa próba wyjaśnienia zmian materialnych wywarła ogromny wpływ na późniejszych filozofów, zwłaszcza na atomistę DEMOKRYTA.

Andokides (ok. 440-390 p.n.e.): ateński działacz polityczny i biznesmen Przygody Andokidesa wiązały się z upadkiem jego miasta w czasie WOJNY PELOPONESKIEJ (431-404 p.n.e.). Pod jego nazwiskiem zachowały się cztery przemówienia, chociaż jedno z nich "Przeciw Alcybiadesowi" uważa się za późniejsze fałszerstwo. Andokides urodził się w Atenach w wpływowej rodzinie arystokratycznej. Jako członek prawicowego klubu został wymieniony jako jeden ze spiskowców w okaleczeniu Hermów w roku 415 p.n.e. Aby uzyskać immunitet przed oskarżeniem, Andokides przyznał się i podał nazwiska swoich współspiskowców - nie jest jasne, czy jest to zgodne z prawdą, czy nie. Opuszczając Aten, prosperował gdzie indziej jako kupiec, dostarczając po kosztach potrzebne wiosła flocie ateńskiej w SAMOS. Niestety, powrót Andokidesa do Aten w roku 411 p.n.e. zbiegło się w czasie z oligarchicznym zamachem stanu CZTERYSTU, który wyniósł do władzy ludzi ze środowisk prawicowych, poszkodowanych przez jego wyznanie sprzed czterech lat. Następnie został wtrącony do więzienia. Zwolniony, ponownie opuścił Ateny i wznowił handel. Ostatecznie powrócił do Aten, po tym jak bronił się przed pewnymi zarzutami w przemówieniu "O tajemnicach" (ok. 400 r. p.n.e.). Jako ambasador Ateny w SPARCIE w 392 r. p.n.e. podczas WOJNY KORYNTIJSKIEJ Andokides pomógł wynegocjować proponowany ateńsko-spartański traktat pokojowy, którego warunki zostały zachowane w jego przemówieniu "O pokoju". Niestety Ateńczycy odrzucili te warunki i wnieśli oskarżenie wobec ambasadorów, po czym Andokides ponownie opuścił Ateny. Wkrótce potem zmarł.

Andromacha: W greckim micie Andromacha była księżniczką z południowo-wschodniej AZJI MNIEJSZEJ, która została żoną księcia trojańskiego HEKTORA. Podczas 10-letniej wojny trojańskiej jej ojciec, bracia i mąż zostali zabici przez greckiego bohatera ACHILLESA. Jej syn, Astyanaks, został stracony przez Greków po zdobyciu TROJI, a Andromacha stała się niewolnicą syna Achillesa, NEOPTOLEMUSA. Towarzyszyła mu do domu, do EPIRUSU, i urodziła mu syna Molosa, przodka królewskiego plemienia Molosów. Zakończyła swoje dni w Epirze jako żona uchodźcy, księcia trojańskiego Helenusa. W epickim poemacie HOMERA "Iliada" jawi się jako łaskawa i niezłomna dama, której przyszłe nieszczęścia są wyraźnie zapowiedziane. Jako ucieleśnienie kobiecego cierpienia z rąk zdobywców, Andromacha była naturalnym tematem dla intelektualnego greckiego dramatopisarza Eurypidesa; jego tragedia Andromacha (przedstawiona ok. 426 r. p.n.e.) przetrwała do dziś, a Andromacha odgrywa także ważną rolę wśród bohaterów jego Trojanek (415 r. p.n.e.).

Antygona: Mityczna księżniczka środkowo-greckiego miasta TEB, Antygona była córką kazirodczego związku Edypa i Jokasty. Jest bohaterką zachowanej tragedii ateńskiego dramaturga SOFOKLESA. Jego Antygona (wystawiona ok. 442 r. p.n.e.) analizuje konflikt między prawem a obowiązkiem moralnym. Choć Sofokles odwoływał się do istniejącego mitu, większość z nich dostępne nam informacje na temat Antygony pochodzą z jego sztuki. Antygona miała dwóch braci: Eteoklesa i Polinejkesa. W katastrofalnej wyprawie SIEDMIU PRZECIW TEBOM Polinejkes poprowadził do Teb obcą armię, próbując obalić Eteoklesa, który wbrew wcześniejszym umowom monopolizował władzę królewską. Obaj bracia zabili się nawzajem w pojedynczej walce. Nowy władca tebański, Kreon, nakazał niepogrzebanie zwłok najeźdźcy Polinejkesa, tym samym - zgodnie z wierzeniami greckimi - pozbawiając ducha Polinejkesa miejsca spoczynku w Zaświatach. Ale Antygona przedłożyła obowiązki wynikające z POKREWSTWA i RELIGII ponad obowiązki obywatelskie, pokryła ciało kurzem i oddała cześć na grobie. Za karę Kreon skazał ją na zapieczętowanie żywcem w skarbcu. Po proroczym ostrzeżeniu, że obraża bogów, Kreon ustąpił: za późno, bo Antygona popełniła samobójstwo. Sprowadziło to nieszczęście na dom Kreona w postaci samobójstw syna Kreona, Hajmona (zaręczonego z Antygoną) i jego żony Eurydyki. Antygona była tematem zaginionej sztuki Eurypidesa, która wydaje się być wzorowana na znanym schemacie ludowym. W tej wersji skazana Antygona zostaje przekazana Hajmonowi na egzekucję; zamiast tego ukrywa ją na wsi i mają syna. Nieświadomy swojego królewskiego rodu, chłopiec w końcu udaje się do Teb, gdzie czekają go przygody i uznanie.

Antygon (ok. 382-301 p.n.e.): macedoński generał i dynasta Antygon rządził Azją Mniejszą i innymi częściami świata greckiego w burzliwych latach po śmierci ALEKSANDERA WIELKIEGO (323 p.n.e.). Uważany jest za jednego z DIADOCHÓW, którzy podzielili - i walczyli o - rozległe posiadłości Aleksandra. Antygon i jego syn, dynamiczny żołnierz DEMETRIUS POLIORKETES, byli bliscy odzyskania i przekształcenia rozpadającego się imperium Aleksandra. Ale Antygon zginął w bitwie z rąk koalicji swoich wrogów (301 p.n.e.). Wiele informacji na jego temat pochodzi z krótkiej biografii Demetriusza, późniejszego pisarza PLUTARCHA. Antygon otrzymał przydomek Jednooki (Monoftalmos), prawdopodobnie z powodu obrażeń wojennych. Służąc jako jeden z generałów Aleksandra na Wschodzie, Antygon został około 333 roku p.n.e. mianowany namiestnikiem Frygii (środkowa Azja Mniejsza). Jego wspinaczka tak naprawdę rozpoczęła się w roku 321 p.n.e. kiedy macedoński regent ANTYPATER mianował go głównym dowódcą w Azji. W ciągu następnych dwudziestu lat ambicja Antygona, by zjednoczyć imperium, wciągnęła jego i jego syna w wojny na lądzie i morzu przeciwko czterem secesjonistycznym Diadochom - PTOLEMEuszowi (1) (który uznał EGIPT za swoją domenę); KASANDER (który zajął MACEDON i Grecję); LIZYMACH (który domagał się Tracji); i SELEUKOS (1) (który zdezerterował spod dowództwa Antygona i zajął rozległe połacie Mezopotamii i płaskowyżu irańskiego). Antygon i Demetriusz, stacjonujący w Celaenae w południowej Frygii, walczyli ze sprzymierzonymi Diadochami przez dwa okresy, 315-312 p.n.e. i 307-301 p.n.e. w Syrii, Azji Mniejszej, Grecji i basenie Morza Śródziemnego. Po spektakularnym zwycięstwie morskim Demetriusza nad Ptolemeuszem pod Cyprianem Salaminą (306 p.n.e.) Antygon przyjął tytuł króla (basileusa), czyli króla imperium Aleksandra. Wkrótce potem każdy z pozostałych Diadochów również przyjął tytuł króla. Upadek Antygona, liczącego około 80 lat, nastąpił w wyniku skoordynowanej kampanii przeciwko niemu. Dzięki pomocy Ptolemeusza i Kassandera gdzie indziej, Seleukos poprowadził armię na zachód z Azji i dołączył do Lizymacha w północnej Frygii. Bitwa królewska rozegrała się pod Ipsos w środkowej Frygii w roku 301 p.n.e. Antygon i Demetriusz z armią składającą się rzekomo z 70 000 piechoty, 10 000 kawalerii i 75 słoni przeciwstawili się siłom Seleukosa i Lizymacha liczącym 64 000 pieszych, 10 500 koni i 480 słoni. Demetriusz, prowadzący swoją kawalerię, został wyciągnięty zbyt daleko do przodu na polu i został odcięty przez słonie wroga. Antygon został otoczony i zabity; jego ostatnie zapisane słowa brzmiały: "Demetriusz przyjdzie i mnie uratuje". Demetriusz przeżył bitwę i uciekł do EFEZOS, aby walczyć innego dnia. Królestwo Antygona zostało podzielone pomiędzy Seleukosa i Lizymacha.

alfabet: Alfabet grecki, zawierający od 24 do 26 liter (w zależności od regionu i epoki), został zaadaptowany z 22-literowego alfabetu starożytnych Fenicjan, żyjącego gdzieś pomiędzy 800 a 750 rokiem p.n.e. Do tego czasu społeczeństwa greckie używały sylabicznego pisma piktograficznego, w którym jeden znak odpowiadał pojedynczej sylabie: np. we współczesnym języku angielskim jeden symbol oznaczał "pióro", a dwa symbole "ołówka". (Chociaż system sylabiczny jest prosty w koncepcji, wymaga kilkudziesięciu, a nawet setek symboli, aby pomieścić różne dźwięki w języku). Kiedy alfabet wszedł do użytku, liczba symboli została zmniejszona, ponieważ każdemu symbolowi przypisano dokładny dźwięk, a nie całą sylabę. Te symbole alfabetyczne (litery) można elastycznie stosować w niezliczonych kombinacjach, aby dopasować je do różnych języków mówionych. Wydaje się, że Grecy po raz pierwszy zetknęli się z alfabetem poprzez swój handel i działalność handlową, prawdopodobnie obserwując prowadzenie rejestrów kupców fenickich. Do takich wymian mogło dochodzić między innymi w północnolewantyńskim porcie AL MINA, w którym Grecy i Fenicjanie współdziałali ze sobą od około 800 r. p.n.e. NA. Inne centra handlowe na CYPRZE, KRECIE lub w Grecji kontynentalnej również mogłyby zapewnić punkty kontaktowe. Jedna z najwcześniejszych form alfabetu greckiego została napisana przez Greków z CHALCIS (którzy również byli prominentni w Al Mina); do roku 700 p.n.e. pojawiło się wiele regionalnych wersji alfabetu greckiego. Wersja jońska, później przyjęta i zmodyfikowana w Atenach, jest dziś najbardziej znaną starożytną formą. Grecy naśladowali ogólne kształty, nazwy i kolejność liter fenickich. Fenicjanin (alef, "wół") stał się Grekiem i przemianowano go na alfa. Fenicki (bajt, "dom") stał się greckim beta, ? i tak dalej. Wszystkie litery fenickie reprezentowały dźwięki spółgłoskowe i większość z nich została zachowana przez Greków - na przykład greckie ? naśladuje dźwięk "b" w języku fenickim. Ponieważ alfabet fenicki nie zawierał samogłosek, Grecy zmienili znaczenie siedmiu liter, aby je uzupełnić. W ten sposób język grecki reprezentował dźwięk samogłoski "a", zastępując zwarcie krtaniowe alefa. Alfabet fenicki jest luźno zachowany we współczesnych alfabetach arabskim i hebrajskim. Starożytne greckie litery żyją we współczesnej grece, chociaż kilka z nich zyskało nową wymowę. Alfabet grecki został również zaadaptowany przez Etrusków i Rzymian, aby stworzyć alfabet łaciński (ok. 600 r. p.n.e.), który jest między innymi bezpośrednim przodkiem naszego współczesnego alfabetu rzymskiego.

Amazonki: W greckim micie wyobrażano sobie plemię wojowniczek jeżdżących na koniach zamieszkujące północno-wschodnią AZJĘ MNIEJSZĄ, wzdłuż wschodniego wybrzeża MORZA CZARNEGO lub w innych miejscach na północno-wschodnim krańcu znanego świata. Pod warstwami poetyckiego opracowania mit o Amazonii może przypominać uzbrojone kapłanki hetyckie w Azji Mniejszej w drugim tysiącleciu p.n.e. Alternatywne źródło legend sugerują niedawne znaleziska archeologiczne na ukraińskich stepach, gdzie odkopano 21 scytyjskich kurhanów. W pięciu z tych grobowców odnaleziono ciała młodych kobiet pochowanych wraz z bronią: zwykle kołczanem, łukiem, strzałami i dwiema włóczniami do rzucania. Niezależnie od pochodzenia, historia Amazonki wywarła silny wpływ na wyobraźnię Greków. Społeczeństwo Amazonii było uważane za dzikie i wyłącznie kobiece. Aby się rozmnażać, Amazonki okresowo kojarzyły się z obcymi samcami, a powstałe w ten sposób potomstwa płci męskiej odrzucały lub okaleczały. Amazonki nosiły ubrania ze zwierzęcej skóry i polowały za pomocą łuku i strzał; aby ułatwić posługiwanie się łukiem, odcinali swoim młodym dziewczętom prawe piersi - stąd ich nazwa "bez piersi" (gr. amazoi). Słusznie Amazonki czciły ARTEMIDĘ, dziewiczą boginię łowów i ARES, boga wojny. W sztuce greckiej Amazonki są zwykle przedstawiane w spodniach w stylu scytyjskim i tunikach odsłaniających jedną pierś; są uzbrojeni w łuk, miecz lub topór i noszą charakterystyczne tarcze w kształcie półksiężyca. W epickim poemacie HOMERA "Iliada" (spisanym około 750 r. p.n.e.) Amazonki są wspomniane jako odległy lud, z którym wcześniej walczyli król trojański PRIAM i grecki bohater BELLEROFON. Późniejsi autorzy przypisują Amazonkom rolę w WOJNIE TROJAŃSKIEJ. Piękna królowa Amazonii Penthesilea poprowadziła kontyngent swoich współplemieńców do Troi, aby pomóc oblężonemu miastu po śmierci HEKTORA; została zabita przez greckiego mistrza ACHILLESA, który następnie opłakiwał jej śmierć. Inne opowieści mają podtekst seksualny; w ramach swojej dziewiątej Pracy HERAKLES wyruszył do krainy Amazonek i walczył z nimi, aby zdobyć pas (często nazywany "pasem") ich królowej, Hipolity. Podobnie ateński bohater TEZEUS uprowadził królową Amazonii Antiopę; kiedy jej oburzeni poddani ścigali ich z powrotem do Aten i oblegli miasto, Tezeusz pokonał ich i (po zabiciu Antiopy) poślubił ich przywódcę. Ta amazońska panna młoda, zwana także Hippolitą, urodziła Tezeuszowi syna, HIPOLITUSA. Niektóre opowieści wiązały Amazonki z założeniem EFEZU i innych greckich miast Azji Mniejszej. Późniejsza legenda głosi, że królowa Amazonii spotkała podczas jego kampanii na wschodzie prawdziwego króla Macedonii ALEKSANDERA WIELKIEGO i igrała z nim, mając nadzieję, że pocznie jego dziecko (ok. 330 p.n.e.). Amazonki były po części odwrotną projekcją życia prawdziwych greckich KOBIET, które w większości były wykluczone ze świata mężczyzn, pozbawione zarówno władzy politycznej, jak i wolności seksualnej. Wyimaginowane "kobiety płci męskiej" najwyraźniej były dla Greków zarówno fascynujące, jak i przerażające. Z jednej strony Grecy uważali wysokie, wysportowane kobiety za ogólnie atrakcyjne, a legenda o twardych, jawnie seksualnych Amazonkach wydaje się częściowo stworzona po to, by zapewnić przyjemną męską fantazję. Z drugiej strony Amazonki reprezentowały rodzaj obcej, irracjonalnej siły, która w odczuwaniu zagrażała życiu w uporządkowanym greckim państwie-mieście. Ulubionym tematem sztuki greckiej była Amazonomachia, bitwa między Grekami a Amazonkami; do połowy 400 roku p.n.e. Amazonomachia zaczęła symbolizować klęskę Greków nad wschodnimi najeźdźcami w WOJNACH PERSKICH. Amazonomachia jest przedstawiona wśród architektonicznych marmurowych rzeźb ateńskiego PARTENONU i na tarczy ATENY PARTHENOS.

Ambraci: Ta koryncka kolonia w północno-zachodniej Grecji położona jest na północ od współczesnej Zatoki Ambracia. Miasto zostało założone około 625 roku p.n.e. jako część ciągu północno-zachodnich kolonii wzdłuż szlaku handlowego KORYNTI do WŁOCH. Ambracia wkrótce popadła w konflikt ze swoimi niekorynckimi greckimi sąsiadami w ACARNANII i Amphilochii. Podczas WOJNY PELOPONESKIEJ (431-404 p.n.e.) Ambracia walczyła jako sojusznik Koryntu przeciwko ATENOM, ale została skutecznie zneutralizowana w 426 r. p.n.e., kiedy większość jej armii została zniszczona przez genialnego ateńskiego generała DEMOSTENESA (2). W roku 338 p.n.e. Ambracia została zajęta przez wojska króla macedońskiego Filipa II. W roku 294 p.n.e. miasto przeszło w ręce króla PYRRUSA z Epiru, który uczynił je swoją stolicą. Będąc członkiem Ligi Etolskiej, Ambracia została w roku 189 p.n.e. oblężona i zdobyta przez Rzymian. Później stało się wolnym miastem imperium rzymskiego.

Aleksandria (1) To miasto w Egipcie było głównym portem śródziemnomorskim zarówno w starożytności, jak i dzisiaj. Aleksandria została założona w 331 roku p.n.e. przez ALEKSANDRA WIELKIEGO, który założył wiele miast wschodnich. Położona 33 km na zachód od najbardziej na zachód wysuniętego ujścia Nilu Aleksandria była odporna na osady mułu, które stale blokowały porty wzdłuż rzeki. Aleksandria stała się stolicą zhellenizowanego Egiptu króla PTOLEMEUSZA (1) I (panującego w latach 323-283 p.n.e.). Pod rządami zamożnej dynastii Ptolemeuszów miasto wkrótce prześcignęło ATENY jako kulturalne centrum greckiego świata. Aleksandria, ułożona na planie siatki, zajmowała obszar pomiędzy morzem na północy a jeziorem Mareotis na południu; sztuczna grobla o długości ponad trzech czwartych mili ciągnęła się na północ do osłoniętej wyspy Pharos, tworząc w ten sposób podwójny port, na wschód i zachód. Na wschodzie znajdował się główny port, zwany Wielkim Portem; wychodził naprzeciw głównych budynków miasta, w tym pałacu królewskiego oraz słynnej Biblioteki i Muzeum. U ujścia Wielkiego Portu, na wzniesieniu Pharos, stała latarnia morska, zbudowana ok. 280 p.n.e. Zniszczona podczas trzęsienia ziemi na początku XIII wieku n.e. latarnia morska została uznana za jeden z SIEDMIU CUDÓW ŚWIATA ze względu na jej niezrównaną wysokość (być może 460 stóp); była to kwadratowa, okienna wieża, zwieńczona metalowym koszem ogniowym i posągiem ZEUSA Zbawiciela. Biblioteka, wówczas największa na świecie, liczyła kilkaset tysięcy woluminów, w której przebywali i pracowali uczeni i poeci. Podobnym kompleksem naukowym było Muzeum (Mouseion, "sala MUZ"). Podczas krótkiego złotego okresu literackiego Aleksandrii, około 280-240 p.n.e., biblioteka subwencjonowała trzech poetów - KALLIMACHUSA, APOLLONIUSZA i TEOKRYTA - których twórczość stanowi obecnie najlepsze dzieło literatury hellenistycznej. Do myślicieli związanych z biblioteką lub innym mecenatem aleksandryjskim należeli matematyk Euklides (ok. 300 p.n.e.), wynalazca Ktesibius (ok. 270 p.n.e.) i polityk Eratostenes (ok. 225 p.n.e.). Kosmopolityczna i kwitnąca Aleksandria posiadała zróżnicowaną populację Greków i mieszkańców Wschodu, w tym znaczną mniejszość ŻYDÓW, którzy mieli własną dzielnicę miejską. Okresowe konflikty miały miejsce między Żydami a etnicznymi Grekami. Miasto cieszyło się spokojną historią polityczną pod rządami Ptolemeuszy. W roku 30 p.n.e. wraz z resztą Egiptu przeszło w ręce Rzymian i stało się drugim miastem Cesarstwa Rzymskiego. Niedawno archeolodzy prowadzili podwodne wykopaliska w porcie Aleksandrii, odkrywając bogaty wachlarz pomników i artefaktów z greckiej i rzymskiej historii miasta. Należą do nich pozostałości kilkunastu statków datowanych na IV wiek p.n.e. aż do VII wieku n.e., które dostarczają bezcennych informacji na temat sieci handlowych łączących Aleksandrię z resztą starożytnego Morza Śródziemnego. Odkryto także liczne fragmenty budynków i posągów, w tym kilka kolosalnych bloków, które wydają się pochodzić z latarni morskiej Pharos.

Aleksandria (2): Kilka miast założonych przez ALEKSANDRA WIELKIEGO podczas jego podbojów na wschód (334-323 p.n.e.) otrzymało nazwę Aleksandrii. Wśród nich były:

1. Współczesne Iskenderun (wcześniej Alexandretta) w południowo-wschodniej Turcji. Założone po niedalekim zwycięstwie Aleksandra pod Issos (333 p.n.e.) miasto strzegło przełęczy łączących AZJĘ MNIEJSZĄ z wybrzeżem Lewantu.
2. Współczesny Herat w północno-zachodnim Afganistanie.
3. Miasto w dzisiejszym Kandaharze lub w jego pobliżu, w południowo-wschodnim Afganistanie.
Wspaniałe greckie miasto, które niedawno odkryto w miejscu zwanym A? Khanoum w północnym Afganistanie, mogło być Aleksandrią w Sogdianie, o której wspominali starożytni pisarze.

Al Mina: ta współczesna nazwa odnosi się do starożytnego portu morskiego u ujścia rzeki Orontes, na wybrzeżu Lewantyny, na terenie dzisiejszej południowej Turcji. Około 800 r. p.n.e. miasto zostało założone jako zamorska grecka baza handlowa - najwcześniejsze znane nam tego typu przedsięwzięcie pomykeńskie - i wydaje się, że przez kilka stuleci było głównym ośrodkiem greckiego HANDLU ze Wschodem. Al Mina z pewnością była głównym źródłem towarów ze Wschodu, które docierały do Grecji i na wyspy w okresie "orientalizacji", czyli około 750-625 r. p.n.e. Ten port morski został odkryty wyłącznie dzięki ARCHEOLOGII w roku 1936 n.e. Niektórzy uczeni uważają, że może to być starożytne miejsce Posejdeiona. Istnieją dowody na okupację tego obszaru w epoce brązu, ale główny okres działalności Al Mina rozpoczyna się w IX wieku p.n.e., kiedy to pierwsi Grecy musieli przybyli za zgodą królestwa Urartu z siedzibą w Armenii, które wówczas kontrolowało ten region . Placówka handlowa była prowadzona przez Greków, Cypryjczyków i miejscowych Fenicjan, o czym świadczą rodzaje ceramiki znalezione w tym miejscu. Będąc miejscem styku Wschodu i Zachodu, Al Mina jest najbardziej prawdopodobnym miejscem przekazania Grekom alfabetu fenickiego (ok. 775 r. p.n.e.). Grecka okupacja Al Mina trwała aż do IV wieku p.n.e. (z krótką recesją pod panowaniem babilońskim w VI wieku). Około 300 roku p.n.e. miejsce to zostało zastąpione przez pobliską ANTIOCHIĘ i jej port morski, Seleuceję.

Aleksander Wielki (356-323 p.n.e.) król Macedonii i zdobywca: Aleksander był najlepszym dowódcą na polu bitwy starożytnego świata, a kiedy zmarł na gorączkę tuż przed swoimi 33. urodzinami, stworzył największe imperium, jakie kiedykolwiek widział świat, rozciągające się na 5000 mil od Morza Adriatyckiego do rzeki Indus. Jego głównym osiągnięciem był podbój imperium PERSJI, wydarzenie, które na nowo zmieniło mapę starożytnego świata. Przez 200 lat wcześniej królestwo perskie było groźnym potworem na wschodniej granicy Greków. Wraz z podbojami Aleksandra Persja przestała istnieć jako suwerenne mocarstwo. Dawne terytorium Persów - łącznie z podbitymi przez nich regionami, takimi jak EGIPT i Mezopotamia - stało się domeną Aleksandra, obsadzoną przez wojska macedońskie i greckie. Rozległe królestwo Aleksandra szybko się rozpadło po jego śmierci, a zamiast tego powstało kilka grecko-macedońskich królestw na Wschodzie, w tym Egipt ptolemejski, IMPERIUM SELEUCYDÓW i grecka BAKTRIA. Te bogate i potężne królestwa przeniosły kulturę grecką przez połowę Azji i przyćmiły starą Grecję kontynentalną, z jej mozaiką stosunkowo skromnych miast-państw. Historycy nazywają to powiększone społeczeństwo greckie światem hellenistycznym. Na początku swego panowania 20-letni Aleksander był koronowanym królem jedynie MACEDONU - prymitywnego narodu greckiego położonego na północny wschód od Grecji kontynentalnej - a część zasług za jego triumfy należy przypisać jego ojcu, królowi FILIPowi II. Kiedy w roku 336 p.n.e. twardy, pijący Filip padł od noża zabójcy, on sam przygotowywał się do inwazji na terytorium Persji. Filip poświęcił swoje panowanie budowie nowej armii macedońskiej, niepokonanej dzięki KAWALII i formacji ciężkiej piechoty znanej jako HALANX. Przekazał żołnierzom Aleksandra organizację bazową i program propagandowy potrzebny w kampanii perskiej. Aleksander podbijał, aby rządzić, a nie plądrować. Podczas gdy większość Greków gardziła nie-Grekami jako barbarzyńcami, bogiem Aleksandrem. Pokolenie po swojej śmierci Aleksander przedstawia baranie rogi grecko-egipskiego bóstwa Zeusa-Ammona na tej srebrnej monecie o nominale czterech drachm, wybitej około 285 roku p.n.e. w regionie Tracji na północnym Morzu Egejskim. (Barbaroi, co oznacza "ci, którzy mówią bełkotliwie") Aleksander planował wprowadzenie perskich klas rządzących do swojej armii i rządu. Plan ten nazywany jest czasami polityką fuzji Aleksandra. Mimo to mężczyzna miał poważne wady. Zaniedbał przyszłość swego królestwa, wyczerpując się wojną i zwlekając z urodzeniem królewskiego następcy. W obliczu sprzeciwu był zdolny do strasznego okrucieństwa. Jego intensywne picie doprowadziło do katastrofalnych wydarzeń i przyspieszyło jego śmierć. Jego brak dalekosiężnego planowania widać na przykładzie podboju odległej doliny Indusu (327-325 p.n.e.). Jak mógł mieć nadzieję na zarządzanie tak ogromnym obszarem? Mówi się, że Aleksander zmarł w samą porę, zanim zdążył zobaczyć upadek swojego imperium. Wiedza o Aleksandrze pochodzi głównie z zachowanych dzieł czterech starożytnych autorów, którzy żyli setki lat po nim: Arriana, PLUTARCHA, DIODORUSA SICULUSA i rzymskiego pisarza z I wieku n.e. Curtiusa Rufusa. Arrian, najbardziej niezawodny z całej czwórki, był etnicznym greckim obywatelem rzymskim, który służył w rządzie rzymskim w latach 120.-130. XX wieku, a swoją emeryturę poświęcił pisaniu. Uważa się, że jego dokładny opis kampanii Aleksandra, napisany po grecku, wywodzi się z zaginionych już wspomnień przyjaciela Aleksandra i generała Ptolemeusza (1). Biografia Aleksandra Plutarcha, napisana około 110 roku n.e., jest jedną z jego Żywotów Równoległych (krótkie biografie porównujące szlacheckich Greków ze szlachetnie urodzonymi Rzymianami); tutaj historia życia Aleksandra została powiązana z historią Juliusza Cezara. Aleksander (Aleksandros, "obrońca") był najstarszym prawowitym dzieckiem króla Filipa. Jego matka, Olimpia, pochodziła z klanu rządzącego północno-zachodnim regionem Grecji zwanego EPIRUS. Burzliwa Olimpia przez 20 lat pozostawała najważniejszą z poligamicznych żon Filipa. Ale królewskie MAŁŻEŃSTWO było nieszczęśliwe i matka i syn stanęli po stronie Filipa. Mówi się, że Olimpia, mistyczna wyznawczyni boga Dionizosa, spała z gigantycznym wężem w swoim łóżku jako zwierzę domowe i duchowy towarzysz. Najwyraźniej przekonała młodego Aleksandra, że poczęwszy go, została zapłodniona nie przez Filipa, ale przez ZEUSA, króla bogów. To boskie pochodzenie stawiałoby Aleksandra na równi z najszlachetniejszymi bohaterami MITÓW. Takie wpływy z dzieciństwa dały Aleksandrowi wiarę w z góry przeznaczoną wielkość, potrzebę przewyższenia ojca i wszystkich innych ludzi oraz odporność na niebezpieczeństwa, ból i zmęczenie. Starożytni pisarze opisują tęsknotę Aleksandra za przygodą i eksploracją. Wzorował swoje zachowanie na dwóch legendarnych bohaterach - cywilizującym świat HERAKLESIE i wielkim żołnierzu ACHILLESIE. Aleksander był jasnoskóry, jasnowłosy i niewysoki. Chociaż był oddanym żołnierzem, nie lubił wszelkiego sportu z wyjątkiem polowań. Był wstrzemięźliwy seksualnie, kiedyś zauważył, że zarówno sen, jak i stosunek seksualny napawały go smutkiem, ponieważ przypominały mu, że jest śmiertelny. Kiedy rzeczywiście szukał miłości, w młodości wolał mężczyzn. Jego bliskim przyjacielem na całe życie był Hefajstion, macedoński szlachcic. W późniejszym życiu Aleksander utrzymywał stosunki seksualne z KOBIETAMI; kiedy umarł, pozostawił dwie żony, z których jedna była w ciąży z jego synem. Biseksualny rozwój Aleksandra był zgodny ze zwyczajami greckiej klasy wyższej. Legenda głosi, że w wieku około dziewięciu lat Aleksander oswoił ogiera Bucephalus (Boukephalus, "głowa wołu"), po tym jak nie udało się to jego trenerowi. Bucefał stał się koniem bojowym Aleksandra, niosąc go na każdą z jego najważniejszych bitew przez następne 20 lat. Aby uczyć nastoletniego Aleksandra, król Filip sprowadził do Macedonii greckiego filozofa ARYSTOTELESA. Od około 343 do 340 p.n.e. Arystoteles uczył Aleksandra między innymi nauk politycznych i literatury. Mówi się, że Aleksander przez resztę życia nosił przy sobie zredagowaną przez Arystotelesa wersję Iliady HOMERA. Również w przyszłych latach król Aleksander rzekomo wysyłał swojemu staremu nauczycielowi okazy nieznanych roślin i zwierząt z Azji, aby pomóc Arystotelesowi w studiach biologicznych w LYCEUM. W wieku 16 lat Aleksander objął swoje pierwsze dowództwo na polu bitwy, pokonując plemię trackie na północnej granicy Macedonii. Dwa lata później, w 338 roku p.n.e., dowodził kawalerią macedońską w bitwie pod CHAERONEA, w której król Filip zdobył kontrolę nad całą Grecją. (We wszystkich swoich bitwach, nawet jako król, Aleksander pozostał dowódcą kawalerii, osobiście dowodząc szarżą swoich 2000 elitarnych konnych oddziałów szturmowych, znanych jako Towarzysze). Po podbiciu Grecji król Filip planował następnie "wyzwolić" Greków rządzonych przez Persów. miast AZJI MNIEJSZEJ i przejąć legendarne bogactwo perskich skarbców. W celach propagandowych Filip zaaranżował utworzenie federacji zwanej Ligą Koryncką, reprezentującej wszystkie główne państwa greckie na kontynencie, z wyjątkiem opornej SPARTY. Delegaci Ligi posłusznie wybrali Filipa na przywódcę wojennego. Zanim jednak Filip zdążył najechać terytorium perskie, został zamordowany w Macedonii (lato 336 r. p.n.e.). Zabójca, pokrzywdzony macedoński szlachcic, został zabity, gdy próbował uciec. W oficjalnym werdykcie stwierdzono, że został przekupiony przez króla perskiego Dariusza III. Jednak podejrzenia rzucają się także na Aleksandra i jego matkę, którzy niedawno wypadli z łask królewskich. Po śmierci Filipa Aleksander natychmiast został powitany jako nowy król Macedonii. Inwazja została opóźniona o kolejne dwa lata. Pierwszy Aleksander został wybrany na nowego kapitana wojennego Ligi Korynckiej, upoważnionego do gromadzenia wojsk z Grecji kontynentalnej i prowadzenia wojny z Persją w odwecie za inwazję perskiego króla Kserksesa na Grecję ponad 140 lat wcześniej. Jednak pomimo pozorów sojuszu w greckim mieście TEBES doszło do buntu (335 p.n.e.). Aleksander - który obawiał się greckiego buntu jako największego zagrożenia dla swoich planów - w gniewie zdobył miasto i je zniszczył. Zginęło sześć tysięcy Tebańczyków; 30 000, głównie omenów i dzieci, zostało sprzedanych jako NIEWOLNICY. Pozostawiając regenta ANTYPATERA, który miał strzec Grecji i Macedonii oraz organizować posiłki, Aleksander najechał terytorium perskie wiosną 334 roku p.n.e. Przepłynął cieśninę HELLESPONT do północno-zachodniej Azji Mniejszej z niewielkimi siłami macedońsko-greckimi - około 32 000 piechoty, 5100 kawalerii i pociągiem oblężniczym. Jego zastępcą był 60-letni Parmenion, który był ulubionym generałem Filipa. Wydarzenia następnych 11 lat, których kulminacją był podbój Persji i doliny Indusu przez Aleksandra, można jedynie podsumować w tym miejscu. Pierwsze zwycięstwo bitewne Aleksandra nastąpiło w ciągu kilku dni nad rzeką Granicus, gdzie pokonał mniejszą armię perską dowodzoną przez lokalnych perskich namiestników. Główną akcją była bitwa kawalerii na brzegu rzeki, po tym jak Aleksander poprowadził szarżę przez rzekę. Zwycięstwo Granicusa otworzyło Azję Mniejszą dla Aleksandra. Tam spędził następne półtora roku, metodycznie przemieszczając się na południe i wschód. Lokalne wojska perskie wycofały się do kilku twierdz. Twierdza Sardes poddała się bez walki. Perskie garnizony w MILETUS i HALIKARNASUS stawiały opór, ale uległy oblężeniu. Gdy lokalne greckie miasta otworzyły swoje bramy dla Aleksandra, ten ustanowił demokratyczne rządy i zniósł perskie podatki. Jednak na niegreckich terytoriach Azji Mniejszej po prostu zastąpił perskie zwierzchnictwo podobnym systemem zobowiązań wobec siebie. Większość miast nie-greckich nadal składała daninę, teraz Aleksandrowi. Jego gubernatorzy byli wybierani albo spośród jego sztabu, albo ze współpracującej miejscowej szlachty. Do wiosny 333 roku p.n.e. dotarł do prowincji Frygia w środkowej Azji Mniejszej. W stolicy frygijskiej Gordion stał starożytny wóz rzekomo prowadzony przez mitycznego króla MIDASA. Na jarzmie wozu wisiał rzemień zawiązany w skomplikowany węzeł, a legenda głosiła, że temu, kto potrafi rozwiązać węzeł gordyjski, przeznaczone jest władanie Azją. Według najbardziej znanej wersji Aleksander rozciął węzeł mieczem. W listopadzie 333 roku p.n.e. Aleksander pokonał drugą armię perską, dowodzoną przez samego króla Dariusza. Bitwa miała miejsce w nadmorskiej dolinie nad Zatoką Issos - w geograficznym "rogu", w którym Azja Mniejsza łączy się z wybrzeżem Lewantyny - około 25 mil na północ od współczesnego tureckiego portu Iskenderun. Górzysty teren przedstawia ciąg wąskich przełęczy; było to naturalne miejsce dla Persów, którzy próbowali zadusić Aleksandra. W bitwie pod Issos Aleksander miał około 40 000 żołnierzy; Dariusz miał około 70 000. Chociaż połowa armii Dariusza była w lekkim niemowlęctwie niższej klasy, mogliby wygrać bitwę, gdyby Dariusz nie uciekł na swoim rydwanie, gdy Aleksander i jego towarzyszka kawalerii nie szarżowali na lewe skrzydło perskie. Odwrót Dariusza spowodował, że większość jego armii poszła za nim. Darius przegrał więcej niż tylko bitwę. W zdobytym obozie perskim w Issos przebywała żona króla (która była jednocześnie jego siostrą) i inna rodzina, która teraz stała się zakładnikami Aleksandra. Starożytni pisarze podkreślają, że Aleksander nie tylko powstrzymał się od zgwałcenia pięknej żony Dariusza, jak mu się należało, ale także zaprzyjaźnił się z pojmaną matką Dariusza! Co dziwne, zamiast ścigać pobitego Dariusza, Aleksander zdecydował się go wypuścić. (Po dotarciu do Mezopotamii Dariusz zaczął gromadzić kolejną armię). Aleksander skręcił na południe, do Lewantu, aby zdobyć pozostałe wybrzeże Morza Śródziemnego Persów. Większość FENICJI została złożona. Jednak buntownicze miasto na wyspie Tyr wywołało ogromne oblężenie, które trwało osiem miesięcy (332 p.n.e.). Punkt zwrotny w oblężeniu nastąpił, gdy Grecy z CYPRU zbuntowali się spod panowania perskiego i opowiedzieli się za Aleksandrem, wysyłając mu 120 bardzo potrzebnych okrętów wojennych. W razie potrzeby łącząc te statki w pary, Aleksander wyposażył niektóre w katapulty, a inne w drabiny oblężnicze. Kiedy katapulty statków zburzyły fragment muru Tyru, poprowadził swoje oddziały do środka. Z wzorowym okrucieństwem Aleksander sprzedał większość z 30 000 mieszkańców w niewolę. Wysłannicy Dariusza zaoferowali pokój: Dariusz wyda swoją córkę za mąż za Aleksandra i odda całe terytorium na zachód od Eufratu. Kiedy macedoński generał Parmenion stwierdził, że zaakceptowałby takie warunki, gdyby był Aleksandrem, młody król odpowiedział: "Ja też bym to zrobił, gdybym był Parmenionem". Aleksander odprawił posłów. W Egipcie jesienią 332 roku p.n.e. przyjął kapitulację perskiego namiestnika i został intronizowany przez Egipcjan jako nowy faraon (jak to było w zwyczaju królów perskich). Wiosną 331 roku p.n.e. na zachód od ujścia Nilu założył miasto, które miało być jednym z największych w starożytnym świecie, ALEKSANDRIĘ (1). Ostatnia kampania przeciwko Dariuszowi miała miejsce jesienią 331 roku p.n.e. Aleksander maszerował na północny wschód od Egiptu. Król Dariusz z ogromną armią ściągniętą ze wszystkich pozostałych części imperium czekał na niego na wschód od północnego igris, w pobliżu wioski Gaugamela, niedaleko miasta Arbela (współczesne Erbil w Iraku). Bitwa pod Gaugamelą, zwana także bitwą pod Arbelą, była ogromną, niezdarną sprawą, która wymykała się współczesnym analizom. Aleksander miał znaczną przewagę liczebną. Przeciwko jego 7 000 kawalerii i 40 000 pieszych Persowie mieli około 33 000 kawalerii i 90 000 pieszych. Persowie pozostali słabi pod względem jakości swojej piechoty, z której większość stanowiły azjatyckie oddziały lekkouzbrojone. Ale Dariusz zamierzał stoczyć bitwę kawalerii. Dariusz przypuścił zmasowany atak kawalerii na oba skrzydła armii Aleksandra. W jakiś sposób odejście kawalerii pozostawiło centralną piechotę Dariusza otwartą na atak; Aleksander poprowadził swoją kawalerię towarzyszącą do szarży przez otwarty teren pomiędzy środkowymi frontami obu armii i uderzył tam perską piechotę. W wyniku walki wręcz Macedończycy zbliżyli się do Dariusza, który odwrócił się i uciekł na swoim rydwanie, podobnie jak pod Issus. Wkrótce wszystkie wojska perskie wycofały się, mimo że zadały ludziom Aleksandra ciężkie straty. Wraz ze swoim krewnym Bessusem Dariusz uciekł w góry w kierunku Ekbatany (współczesny Hamadan w Iranie). Dla Aleksandra Wielkiego po raz drugi Aleksander odwrócił się od pokonanego Dariusza i pomaszerował na południe, do Mezopotamii. Aleksander ogłosił się teraz królem Azji. Babilon, otrzymał uległość perskiego namiestnika i mianował go tam swoim namiestnikiem. Posunięcie to jest pierwszym przejawem polityki fuzji Aleksandra. Wkrótce ponownie mianował innych takich namiestników i zorganizował dobrze urodzonych perskich chłopców w jednostki kadetów, którzy mieli szkolić się dla armii macedońsko-grecko-perskiej. Z Babilonu Aleksander skierował się na południowy wschód, pokonując zaciekły opór, do serca Persji. Królewskie miasta Susa i Persepolis poddały się, otwierając przed nim fantastyczne bogactwo królów perskich. W kwietniu 330 r. p.n.e. w Persepolis Aleksander spalił zespół pałacowy zaprojektowany przez króla Kserksesa. (Jego imponujące ruiny są dziś widoczne). Według jednej z wersji Aleksander - zwykle pełen szacunku dla perskiej rodziny królewskiej - podpalił ogień podczas pijackiej biesiady. Roszczenia Aleksandra do tronu perskiego potwierdziła śmierć Dariusza (lipiec 330 p.n.e.). Pchnięty nożem przez ludzi Bessusa na wsi w pobliżu dzisiejszego Teheranu Dariusz zmarł w chwili, gdy przybyła ścigająca go kawaleria Aleksandra. Mówi się, że Aleksander owinął zwłoki płaszczem. Bessus uciekł dalej na wschód i ogłosił się królem, ale Aleksander kazał go wytropić i stracić. Mimo to Aleksander nie odpoczywał. Lata 330-327 p.n.e. widział, jak prowadził kampanię w Baktrii (północny Afganistan) i Sogdianie (Uzbekistan i Tadżykistan), gdzie surowi mieszkańcy gór i jeźdźcy żyli na wpół niezależni od jakiegokolwiek perskiego króla. Ujarzmiając tych ludzi, Aleksander wziął jedną z nich za swoją narzeczoną - Roksanę, piękną córkę barona sogdyjskiego. Bez wątpienia małżeństwo pomogło uspokoić buntowniczy region. Zastanawiające jest jednak to, że 29-letni zdobywca nie wybrał małżeństwa mającego szerszą przewagę polityczną. Do tego czasu zdobył całe królestwo, którym rządził jego przeciwnik Dariusz. Północno-wschodnia granica Aleksandra została usiana miastami garnizonowymi zwanymi ALEKSANDRIA (2). Jednak te lata przyniosły pogorszenie stosunków między Aleksandrem a niektórymi macedońskimi arystokratami, którzy byli oburzeni jego troską o pokonanych Persów i przyjęciem perskich zwyczajów. Między 330 a 327 p.n.e. kilku współpracowników Aleksandra zostało straconych za podejrzenie zdrady stanu. Należeli do nich 70-letni Parmenion i oficjalny historyk armii Kallistenes, bratanek Arystotelesa. Historia nie odnotowuje reakcji Arystotelesa. Latem 327 roku p.n.e. Aleksander poprowadził swoją armię przez góry Hindukusz i w dół na równinę rzeki Indus (nazywaną przez Greków Indiami, ale obecnie znajdującą się na terenie Pakistanu). Region ten był kiedyś częścią Imperium Perskiego. Podbój Aleksandra wymagał trzech żmudnych lat, podczas których napotkał nową, przerażającą machinę wojenną - słonia indyjskiego, wykorzystywanego przez lokalnych władców jako "korpus pancerny". Bitwa stoczona w deszczach monsunowych nad rzeką Hydaspes (dopływem Indusu, zwanym obecnie Jhelum) była militarnym arcydziełem Aleksandra. Tam pokonał swojego najzdolniejszego przeciwnika, miejscowego króla Porusa. Zdobyty Porus został zatwierdzony jako gubernator regionu Aleksandra (maj 326 p.n.e.). Jesienią 326 roku p.n.e. nad rzeką Beas ludzie Aleksandra zbuntowali się, odmawiając dalszej podróży na wschód, w stronę rzeki Ganges. Ze złością i niechęcią Aleksander skręcił na zachód i południe. Armia dotarła do najbardziej wysuniętego na wschód punktu i była teraz na okrężnej drodze do domu. W opornej fortecy Malloi (być może współczesny Multan w Pakistanie) drabina oblężnicza Aleksandra zawaliła się za nim, gdy przechodził przez mur wroga. Uwięziony w środku, został trafiony strzałą w płuco. Choć uratowany, prawie umarł. Uszkodzone płuco z pewnością przyspieszyło jego śmierć, oddaloną o niecałe dwa lata. Po katastrofalnym marszu na zachód przez pustynię w południowej części Iranu (325 p.n.e.) Aleksander powrócił do perskich miast królewskich. W Suzie w roku 324 p.n.e. utrzymał swoje słynne małżeństwo Wschodu i Zachodu. Chociaż miał już żonę, poślubił teraz także córkę Dariusza, Barsine, a 90 innych oficerów macedońskich i greckich poślubiło wysoko urodzone Perski. W tym samym roku Aleksander wysłał wiadomości do Greków kontynentalnych, prosząc, aby czcili go jako żywego boga. Prośba ta została spełniona, lecz spotkała się z szyderstwem w Atenach i gdzie indziej - Grecy tamtej epoki na ogół nie deifikowali żyjących ludzi. Jeśli Aleksander miał w tym cel polityczny, to się nie udało. Być może do tej pory tracił kontakt z rzeczywistością. Późnym latem 324 roku p.n.e. w Ekbatanie bliski przyjaciel Aleksandra, Hefajstion, zmarł z powodu gorączki i picia. Aleksander, oszalały z żalu, zarządził niezwykle ekstrawagancki pomnik i pogrzeb. On sam pił dużo. Podobno w tych ostatnich dniach ponury Aleksander chodził na kolację ubrany w stroje niektórych bogów, takich jak HERMES czy ARTEMIS. Planując wyprawę morską do Arabii, Aleksander udał się wiosną 323 roku p.n.e. do Babilonu (który w cieplejszych miesiącach jest wilgotny i niezdrowy). Po kilku nocach picia zachorował. Zmarł 10 dni później, 10 czerwca 323 roku p.n.e. w pałacu Nabuchodonozora. Historia o tym, że został otruty przez synów Antypatra, KASANDERA i Jolasa - w celu zachowania władzy ojca - jest prawdopodobnie fałszywa. Legenda głosi, że umierający Aleksander, zapytany o imię swojego następcy, odpowiedział: "Najsilniejszy". Z dwóch owdowiałych żon Barsine został zamordowany z rozkazu ciężarnej Roksany, która urodziła jedynego prawowitego syna Aleksandra, również imieniem Aleksander. Kassander, jako władca Macedonii, zamordował później Roksanę, jej syna i Olimpię. Imperium rozpadło się na walczące kontyngenty pod dowództwem różnych oficerów Aleksandra, znanych jako DIADOCHI, czyli następcy.

Alcmaeon : W micie Alcmaeon był bohaterem miasta ARGOS. Po tym jak jego ojciec, Amphiaraus, zginął w wyczynu SIEDEM PRZECIW TEBOM, Alcmaeon poprowadził wyprawę Epigoni (Potomków) i zdobył TEBY. Następnie, zgodnie z wcześniejszą przysięgą złożoną Amphiarausowi, Alcmaeon zamordował własną matkę, Eriphyle, za jej zdradziecką rolę w konwulcjach Alcmaeonidów. Alkmaionidai (potomkowie Alcmaeona) byli szlachetnym klanem ateńskim, aktywnym politycznie w latach 600-400 p.n.e. Rodzina twierdziła, że pochodzi od pewnego Alcmaeona (innego niż argiwski bohater ALCMAEON czy lekarz Alcmaeon z CROTON). Chociaż Alcmaeonidowie byli arystokratami, kilku z nich odegrało główną rolę w DEMOKRACJI ateńskiej z końca lat 500. do połowy 400. wieku p.n.e. Należeli do nich KLEISTENES (1) oraz (z krwi matki) PERIKLES i ALCYBIADES. Inni Ateńczycy jako grupa nie cieszyli się dużym zaufaniem Alcmaeonidów. Podejrzewano ich o spiskowanie mające na celu przejęcie najwyższej władzy i uważano, że żyją pod dziedzicznym przekleństwem z czasów, gdy dowódca Alcmaeonidów bezbożnie wymordował spiskowców z KYLONU (632 p.n.e.). Uważano, że Alcmaeonidowie są odpowiedzialni za zdradziecki sygnał heliograficzny - pokazanie tarczy - towarzyszący bitwie pod MARATONEM (490 r. p.n.e.). W wyniku fali ostracyzmów, która miała miejsce w latach 480-tych wieku p.n.e. - wymierzonej przeciwko podejrzanym przyjaciołom upadłego tyrana HIPPIASA - wypędzono dwie postacie Alcmaeonidów: bratanka Klejstenesa, Megaklesa i XANTHIPPUSa, który wżenił się w klan i był ojcem Peryklesa. Perykles zyskał zaufanie ludu, odcinając się od rodziny; unikał towarzystwa Alcmaeonidów i w ogóle zgromadzeń arystokratycznych. W roku 431 p.n.e., w przededniu WOJNY PELOPONESKIEJ, wrodzy Spartanie zażądali, aby naród ateński "wypędził klątwę", czyli wypędził Peryklesa. Ale żądanie zostało zignorowane. nakłoniając Amphiarausa do przyłączenia się do skazanej na porażkę wyprawy. Umierająca Eriphyle przeklęła syna, pragnąc, aby żadna kraina na ziemi go nie przyjęła. Dręczony przez FURIE za swoją zbrodnię, Alcmaeon uciekł z domu. Za radą udał się do ACARNANII, gdzie niedawny pas aluwialnego brzegu rzeki Acheloos dostarczył "nowego" lądu, nienaruszonego klątwą Eriphyle′a. Tam Alcmaeon otrzymał rozgrzeszenie. Historia ta przypomina mit o ORESTESIE, którego także przymuszał obowiązek zabicia swojej matki. Groza i dylemat prawny tej sytuacji przemawiał do klasycznego greckiego umysłu. Alcmaeon był przedmiotem co najmniej dwóch szaleństw ateńskiego dramaturga Eurypidesa (koniec IV wieku p.n.e.).

Alcman (654-611 p.n.e.): słynny poeta SPARTY Prawdopodobna późniejsza tradycja mówi, że Alcman był Grekiem z Morza Jońskiego, który wyemigrował z AZJI MNIEJSZEJ; był znany ze swojego rzekomego obżarstwa. Do naszych czasów zachowało się zaledwie kilka fragmentów jego twórczości, są wśród nich najwcześniejszy zachowany przykład ody chóralnej - rodzaju poematu śpiewanego przez chór dziewcząt lub mężczyzn przy akompaniamencie muzyki podczas święta religijnego lub innego wydarzenia. Poezja chóralna była w tamtych latach wyraźnie spartańską formą sztuki, a językiem tego gatunku był dorycki grecki dialekt Sparty. Liczący 101 wersów fragment Alcmana przedstawia ostatnie dwie trzecie partenionu, "pieśni dziewiczej". Fragment zaczyna się od opowieści o jednej z przygód bohatera HERAKLESA, po czym gwałtownie zmienia temat i zaczyna wychwalać z imienia poszczególne nastolatki, które śpiewają te słowa. Niektóre fragmenty wydają się być przeznaczone do wykonania przez połowę chórów w ramach żartobliwej rywalizacji. Wiersz skomponowano oczywiście na konkretną okazję, być może z okazji rytuału kobiecego dorastania, związanego ze spartańską boginią ARTEMISĄ Orthią. Stosowana przez Alcmana technika nakładania na siebie mitologii i odniesień osobistych wydaje się antycypować twórczość największego greckiego poety chóralnego, PINDARA (ur. 508 r. p.n.e.). Intrygujące dla współczesnego czytelnika są naładowane emocjonalnie wypowiedzi, które Alcman napisała do publicznej recytacji przez te arystokratyczne dziewczyny. ("To Hagesichora mnie dręczy" - mówi chór, odnosząc się do piękna dziewczyny, która mogła być liderką chóru.) Niuanse mają charakter seksualny i prawdopodobnie wersety upamiętniają prawdziwe emocje panujące w tej ekskluzywnej grupie dziewcząt. W zachowanych fragmentach innego partenionu Alcman zdaje się poruszać ten sam temat. Sytuacja przypomina kobieco-homoseksualny styl życia opisany później przez poetę SAPPHO (ok. 600 r. p.n.e.). W innym zachowanym wersecie Alcman celebruje proste aspekty świata przyrody: ptaki, kwiaty, jedzenie. Jego żywiołowa, wyrafinowana poezja odzwierciedla złotą fazę historii Spartan - okres triumfu miasta w zaciętej drugiej wojnie meseńskiej, zanim Sparta całkowicie stała się społeczeństwem militarystycznym.

agora: otwarte "miejsce zgromadzeń" w starożytnym greckim państwie-mieście. Na początku historii Grecji (lata 900-700 p.n.e.) wolno urodzeni mężczyźni gromadzili się na agorze, aby pełnić służbę wojskową lub słuchać proklamacji rządzącego króla lub RADY. W następnych stuleciach, bardziej osiadłych, agora służyła jako rynek, na którym kupcy trzymali kramy lub sklepy pod kolumnadami na świeżym powietrzu. Klasyczne ATENY szczyciły się wielką agorą - obywatelskim sercem miasta, które dominowało nad Grecją. Teren ten był wykorzystywany jako cmentarz już w trzecim tysiącleciu p.n.e. Za panowania ateńskich dyktatorów PEISISTRATUSA i HIPPIASA (1) (druga połowa lat 500. p.n.e.) agora została zagospodarowana na prostokątny otwarty obszar o wymiarach około 600 na 750 metrów, otoczony wspaniałymi budynkami publicznymi. Zniszczona przez okupantów Persów w latach 480-479 p.n.e. agora została odbudowana pod koniec IV wieku i obejmowała świątynie, budynki rządowe i kilka kolumnad, z których najbardziej znaną była Stoa Poikil?e (malowana kolumnada). Przez całą starożytność agora była centrum życia handlowego i politycznego Aten. Jednym z najważniejszych budynków dodanych do tego miejsca w okresie rzymskim był Odeion Agryppy, zbudowany w 15 roku p.n.e. Starożytna ateńska agora jest badana przez Amerykańską Szkołę Studiów Klasycznych od 1931 r. W latach pięćdziesiątych XX wieku po wschodniej stronie agory zrekonstruowano hellenistyczną Stoa Attalosa, która dziś służy jako muzeum oraz przestrzeń magazynowa i biurowa dla ekipy wykopaliskowej. Innym budynkiem, który został odbudowany przy użyciu dużej ilości oryginalnych materiałów, jest świątynia dorycka na wzgórzu z widokiem na zachodnią stronę agory, tak zwany Hefajsteion (wcześniej błędnie identyfikowany jako świątynia Tezeusza, a obecnie powszechnie identyfikowany jako świątynia Hefajstosa), zbudowana około 449 r. p.n.e.

Ajax (1): W legendzie o WOJNIE TROJAŃSKIEJ Ajax (grecki Aias) był królem SALAMINY (1) i synem Telamona. Po ACHILLESIE był najodważniejszym greckim wojownikiem pod Troją. W epickim poemacie HOMERA "Iliada" Ajax bierze udział w wielu walkach - na przykład pojedynkuje się z trojańskim bohaterem HECTOREM (księga 7) i prowadzi Greków w obronie ich statków wyrzuconych na brzeg (księga 13). Olbrzymi rozmiarami, stateczny i powolny Ajax ucieleśnia cnotę niezłomności. Nosi ogromną tarczę ze skóry wołowej i często nazywany jest poetyckim epitetem "przedmurzem Achajów". Homer pośrednio porównuje go ze swoim głównym rywalem Greków, przebiegłym ODYSSEUSEM. Chociaż Ajax jest silniejszy z tej dwójki, przegrywa mecz WRESTLINGOWY z powodu umiejętności Odyseusza (Iliada, księga 23). Jak opisał Homer w Odysei (księga 11), śmierć Ajaksu wynikała ze złamanej dumy z tej rywalizacji. Po śmierci Achillesa Ajaks i Odyseusz dostąpili zaszczytu zdobycia jego cudownej zbroi. Spór został rozstrzygnięty przez jeńców wojennych trojanów, którzy zgodzili się, że Odyseusz zrobił więcej, aby zaszkodzić sprawie trojańskiej. Oszalały ze wstydu Ajax w końcu zabił się własnym mieczem. Opowieść ta jest tematem zachowanej tragedii Ajaks, napisanej około 450-445 r. p.n.e. autorstwa ateńskiego dramaturga SOFOKLESA. Ajaks Sofoklesa zostaje powalony przez swoje wady, takie jak gniew i duma - oraz głęboka szlachetność, która nie pozwala mu zaakceptować świata intryg i kompromisów uosabianego przez Odyseusza.

Ajax (2): Często znany jako mniejszy Ajax, ten wojownik był synem Oileusa i przywódcą wojsk z LOCRIS. W legendzie o WOJNIE TROJAŃSKIEJ był odważny, szybkonogi, arogancki i gwałtowny. Jego dzikie zachowanie podczas splądrowania Troi, o którym nie wspomina poeta HOMER, opisują późniejsi pisarze. Znajdując księżniczkę trojańską CASSANDrę w sanktuarium przy ołtarzu bogini ATENY, Ajax odciągnął ją i zgwałcił. Atena go znienawidziła, ale jego śmierć, opisana w Odysei Homera (tom 4), nastąpiła z rąk POSEJDONA. W drodze powrotnej z Troi statek Ajaksu rozbił się; dotarł bezpiecznie do brzegu, ale usiadł na szczycie klifu i z pychą oznajmił, że pokonał bogów. Wściekły Posejdon wrzucił go z powrotem do morza.

Akragas (Acragas, współczesne Agrigento): W starożytności Akragas było drugim najważniejszym greckim miastem SYCYLII, po SYRAKUZACH. Dziś w tym miejscu znajdują się jedne z najlepiej zachowanych przykładów monumentalnej architektury greckiej w stylu doryckim. Położone w głębi lądu, w połowie południowego wybrzeża wyspy, Akragas jest obronnie otoczone trójstronnym, prostokątnym grzbietem górskim. Miasto zostało założone około 580 roku p.n.e. przez dorycko-greckich kolonistów z pobliskiego miasta GELA i odległej wyspy RODOS. Akragas leżało w pobliżu zachodniego terytorium Sycylii, należącego do wrogich Kartagińczyków, a miasto wkrótce znalazło się pod władzą greckiego tyrana wojskowego Falarisa, który około roku 570-550 p.n.e. powiększył obszar miasta kosztem sąsiednich rdzennych Sykanów. (Notorycznie okrutny Falaris rzekomo smażył swoich wrogów żywcem w wydrążonym, metalowym byku ustawionym nad ogniem). Akragas prosperowało jako centrum eksportu zboża do głodnych miast Grecji kontynentalnej. Lokalne WINO, oliwki i hodowla zwierząt przyczyniły się do dobrobytu miasta. Pod rządami tyrana Therona (panującego w latach 488-472 p.n.e.) Akragas stało się stolicą imperium zachodnio-sycylijskiego. Theron pomógł pokonać Kartagińczyków w bitwie pod HIMERA (480 p.n.e.) i wykorzystał kartagińskich jeńców wojennych do pracy przy wielkim programie budowy w Akragas. Wśród dzieł Therona znajdowała się świątynia Zeusa, która nigdy nie została ukończona, ale miała być największą budowlą w greckim świecie. Po obaleniu syna i następcy Therona, Trasydaeusa, Akragantyńczycy utworzyli ograniczoną DEMOKRACJĘ (ok. 472 r. p.n.e.). Z rządem tym związany był najwybitniejszy obywatel Akragasa - mąż stanu, filozof i lekarz EMPEDOKLES (ok. 450 r. p.n.e.). W czasach Empedoklesa Akragas przeszedł drugi program budowy, którego pozostałością są świątynie, które stoją dziś wzdłuż grani obwodowej miasta, jakby strzegąc tego miejsca. Najbardziej podziwianą z nich jest pięknie zachowana Świątynia Zgody (tak zwana dziś, być może tak naprawdę świątynią KASTORA I POLIDEUKESA). Zdobyte i wyludnione przez Kartagińczyków w 406 r. p.n.e. Akragas zostało przesiedlone przez korynckiego wodza TIMOLEONA (ok. 338 r. p.n.e.), lecz nigdy nie odzyskało już dawnej świetności. Około roku 270 p.n.e. miasto ponownie znalazło się w posiadaniu Kartaginy. Jako strategiczne miejsce podczas pierwszej wojny punickiej między KARTAGĄ a RZYMEM (264-241 p.n.e.), Akragas było dwukrotnie oblegane i zdobywane przez wojska rzymskie. W roku 210 p.n.e. został ponownie zdobyty przez Rzymian i wkrótce potem ponownie zaludniony przez rzymskich kolonistów.

Alcaeus (ok. 620-580 p.n.e.): poeta liryczny z miasta Mitylena na wyspie Lesbos Urodzony w arystokratycznej rodzinie Alkaeus był współczesny wyspiarzowi poetce SAFONIE. Podobnie jak ona pisał wiersze miłosne, ale w przeciwieństwie do niej pisał także o swoim udziale w wielkich wydarzeniach, takich jak konflikty społeczne między tradycyjną arystokracją Mityleny a wznoszącymi się TYRANAMI. Lepiej jako poeta niż analityk polityczny Alkaeus był rzecznikiem staroświeckiej supremacji arystokratycznej, która w jego czasach była demontowana w całym greckim świecie. Choć nie zachował się żaden kompletny jego wiersz, zachowane fragmenty ukazują jego talent i dają dramatyczny szkic biograficzny. Około roku 610 p.n.e., gdy Alcaeus był chłopcem, jego starsi bracia i inny szlachcic, PITTACUS, wypędzili miejscowego tyrana. Wkrótce Alkajos walczył pod dowództwem Pittakusa w wojnie Mityleny z osadnikami ateńskimi w północno-zachodniej AZJI MNIEJSZEJ. Alkajos odrzucił swoją tarczę podczas wycofywania się i (podobnie jak ARCHILOCHOS, wcześniejszy grecki poeta) napisał o tym wersety. Kiedy w Mitylenie pojawił się kolejny tyran, Alkajos udał się na wygnanie, aż do śmierci tyrana. Alcaeus mógł wrócić do domu - ale tylko na krótki czas - bo wkrótce jego W tragicznej sztuce Sofoklesa Tekmessa zakrywa ciało Ajaksu po jego samobójstwie. Malarz Brygosa przedstawiający ten kielich pokazuje, jak miecz wchodzi przez plecy, a nie przez brzuch, co jest wyjątkowym sposobem "upadnięcia na miecz". Były towarzysz Pittakus rządził pojedynczo w Mitylenie, a Alcaeus i wielu innych szlachciców zostało wydalonych. W swojej poezji Alkaeusz wychwalał Pittakusa jako "nisko urodzonego" zdrajcę i wyrażał rozpacz z powodu wykluczenia z życia politycznego, które było jego prawem z urodzenia. Najwyraźniej Alkaeusz udał się do EGIPTU, być może jako najemny żołnierz. (W międzyczasie jego brat wstąpił do armii babilońskiego króla Nabuchodonozora i wziął udział w kampanii, która w 597 r. p.n.e. zdobyła Jerozolimę). W pewnym momencie Alkaeusz i jego przyjaciele planowali zaatakować Mitylenę i obalić Pittakusa, ale zwykli ludzie stanęli po stronie swego władcy. Podobno Pittakus wreszcie pozwolił Alkajuszowi wrócić do domu. Podobnie jak Safona, Alkajos pisał w swoim rodzimym dialekcie eolskim i posługiwał się różnymi miernikami. Wiele z jego zachowanych fragmentów to pieśni pijackie, napisane do solowej prezentacji na SYMPOZJUM. Nawet jak na starożytne greckie standardy wydaje się, że Alcaeus szczególnie lubił WINO. Pisał hymny do bogów, w tym jeden do APOLLA, który był bardzo podziwiany w starożytnym świecie. Zgodnie z ówczesnymi gustami seksualnymi klas wyższych pisał także wiersze miłosne dla młodych mężczyzn. Ponad 550 lat po śmierci Alkajusza jego poezja stała się wzorem dla twórczości rzymskiego poety Horacego.

Alcestis: W micie Alcestis była żoną króla Admetusa z Pherae w TESALII. Została żoną Admetusa po tym, jak udało mu się, z pomocą boga APOLLO, spełnić uciążliwy warunek jej ojca Peliasa, polegający na zaprzężeniu lwa i dzika do rydwanu i prowadzeniu go po torze wyścigowym. Alcestis jest najbardziej znana z historii o tym, jak dobrowolnie umarła w miejsce męża. Apollo, dowiedziawszy się od Losów, że jego śmiertelny przyjaciel Admetus ma tylko jeden dzień życia, zaaranżował oszczędzenie życia Admetusa, jeśli uda się znaleźć chętnego substytuta; jedyną osobą, która się zgodziła, był Alkestis. W tragedii Eurypidesa Alkestis (438 p.n.e.) ta stara opowieść o obowiązkach małżeńskich zostaje przekształcona w niepokojący opis kobiecej odwagi i męskiej dwuznaczności.

Alcybiades (ok. 450-404 p.n.e.): ateński generał, polityk i działacz społeczny Alcybiades wywarł silny wpływ na ostatnie 15 lat WOJNY PELOPONESKIEJ między Atenami a SPARTĄ. Niezmienny Alcybiades ucieleśniał pewnego siebie ateńskiego ducha tamtych czasów. Chociaż był genialny jako przywódca w bitwie, miał skłonność do niebezpiecznie imponujących planów w strategii wojennej i polityce. Jego współobywatele wielokrotnie wybierali go na najwyższe dowództwo, nie ufali mu jednak ze względu na jego prywatne rozpusty i ambicje, które zdawały się zmierzać do przejęcia absolutnej władzy w Atenach. Po tym, jak jego wrogowie polityczni zorganizowali lud przeciwko niemu (415 p.n.e.), Alkibiades spędził trzy lata jako zdrajca na uchodźstwie, pracując dla Spartan (414-412 p.n.e.). Ułaskawiony przez Ateny w godzinie potrzeby, poprowadził Ateńczyków przez szereg zwycięstw na lądzie i morzu (411-407 p.n.e.), które mogły ocalić miasto przed porażką. Ale Ateńczycy ponownie zwrócili się przeciwko niemu i zmarł na wygnaniu, zamordowany na prośbę Spartanina, wkrótce po kapitulacji Aten. Jako wadliwy geniusz o tragicznych wymiarach Alcybiades jest żywo przedstawiany w zachowanej literaturze greckiej. Jego współcześni ateńscy historycy, Tukidydes (1) i Ksenofon, opisują go w swoich relacjach z wojny peloponeskiej. Biografia Alcybiadesa obejmuje jedno z Żywotów równoległych PLUTARCHA, napisane około 100-110 n.e. Fabularyzowany Alcybiades pojawia się w dialogach napisanych przez filozofa PLATONA około 380 roku p.n.e. Alcybiades urodził się w bogatej i potężnej rodzinie ateńskiej w okresie świetności Aten. Jego matka, Deinomacha, należała do arystokratycznego klanu Alcmaeonidów. Po tym, jak jego ojciec, Kleiniasz, zginął w bitwie z Beotami (447 p.n.e.), Alcybiades został wychowany jako podopieczny krewnego Deinomache PERIKLESA, wybitnego ateńskiego męża stanu. Wychowanie i przywileje wydały na świat młodzieńca pewnego siebie, przystojnego i zepsutego, który stał się awanturniczą i czarującą postacią w homoseksualnym środowisku Aten z wyższych klas; Relacja Plutarcha pełna jest plotek na temat zauroczonej pogoni mężczyzn za nastoletnim Alcybiadesem. Później pokazał także upodobanie do KOBIET, zwłaszcza do eleganckich kurtyzan. Ożenił się z ateńską szlachcianką Hipparete i mieli dwójkę dzieci, ale Alkibiades nadal notorycznie rozwiązywał swoje życie. Powiedziano nam, że zamówił złotą tarczę ozdobioną postacią boga miłości EROSA uzbrojonego w piorun. Jako nastolatek Alcybiades stał się naśladowcą ateńskiego filozofa SOKRATESA, który zwyczajowo starał się pobudzać do nowatorskiego myślenia młodych mężczyzn pragnących życia publicznego. stanowi to tło dla sceny z Sympozjum Platona, w której pijany Alcybiades wychwala Sokratesa przed zgromadzonymi myślicielami: Według wersji Platona Sokrates w średnim wieku był zakochany w Alcybiadesie, ale nigdy nie schlebiał młodszemu mężczyźnie ani nie utrzymywał z nim stosunków seksualnych, pomimo Uwodzicielskie zaloty Alcybiadesa. Alcybiades osiągnął wiek męski na początku wojny peloponeskiej. W wieku około 18 lat został ranny w bitwie pod POTIDAEA (432 p.n.e.), służąc u boku Sokratesa jako HOPLITA. (Podobno Sokrates stał wtedy przy nim na straży podczas walki). Alcybiades odwdzięczył się za to wiele lat później w bitwie pod Delionem (424 p.n.e.). Na koniu znalazł piechotę Sokratesa pośród odwrotu Ateńczyków i jechał obok niego, aby strzec przed ścigającym go wrogiem. Chociaż Alcybiades był arystokratą, awansował w polityce jako przywódca radykalnych demokratów, podobnie jak zrobił to jego krewny Perikles. Miał zaledwie około 30 lat, kiedy po raz pierwszy został wybrany na jednego z 10 generałów Aten. W międzyczasie zabiegał o sławę skandaliczną ekstrawagancją, sponsorując co najmniej siedem RYDWANTÓW na IGRZYSKA OLIMPIJSKIE w roku 416 p.n.e. - najwięcej, jakie kiedykolwiek zgłosiła się osoba na igrzyskach olimpijskich. Jego rydwany zajęły pierwsze, drugie i czwarte miejsce i stały się inspiracją do napisania krótkiego wiersza Eurypidesa. Wielu prawicowych Ateńczyków było zaniepokojonych tą ekstrawagancją, tak bardzo przypominającą wspaniałych TYRANÓW z poprzedniej epoki. Przywództwo polityczne Alcybiadesa było podobnie lekkomyślne. W roku 420 p.n.e. pomógł sabotować niedawny pokój NIKIASA (który miał zakończyć działania wojenne spartańsko-ateńskie), przekonując Ateńczyków do sprzymierzenia się z wrogiem Sparty, miastem ARGOS. W rezultacie Spartanie odnieśli polowe zwycięstwo nad armią Argiwów, Ateńczyków i innych w bitwie pod MANTINEJĄ (418 p.n.e.). W roku 415 p.n.e. Alcybiades doprowadził ZGROMADZENIE ateńskie do głosowania za najbardziej fatalnym przedsięwzięciem w historii Aten - wyprawą przeciwko greckiemu miastu SYRACUSE. (Ta ogromna inwazja - dzięki której Alkibiades miał nadzieję ostatecznie podbić SYCYLIĘ i KARTAGĘ - zakończyła się później katastrofą). Nie ufając Alcybiadesowi jako jedynemu dowódcy, Ateńczycy głosowali za podziałem dowództwa wyprawy pomiędzy niego i dwóch innych generałów, w tym ostrożnego Nikiasza. Jednak siły składające się ze 134 okrętów wojennych ledwo dotarły na Sycylię, gdy przybyli posłowie ateńscy, wzywając Alcybiadesa do domu, aby stanął przed zarzutem karnym za bezbożność. Jedno z zarzutów (być może prawdziwe) głosiło, że Alcybiades i jego przyjaciele dokonali już wcześniej pijackiej parodii świętych TAJEMNIC ELEUSIŃSKICH. Drugie oskarżenie dotyczyło dziwnego zdarzenia, które miało miejsce tuż przed wyjazdem wyprawy sycylijskiej: nieznana grupa krążyła po okolicy przez noc i rozbijała hermy (HERMAI, marmurowe figury boga HERMESA które stały przed domami w całych Atenach), być może po to, aby stworzyć zły znak przed inwazją. Alcybiades został oskarżony o to okaleczenie, choć zarzut ten z pewnością był fałszywy. Wiedząc, że oskarżenia te zostały zaaranżowane przez jego wrogów, aby go zniszczyć, Alcybiades towarzyszył posłom ateńskim statkiem z Sycylii, ale uciekł w miejscu wyjścia na ląd w południowych Włoszech. Przeprawiając się statkiem handlowym na PELOPONNEZ, szukał schronienia w Sparcie, gdzie jego rodzinę łączyły więzy przodków. Ateńczycy skazali go zaocznie na śmierć i skonfiskowali jego majątek. W Alcybiadesie Spartanie znaleźli najbardziej pomocnego zdrajcę. Za jego namową wysłali jednego ze swoich generałów do Syrakuz, aby zorganizował obronę tego miasta; w ciągu dwóch lat ateńskie siły inwazyjne zostały całkowicie zniszczone. Również za radą Alcybiadesa Spartanie zajęli Dekeleję, miejscowość położoną około 21 km na północ od Aten, która miała służyć jako ich stała baza na terytorium wroga (413 p.n.e.). Do tej pory Ateny zaczęły przegrywać wojnę. W roku 412 p.n.e. Alcybiades udał się ze spartańską misją na wschodnie wybrzeże Morza Egejskiego, aby wzniecić bunt wśród sojuszników Aten z LIGI DELIAN i pomóc w wciągnięciu PERSII do wojny po stronie Sparty. Jednak Spartanie wkrótce skazali Alkibiadesa na śmierć - nie ufali mu, częściowo dlatego, że wiedziano, że uwiódł żonę spartańskiego króla Agisa. Mając przeciwko sobie Spartę i Ateny, Alkibiades uciekł do perskiego namiestnika zachodniej AZJI MNIEJSZEJ. Stamtąd rozpoczął skomplikowane intrygi z dowódcami ateńskiej bazy morskiej na pobliskiej wyspie SAMOS w nadziei, że zostanie powołany do ateńskiej służby. Szansa nadarzyła mu się w czerwcu 411 roku p.n.e., gdy rząd w Atenach upadł w wyniku oligarchicznego zamachu stanu Czterechset, a ateńscy marynarze i żołnierze na Samos wyzywająco ogłosili się demokratycznym rządem na wygnaniu. Alcybiades został zaproszony na Samos i wybrany na generała. Po upadku Czterystu (wrzesień 411 p.n.e.) przywrócona DEMOKRACJA w Atenach oficjalnie przywróciła go na stanowisko, chociaż pozostawał w czynnej służbie wokół Samos. Następnie, w wieku około 40 lat, Alcybiades rozpoczął bardziej godny podziwu etap swojego życia. Teatr wojny przeniósł się na zachodnie wybrzeże Azji Mniejszej i na tor wodny HELLESPONT, gdzie floty spartańskie, finansowane przez Persję, próbowały zniszczyć krytyczną linię dostaw importowanego zboża do Aten. Alcybiadesowi udało się utrzymać otwarte szlaki morskie. Jego dawne ambicje i lekkomyślność teraz uzewnętrzniły się jako odważna strategia i magnetyczne przywództwo. (Na przykład powiedział kiedyś załogom swoich niedostatecznie zaopatrzonych statków, że będą musiały wygrać każdą bitwę, w przeciwnym razie nie będzie środków, żeby im zapłacić). Największe zwycięstwo odniósł w roku 410 p.n.e. w CYZICUS, gdzie zaskoczył spartańską flotę złożoną z 60 statków, niszcząc lub zdobywając każdy z nich. W roku 408 p.n.e. odbił strategiczne, ale zbuntowane, sojusznicze miasto BIZANTIUM. W roku 407 p.n.e., u szczytu swej popularności, uroczyście powrócił do Aten, aby otrzymać specjalne uprawnienia dowodzenia. Potem popłynął z powrotem na wojnę i miał już nigdy nie zobaczyć domu. W roku 406 p.n.e. podwładny Alcybiadesa został pokonany w bitwie morskiej w pobliżu Notion, niedaleko EFEZOS, na zachodnim wybrzeżu Azji Mniejszej. Zmienna ludność ateńska obwiniała Alcybiadesa i głosowała za jego usunięciem ze stanowiska. Zaniepokojony po raz drugi uciekł przed współobywatelami - dopiero teraz nie mógł udać się do Sparty. Ostatecznie osiadł w prywatnej fortecy na europejskim brzegu Hellespontu. Jednak wraz z kapitulacją Aten Sparcie w 404 roku p.n.e. Alcybiades musiał uciekać przed mściwymi Spartanami, którzy obecnie kontrolowali całą Grecję. Znalazł schronienie u Farnabazosa, perskiego namiestnika środkowej Azji Mniejszej. Jednak zbyt wielu ludzi pragnęło śmierci Alcybiadesa. Spartański generał LYSANDER i ateński quisling KRITIAS obawiali się, że Alcybiades poprowadzi pokonanych Ateńczyków do nowego oporu. Na prośbę Spartanina Farnabazos wysłał ludzi, aby go zabili. Legenda głosi, że Alkibiades spał z kurtyzaną, gdy obudził się i zobaczył, że dom płonie. Owijając płaszcz wokół lewego ramienia jako tarczę, rzucił się nago z mieczem w dłoni, ale padł pod strzałami i oszczepami. Kobieta uciekła, a później go pochowała. Tak zginął czołowy żołnierz ateński swoich czasów. Historyk Tukidydes tak podsumowuje podwójną tragedię Aten i Alkibiadesa: "Miał cechy wykraczające poza normalne, co budziło strach. . . . W rezultacie jego współobywatele powierzali swoje wielkie sprawy ludziom o mniejszych zdolnościach, co doprowadziło do upadku miasta". Zdziwienie Ateńczyków jego obecnością ukazuje komedia ARYSTOFANESA Żaby, wystawiona w roku 405 p.n.e., na rok przed śmiercią Alkibiadesa. Spektakl obejmuje konkurs poetycki w Zaświatach; ostatnie pytanie do uczestników brzmi: "Co sądzisz o Alcybiadesie?"

Agamemnon: W micie Agamemnon był królem MYKEN i ARGOS, syn ATREUSA, mąż KLITAJMESTRY i dowódca sprzymierzonej armii greckiej podczas WOJNY TROJAŃSKIEJ. Agamemnon po raz pierwszy pojawia się w literaturze w epickim poemacie HOMERA "Iliada" (spisanym około 750 r. p.n.e.), w którym jest on przedstawiany negatywnie. Wbrew swemu imieniu, które oznacza "bardzo niezachwiany", Agamemnon okazuje się przywódcą niezdecydowanym, aroganckim i powodującym podziały. Kłótnia z greckim mistrzem ACHILLESEM o posiadanie jeńca wojennego prowokuje Achillesa do wycofania się z walk i uruchamia tragiczny spisek Iliady. Wydarzenia poprzedzające dowództwo Agamemnona zostały opisane przez Homera i późniejszych pisarzy. Konflikt grecko-trojański rozpoczął się, gdy Helena, żona MENELAOSA (brata Agamemnona), została uwiedziona przez księcia trojańskiego PARYŻA i uciekła z nim. Agamemnon zorganizował wyprawę przeciwko TROJA, aby odzyskać Helenę, ale nabawił się lytemnestry nienawiści, składając w ofierze swoją córkę IFIGENIĘ w ofierze krwi wrogiej bogini ARTEMISIE, która zsyłała przeciwne wiatry, aby zapobiec wypłynięciu greckich statków. Po tym, jak Grecy splądrowali Troję, Agamemnon odpłynął do domu ze swoim łupem wojennym, wśród którego znajdowała się także schwytana księżniczka trojańska CASSANDRA. Ale tego samego dnia, w którym zeszli na brzeg, Agamemnon i Cassandra zostali zamordowani przez popleczników zdradzieckiego kuzyna Agamemnona Egistosa, nielegalnego kochanka Klitemnestry. (To jest wersja Homera z Odysei; w późniejszych opowieściach król umiera, gdy portret w złotej masce przypuszczalnie przedstawia Agamemnona, króla Myken, który przewodził wyprawie przeciwko Troi, by odzyskać Helenę (Alison Frantz Photographic Collection, American School of Classical Studies w Atenach) wychodzący z kąpieli, dźgnięty nożem przez Egistosa lub toporem Klitajmestry.) Syn Agamemnona ORESTES i córka ELEKTRA pozostawili pomszczenie jego morderstwa. Upadek Agamemnona jest tematem tragedii ateńskiego dramaturga Ajschylosa Agamemnon (458 p.n.e.), pierwszej sztuki Trylogii Orestejskiej.

Agathokles (361-289 p.n.e.): Bezlitosny i ekstrawagancki władca sycylijskiego greckiego miasta SYRAKUZY w latach 316-289 p.n.e. Agathokles był ostatnim z potężnych syrakuskich TYRANÓW. Rzucił wyzwanie potężnemu afrykańsko-fenickiemu miastu KARTAGINA i zdobył większość SYCYLII z rąk Kartagińczyków i innych Greków. Jego imperialne panowanie na greckim Zachodzie było częściowo inspirowane przykładem następców ALEKSANDERA WIELKIEGO na Wschodzie. Agathokles nie pochodził z klasy panującej. Urodzony w Termach, w kontrolowanej przez Kartaginę zachodniej części Sycylii, był synem greckiego producenta ceramiki; wrogowie później wyśmiewali Agathoklesa jako zwykłego garncarza. Po wyemigrowaniu do Syrakuz zyskał rozgłos jako oficer armii syrakuzańskiej. W roku 316 p.n.e. obalił rządzącą syrakuską OLIGARCJĘ i przy poparciu zwykłych ludzi ustanowił siebie turannos, czyli dyktatorem. Potem nastąpiło wiele przygód. Ponosząc poważną klęskę w bitwie z Kartagińczykami, Agatokles był oblężony na lądzie i morzu w Syrakuzach (lato 311 p.n.e.). Rozwiązał jednak tę sytuację w niezwykle odważny sposób: w sierpniu 310 roku p.n.e., kiedy Kartagińczycy na krótko złagodzili blokadę morską, Agathokles wypłynął z portu w Syrakuzach z 60 statkami i armią najemników liczącą około 13 000 żołnierzy, aby najechać samą Kartaginę. Była to pierwsza armia europejska, która wylądowała w Kartaginie w Afryce Północnej. Jednak pomimo zwycięstw nad armiami Kartaginy w polu, Agatoklesowi nie udało się zdobyć miasta. W międzyczasie na Sycylii Syrakuzy stawiały czoła Kartagińczykom; ale bunt sycylijsko-grecki przeciwko Agatoklesowi skłonił tyrana do porzucenia swojej armii afrykańskiej pod wodzą syna Archagata i powrotu na Sycylię. Ostatecznie Archagatus i jego brat zostali zamordowani przez armię, która ewakuowała Afrykę Północną. Agatokles zawarł pokój z Kartagińczykami, oddając terytoria zachodniej Sycylii (306 p.n.e.). Wkrótce jednak został jedynym władcą kontrolowanej przez Greków wschodniej Sycylii. W roku 304 p.n.e., wzorując się na spadkobiercach Aleksandra Wielkiego, którzy sprawowali władzę jako najwyżsi monarchowie na Wschodzie, Agatokles przyjął absolutny tytuł króla (basileus). Następnie rozszerzył swoją władzę na południowe Włochy i zachodnią Grecję kontynentalną. Około roku 300 p.n.e. wypędził króla macedońskiego KASANDERA, który oblegał KORCYRĘ. Agathokles przejął Korcyrę i dwukrotnie przekazał ją w posagu za dwa wpływowe MAŁŻEŃSTWA swojej córki Lanassy, najpierw królowi Epirote PYRRUSIE (295 p.n.e.), a następnie nowemu królowi Macedonii, DEMETRIUSZU POLIORKETESIE (ok. 291 p.n.e.). Sam starzejący się Agathokles poślubił trzecią żonę, córkę greckiego króla egipskiego PTOLEMEUSZA (1). Jednak jego nadzieja na założenie wielkiej dynastii zgasła, gdy jego syn Agathokles został zamordowany przez zazdrosnego krewnego. Starszy Agathokles zmarł w wieku 72 lat, prawdopodobnie na raka szczęki. Chociaż udaremnił zagrożenie Kartaginy, nie pozostawił Sycylii żadnego dziedzictwa dobrego rządu. Jednak jego wyczyny militarne wywarły wpływ na wykazanie, że potężna Kartagina jest podatna na inwazję. Rzymianie mieli skuteczniej najechać Kartaginę podczas drugiej wojny punickiej (202 r. p.n.e.).

Agathon (ok. 450-401 p.n.e.): ateński dramaturg tragiczny żyjący pod koniec IV wieku p.n.e. Agaton był uważany przez Ateńczyków za czwartego największego tragika po Ajschylosie, Sofoklesie i Eurypidesie. Zachowało się mniej niż 40 linijek jego dzieła; wykazują one sprytny, dopracowany styl, na który wpływa współczesny retor GORGIAS i SOFIŚCI. Agathon wygrał swój pierwszy konkurs teatralny na corocznym festiwalu zwanym Dionizja Miasta w roku 416 p.n.e., przedstawiając tragiczną trylogię, której tytuły nie zachowały się. Niewiele wiemy o życiu Agathona. Wiemy jednak, że w roku 407 p.n.e. opuścił Ateny - wzorem Eurypidesa - na dwór macedońskiego króla Archelausa i tam (podobnie jak Eurypides) zmarł Agaton. Z wzmianek w Poetyce Arystotelesa wiemy, że Agaton był innowatorem. Często usuwał refren z akcji opowieści, redukując chóralne ody do zwykłych przerywników. W swoich czasach zasłynął tragedią Anteusz, której całą fabułę wymyślił sam, nie czerpiąc z MITÓW czy historii. Jego wątki były nadmiernie zaangażowane; Arystoteles skrytykował go kiedyś za umieszczenie całej opowieści o WOJNIE TROJAŃSKIEJ w jednej sztuce. Agathon miał osobistą urodę i najwyraźniej zniewieściały sposób bycia. Pojawia się jako fabularyzowana postać w komedii Arystofanesa Tesmoforiazusae (411 p.n.e.) i jest wyśmiewany za swoją zniewieściałość, ale nie za swoje pisarstwo, które Arystofanes nazywa "dobrym" (agatos). Agathon pojawia się także jako postać w dialogu filozofa PLATONA Sympozjum (ok. 370 r. p.n.e.), którego akcja rozgrywa się w domu Agathona z okazji jego roku 416 p.n.e. zwycięstwo w konkursie.

Agesilaos (444-360 p.n.e.): spartański król panujący w latach 399-360 p.n.e. Agesilaos przewodził SPARCIE podczas krótkiej fazy dominacji miasta po WOJNIE PELOPONESKIEJ. Chociaż był zdolnym dowódcą na polu bitwy, poprowadził Spartę do krótkowzrocznej polityki dominacji militarnej w Grecji, która ostatecznie doprowadziła do powstania pretendenta do państwa, TEB. Ateński historyk Ksenofon był przyjacielem Agesilaosa i napisał jego pełną podziwu biografię, a także włączył jego wyczyny do historii powszechnej zatytułowanej Hellenica. Te dwa zachowane pisma dostarczają wielu informacji o Agesilaosie. Agesilaos, syn króla ARCHIDAMUSA z królewskiego domu Eurypontydów w Sparcie, był dynamiczny, pobożny i kulawy na jedną nogę. Został królem po śmierci swojego przyrodniego brata, króla Agisa II. W roku 396 p.n.e. zabrał 8 000 żołnierzy do AZJI MNIEJSZEJ, aby chronić tamtejsze greckie miasta sprzymierzone ze Spartanami przed atakiem Persów. Maszerując w głąb lądu przez opanowaną przez Persów środkowo-zachodnią Azję Mniejszą, Agesilaos pokonał Persów w bitwie, zanim został wezwany do Sparty (394 p.n.e.). Jego najazd prawdopodobnie pomógł zainspirować przyszłe podboje ALEKSANDERA WIELKIEGO. Agesilaos został wezwany do domu, aby pomóc swemu oblężonemu miastu podczas WOJNY KORYNTIJSKIEJ. Prowadząc swoją armię drogą lądową przez Trację i Tesalię, zszedł na południe, do wrogiej BEOTII, gdzie o włos pokonał armię koalicyjną złożoną z Tebanów, Argiwów, Ateńczyków i Koryntian w bitwie pod Koroneą (394 p.n.e.). Ranny, a jego armia była teraz zbyt słaba, aby zająć Boeotię, Agesilaos wycofał się do Sparty. Dowodził kolejnymi spartańskimi działaniami przeciwko ARGOSowi (391 p.n.e.), KORYNTOWI (390 p.n.e.), ACARNANII (389 p.n.e.) i buntowniczym Tebom (378-377 p.n.e.). Jego wrogość wobec tebańskiego przywódcy EPAMINONDASA na konferencji pokojowej doprowadziła do wznowienia wojny i katastrofalnej porażki Spartan w bitwie pod LEUKTRA (371 p.n.e.). W chaosie, który nastąpił, Agesilaos pomógł poprowadzić obronę spartańskiej ojczyzny, czego kulminacją była impas w bitwie pod MANTINEJĄ (362 p.n.e.). Po zawarciu pokoju 82-letni król popłynął do EGIPTU z 1000 spartańskich żołnierzy najemnych, aby pomóc egipskiemu księciu w powstaniu przeciwko Persom. (Celem wyprawy było uzupełnienie uszczuplonych dochodów Sparty). Bunt zakończył się niepowodzeniem, a Agesilaos zmarł w drodze do domu.

Aeolis: Ten region na północno-zachodnim wybrzeżu AZJI MNIEJSZEJ był zamieszkany przez Greków Eolskich. Rozciągające się od rzeki Hermus na północ aż do HELLESPONT, Aeolis zostało skolonizowane przez Eolów podczas migracji na wschód między około 1000 a 600 rokiem p.n.e.; pobliska wyspa LESBOS najwyraźniej służyła jako baza operacyjna dla tych inwazji. Głównym miastem Aeolis było KYM?E. Aeolis prosperowało dzięki handlowi wschód-zachód. Jednak luźna konfederacja miast Aeolis nigdy nie osiągnęła międzynarodowej potęgi w świecie greckim, a znaczenie Aeolis było mniejsze w porównaniu ze swoim południowym greckim sąsiadem, regionem zwanym IONIA.

Ajschines (ok. 400-320 p.n.e.): mówca ateński Ajschines jest pamiętany głównie jako wróg polityczny słynnego mówcy DEMOSTENESA (1). W roku 346 p.n.e., kiedy macedoński król Filip II rozszerzał swoją władzę w drodze wojen i zastraszania na całą Grecję, Ajschines i jego mentor Eubulus należeli do strony ateńskiej, która dążyła do wynegocjowania pokoju z Filipem; W tym roku Ajschines służył w dwóch ambasadach ateńskich u Filipa. Pojednawcze przemówienia Ajschinesa na Zgromadzeniu Ateńskim doprowadziły go do konfliktu z Demostenesem, który stanowczo opowiadał się za wojną. Wkrótce rażący ekspansjonizm Filipa potwierdził się przestrogi Demostenesa, toteż Demostenes dwukrotnie (346 i 343 p.n.e.) pozywał Ajschinesa przed sąd pod zarzutem, że w sposób nieodpowiedzialny doradzał Ateńczykom, działając jako płatny agent Filipa. Chociaż zarzut o przekupstwo był prawdopodobnie fałszywy, drugie oskarżenie Demostenesa prawie zakończyło się sukcesem, a Ajschines wygrał uniewinnienie ławy przysięgłych zaledwie jednym głosem. Trzynaście lat później Ajschines odpowiedział oskarżeniem przeciwko wspólnikowi Demostenesa imieniem Ktesifon, który wcześniej namówił Ateńczyków do wręczenia Demostenesowi złotej korony w podzięce za jego mężowie stanu. Za pomocą procedury zwanej graphe paranomon Ajschines oskarżył Ktesifonta o próbę zaproponowania w Zgromadzeniu nielegalnej legislacji. Demostenes przemawiał w obronie Ktezyfona; jego przemówienie O koronie przetrwało do dziś i jest uważane za arcydzieło Demostenesa w dziedzinie oratorium na sali sądowej. Pokonany i upokorzony Ajschines wycofał się na wyspę Rodos. Zachowały się trzy przemówienia Ajschinesa, każde odnoszące się do jednej z jego trzech spraw sądowych przeciwko Demostenesowi. W przemówieniu Przeciwko Timarchowi (346 p.n.e.) Ajschines skutecznie się obronił, atakując Timarchusa, współoskarżonego, współoskarżonego. Powołując się na ateńskie prawo zabraniające osobom o złym charakterze moralnym zwracania się do sądu, Ajschines przekonująco argumentował, że Timarchus był kiedyś męską prostytutką. Przemówienie jest dla nas cennym źródłem informacji na temat złożonego podejścia klasycznych Greków do męskiego homoseksualizmu. Interesujące jest także przemówienie Ajschinesa Przeciw Ktesifonowi (330 p.n.e.), które negatywnie ocenia karierę Demostenesa.

Ajschylos (525-456 p.n.e.) Słynny dramaturg z V w. p.n.e. . Ajschylos był jednym z trzech najsłynniejszych tragików klasycznych Aten; pozostali dwaj to SOFOKLES i EURYPIDES. Napisał 90 sztuk teatralnych, z których tylko siedem przetrwało pod jego nazwiskiem; i spośród nich Prometheus Bound mógł w rzeczywistości nie zostać przez niego napisany. Podobnie jak inni ateńscy tragikowie, Ajschylos pisał głównie na konkurs corocznego ateńskiego festiwalu teatralnego zwanego City Dionysia, podczas którego trzech dramaturgów prezentowało po trzy tragedie i sztukę satyra. Wśród zachowanych sztuk Ajschylosa znajduje się jedyna kompletna grecka trylogia tragiczna, która do nas dotarła, Oresteja, czyli Trylogia Orestejska - jedno z największych dzieł literatury greckiej. Miejsce Ajschylosa w kulturze Zachodu wynika z jego uroczystej wizji Bożej sprawiedliwości, która porządkuje wydarzenia na ziemi. W swoich opowieściach czerpał głównie z MITÓW swoje sztuki określał jako kąski z uczty HOMERA. Był także pionierem techniki scenicznej w czasach, gdy dramat grecki był jeszcze prymitywny, i był rzecznikiem wielkich, patriotycznych emocji, jakie wzbudziło zwycięstwo Aten w WOJNACH PERSKICH (490-479 p.n.e.). Ajschylos zdobył pierwszą nagrodę na konkursie dionizyjskim 13 razy; po jego śmierci jego sztuki zaczęto postrzegać jako staromodne pod względem tematycznym i językowym. Ajschylos urodził się w arystokratycznej rodzinie Eleusis, mieście na terytorium Aten. Jego ojciec miał na imię Euphorion. Niewiele wiadomo o życiu Ajschylosa, ale jako nastolatek był świadkiem dwóch wielkich wydarzeń publicznych: wypędzenia dyktatora HIPPIASA (1) (510 p.n.e.) i instytucji DEMOKRACJI ateńskiej ukształtowanej przez reformatora KLEISTENESA (1) (508) p.n.e.). W roku 490 p.n.e. Ajschylos wziął udział w najważniejszym momencie w historii Aten, walcząc jako żołnierz w bitwie pod MARATONEM, która odparła inwazję perską (i w której zginął jego brat Cynegeirus). Być może Ajschylos walczył także 10 lat później w bitwie morskiej pod SALAMIDĄ (1), gdzie została pokonana znacznie większa inwazja perska. Udział w tych wielkich wydarzeniach ukształtował jego patriotyzm i wiarę w porządkującą boskość - tematy te odbijają się echem w jego sztukach. Takie przekonania podzielali jego słuchacze w latach 480-460 p.n.e. Jedna z anegdot z wczesnych lat Ajschylosa wspomina o konkursie ok. 489 p.n.e. wybrać oficjalne epitafium dla Ateńczyków poległych w Maratonie. Nadesłany wiersz Ajschylosa nie został wybrany, choć był on Ateńczykiem, który walczył w bitwie; sędziowie, uznając, że w jego wierszu brakuje współczucia wyrazu, woleli wiersz nadesłany przez poetę SYMONIDESA z Keos. Współczesna naukowa rekonstrukcja obu wierszy pokazała, że poemat Simonidesa scharakteryzował zmarłych jako zbawicieli Grecji, a wiersz Ajschylosa jako zbawicieli Aten. Epizod ten jest znaczący, ponieważ ukazuje proateńskie poglądy Ajschylosa i jego skłonność do wielkiej wizji, a nie ludzkich szczegółów. Obie te cechy kontrastują między Ajschylosem a młodszym tragikiem Eurypidesem i to nie przypadek, że dramaturg komiksowy ARYSTOFANES w swojej komedii Żaby (405 p.n.e.) w fikcyjny sposób pokazał rywalizację Ajschylosa i Eurypidesa. Ajschylos przedstawił swoje pierwsze tragedie około roku 499 p.n.e. i odniósł swoje pierwsze festiwalowe zwycięstwo w roku 484 p.n.e. za sprawą trylogii, której tytułu nie znamy. Jego tragedia Persowie została przedstawiona w roku 472 p.n.e. jako część trylogii, która zdobyła pierwszą nagrodę, a jej chor?egos (płatniczy sponsor) był wschodzącym młodym politykiem PERYKLES. Persowie najwyraźniej wzorowani są w pewnym stopniu na Fenicjankach autorstwa tragika FRYNICHUSA. Jest to niezwykłe, ponieważ jego tematyka nie została zaczerpnięta z mitów, ale raczej z niedawnego wydarzenia - mianowicie perskiej katastrofy pod Salaminą, widzianej z perskiego punktu widzenia. Tytuł spektaklu opisuje chór (grupę perskich doradców), a jego bohaterką jest Atosa, matka perskiego króla Kserksesa. W prostej fabule po nadejściu wieści o nieszczęściu następuje przywołanie ducha wielkiego perskiego króla Dariusza (1), ojca Kserksesa. Persowie przedstawieni są teatralnie, ale z patosem i godnością, jako ofiary szaleńczej HUBRISA Kserksesa. Niedługo potem Ajschylos udał się na SYCYLIĘ, na zamożny dwór syrakuskiego tyrana HIERONA (1) (patrona także takich poetów jak Simonides i PINDAR). Prawdopodobnie w tym czasie Ajschylos napisał nową sztukę Kobiety z Aetny (obecnie zaginioną), aby upamiętnić założenie przez Hierona miasta o tej nazwie w pobliżu Etny. Ajschylos wrócił do Aten, aby wziąć udział w zawodach City Dionysia w roku 468 p.n.e., ale stracił pierwsze miejsce na rzecz 28-letniego zawodnika imieniem Sofokles. Z innego zachowanego dzieła Ajschylosa należy wymienić Siedmiu przeciw Tebom - widowisko skupiające się na decyzji króla tebańskiego Eteoklesa o spotkaniu się z jego bratem Polinejkesem w walce w obronie miasta - zaprezentowano w roku 467 p.n.e. Inna sztuka, Suplianci, opowiadająca o ucieczce dziewcząt Danaid przed zalotnikami, synami Aegyptusa, pochodzi z około 463 r. p.n.e. Trzy sztuki Orestei - Agamemnon, Niosący Libację i Eumenides - wystawiono w roku 458 p.n.e. Być może zaniepokojony rosnącymi napięciami klasowymi w Atenach, Ajschylos ponownie udał się na Sycylię, gdzie zmarł w wieku 69 lat; "Prometeusz w niewoli", jeśli w rzeczywistości jest to dzieło Ajschylosa, mogło być prezentowane na Sycylii w ostatnich latach jego życia. Został pochowany w GELI. Krótkie epitafium wierszowe Ajschylosa, które rzekomo sam przygotował, pomijało jego liczne wyróżnienia literackie i wspominało jedynie, że walczył pod Maratonem. Trylogia Orestejska, największe dzieło Ajschylosa, opisuje triumf boskiej sprawiedliwości poprzez serię przerażających wydarzeń na ziemi. W pierwszej sztuce Agamemnon, próżny Agamemnon, świeżo po zwycięstwie w WOJNIE TROJAŃSKIEJ, jest tak zwiedziony dumą, że nie widzi, że jego żona, cudzołożna KLITAJMESTRA, planuje go zamordować. Po zabójstwie ich syn ORESTES musi pomścić ojca, zabijając matkę w drugiej sztuce trylogii, Niosący Libację. Ale ten czyn z kolei wywołuje gniew nadprzyrodzonych demonów, FURII (Erinues), których boską funkcją jest pomszczenie krwi rodziców. W trzeciej sztuce, Eumenides, Orestes jest ścigany przez chór Furii do Aten, gdzie przy pomocy ATENY i APOLLA zostaje oczyszczony z klątwy. Sądzony za morderstwo przed ateńskim sądem AREOPAGOS, Orestes zostaje uniewinniony, a jego prześladowcy zostają zaproszeni do pozostania w Atenach w charakterze duchów opiekuńczych - "Łaskawych" z tytułu sztuki. Eumenides to jednocześnie odrobina ateńskiego nacjonalizmu i głęboka wizja cywilizowanego społeczeństwa jako miejsca, w którym stary, brutalny kodeks krwawej zemsty został zastąpiony prawem. Ajschylos był odpowiedzialny za wiele innowacji, które wkrótce stały się standardem na scenie ateńskiej. Rozwinął stosowanie wystawnych kostiumów i wprowadził drugiego mówiącego aktora, znacznie zwiększając w ten sposób liczbę możliwych ról mówiących (ponieważ każdy aktor mógł "podwoić" lub "potrójnie" role). Ajschylos lubił efekty wizualne i dzikie, demonstracyjne partie chórów, które jego następcy uważali za prymitywne. Jednak miejscami jego język ma urzekającą powagę, a w scenach poprzedzających morderstwa w "Agamemnonie" i "Nosicielach libacji" jest mistrzem napięcia. Jego późniejsze życie było okresem poważnych konfliktów politycznych w Atenach między radykalnymi demokratami a elementami bardziej prawicowymi. Genialny lewicowy mąż stanu Temistokles został wykluczony (ok. 471 r. p.n.e.) i zmuszony do ucieczki do PERSJI, aby uniknąć ateńskiego wyroku śmierci, ostatecznie jednak jego politykę przejęli młodzi Perykles i jego towarzysze. Jest oczywiste, że Ajschylos był członkiem tej demokratycznej partii nie tylko od roku 472 p.n.e. skojarzenia z Peryklesem, ale także z jego dramatów. Marynarka ateńska jest pośrednio gloryfikowana w Persach; są wyciszone, aprobujące odniesienia do Temistoklesa w Persach i Suplikantach; a głównym celem Eumenidów (458 p.n.e.) było nadanie godności Areopagos, które w rzeczywistości zostało niedawno pozbawione pewnych uprawnień na mocy lewicowego ustawodawstwa. Ale twórczość Ajschylosa nigdy nie była stronnicza w drobnostce: sztuki takie jak Suplianci i Eumenides kończą się pełnym nadziei pojednaniem między przeciwstawnymi siłami i w tym widać wzniosłego, hojnego ducha artysty, który szukał boskiego celu w sprawach ludzkich .

Aenus (gr. Ainos): To bogate i ważne greckie miasto handlowe położone jest na północno-wschodnim wybrzeżu Morza Egejskiego, w głównie nie-greckim regionie znanym jako TRACJA. Aenus powstał około 600-575 p.n.e. przez kolonistów z CYME i innych greckich miast AZJI MNIEJSZEJ. Miasto było korzystnie położone u ujścia rzeki Hebrus, na terytorium potężnych Traków Odrysów. Podobnie jak jego odległy grecki sąsiad ABDERA, Aenus prosperował dzięki HANDLOWI z Trakami, którzy sprowadzali DREWNO, NIEWOLNIKÓW, rudę SREBRA i inne cenne surowce w celu eksportu zagranicznego na główne rynki Grecji. Około 477 r. p.n.e. Aenus stał się ważnym członkiem kontrolowanej przez Ateny LIGI DELIJSKIEJ. Mniej więcej w tym czasie Aenus bił jedną z najbardziej podziwianych srebrnych monet w świecie greckim; monety Aenian przedstawiały głowę HERMESA, boga handlu. Miasto pozostało sojusznikiem Aten podczas wojny peloponeskiej (431-404 p.n.e.); a po klęsce Aten znalazł się pod panowaniem Spartan. Później Aenus przeszedł w ręce dominujących mocarstw regionu: MACEDONU, PERGAMONA, a w latach 100. p.n.e. RZYMU. Późna tradycja łączyła założenie Aenus z mitycznym trojańsko-rzymskim bohaterem AENEASEM.

Aa: tajemnicza i starożytna istota czczona w Egipcie od najwcześniejszych epok osadnictwa, najbardziej znana z ceremonii kultowych prowadzonych w Starym Królestwie (2575-2134 p.n.e.). Kult Aa był popularny w mieście Heliopolis, prawdopodobnie przed Narmerem (ok. 3000 p.n.e.), który próbował zjednoczyć Górny i Dolny Egipt. Aa był czczony jako "Władca Pradawnej Wyspy Deptania", mistycznego miejsca związanego z momentem stworzenia w tradycji egipskiej. Z czasem ta boska istota stała się częścią kultu boga Ré, bóstwa słonecznego, które w niektórych okresach łączyło się z tradycjami boga Amona. Moment stworzenia pozostał istotnym aspektem religii egipskiej, odnawianym w każdej świątyni podczas codziennych ceremonii. Codzienne podróże Ré po niebie jako słońce i konfrontacja boga z przerażającym terrorem Tuat, czyli Zaświatów, sprawiły, że stworzenie stało się istotnym aspektem mitologii egipskiej. W tej ciągłej odnowie stworzenia Aa był czczony jako "Towarzysze Boskiego Serca" - to określenie dzielił z boską istotą Wa.

Aegospotami: Aigospotamoi, "rzeki kozie", była linią brzegową po europejskiej stronie HELLESPONT, naprzeciw miasta Lampsacus, gdzie cieśnina ma około dwóch mil szerokości. Tam we wrześniu 405 roku p.n.e. rozegrała się ostateczna bitwa WOJNY PELOPONESKIEJ. Za jednym zamachem spartański dowódca LYSANDER wyeliminował flotę ateńską i pozostawił miasto ATENY otwarte na blokadę i oblężenie. W ciągu ośmiu miesięcy od bitwy Ateny poddały się. Bitwa toczyła się o posiadanie Hellespontu. Latem 405 roku p.n.e. Lizander przedostał się do Hellespontu z flotą składającą się z około 150 okrętów wojennych. Tam zdobył sojusznicze ateńskie miasto Lampsakos i zajął jego ufortyfikowany port. W pogoń ruszyło 180 ateńskich okrętów wojennych - prawie cała ateńska flota - dowodzona przez sześciu generałów wywodzących się z wyczerpanego ateńskiego naczelnego dowództwa. Ateńczycy rozbili obóz naprzeciw Lampsakos, na otwartym brzegu Aegospotami. Następnego ranka popłynęli w stronę Lampsakos, aby stoczyć bitwę. Ale Lizander trzymał swoją flotę wewnątrz umocnień portu, których Ateńczycy nie chcieli atakować. Wracając późnym wieczorem do Aegospotami, Ateńczycy wylądowali na brzegu swoich statków i zeszli na brzeg po drewno na opał i żywność. Lysander wysłał kilka szybkich statków, aby ich szpiegowały. Procedurę tę kontynuowano przez kilka dni. Ateńscy generałowie nie wycofali się do pobliskiego miasta portowego SESTOS, gdzie ufortyfikowany port mógłby zapewnić obronę; najwyraźniej myśleli, że wycofanie się umożliwi Lysanderowi ucieczkę. Piątego wieczoru ateńskie załogi jak zwykle wyrzuciły swoje statki na brzeg w Aegospotami i zeszły na brzeg. Tym razem spartańskie statki zwiadowcze dały sygnał flocie Lysandra, która natychmiast wypłynęła z Lampsakos i zaatakowała. Ateńczycy byli całkowicie nieprzygotowani: wiele ich statków wciąż stało pustych, gdy dotarli do nich Spartanie. Tylko jeden ateński przywódca, KONON, zdołał wydostać swoją eskadrę; pozostałych 170 ateńskich statków zostało schwytanych wraz z większością członków załogi. Spartanie zebrali swoich jeńców - być może 5000 Ateńczyków i sojuszników - i zamordowali około 3000 Ateńczyków znajdujących się wśród nich.

akropol (akropolis) Słowo akropol pochodzi od greckiego słowa "akro" ("wysoki") i "polis" ("miasto"). Ogólnie odnosi się do cytadeli na wzgórzu i była istotnym elementem większości starożytnych greckich miast, zapewniając zarówno schronienie przed atakiem, jak i wyniesiony obszar świętości religijnej. Najbardziej znany akropol znajduje się w Atenach, gdzie do dziś częściowo zachował się wspaniały zbiór świątyń i pomników wzniesionych w drugiej połowie V wieku p.n.e. Najbardziej znaną z tych budowli jest PARTENON, świątynia ATENY Partenos (dziewicy). Pod względem przyrodniczym najwyższy i najbardziej imponujący grecki akropol znajdował się na wysokości 550 metrów na górze, z której roztaczał się widok na starożytny KORYNT. Większość wczesnych społeczeństw w naturalny sposób skupiała swoje osady na obszarach wzniesionych, mniej podatnych na ataki niż tereny nisko położone. W starożytnej Grecji pałace królewskie CYWILIZACJI MYKEŃSKIEJ wznosiły się na najpiękniejszym z tych wzgórz (1600-1200 p.n.e.). Grecy mykeńscy preferowali wzgórza w pobliżu równin rolniczych i niezbyt blisko morza ze strachu przed najazdami piratów. Typowe miejsca mykeńskie to MYKENY, TIRYNS, Ateny i Kolofon (co oznacza "szczyt wzgórza"), greckie miasto w AZJI MNIEJSZEJ. Spośród wielkich klasycznych miast greckich tylko SPARTA - osada pomykeńska - miała niewielki, nieufortyfikowany akropol. Zamiast polegać na cytadeli obronnej, Sparta polegała na swojej niezwyciężonej armii i pasmach górskich otaczających region. Akropol ateński to formacja wapieniowo-łupkowa wznosząca się około 90 metrów nad dolnym miastem. Istnieją dowody na okupację wzgórza już w okresie neolitu (ok. 6500-4500 r. p.n.e.), jednak jego skojarzenie z boginią Ateną datuje się prawdopodobnie na epokę brązu (ok. 1200 r. p.n.e.), kiedy stał tam pałac mykeński. ARCHEOLOGIA odkrywa, że mniej więcej w tym czasie górne partie akropolu zostały po raz pierwszy otoczone sztucznym murem; późniejsza ściana z czasów starożytnych nadal otacza górną ścianę skalną. Na ateńskim akropolu z VI wieku p.n.e. odnaleziono liczne dedykacje, w tym szereg licznych "korai", posągów młodych kobiet, statuetek z terakoty, naczyń z brązu i ceramiki. Podobnie jak inne greckie cytadele, ateński akropol odegrał rolę w burzliwej polityce swojego miasta. Kylon (ok. 620 r. p.n.e.) i PEISISTRATUS (ok. 560 r. p.n.e.) rozpoczęli próbę zamachu stanu, zajmując akropol. Później, jako dyktator (546-527 p.n.e.), Peisistratus upiększył to miejsce nowymi marmurowymi świątyniami bogów. Kiedy w roku 480 p.n.e. Persowie złupili Ateny, świątynia Ateny nie była jeszcze ukończona. i zniszczył wszystkie pomniki na akropolu. Miasto Ateny i jego sojusznicy przysięgali w Przysiędze Platejskiej, że nie będą odbudowywać świątyń, lecz pozostawią je w zniszczonym stanie jako pomnik barbarzyńskiego okrucieństwa Persów. Kilka lat po klęsce Persów, około 450 roku p.n.e., ateński mąż stanu PERYKLES unieważnił przysięgę Platejów i zainicjował program budowy, w wyniku którego na ateńskim akropolu wzniesiono niezwykłe pomniki - główny ośrodek międzynarodowej turystyki w starożytnym świecie. jak dzisiaj. Finansowanie programu budowy akropolu Peryklesa pochodziło z daniny płaconej przez sojuszników Aten w Lidze DELIAN. Fakt, że za upiększenie Aten zapłaciły inne państwa greckie, wywołał wówczas burzliwą dyskusję, zarówno wśród sojuszników, jak i w samych Atenach. Program budowy ateńskiego akropolu nadzorował rzeźbiarz FIDIASZ. Ponadto zaangażowanych było kilku architektów, a także setki innych rzemieślników i robotników. Częściowo z powodu tego ambitnego projektu w połowie V wieku p.n.e. uważany jest za złoty wiek klasycznej Grecji. Już we wczesnym okresie rzymskim Periklean Ateny uznawano za ideał kultury i piękna. Oprócz Partenonu program budowy akropolu obejmował małą, jońską świątynię Ateny Nike (Ateny Zwycięskiej), niezwykły erechtejon (w którym mieściły się kulty Ateny, POSEJDONA i legendarnego króla Erechteusza) oraz monumentalna Propyleje ( wejście). W okresie hellenistycznym i rzymskim na ateńskim akropolu budowano bardzo niewiele. W późniejszych okresach kilka budynków na tym miejscu zostało przekształconych w kościoły chrześcijańskie, domy frankońskie i domy tureckie oraz inne budynki. Na zboczach akropolu znajduje się także kilka ważnych zabytków i sanktuariów z czasów starożytnych, w tym Teatr Dionizosa, Sanktuarium ASKLEPIOSA, Odejon Heroda Attyka, Sanktuarium Nimf, Sanktuarium Afrodyty i Erosa oraz Odeion z Peryklesa.

Adonis: Piękny śmiertelnik, Adonis był kochankiem bogini AFRODYTY. Według zwykłej wersji mitu był on synem cypryjskiej lub syryjskiej księżniczki, która zakochała się we własnym ojcu i została przez niego zapłodniona. Dorastając, Adonis był kochany zarówno przez PERSEFONĘ, jak i Afrodytę. Kiedy dwie rywalizujące ze sobą boginie zwróciły się do ZEUSA, ten zadecydował, że Adonis powinien spędzić z każdą część roku. (Mit ten przypomina podobną opowieść o DEMETER i Persefonie). Pewnego dnia podczas polowania w górach dzisiejszego Libanu Adonis został ugodzony przez dzika - przebraną postać zazdrosnego boga ARESA, okazjonalnego kochanka Afrodyty. Z krwi umierającego młodzieńca wyrosły róże lub zawilce; te szkarłatne kwiaty przypominają piękno i śmiertelność Adonisa. W ATENACH i innych miastach klasycznej Grecji śmierć Adonisa upamiętniano każdego lata podczas trwającego około ośmiu dni festiwalu KOBIET. W kulminacyjnym momencie kobiety ze wszystkich klas społecznych wypływały z miasta w procesji żałobnej, opłakując zabitego Adonisa i niosąc jego wizerunki, aby wrzucić je do morza. Z tej okazji kobiety uprawiały "ogrody Adonisa" - płytkie kosze z ziemi, w których zasadzono nasiona pszenicy, kopru włoskiego i kwiatów, aby szybko wyrosły, a następnie obumarły i zostały wrzucone do morza. Choć prawdopodobnie symbolizuje ponurość lata we wschodniej części Morza Śródziemnego, ten dziwny rytuał zachęca również do interpretacji psychologicznej - jako społecznie dozwolone uwolnienie emocji dla Greczynek pośród ich stłumionego i zamkniętego życia. Kult Adonisa jest doskonałym przykładem greckich zapożyczeń kulturowych od nie-greckich ludów Bliskiego Wschodu. Według współczesnych uczonych grecki kult ateńskiego akropolu, zbudowany ok. 400 p.n.e. Brama jak od zachodu, front centralny. Po prawej stronie znajduje się mała świątynia Ateny Nike. (Alison Frantz Photographic Collection, American School of Classical Studies w Atenach) Adonis wywodzi się z fenickiego święta bogini matki Astarte i jej umierającego i odrodzonego kochanka Baalata lub Tammuza. Centrum tego kultu było fenickie miasto BYBLOS. Około VII wieku p.n.e. kupcy greccy lub feniccy przywieźli ten kult z Byblos do Grecji, być może przez grecko-fenicką wyspę CYPR. W greckiej wersji mitu bogini seksu i płodności Astarte staje się boginią miłości Afrodytą. Imię Adonis nie jest greckie, raczej odzwierciedla rytualny okrzyk czcicieli fenickich: Adona, czyli "pan". (Porównaj hebrajskie Adonai, "Pan").

Akarnania: Ten region północno-zachodniej Grecji leży pomiędzy Zatoką Patras (na południu) a Zatoką AMBRACIA (na północy). Został nazwany na cześć Acarnana, syna ALCMAEONA (1) i wnuka AMPHIRAEUSA, o którym mówi się, że jako pierwszy zasiedlił ten obszar. Chociaż Akarnania jest w dużej mierze górzysta, zawiera żyzną równinę aluwialną wzdłuż dolnej rzeki Acheloös. Akarnanię zamieszkiwali surowi greccy "górale", którzy w IV wieku p.n.e. nadal byli znani z noszenia broni w miejscach publicznych. Ich głównym miastem było Stratos, a ich struktura polityczna była luźno powiązanym związkiem wiejskich kantonów (później miast). Akarnania graniczyła od zachodu i wschodu z wrogim krajem sąsiadami - kolonie korynckie na wybrzeżu i ludność śródlądowa AETOLII. Z powodu tych zagrożeń Akarnańczycy szukali sojuszy z kilkoma wielkimi państwami świata greckiego. Będąc sojusznikami Aten w WOJNIE PELOPONESKIEJ, wojska akarnańskie pod dowództwem ateńskiego generała DEMOSTENESA (2) w ciągu trzech dni (426 p.n.e.) zniszczyły większość armii korynckiej kolonii Ambrakia. W roku 338 p.n.e. Akarnania (wraz z resztą Grecji) przeszła pod kontrolę króla Macedonii FILIPA II. Akarnańczycy byli zagorzałymi sojusznikami króla Filipa V w jego wojnach z Etolią i podzielali jego porażkę w katastrofalnej drugiej wojnie macedońskiej przeciwko RZYMEM (200-196 p.n.e.). Następnie Akarnania przeszła w ręce Rzymian.

Achaja: Przez większą część historii starożytnej Grecji nazwa miejsca Achaja była stosowana do dwóch różnych regionów Grecji: (1) pagórkowatego północno-zachodniego krańca PELOPONNEZU i (2) małego obszaru w Tesalii. Achaja peloponeska (ważniejsza z nich) została dwukrotnie zorganizowana w Ligę Achajską składającą się z 12 miast, ze wspólnym rządem i obywatelstwem. Pierwsza Liga Achajska powstała gdzieś przed V wiekiem p.n.e. i trwała przez cały IV wiek. Konfederacja ta została rozwiązana wkrótce po przyłączeniu się do wojen z Filipem II, Macedońskim, w roku 338 p.n.e. W roku 280 p.n.e. powstała druga liga achajska. Achaja odegrała ważną rolę w greckiej kolonizacji zachodniej części Morza Śródziemnego. Pod koniec VII wieku p.n.e. koloniści z miast Achajów założyli lub współtworzyli ważne osady greckie w południowych Włoszech, w tym CROTON i SYBARIS. Miasta te wchodziły w skład obszaru, który stał się znany jako MAGNA GRAECA ze względu na dużą liczbę osad założonych tam przez kolonistów z Grecji. Jednym z najważniejszych miast Achai był SICYON nad Zatoką Koryncką. Przed rokiem 251 p.n.e. Sicyonem rządził tyran. Po obaleniu tyranii do władzy doszedł wódz Aratus (czynny w latach 251-213 p.n.e.) Sicyon przyłączył się do Ligi Achajskiej i stał się jednym z jej czołowych członków, dzięki czemu liga ta wkrótce wyłoniła się jako najpotężniejsza potęga Grecji kontynentalnej. Wykorzystując nienawiść Greków do zwierzchnictwa Macedonii, Aratus zjednoczył północny Peloponez przeciwko Macedonii. Liga Achajska i jej sojusznicy zmusili Macedończyków do wycofania się z Koryntu w 247 roku p.n.e. i przez kilka lat Liga Demokratyczna była ostatnią nadzieją na realizację niespełnionego marzenia greckiej historii: stworzenia niepodległego, federalnego państwa Grecji. W roku 227 p.n.e. Związek Achajski poczuł się zagrożony ze strony rywalizującego z nim państwa peloponeskiego, SPARTY, i zwrócił się o pomoc do swojego poprzedniego wroga, Macedonii. Spowodowało to ogromne zmniejszenie siły i prestiżu ligi. Kiedy wybuchły walki między Macedonią a RZYMEM, stało się jasne, że Związek Achajski nie jest już w stanie przetrwać w pojedynkę. Jako sojusznik Rzymu (198 p.n.e. i później) Związek Achajski obejmował większość Peloponezu, w tym ważne miasta Korynt, Spartę i Messenę. Jednakże opór wobec rzymskiej ingerencji doprowadził do katastrofalnej wojny achajskiej w roku 146 p.n.e., podczas której Rzymianie splądrowali Korynt, rozwiązali ligę i uczynili Achaję częścią rzymskiej prowincji.

Achajowie: Słowo Achajowie (Achajowie) jest jednym z terminów używanych przez poetę HOMERA (ok. 750 r. p.n.e.) jako ogólne imię Greków. Homer prawdopodobnie zachował w tym miejscu zwyczaj z epoki mykeńskiej (ok. 1600-1200 p.n.e.), kiedy to Achaioi było imieniem Greków. W rezultacie współcześni uczeni czasami używają nazwy Achajowie na określenie Mykeńczyków lub ich przodków, pierwszych członków plemienia greckiego, którzy najechali około 2100 roku p.n.e. Co ciekawe, w kronikach klinowych Hetytów z Azji Mniejszej (1300-1200 p.n.e.) odszyfrowano nazwę miejscowości wymawianą Ahhiyawa. W dokumentach nazwa wskazuje na silny obcy naród, potęgę morską, z którą królowie hetyccy utrzymywali grzeczne stosunki. Prawdopodobnie tym obcym narodem było kontynentalne królestwo greckie, rządzone z miasta MYKENE. Hetyckie tłumaczenie Ahhiyawa może odzwierciedlać grecką nazwę miejscowości Achaiwia lub "Achaea", oznaczającą królestwo Myken. W późniejszych stuleciach grecka nazwa miejscowości ACHAEA zaczęła oznaczać region północno-zachodniej ELOPONNEZU, z dala od Myken. Prawdopodobnie nazwa ta powstała, ponieważ ocalali Mykeńczycy schronili się tam po upadku ich królestwa.

Achilles (gr. Achilleus, być może oznacza "smutek") Ten wybitny grecki bohater z legendy o WOJNIE TROJAŃSKIEJ był synem bohatera PELEUSA i bogini morza Tetydy. Występował w wielu opowieściach, ale swój wieczny portret otrzymał jako bohater epickiego poematu HOMERA "Iliada" (spisanego około 750 r. p.n.e.). W kulminacyjnym momencie opowieści Achilles zabija mistrza trojańskiego HECTORA w pojedynczej walce, mając pełną świadomość, że wkrótce nastąpi jego z góry przewidziana śmierć. W oczach Greków Achilles ucieleśniał dawny kodeks bohaterstwa, wybierając życie krótkie i chwalebne zamiast bezpiecznego i niejasnego. Achilles tak opisuje warunki tego wyboru w dobrze znanym fragmencie Iliady: Moja bogini matka powiada, że dwa możliwe losy niosą mnie pod koniec życia. Jeśli pozostanę, by walczyć pod Troją, stracę powrót do domu, ale moja sława będzie wieczna. Albo jeśli wrócę do kochanego domu, stracę tę chwalebną sławę, ale czeka mnie długie życie [księga 9, wersety 410-416]. Zapowiadanym tematem Iliady jest "gniew Achillesa" (księga 1, wersety 1-2). Poemat, którego premiera przypada na dziesiąty rok wojny, przedstawia Achillesa jako chwalebnego indywidualistę, szlachetnego i powściągliwego aż do nadmiernej dumy. Będąc jeszcze młodym człowiekiem, przybył na oblężenie Troi ze swojej rodzinnej Tesalii na czele kontyngentu wojsk, swoich Myrmidonów ("mrówek"). Po uzasadnionej kłótni z naczelnym wodzem, królem Agamemnonem, w sprawie posiadania pojmanej kobiety imieniem Briseis, Achilles wycofuje siebie i swoich ludzi z pola bitwy (księga 1). W rezultacie Grecy doświadczają serii krwawych zwrotów (księgi 8-15). Achilles odrzuca propozycję pojednania zaoferowaną przez Agamemnona (księga 9), ale nieco ustępuje i pozwala swemu przyjacielowi PATROKLUSOWI poprowadzić Myrmidonów do bitwy (księga 16). Nosząc zbroję Achillesa, Patroklus zostaje zabity przez Hektora, który rozbiera zwłoki. Oszalały z żalu Achilles wyrusza następnego dnia na bitwę ubrany w cudowną nową zbroję, wykutą dla niego przez boga kowala HEFAISTOSA na prośbę Tetydy (księgi 18-20). Po zabiciu Hektora przyczepia zwłoki Trojana do swojego rydwanu i ciągnie je w prochu do obozu greckiego (księga 22). Uspokojony w ten sposób gniew Achilles okazuje swą łaskawszą naturę, pozwalając ojcu Hektora, królowi trojańskiemu PRIAMowi, wykupić ciało z powrotem (księga 24). Na końcu Iliady Achilles wciąż żyje, ale przepowiedziano jego śmierć (np. w księdze 19, wersety 408-417). Zostanie zabity wspólnym wysiłkiem księcia trojańskiego PARYSA i boga APOLLO, patrona Trojan. Greccy pisarze późniejsi niż Homer podają szczegóły życia Achillesa przed i po wydarzeniach z Iliady. Kiedy Achilles się urodził, jego matka próbowała uczynić go nieśmiertelnym, zanurzając go w rzece Styks (lub w ogniu lub wrzącej wodzie, w innych wersjach). Jednak przerwano jej lub w inny sposób zapomniała zanurzyć prawą piętę dziecka, co później okazało się wrażliwą "piętą achillesową" bohatera. Wiedząc od początku wojny trojańskiej, że jej syn nigdy nie wróci, jeśli odejdzie, Tetyda umówiła się z Lykromedesem, królem wyspy Skyros, aby ukryć Achillesa w przebraniu dziewczynki w komnatach KOBIET w pałacu królewskim. Tam Achilles spłodził syna z córką Lykomedesa Deidameią; chłopiec otrzymał imię NEOPTOLEMUS. Grecy, usłyszawszy przepowiednię, że bez pomocy Achillesa nigdy nie zdołają zdobyć Troi, wysłali ODYSSEUSZA i innych dowódców, aby odnaleźli Achillesa, co uczynili. Pod Troją Achilles okazał się największym z wojowników, Grekiem lub Trojanem. Wśród wrogich wojowników, których zabił, byli kolejno: Cycnus, TROILUS, Hektor, królowa Pentesilea z AMAZONEK i etiopski król MEMNON. W końcu sam Achilles umarł, po tym jak w jego wrażliwą piętę trafiła strzała wystrzelona przez Paryża i prowadzona przez Apolla. (Różne mity mówią, że albo strzała została zatruta, albo rana uległa posocznicy.) W Odysei Homera (księga 11) Odyseusz spotyka Achillesa wśród nieszczęśliwych duchów w Zaświatach. Jednak późniejsi pisarze przypisywali Achillesowi bardziej błogie życie pozagrobowe na Polach Elizejskich.

AUTUN Augustodunum, kolonia rzymska, później Civitas Eduorum (IV w.). Rozkwitające miasto wczesnego cesarstwa, podupadło po splądrowaniu Batawów w 269 r. i ataku Franków w 532 r. Jego pierwszym godnym zaufania biskupem jest Reticius , obecny na soborach rzymskich (313) i Arles (314). Gmina chrześcijańska istniała tu prawdopodobnie już przed IV w., choć inskrypcja Pektoriusza może pochodzić z IV w. i Życie Symphorianusa , lokalnego męczennika, którego wersja była już znana Grzegorzowi z Tours, przypada nie wcześniej niż V w. Etapy rozbudowy tego kościoła, położonego w feudalnej zależności Lyonu, wyznaczają episkopaty Eufroniusza (poł. V w.), Syagriusa, który brał udział w soborach zwoływanych przez króla Guntrama (w latach 570-585), i wreszcie Leodegara (St. Léger, 663-680), znanego z VII w. Life , który opisuje jego zmagania z królem Franków Childerykiem II (673) i Ebroinem, a w końcu jego egzekucję. Następnym poświadczonym biskupem po Retycjuszu jest Kasjan, po nim Hegemoniusz, Simplicjusz (346), Symplicjusz II (418), wszyscy wspomniani , jak Eufroniusz (452-475), Flawiusz, Pragmatius (517), Agrypinus (533 i 538) i Nectarius (549). Po Syagriusie (561-599) prawdopodobnie Leifastusie, następnie Rocco (614, Babo (627…), Ferreolusie (współczesny królowi Dagobertowi 629-639) i Ragnobertowi (660). Następcą Leodegara został Hermenarius, opat św. Symforiana i Ansberta (693); jedyny znany z VIII w. biskupem był Iddo (762). Zespół biskupi obejmuje, oprócz eklezji (poświęconej św. Nazariuszowi i poświadczonej ponad wszelką wątpliwość z VI w.), domus, baptysterium (VII w.) i niewątpliwie na południowy wschód od obecnej katedry, bazylikę św. Krzyża, położony w ufortyfikowanym zamku wewnątrz dawnego obszaru miejskiego, gdzie poświadczone są dwa klasztory (VI w.). Jednak to głównie w okolicach cmentarza na wschodzie (St. Pierre de l'Etoffe) powstawały oratoria, bazyliki i klasztory, zwł. bazylika św. Symforiana, poświadczona w V w., św. Piotra (V w.?) i św. Szczepana (V w.).

AUXENTIUS z Durostorum (zm. 386) Ariański biskup Durostorum w Mezji koło Scytii, musiał opuścić swą stolicę w konsekwencji antyaryjskich posunięć Teodozjusza (ok. 380 r.). Jakiś czas później (ok. 382) przebywał w Mediolanie, pod opieką cesarzowej Justyny, i został tam mianowany biskupem wspólnoty ariańskiej (nie mylić z wcześniejszym Auksencjuszem, biskupem Mediolanu w latach 355-374); starł się z Ambrożym w sprawie przekazania bazylik arianom (385). Uczeń Ulfilasa, napisał list De fide vita et obitu Ulfilae, zawarty w Dissertatio Maximin contra Ambrosium.

AUXENTIUS z Mediolanu (zm. 374) Pochodzący z Kapadocji, arianin, był kapłanem w Aleksandrii za rządów Grzegorza Kapadockiego (339-345). W 355 roku został wyświęcony na biskupa Mediolanu, aby zastąpić obalonego Nicene Dionizego. Mógł uczestniczyć w soborze w Rimini. W 364 r. Hilary, Euzebiusz z Vercelli i kilku innych biskupów próbowali wydalić Auxentiusa ze swojej stolicy, ten jednak zwrócił się do Walentyniana, któremu przekazał pisemny dokument odwołujący się do decyzji soboru w Rimini, oświadczając, że nigdy nie znał Ariusza, który wykładał bardzo niejasne wyznanie wiary i oskarżał swoich wrogów o powodowanie zamieszania w Mediolanie przez swoją ingerencję. Walentynian zdecydował za niego i wypędził jego oskarżycieli. Później Auksencjusz odparł podobną próbę Filastera.

AVE PHOENICE, De (początek IV w.) Kryptochrześcijański epyllion protreptyczny w 85 dystychach elegijnych, który nastręcza poważne trudności interpretacyjne co do pochodzenia, daty i zawartej w nim doktryny filozoficzno-religijnej. Wspomina o niej nie Hieronim, lecz Grzegorz z Tours (582) oraz tradycja rękopisów przypisywana Laktancjuszowi, który porównuje ją z pewnymi millenariańskimi aspiracjami i precyzyjnymi podobieństwami w tekście. Elegancki poemat, na przemian uważany za pogański lub chrześcijański, porusza temat popularny w literaturze i sztuce figuratywnej późnego antyku: mit o Feniksie powstającym z popiołów. Mityczny ptak, który już dla pogan symbolizował nieustannie odnawiający się świat, został podjęty przez artystów i pisarzy chrześcijańskich (poczynając od Klemensa Rzymskiego), którzy wykorzystali jego alegoryczny potencjał jako symbolu zmartwychwstania i życia wiecznego. Dla Fontaine'a, który interpretuje ten wiersz politycznie i skłania się do datowania go na rok 326, był on adresowany do synkretystycznych pogan na dworze cesarskim, którzy byli zaznajomieni z politycznym znaczeniem wizerunku feniksa widniającego na niektórych monetach Konstantyna.

AVITUS z Bragi (zm. po 418) Kapłan Bragi w Portugalii, mieszkający w Jerozolimie od 409 r. Tam nawoływał swojego przyjaciela, księdza Lucjana, który w wyniku wizji odkrył relikwie św. Szczepana w Kefar Gamala (Caphargamala), na północ od Jerozolimy, aby napisał relacja z jego odkrycia (ok. 415-416). Avitus przetłumaczył na łacinę grecki tekst Epistula de invente corporis S. Stephani martyri (PL 41, 805nn.) i w 416 roku wysłał go wraz z niektórymi relikwiami świętego i listem dedykacyjnym do Palchoniusza, biskupa Bragi, przez ręka Orozjusza. Treść narracji wydaje się podejrzana , podobnie jak autentyczność relikwii, które nigdy nie dotarły do miejsca przeznaczenia, ale zostały podzielone pomiędzy wierni z Minorki i Uzalis w Afryce. Augustyn opowiada nam o rozprzestrzenianiu się ich kultu w Afryce. W Jerozolimie Awit i Orozjusz wzięli udział w rozmowach z biskupem Janem na temat pelagianizmu (25 lipca 415 r.).

AVITUS z Piacenzy (zm. ok. 457) Eparchius Avitus (były cesarz), urodzony w rodzinie senatorskiej ok. 395 w Clermont (Aventicum, Galia). Mając wielu ważnych krewnych, rozpoczął karierę wojskową pod rządami Aecjusza. Wydaje się, że najpierw został mianowany magistrem militum, a następnie prefektem pretorianów w Galii ok. 439-440, w tym czasie miał do czynienia z Wizygotami, pełniąc jednocześnie urzędy wojskowe i cywilne. Wycofał się z życia publicznego i zdobył poparcie Wizygotów w walce z Hunami Atylli. Następnie ponownie wycofał się do życia prywatnego, niedaleko Clermont. W 455 roku został mianowany przez cesarza Petroniusza Maksyma magistra militum praesentalis i wysłany jako ambasador do Wizygotów, aby potwierdzić ich status foederati. Po śmierci Maksyma (12 maja 455 r.) król Wizygotów Teodoryk namawiał go do przyjęcia cesarskiej purpury i został ogłoszony cesarzem w Arles (9/10 lipca). Został uznany przez rzymski senat i udał się do Włoch (Wandale Afryki splądrowali Rzym) i 1 stycznia objął konsulat w stolicy; jego zięć, Sydoniusz Apolinary, ogłosił panegiryk (carmen 7). Później Maioranus, przychodzi dodomorum, a Rycimer zbuntował się i pokonał go pod Piacenzą 17 października 456 r., ale oszczędził mu życie. Euzebiusz, być może biskup Mediolanu, wyświęcił go na biskupa Piacenzy (quem vitae reservatum Euzebiusz episcopus ex imperatore episcopum facit, Prosper of Aquitaine, Cronaca s. a. 456). Zmarł w 457 r. w niejasnych okolicznościach; jego ciało zabrano do Brioude.

AVITUS z Vienne (zm. 518) Alcimus Ecdicius Avitus, urodzony ok. 450 z rodziny szlacheckiej w Vienne, gdzie zastąpił swojego ojca na stanowisku biskupa ok. 490. Moment polityczny był delikatny, ponieważ Burgundia, w którego królestwie znajdowało się Vienne, obawiali się frankońskiego ekspansjonizmu; bycia arianami, po nawróceniu Clovisa na Katolicyzm, nie bez pewnego uzasadnienia, wątpili w lojalność swego duchowieństwa katolickiego. Mimo to Avitus utrzymywał dobre stosunki z królem Gundobadem, chociaż nie udało mu się go nawrócić. Odegrał główną rolę w przejściu na katolicyzm następcy Gundobada Zygmunta; w 517 r. przewodniczył soborowi w Epaonie, który zatwierdził przejście Burgundów na katolicyzm. Avitus pisał prozą i wierszem. Jego prozę zebrano w dwóch korpusach, jeden w 9 księgach listów, drugi w jednej księdze homilii. Listy, które w dużej mierze przetrwały, są pisane w sposób maniery i wyszukany styl typowy dla uczonych tamtych czasów. Poruszają różne tematy, niektóre banalne, w tradycji Sidoniusza, ale wiele innych związanych z działalnością duszpasterską Awitusa, podejmuje kwestie organizacyjne, dyscyplinarne i doktrynalne. W odcinku 34 z całą mocą podkreśla prymat biskupa Rzymu. Litery otwierające korpus mają charakter doktrynalny: Ep. 1 obejmuje rege Dialogi cum Gundobado, z którego pozostały duże fragmenty; Avitus okazuje się w nim dobrze zaznajomiony z argumentami antyaryjskiej teologii trynitarnej. W odc. czuje się znacznie mniej swobodnie. Contra Eutychianam haeresim libri II, traktat monofizycki napisany ok. 512 r. w związku ze schizmą akacką: zawarte w nim informacje są skąpe i myli kontrastujące herezje Nestoriusza i Eutychesa. W rozdziale 4, De subitanea paenitentia, obala, nie wymieniając swojego nazwiska, list, w którym Faust z Riez utrzymywał, że pokuta w chwili śmierci nie wystarczy, aby odkupić całe życie w grzechu. Pozostały tylko trzy jego kazania plus fragmenty: dwa dotyczą rogacji, ceremonii ekspiacji niedawno wprowadzony w Vienne, który rozprzestrzenił się na cały Zachód. Avitus, który posiadał wysokie wykształcenie i miał bardzo arystokratyczne pojęcie o powołaniu literackim, wydaje się, podobnie jak Cezariusz, nie przejmować się komunikowaniem na poziomie popularnym: jego nauczanie jest prawie tak samo wyszukane i wyrafinowane jak jego listy, nie troszcząc się o dostępność. Literackie powołanie Awitusa najlepiej widać w jego poezji: jego fraszki zaginęły, ale mamy 5 ksiąg De Spiritis historiae gestis i poemat De virginitate, wszystko w heksametrach, napisane - jak autor daje o sobie znać w swoim liście wprowadzającym - jak przystało na Poeta chrześcijański, który prawdę faktyczną musi postawić ponad ozdobność formy. Pierwsze z dwóch dzieł utrzymane jest w gatunku parafrazy biblijnej i ma na celu przybliżenie tekstu sakralnego ludziom wykształconym, przyzwyczajonym do afektacji poezji klasycznej. Przedstawia epizody z Gen i Ex: stworzenie, pierwszy grzech, powódź, przeprawa przez Morze Czerwone. Avitus wykazuje dobrą zdolność do opisywania oraz wszystkie umiejętności stylistyczne i metryczne, których nauczył się dzięki doskonałym instrukcjom, które otrzymał.

AXIOPOLIS (Hinog, Cernavoda, Rumunia) A rzymskie, następnie rzymsko-bizantyjskie, miasto w dawnej prowincji Scytia Mniejsza, położone na małej równinie na prawym brzegu Dunaju, ok. 3 km (2 mil) na południowy wschód od głównego mostu kolejowego w Cernavodzie, naprzeciw wyspy Hinog. Martyrologie odnotowują kilku męczenników w Axiopolis, na czele których stali Cyryl, Kyndeas i Dazjusz (Tasios). Potwierdza to greckie epitafium (pierwsza połowa IV w.), odkryte przypadkiem w 1947 roku, noszące te trzy imiona. Wskazuje, że Dazyusz poniósł męczeńską śmierć w Axiopolis, skąd jego relikwie przewieziono do Durostorum, a stamtąd do Ankony we Włoszech, prawdopodobnie po najazdach Awarów i Słowian pod koniec VI w. Epitafium sarkofagu w katedrze w Ankonie, wzmiankujące o "świętym męczenniku Dazjuszu sprowadzonym z Dorostoron", potwierdza tę datę tłumaczenia. Wykopaliska archeologiczne rozpoczęte w latach 1898-1899 doprowadziły do odkrycia, w pobliżu północnych drzwi twierdzy Axiopolis, bazyliki cmentarnej; po jego p. stronie znajdowała się mała prostokątna cela, w której odnaleziono nagrobek z imieniem "Anthusa, córka wielkiego komesa Gibastesa". Motto z imionami męczenników odnaleziono w 1947 roku w ruinach bazyliki. Wykopaliska przeprowadzone w 1899 r., niemal w centrum starego miasta, odsłoniły prostokątne pomieszczenie (8 × 12 m) z ceglaną podłogą; jego południowo-wschodni narożnik stanowił basen w kształcie krzyża o głębokości 0,5 m. Uważa się, że pomieszczenie to jest baptysterium kościoła chrześcijańskiego. Podczas wykopalisk prowadzonych w latach 1898-1899 odnaleziono także liczne przedmioty ceramiczne (amfory, lampy, pokrywki), wszystkie oznaczone krzyżem. Wśród tych, które w ciągu ostatnich dwudziestu lat poszerzyły archeologiczną panoramę starożytnego Axiopolis, jest jedno odkrycie o szczególnym znaczeniu. Choć prawdą jest, że nie brakuje pozostałości pierwszych chrześcijańskich bazylik zbudowanych w tym ważnym mieście Scytia Mniejsza - w którym po V w. z pewnością rezydował biskup. reforma, w wyniku której Tomis (stolica prowincji) została podniesiona do rangi stolicy metropolitalnej - prawdą jest również, że tym, co najlepiej wyraża podejście do kultu wśród pierwszych wiernych, są prywatne miejsca pochówku. W ich kontekście rozwinęła się duchowość chrześcijańska, być może głębsza, bardziej autentyczna i bardziej bezpośrednia. Przykładem tego, prawdopodobnie grobowca rodzinnego w stylu komorowym, jest długi prostokąt o orientacji E-W. Wnętrze z niezwykłym ceglanym sklepieniem kolebkowym jest otynkowane i pomalowane jednowarstwowo na czerwono oraz ozdobione naprzemiennymi krzyżami i drzewami (niezwykle stylizowanymi) różnej wielkości; na ścianie W krzyż, którego ramiona sięgają krawędzi, otoczony jest dwoma drzewami, po jednym z każdej strony; na ścianach N i S po trzy drzewa; na ścianie E, krzyż i drzewo po obu stronach wejścia. Przy wejściu do grobowca namalowano na czerwono dwie greckie litery (O i U), krzyż i drzewo. Zaraz na prawo od wejścia małe drzewo w czerwonej ramce; po lewej stronie krzyż w prostokątnej ramie. Powyżej namalowana jest grecka litera Q, skrót od Q(eou). Kombinacja krzyżyków może z łatwością być symbolem Drzewa Życia. Biorąc pod uwagę liczbę pochówków w pomniku oraz ich skład (dwóch mężczyzn, dwie kobiety i dziecko), jest bardzo prawdopodobne, że był to grób rodzinny. Kryteria ikonograficzne i stylistyczne pozwalają datować go na koniec V w. do początków VI w. Oprócz drewnianej skrzynki i noża, w wyprawie pogrzebowej znajdują się bardzo osobiste przedmioty: mały złoty krzyż z walcowanymi i zespawanymi złotymi listkami i kamieniem osadzonym pośrodku oraz dwa kolczyki, oba proste w kształcie kółek, jeden duży i jeden mały. Biżuteria tego rodzaju była dość powszechna w całej Scytii Mniejszej, a dokładne podobieństwa można znaleźć we wszystkich nadmorskich miastach. Na szkielecie po stronie P grobowca odnaleziono prostokątną sprzączkę z brązu, również produkcji i typu powszechnego w województwie. Jedyne możliwe datowanie grobowca to pierwsza połowa VI w. Ponowne wykorzystanie wapiennej płyty do zamknięcia jedynego wejścia do grobowca - płyty, która najprawdopodobniej pierwotnie należała do prezbiterium - nie musi koniecznie wiązać się ze zniszczeniem kościoła (nawet jeśli taki związek może sugerować zniszczenie Awarów w 587 r.); na obecnym stanie badań, braku precyzyjnych i odpowiednich porównań lokalnych, nie da się lepiej określić przyczyn tego ponownego wykorzystania. Niestety szybkość, z jaką trzeba było przeprowadzić wykopaliska, nie pozwoliła na zbadanie innych podobnych zabytków w okolicy grobowca. Jednak tego typu pomniki są szeroko rozpowszechnione w całej Scytii Mniejszej, a jedyną osobliwością jest sklepienie z cegły, a nie w całości z kamienia. Ale nawet to ma przynajmniej porównanie w kompleksie pogrzebowym Galatz.

AUTOBIOGRAFIA Starożytność grecko-rzymska stworzyła bogatą i różnorodną literaturę, która przejawiała duże zainteresowanie autobiografią. Rzadko jednak tworzyła dzieła autobiograficzne, zachowujące zasady i strukturę formalną prawdziwego gatunku literackiego, porównywalne pod względem bogactwa i precyzja biografii. Pomijając skąpe informacje autobiograficzne obecne w archaicznej poezji greckiej (Hezjod i lirycy), w których czasami można spotkać świadomą osobistą ekspresję i wewnętrzne uczucia poety, musimy przyznać, że prawdziwe i właściwe zainteresowanie introspekcją i retrospektywą refleksja pozwalająca ocenić i opowiedzieć w teraźniejszości wydarzenia z własnego przeszłego życia, pojawia się dopiero w IV wieku. BC, w kontekście kryzysu polis i wynikającego z niego nacisku na indywidualną osobowość. To wyjaśnia rozwój autobiografii w wiekach hellenizmu i Cesarstwa Rzymskiego, w najróżniejszych formach i dla najróżniejszych motywacji. Autobiografia odpowiadała na różnorodne potrzeby, m.in. obronę swoich działań przed krytyką i oskarżeniem (motywacja apologetyczna); celebrowanie i wyjaśnianie własnej działalności politycznej, wojskowej lub intelektualnej; opowiadanie o podróżach lub eksploracjach; pokazanie, w celach budowniczych i propagandowych, swojego wewnętrznego życia i osobistych doświadczeń nawrócenia religijnego; itd. Królowie, politycy, historycy, sofiści, filozofowie i poeci - wszyscy korzystali z autobiografii w formach literackich, takich jak inskrypcje aretalogiczne, epigrafy nagrobne, listy, przemówienia, powieści, pamiętniki, traktaty i poezja. Wystarczy przytoczyć jako przykłady O wymianie majątków Isokratesa; List Platona VII; inskrypcje aretalogiczne Ptolemeusza I Evergete i Antiocha I; Autobiografie Mikołaja z Damaszku, Józefa Flawiusza i Libaniusza; zwierzenia i osobiste wspomnienia rozsiane po komentarzach biblijnych Filona z Aleksandrii i pismach cesarza Juliana; elegia IV, 10 Tristii Owidiusza; wspomnienia z wojen i podróży, od Anabazy Ksenofonta po Commentarii Juliusza Cezara; historie nawrócenia, takie jak Metamorfoza Apulejusza, logo Hieroi Aeliusza Arystydesa; itp. U autorów chrześcijańskich pierwszych wieków nie brakuje znaczących fragmentów autobiograficznych: przychodzą na myśl np. listy (Gal i 2 Kor), w których Paweł broni (motywacja apologetyczna) słuszności swojego powołania apostolskiego w polemice z rywalami fałszywych apostołów i tak zwanych Wirstücke [my powiedzeń] z Dziejów Apostolskich. Motto Aberciusa zawiera cenne informacje autobiograficzne na temat jego życia. Informacji dostarczają różne teksty, np. pierwsze rozdziały Dialogu męczennika Justyna z Tryfonem, pamiętnik męczennika Perpetua w transkrypcji autora Passio, Święto Dziękczynienia dla Orygenesa Grzegorza Taumaturga, Ad Donatum Cypriana, Praefatio do Kommodiana Instrukcje, wprowadzenie do De Trinitate Hilary′ego z Poitiers oraz Wizja Dorotheusa i Praefatio Prudentiusa stanowią ważne zdobycze, o ile autorom tym udaje się harmonijnie łączyć informacje o wydarzeniach z ich życia z osobistą samoświadomością doświadczenie "nawrócenia", czy to "intelektualnego", czy "moralnego". Wyrażenia stanów duszy występujące w niektórych tekstach proroczych (zwłaszcza Jeremiasza) oraz w niektórych psalmach pochwalnych i błagalnych odegrały niemałą rolę w powstaniu autobiografii chrześcijańskiej. Charakterystycznym elementem autobiografii chrześcijańskiej, niezależnie od zastosowanej formy literackiej, jest interakcja "ja" ze światem zewnętrznym w decydującym kontekście zbawczej interwencji Boga. Dopiero pod koniec IV w., niemal równocześnie z autobiografią pogańskiego retora Libaniusza (374-390), autobiografia chrześcijańska nabrała pełnego charakteru wraz z Grzegorzem z Nazjanzu i Augustynem. Grzegorz często mówi o sobie i swoich osobistych doświadczeniach - rodzinnych, kulturowych i kościelnych - w niektórych modlitwach (np. 2, 9, 10, 12, 36, 42, 43) i w wielu wierszach. Sekcja II.1 PG 37 zawiera 99 kompozycji de seipso. Wśród nich pod względem długości i wigoru wyróżnia się poemat De vita sua in 1949 trymetrów jambicznych, napisany bezpośrednio po mowie pogrzebowej Bazylego z Cezarei (382) i pierwsza autobiografia wierszowana w języku greckim. W nim, głównie dla pocieszenia, Grzegorz odpowiada na oskarżenia wynikające z zazdrości przeciwników - dla Grzegorza jest to rodzaj literackiego odkupienia porażki zadanej mu przez wydarzenia. Wraz z Wyznaniami Augustyna (397-400) chrześcijański dyskurs autobiograficzny staje się jeszcze bardziej złożony i osiąga nieznane wcześniej głębie. W jego relacji uporządkowana, chronologiczna prezentacja danych zewnętrznych płynnie się przeplata i jest wzbogacona opisem jego rozwoju intelektualnego i religijnego oraz nawrócenia moralnego, prowadzącego do radykalnego wyboru ascezy. W dziele odpowiednie autobiograficzne zastosowanie znajdują wcześniejsze rozważania autora nad tajemnicą grzechu pierworodnego i wybrania Bożego, rozwinięte w Ad Simplicianum, a także nowe podejście do Pisma Świętego, zaprezentowane właśnie w dwóch pierwszych księgach De doctrina christiana. Fabuła powieści, pozostawiająca sporo miejsca na introspekcję i egzegezę biblijną, zawiera jednak luki i niejasności, które sugerują, że autor miał zamiar zaproponować "autoryzowaną" interpretację własnego życia. Od V i VI w. mniej lub bardziej wyraźny wpływ Wyznań można zaobserwować u Paulina z Eucharystii Pelli i Ennodiusza z Pawii Eucharystium de vita sua. Autobiografia Patricka, apostoła w Irlandii, nosi tytuł Confessio.

AUGUSTINUS HIBERNIKUS (VII w.) egzegeta irlandzki; prawie nic nie wiemy o jego życiu. Działał w roku 655. Jego imię powraca zwł. w odniesieniu do fałszywych dzieł Augustyna. Przypisuje się mu trzy księgi: De mirabilibus Sacrae Scripturae, VII w. dzieło egzegetyczne dotyczące najbardziej niezwykłych wydarzeń i cudów opisanych w Piśmie Świętym, a także być może Komentarz do Listów katolickich, pisanych w VII w. w Irlandii i używany przez ps.-Hilary

AUGUST, cesarz (63 p.n.e. - 14 n.e.) Pierwszy cesarz rzymski; Jezus narodził się za jego panowania. W pierwszych wiekach dyskretnie potwierdzano pogląd, że Bóg powierzył nieświadomemu Augustowi misję stworzenia sytuacji politycznej jedności i pokoju sprzyjającej odkupieńczemu dziełu Chrystusa: Meliton z Sardes podkreślił, że chrześcijaństwo i imperium rozwijały się wspólnie zgodnie z opatrznościowym zamysłem; Orygenes utrzymywał, że Bóg dał Cesarstwu Rzymskiemu jednoczące zadanie, aby usunąć przeszkody w głoszeniu ewangelii; zgodnie z Orygenesem Euzebiusz z Cezarei obserwował związek pomiędzy powszechnym imperium spacyfikowanym przez Augusta a narodzinami Jezusa; Orosius,udzielił Augustowi boskiej konsekracji, uważając, że jego imperium jest pod każdym względem przygotowane przez łaskę Chrystusa, który miał przyjść, i interpretując w tym sensie cud, który wydarzył się na początku monarchii augustowskiej. Bizantyjski Jan Malalas z końca VI w. Kronika przypisuje nawet Augustowi, wraz z legendą o wizji kapitolińskiej, wiedzę o narodzinach Jezusa Chrystusa za jego panowania.

AUNACARIUS z Auxerre (ur. przed 540/zm. przed 605) Aunacarius, czyli Aunarius, potomek szlacheckiej rodziny orleańskiej, został biskupem Auxerre 31 lipca 561 r. Zwołał synod diecezjalny w 585 lub 592 r., którego 45 kanonów dotyczyło głównie kwestii liturgicznych i dyscyplinarnych (CCL 148A, 264-272). Brał udział w soborach w Paryżu (573) i Mâcon (581/3, 85) , jedyny, który przeżył. Jego jest Instructio de rogationibus et vigiliis , które reguluje celebracje eucharystyczne w całej diecezji. Zachowały się także dwa listy wysłane przez papieża Pelagiusza II do Aunacariusa, które ukazują pewien wpływ biskupa na ówczesną politykę, oraz list Aunacariusa wysłany do afrykańskiego księdza Szczepana z prośbą go do napisania Żywotu św. Germana (zaginiony) i św. Amatriusza, jego poprzedników. Aunacarius jest prawdopodobnie autorem prologu Regula Monachorum Cezariusza z Arles. Zmarł 25 września przed 605 rokiem, w dniu, w którym upamiętnia go.

AURAZJUSZ z Toledo (zm. 615) Kaznodzieja, który stał na czele kościoła w Toledo w latach 603-615. Ildefons opisuje go jako człowieka dobrego i umiarkowanego . Na synodzie w Toledo w 610 r. uzyskał dekret od króla Gundemara, potwierdzający godność metropolitalną stolicy Toledo i czyniący miasto stolicą starożytnej prowincji Karpentania. Mamy o nim jedynie krótki, brutalny list z ekskomuniką wysłany do judaizującego Frogana, hrabiego Toledo, który ośmielił się zbuntować przeciwko królowi (Ep. ad Froganem Toleti comitem).

AURELIAN, cesarz (zm. 275) Lucjusz Domicjusz Aurelian, cesarz w latach 270-275; toczył udane wojny z barbarzyńcami nad Renem i Dunajem, a na wschodzie z Zenobią, królową Palmyry. Zreformował system monetarny i zbudował istniejący do dziś mur wokół Rzymu. Jako zagorzały wyznawca bogów, w 274 roku kazał wybudować w mieście świątynię ku czci boga słońca, którego kult uczynił obowiązkowym. Z tego powodu zamierzał wznowić prześladowania chrześcijan, do których wcześniej nie był wrogo nastawiony; interweniował w sporze między Pawłem z Samosaty a Domnusem dotyczącym stolicy Antiochii, orzekając, że kościół powinien zostać przekazany biskupowi uznanemu przez biskupa rzymskiego i innym biskupom włoskim - de facto przyznanie się do rzymskiej supremacji. Według Euzebiusza z Cezarei Aurelian zamierzał prześladować chrześcijan, chociaż Laktancjusz mówi tak, jakby prześladowania rozpoczęły się dopiero po zamordowaniu cesarza.

AURELIAN z Arles (523-551) Syn Sacerdos, biskup Lyonu w 541; mianowany biskupem Arles w 546 w wieku zaledwie 23 lat; na prośbę Childeberta I papież Wigiliusz mianował go wikariuszem stolicy apostolskiej w Galii z paliuszem. Miał dobre stosunki z dworem, co pomogło mu działać na korzyść kościoła w Arles. Założył klasztory św. Piotra i Pawła dla mężczyzn i Najświętszej Marii Panny dla kobiet. Napisał zasady dla obu klasztorów, w dużej mierze zainspirowane przepisami dotyczącymi mnichów i mniszek, napisanymi przez Cezariusza z Arles. Brał udział w soborze orleańskim (549); napisał do papieża Wigiliusza odnośnie jego stanowiska w kwestii trzech rozdziałów. Mamy odpowiedź papieża . Zmarł w Lyonie i został pochowany w grobowcu rodzinnym w kościele św. Nicezjusza. Jego święto przypada 16 czerwca.

AURELIUSZ z Kartaginy (zm. 427) Niewiele wiadomo o jego życiu; Paulinus (Vita Abr. 54) wspomina brata, Fortunata, diakona ok. 411. Augustyn, powracając do Afryki w 388 r., znalazł Aureliusza jako diakona w Kartaginie i wtedy rozpoczęła się ich przyjaźń. Od Augustyna wiemy o jego miłosierdziu , o jego sprzeciwie wobec pogańskich obrzędów, które chrześcijanie sprawowali przy grobach męczenników, oraz trzymanie agapai w kościele . Aureliusz został wybrany na biskupa w latach 390-393 (prawdopodobnie 391-392). Sława Cypriana i pozycja Kartaginy jako stolicy Afryki zwiększyła odpowiedzialność związaną z tym stanowiskiem; Sam Aureliusz mówił o tych ciężarach na soborze w 397 r.. Zachowało się jedynie kilka jego pism i przemówień: okólnik Dedamatione Pelagii atque Caelestii z 419 i krótkie wystąpienia na różnych soborach. Jego działalność duszpasterska dotyczyła problemu ochrony moralności chrześcijańskiej przed powrotem bałwochwalstwa; Augustyn chwali w tym jego mądrość i wigor . Często zmuszony do opuszczenia Kartaginy w celu wzięcia udziału w soborach, powierzał głoszenie kazań, będące wcześniej wyłącznym zadaniem biskupa, kapłanom. W celu formacji wiernych wprowadził do Mszy psalmodię . W obliczu napięć, jakie narosły wśród mnichów, którzy odmawiali pracy, uznając ją za gorszą od modlitwy, zwrócił się do Augustyna, który ok. Poświęcono mu 400 De opere monachorum. Aureliusz musiał kierować wspólnotą chrześcijańską w Kartaginie w czasie, gdy borykała się ona z dwoma ruchami schizmatyckimi: donatystami pod przewodnictwem Prymiana i dysydenckim donatystą , grupa kierowana przez Maximiana. Aureliusz była stale obecna na wielu soborach afrykańskich, które odbywały się pod koniec IV w. głównie przeciwko donatystom i pelagianom przez pierwsze dziesięciolecia V w. W 416 r., przewodnicząc soborowi prowincji afrykańskiej, podpisał pierwszy list synodalny skierowany do papieża Innocentego I przeciwko pelagianizmowi; Odpowiedź Innocentego była skierowana do niego . Innocenty i Aureliusz mieli inne kontakty w sprawie pelagiańskiej, za pośrednictwem Augustyna . Jego stanowisko wobec papieża Zosimusa, którego sympatię zdobyli Pelagiusz i Celestiusz, było mniej serdeczne . Odpowiedzi episkopatu afrykańskiego, któremu przewodniczył Aureliusz, zostały zignorowane zarówno na soborze w Kartaginie w dniu 1 maja 418 r. , jak i na obu soborach pod koniec 418 r. i 25 maja 419 . Wciąż pozostając w kwestii pelagiańskiej, Honoriusz i Teodozjusz II poprosili Aureliusza, aby przewodniczył trzem kolejnym soborom: 421 , 424 i 426 . Zmarł w Kartaginie w 430 r. Aureliusz nie wniósł szczególnego wkładu teologicznego: został przyćmiony przez Augustyna, z którym przez całe życie pozostawał w doskonałej sympatii i na którego radach zawsze polegał. Augustyn poświęcił mu także De Trinitate i De Gestis Pelagii. Wydaje się, że pod względem duszpasterskim jego mądrość i umiejętności mediatora uczyniły go centralnym punktem afrykańskich biskupów i ludu . Jan Chryzostom również wyraził swój głęboki szacunek dla Aureliusza. Orozjusz wymienia go wśród wielkich obrońców wiary , a Fulgencjusz z Ruspe umieszcza go wśród wielkich doktorów Kościoła ze względu na jego czujność przeciwko herezjom . Mart. tutaj. upamiętnia go 20 lipca.

AUSONIUSZ (zm. ok. 395) Decimus Magnus Ausonius, urodzony w Bordeaux ok. 310, zmarł tam ok. 395, był najpierw profesorem i poetą tej słynnej szkoły, później przyszłym cesarzem wychowawcą Gracjana w Trewirze, dworzaninem obładowanym tytułami i zaszczytami (364-385); następnie, gdy utracił wszystkie swoje wpływy, wrócił do rodzinnego miasta, aby kultywować swoje gry myślowe i gry słowne, zwł. te z jego 20 lat w Trewirze. Uczył Paulina przed chrztem (390) i na próżno próbował odwieść go od życia ascetycznego (395). W czasach Gracjana pisał wiersze chrześcijańskie; jego codzienne wiersze (Efemerydy i Domestica ) mogą być poetycką transpozycją jego pouczeń katechetycznych przed- i pochrzcielnych. W niektórych innych jego wierszach (Bissula, Cento nuptialis, modlitwy bez odniesień biblijnych itp.) nie ma nic chrześcijańskiego. Pozostał w przedpokoju chrześcijaństwa: erudyta, ale sympatyczny retor, ambitny, ale dobry, śpiewak Janusa i Jezusa. Jego muza książkowa inspirowana była kontemplacją natury (Mosella), ale nigdy biblijnym laus Dei. Jednak jego Parentalia nie byli obojętnymi chrześcijanami: jego owdowiała siostra Julia Dryadia, zawsze żądna prawdy i gorliwa w miłości , była źródłem radości w ich ojcowskim domu ; jego ciotka Julia Cataphronia żyła pokornie w dziewiczej czystości i dobrowolnym ubóstwie ; jego ciotka Emilia Hilaria, miłośniczka dziewictwa konsekrowanego, była równie troskliwa w miłości, jak chrześcijańskie dziewice devotae (6); jego wujek Clemens Contemptus wiódł biedne i samotne życie na terra Rutupina. Równy dystans do pogaństwa i chrześcijaństwa, który skłonił Auzoniusza do żartów nawet na temat Tris Deus Unus (gr. 88), nie wydaje się obcy jego zniewolonej mentalności.

AUSPICIUSZ z Toul (zm. 487/490) Osoba o ogromnej kulturze, mianowany biskupem Toul ok. 472. Sidonius Apollinaris, jego przyjaciel i korespondent, chwali go w liście do Comesa Arbogastesa z Trewiru i napisał list do samego Auspiciusa z wygnania w 475/476. Mamy metrykę Epistula Auspiciusa, jeden z pierwszych znaczących przykładów tego gatunku; adresowany jest do Arbogastesa pomiędzy 475/480 i podaje mu program chrześcijańskiego postępowania (jak unikać chciwości i chciwości) oraz rządzenia (szacunek dla biskupów). Perspektywa listu jest duszpasterska; styl jest dość elegancki i różnorodny, charakterystycznie arystokratyczny. Auspicjusz zmarł ok. 487/490 i został pochowany w St. Mansuy, gdzie jego ciało odnaleziono ponownie w 1107. Jego święto przypada 26 lutego (pierwotnie 8 lipca).

AUTHARI (560 ok. -590) Trzeci król Longobardów (Lombardów), Arian, został następcą swojego ojca, Klefa, w roku 584, po dziesięciu latach bezkrólewia. Jego mądra i uporządkowana administracja sprzyjała Rzymianom, którzy bezpośrednio podporządkowani Longobardom w płaceniu daniny nie irytowali się już arbitralnymi grabieżami, tak że stosunki między obiema stronami zmierzały w stronę zrównoważonej normalizacji. Authari przyjął tytuł Flawiusza, aby zyskać przychylność ludu i jako idealne ogniwo legitymizacji z Cesarstwem Rzymskim: wszyscy późniejsi królowie Longobardów go naśladowali. Tolerował katolików, ale w obawie przed osłabieniem lojalności wobec królów ariańskich, zakazał Longobardom chrztu dzieci w obrządku katolickim; z tego powodu nie był zbyt lubiany przez Grzegorza Wielkiego. Wypędził Greków z Egzarchatu i rozgromił Franków. Ożenił się z Teodelindą, katolicką córką księcia Bawarii Garibalda. Zmarł w Pawii 15 listopada 590, a jego następcą został Agilulf. Historyk Paulus Diaconus ocenia go ogólnie pozytywnie.

AUGUSTYNIZM Ciągłe odniesienia do Augustyna na Zachodzie w kolejnych pokoleniach stworzył augustianizm (termin ukuty przez Franza Ehrle w 1889 r.), czy raczej "augustynianizmy", biorąc pod uwagę różnorodność interpretacji jego myśli w sferze teologicznej, filozoficznej, duchowej i politycznej. Jeśli z jednej strony polimorficzna interpretacja Augustyna odzwierciedla niewątpliwe bogactwo jego pism, z drugiej strony wskazuje na ich trudność, do tego stopnia, że sam Augustyn poczuł potrzebę pomocy swoim czytelnikom. W tym celu na trzy lata przed śmiercią napisał swoje Retractationes (427), pierwszą księgę zawierającą adnotacje do jego pism sprzed biskupstwa (396/97), drugą dotyczącą jego pism jako biskupa. W świadomości przekazywania wiary zawartej w Piśmie Świętym i przekazanej przez Kościół rzymski zaproponował kryteria lektury swojego dzieła, w szczególności trzy. (1) Należy pamiętać o jego stopniowym wzroście wiedzy o wierze chrześcijańskiej. Jeśli na przykład (pisze Augustyn) przeczyta się jego pisma sprzed biskupstwa, przekona się, że sam Augustyn był pelagianem, sądząc, że wiara pochodzi od człowieka i nie jest darem Bożym; w rzeczywistości zmienił już swoje zdanie w tej sprawie w dwóch księgach napisanych do Simplicianusa . (2) W wielu kwestiach był w stanie jedynie w niektórych przypadkach wskazać, jak daleko był od zrozumienia pytania, w innych przypadkach jedynie jego złożoności, a w jeszcze innych jedynie szkic możliwego podejścia do odpowiedzi. Zatem czytając Augustyna poprzez ekstrapolację tekstów i kontekstów, bez brania pod uwagę chronologii jego pism, można się do niego odnieść, nie rozumiejąc w rzeczywistości jego myśli. (3) Należy nawet rozważyć konieczność ciągłego weryfikowania wyników swoich badań, nie wykluczając możliwości błędu (Pers. 21,55). W ten sposób radził swoim czytelnikom, aby po zmianie swojego życia zajęli się jego pismami i nie popadli w błędy, w które mógł popaść. Augustyn uważał także, że nie każdy może nadążać za niektórymi jego pismami i w takiej sytuacji radził albo zaprzestać czytania , albo powtórzyć czytanie w towarzystwie modlitwy, uznając to za łaskę Bożą aby móc je w jakiś sposób zrozumieć (rada udzielona mnichom z Hadrumetum na temat rozumienia współdziałania łaski Bożej z ludzką wolnością . Problemy, jakie stoją przed badaczami w związku ze spuścizną Augustyna, dotyczą przede wszystkim augustianowskiej prawdy o różnych augustianizmach. Rozwój metod krytyki naukowej pozwala dziś lepiej odróżnić myśl Augustyna od perspektyw wynikających z lektur jego pism, które miały miejsce w kontekstach problemów odmiennych od kontekstu pierwotnego. Podamy krótkie historyczne podsumowanie tych odczytań, ignorując jednak interpretacje nadane jego myślom za jego życia, związane zwłaszcza z: do polemiki z Julianem z Eclanum i mnichami z Marsylii . Po jego śmierci interpretacja Augustyna poszła w dwóch kierunkach, w dwóch różnych okresach: pierwszy, od jego śmierci (430) do Soboru Trydenckiego (1563), przekazywany przez florilegię i cztery z jego głównych pism (Wyznania, De Trinitate , De civitate Dei, Enarrationes), choć modulowany przez Kościół rzymski; drugi, który rozwinął się po Soborze Trydenckim, zgodnie z różnymi kierunkami szkół teologicznych (kontrowersyjnych i augustianów), ruch augustianów w Louvain (Baius i Jansen), Paryżu (Port-Royal i szkoła duchowa De Berulle′a - Pascala) i XIX w. Spirytyzm włoski (V. Gioberti i A. Rosmini) i XX w. filozofia. Okres pierwszy (od śmierci Augustyna do Soboru Trydenckiego). Początek augustianizmu naznaczony został dla Augustyna negatywnie przez libelli o podwójnej predestynacji (do życia wiecznego i śmierci), zaczerpniętego w jakiś sposób z dwóch pism augustianów: De correptione et gratia i De praedestinatione sanctorum. Odczytywano je pesymistycznie, zarzucając Augustynowi, że poświęcił ludzką wolność łasce Bożej i uznał ludzkość za masę potępiającą lub potępienie. Interpretacje te, odnotowane już przez Augustyna za jego życia (426-427) w Ep. Prospera do Rufina (PL 51, 77-90), po jego śmierci (431-435) odnajdujemy także w następujących dziełach: Prosper z Akwitanii Pro Augustino responsiones: ad capitula obiectionum Gallorum calumniantium , ad capitula obiectionum Vincentiarum i ad excerpta Genuensium; Pseudoaugustianów Responsio VI de praedestinatione (datowane nie później niż 435), zawarte w Hypomnesticon contra Pelagianos et Caelestianos vulgo Libri Hypognosticon, który w 8 rozdziałach podjął temat predestynacji, podsumowując go w Praedestinatio ad vitam i Praedestinatio ad mortem; Praedestinatus Arnobiusa Młodszego z 432-435 . Po roku 435 pytanie to pojawia się ponownie w pismach De praedestinatione et gratia (divina-animae-gratiae) qui intitulatur de voluntate Dei z tematem incommutabilis voluntas omnipotentis Dei (1,1), interpretacją, która urzekła wszystkich późniejsi predestynacjoniści aż do Kalwina i ci, którzy mówią o "rygorystycznym, ekstremistycznym i pesymistycznym augustianizmie". Reakcja na takie odczytanie Augustyna była natychmiastowa, zarówno ze strony Kościoła rzymskiego - Augustyn zawsze wypowiadał się w sposób spójny z Kościołem rzymskim, np. odnośnie wiary trynitarnej i grzechu pierworodnego: fides ipsa nobiscum Romanae Ecclesiae [nasza wiara jest wiarą samego Kościoła rzymskiego] - i przez innych jego czytelników. Kościół rzymski aż do Soboru Trydenckiego oddał hołd auctoritas Augustyna, oficjalnie uznając go za lekarza: Celestyn I wydał dekret biskupom Galii (431): Augustinum sanctae recordationis virum pro vita sua atque zasługis in nostra communione semper habuimus , nec unquam hunc sinistrae podejrzenieis saltem plot adspersit: quem tantae scientiae olim fuisse meminimus, ut inter magistros optimos etiam ante a meis semper praedecessoribus haberetur [Zawsze mieliśmy w naszej wspólnocie Augustyna świętej pamięci, człowieka znanego zarówno ze swojego życia, jak i zasług ; nigdy nie było nawet śladu pogłosek o jakichkolwiek złowrogich podejrzeniach: przypomnieliśmy sobie, jaką miał wówczas tak wielką wiedzę, ponieważ zawsze uważał go za jednego z najlepszych nauczycieli bardziej niż któregokolwiek z moich poprzedników] . Poniższe informacje potwierdzają to stanowisko. Gelasius I (492-496): Hieronymum atque Augustinum ecclesiasticorum lumina magistrorum… [Hieronim i Augustyn byli luminarzami nauczycieli kościołów]; Decretum Gelasianum (początek VI w.): de opusculis sanctorum patrum, quae in ecclesia catholica recipiuntur… item opuscula beati Augustini Hipponeregiensisepiscopi [Jeśli chodzi o opuscula świętych ojców, które zostały przyjęte w kościele katolickim, istnieją …. podobnie błogosławionego Augustyna, biskupa Hippony Rhegiusa] ; Papież Hormisdas (520) ; Bonifacy II (531) , w związku z Soborem Orańskim w 529); Marcin I (papież 649-655) (o pokrewieństwie wiary Kościoła afrykańskiego z wiarą Kościoła rzymskiego, możliwego dzięki wspólnemu źródłu u Augustyna). Warto zauważyć, że świadectwo Marcina I wykraczało daleko poza zwykłą obronę ortodoksji Augustyna w kwestiach dotyczących łaski Bożej i wolnej woli. Auctoritas Augustyna jest także obecny u Leona Wielkiego w odniesieniu do chrystologii chalcedońskiej, a co za tym idzie, także na synodach Kościoła greckiego. Jeśli chodzi o inne odczytania Augustyna, florylegię pozytywną dla biskupa Hippony zapoczątkował Prosper z Akwitanii w stylu "zdań" (Sententiae ex operibus), a także fraszek (Epigrammata ex sententiis), w którym naśladował go Wincenty z Lérins . Znajdują się tu także fragmenty Eugippiusa (Excerpta ex operibus), które poza częstym używaniem, otworzyły drogę gatunkowi Testimonia divinae scripturae et Patrum Izydora z Sewilli oraz zbiorów fraz różnych autorów, których efektem było średniowieczne Libellus Scintillarum . Okres karoliński, zwłaszcza ze swoim zamiłowaniem do zbiorów, utorował drogę sententiae średniowiecznych mistrzów, którzy w swoim nauczaniu nie mieli do dyspozycji oryginalnych tekstów, lecz zbiory tekstów, zwane Tabulae lub Auctoritates, które obejmowały Wyjaśnienie. Po śmierci Augustyna Prosper z jednej strony odrzucił przypisywanie Augustynowi predestynacji ad mortem, z drugiej zaś bronił augustianowskiej perspektywy dotyczącej relacji między łaską Bożą a dobrem czynionym przez osobę. Wraz z nim jednak problem "predestynacji" zaczęto rozpatrywać nie tyle w augustianowskim kontekście łaski Chrystusa, ile w filozoficznej wizji poczęcia Boga jako przyczyny wszystkiego. Można w tym dostrzec pierwszy krok w kierunku koncepcji predestynacji opracowanej sto lat później przez Fulgencjusza z Ruspe (zm. 533). Fulgencjusz mówił jednak o "katolickim" odczytaniu Augustyna, które oczywiście wykraczało poza wszelkie możliwe znaczenie, jakie można nadać jego wypowiedziom (Ad Monimum : dictorum sancti Augustin… quid catholicus habeat intellectus de his quos ad interitum praedestinatos audemus [Słyszeliśmy o wypowiedziach św. Augustyna…, które intelekt katolicki utrzymuje na temat tych, którzy są skazani na zagładę]). Do IX w. (renesans karoliński), pozytywny odbiór Augustyna był kontynuowany w Cezariuszu z Arles, dotyczący teologii łaski i wolnej woli (Sobór Orański 529); w Cassiodorus dla sztuk wyzwolonych; u Eugippiusa, który dokonał syntezy dzieł Augustyna, zgromadziwszy w pewnym stopniu bibliotekę Hippony; u Boecjusza dla augustianów o tematyce trynitarnej i chrystologicznej; w wiktoriańskiej szkole egzegezy Pisma Świętego; w Alcuin za opracowanie programu studiów łączących sztuki wyzwolone i dary Ducha Świętego; oraz u Anzelma z Canterbury za teologię zjednoczoną z filozofią (fides quaerens intellectum). Dolne średniowiecze znało teologiczny augustianizm za pośrednictwem Petera Lombarda, kompilatora podręcznika teologicznego Sententiarum libri, tekstu scholastycznego najczęściej komentowanego przez wielkich mistrzów tamtego okresu, którego 90% składały się ze zdań Augustyna. Dzięki temu tekstowi Augustyn stał się niekwestionowanym mistrzem średniowiecznych szkół teologicznych, w tym mistrzów szkoły franciszkańskiej (m.in. Aleksander z Hales, Bonawentura z Bagnoregio), aż do Dunsa Szkota i Wilhelma z Ockham, mistrzów szkoły dominikańskiej - zwłaszcza Alberta Wielkiego - aż do św. Tomasza i mistrzów Uniwersytetu Paryskiego (np. Henryk z Gandawy). W kontekście angielskim sytuacja osiągnęła punkt, w którym w 1277 r. teolodzy R. Kilwardby i J. Peckham potępili doktryny Tomasza z Akwinu w imieniu Augustyna. Wraz ze św. Bernardem przyszedł duchowy augustianizm łaski i wolnej woli, prymatu miłości Bożej (De diligendo Deo) i postępowego ascetyzmu (stopnie pokory). Jeśli XIII w. był świadkiem powstania tomistycznego arystotelizmu, szkotyzmu, ockhamizmu itp., XIV w. znał augustianizm szkoły teologicznej pustelników św. Augustyna (OESA lub OSA). Założona przez Idziego z Rzymu - razem z Gilesem z Viterbo, Augustynem Triumphusem, Aleksandrem z San Elpidio, Wilhelmem z Cremony, Ugolino z Orvieto, Simone Fidati i Anglikiem Thomasem Bradwardine′em (zm. 1349) - rozwinęli tę "Szkołę Augustyna/Augustinsschule ", którą Grzegorz z Rimini nazwał via Augustini. Podkreślali wolę (theologia cordis) nad wiedzą (stosunek) - a tym samym wyższość teologii nad filozofią - teorię oświecenia, absolutną bezinteresowność gratia sanans, z wyłączeniem jakiejkolwiek zasługi de condigno ludzkiej wolności. W obszarze eklezjologii szkoła utrzymywała duchowy prymat Kościoła nad światową władzą polityczną, co rozwinęło się w "polityczny augustianizm", według słynnej formuły Arquillère′a. Humanizm zajął się Augustynem wraz z Petrarką (Secretum), Kuzanem (Docta ignorantia), Marsiliusem Ficinusem (De Christiana Religie) i hiszpańskim humanistą J.L. Vivesem, który napisał słynny komentarz na temat Miasta Bożego. W szczególności humanizm włoski doświadczył odrodzenia platonizmu poprzez augustianów klasztor Ducha Świętego we Florencji w fazie "augustynizacji", podczas gdy niemiecki humanizm chrześcijański kładł nacisk na kategorie ewangeliczne (devotio moderna). Okres drugi (od Soboru Trydenckiego 1563 do Soboru Watykańskiego II 1965). Wraz z szeroko dyskutowaną lekturą Augustyna przez Lutra, posttrydencki augustianizm utracił swój jednolity charakter, modulowany przez Kościół rzymski i podzielił się na augustianizmy katolickich szkół teologicznych: teologów kontrowersyjnych; szkoła augustianów (E. Noris, Gianlorenzo Berti, Belelli); augustianizmy Louvain i Paryża (pierwszy bardziej teologiczny, drugi bardziej duchowy: De Berulle, następnie Bossuet, Fénelon, Pascal, Malebranche, Blondel, Marcel); włoski augustianizm Vico, Giobertiego, Rosminiego, a w czasach późniejszych XX w. filozofia; augustianizmy powiązane z reformacją protestancką (odwoływano się do autorytetu Augustyna przeciwko prawowitej władzy Kościoła katolickiego) oraz z katolikami Michaelem Baiusem i Jansenem-Port-Royalem, potępionymi przez Kurię Rzymską. Luterska (1483-1546) antropologia człowieka jako peccator (iniustitia hominis, nie mogąc tego przezwyciężyć, może ująć jedynie iustitia Christi) doprowadziła do utożsamienia peccatum originis z concupiscentia, uznając tę ostatnią nie tylko za fomes peccati ale także grzech, odpowiednik pawłowego lex membrorum lub lex peccati; tezy te zostały potępione dekretami trydenckimi De iustificatione, de peccato Originali z 1547 r. Luterowe odczytanie homo peccator przypisywano św. Augustynowi. Później, wraz z baianizmem i jansenizmem, po potępieniu przez Rzym niektórych ich twierdzeń, pojawiła się prawdziwa nieufność w stosunku do czytania pism Augustyna; od tego momentu zaczął być uważany przez wielu, zwł. przez kontrowersji, bardziej ciężar, od którego należy się uwolnić, niż autor katolicki, za którym należy podążać. Do najważniejszych pism proponujących sprzeczne z Kościołem katolickim odczytanie Augustyna należą: Luter, Komentarz do Listu do Rzymian ("Ad romanos"); Baius (1513-1589), De prima hominis iustitia (1564); Jansen (1585-1638), Augustinus, seu doctrina SA de humanae naturae sanitate, aegritudine, medicina adv. Pelagianos et Massilienses (opublikowane pośmiertnie w 1640 r.). Poniżej znajdują się dwa teksty oddające ton trudności, jakie ci autorzy sprowokowali wśród chrześcijan i teologów. Luter napisał: "Bezbożne jest twierdzenie, że po grzechu (Adada) naturalne dobra pozostały nienaruszone, czy to w ludziach, czy w aniołach" [impie qui asseruerunt naturalia mansisse post peccatum integra, tam in hominibus quam daemonibus]; Jansen napisał później: "Łaska Adama wynika z faktu stworzenia; wynikało to z jego natury w jej zdrowym i integralnym stanie" [Gratia Adami est sequethe Creationis, et erat debita naturae sanae et integrae] . W tym kontekście interweniował Kościół rzymski, potępiając propozycję ruchu jansenistycznego, który odwoływał się do Augustyna aż do lekceważenia bulli papieskich: Ubi quis invenerit doctrinam in Augustino clare fundatam, illam Absolute potest tenere et docere, non respiciendo ad ullam Pontificis Bullam [ Tam, gdzie u Augustyna znajduje się jasna podstawa doktryny, trzymamy się jej i nauczamy z absolutnym autorytetem, bez względu na jakąkolwiek bullę papieską]. Najtrudniejszy okres augustianizmu przypada na XVII i XVIII w. Dziś augustianizm, nie tylko odzwierciedlając system teologiczny czy duchowy, jest jednak szeroko obecny w postmodernistycznych próbach przemyślenia na nowo osoby ludzkiej, a nie w precyzyjnej, świadomej refleksji. Jan Paweł II we wstępie do listu apostolskiego Augustinum Hipponensem, wydanego z okazji 1600. rocznicy nawrócenia św. Augustyna (386-1986), podsumowuje rolę obecności Augustyna w Kościele i proponuje nowe perspektywy: "Augustyn z Hippon, od chwili, gdy rok po swojej śmierci, został zaliczony przez mojego starożytnego poprzednika Celestyna I do "najlepszych nauczycieli Kościoła", jest stale obecny w życiu Kościoła oraz w świadomości i kulturze cały Zachód. Zatem do innych rzymskich papieży… Dołączyłem także swój głos do głosu moich poprzedników, wyrażając głębokie pragnienie, aby "studiowano i rozpowszechniano jego doktrynę filozoficzną, teologiczną i duchową, aby mógł ją kontynuować"… Jego magisterium w Kościele, magisterium, dodałem, pokorne i świetliste, które mówi przede wszystkim o Chrystusie i miłości". Na zakończenie Jan Paweł II potwierdził: "W jakiś sposób my wszyscy w Kościele i na Zachodzie czujemy się uczniami i synami [Augustyna] … Niech magisterium takiego lekarza i pasterza trwa nadal w Kościele i w świecie, dla dobra kultury i wiary".

AUDIENTIA EPISKOPALIS

I. Konstytucje kościelne i ustawodawstwo świeckie - II. Źródła kanoniczne i autorzy kościelni.

I. Konstytucje kościelne i ustawodawstwo świeckie. Św. Paweł, rozwijając przykazanie ewangeliczne (Mt 18,15), nawoływał chrześcijan, aby rozstrzygali spory wewnątrz wspólnoty, orzekając o sędzią jednego z siebie . Procedura ta, inspirowana wzorami żydowskimi, została przyjęta we wspólnotach chrześcijańskich, a wraz ze stopniową instytucjonalizacją religii chrześcijańskiej rolę arbitra i pojednacza przejął w sposób naturalny biskup, dysponujący władzą i najczęściej niezbędną wiedzą prawniczą. dla tego zadania. Konstytucje Didache (XV) i Konstytucje Apostolskie potwierdziły propozycję apostoła, podkreślając potrzebę zwracania się przez chrześcijan do trybunału biskupiego, a nie odwoływania się do władz cywilnych. Tego rodzaju osądy władz religijnych, choć potwierdzone źródłami, nie były oczywiście uregulowane ani usankcjonowane żadnym prawem cesarskim: audientia episcopalis pozostawała czymś w obrębie Kościoła i odpowiadała na żądania czysto religijne. Oceniając, biskup oparł się na lex christiana, które było zgodne z szeregiem dyscyplinarnych zasad moralnych wynikających z przykazań ewangelii. Od chwili ogłoszenia pokoju religijnego Konstantyn oficjalnie uznał audientia episcopalis, potwierdzając tę zasadę zawartą w konstytucji z 23 czerwca 318 r., która została doprecyzowana w reskrypcie cesarskim z 333 r. . W ten sposób cesarz nadał kolegium biskupów licitum pod każdym względem, a w szczególności przyznał biskupowi władzę decydowania, bez ograniczeń, o racjonalnych kwestiach et personae. Ilekroć jedna ze stron sporu prywatnego domagała się zwrócenia się do trybunału biskupiego, sędzia cesarski był zobowiązany bez wahania przyjąć tę propozycję: prowokację skierowaną do biskupa należało przyjąć nawet bez zgody drugiej strony; ostatecznie wyrok biskupa był prawomocny i nie można było się od niego odwołać. Biskupi mogli sądzić zarówno w sprawach cywilnych, jak i karnych; mogli oskarżać i osądzać poganina, heretyka lub schizmatyka; władza cywilna faktycznie zachowała jedynie prostą funkcję wykonawczą. Władza cesarska nie zwlekała z ponownym rozważeniem tych przywilejów i w roku 376 cesarze Walens, Gracjan i Walentynian podpisali konstytucję, na mocy której zastrzegli sprawy karne do kompetencji trybunałów świeckich i ograniczyli stosowanie episkopalne iudicium jedynie w sprawach cywilnych. Nowa interwencja (398) cesarzy Arkadiusza i Honoriusza wprowadziła zgodę obu stron jako warunek konieczny skierowania sprawy do trybunału biskupiego . W następnym roku Honoriusz, ze szczególnym zamiarem ograniczenia władzy biskupiej, która, jak podają źródła, ogromnie wzrosła , zarządził, aby wszelkie sprawy w sprawach wiary poddawać osądowi biskupa, zaś w sprawach cywilnych i karnych prawo rzymskie i wola sędziego cesarskiego należało szanować. Wraz z konstytucjami Arkadiusza, Honoriusza i Teodozjusza nastąpił powrót do większej autonomii trybunałów kościelnych: ustawodawca dopuścił możliwość odwołania się w apelację do trybunału biskupiego dla każdego, kto o to wystąpił, potwierdzając władzę kognitora kościelnego i że od jego wyroku nie przysługuje odwołanie. Cesarz Walentynian III wprowadził nową konstytucję, zapisaną jako Novella XXXV z dnia 15 kwietnia 452 r., w której potwierdził potrzebę zgody stron w celu przekazania sprawy do rozpoznania trybunałowi religijnemu, niezależnie od tego, czy stroną sporu było duchowieństwo czy świeccy, wykluczając tym samym skorzystać z privilegium fori. Walentyniana Nowela XXXV została uchylona w 460 roku przez cesarza Majoriana Nowelą XI. Audientia episcopalis została ponownie rozważona przez prawników za czasów Justyniana w piśmie Corpus Iuris Civilis (Codex repetitae praelectionis , De episcopali audientia et de Diversis capitulis). Zgodnie z konstytucjami 398 i 408 potwierdzono możliwość odwołania się do arbitrażu biskupiego w oparciu o porozumienie obu stron; w szczególności kwestia ta została poruszona w Novellae LXXXIII i LXXXVI, opublikowanych w 539 r.: ustawodawca zezwolił na odwoływanie się do trybunału biskupiego zarówno w sprawach cywilnych, jak i karnych, gdy ten ostatni dotyczył przestępstw w sprawach kościelnych i gdy jedna z dwóch stron sporu nie była w pełni zadowolony z wyroku sądu świeckiego. Niezwykle ważna była Nowela CXXIII z 546 r., w której cesarz bizantyjski, szanując instytucję privilegium fori, zwł. w sprawach, w których biskup był powodem lub pozwanym, poddawały orzeczenia biskupów zaskarżeniu, oferując zarówno duchownym, jak i świeckim pełne prawo do sądu cywilnego w celu potwierdzenia lub wykonania decyzji biskupa lub przekazania sprawy miejscowemu sędziemu.

II. Źródła kanoniczne i autorzy kościelni. Akty soborowe, które mamy oraz obszerne pisemne świadectwa ojców Kościoła pozwalają stwierdzić, że odwoływanie się do instytucji audientia episcopalis było praktyką zakorzenioną w życiu różnych wspólnot chrześcijańskich, zwłaszcza w okresie po ustawodawstwie Konstantyna. W niektórych swoich dziełach św. Augustyn, biskup Hippony, zaświadcza, jak uciążliwe były dla niego jego zadania sądownicze, stwierdzając, że prawie cały swój czas pochłaniał rozstrzyganie sporów między wierzącymi; starał się także określić zasadność swojej władzy prawnej, potwierdzoną zarówno tradycją, jak i przepisami cesarskimi, które czyniły wyroki biskupów całkowicie nieodwołalnymi. Ważnym tekstem poruszającym problem trybunałów kościelnych i w pewnym stopniu wyjaśniającym także modus agendi w sprawach cywilnych jest list wysłany przez Ambrożego, biskupa Mediolanu, do Marcellusa . Dysponujemy różnymi materiałami dowodowymi dotyczącymi legalnej działalności Ambrożego. Mamy także wiele dowodów z Kościoła wschodniego. Bazyle z Cezarei , Grzegorz z Nazjanzu i Jan Chryzostom świadczą o wielokrotnym zaangażowaniu w spory między wierny.

AUDYT OMNES AMANTESA Alfabetyczny hymn w rytmicznych septenarii trochaicznych na cześć Patricka, apostoła Irlandii. Zawarty w Antyfonarzu z Bangor pod tytułem Ymnum Sancti Patrici do użytku w liturgii, obecnie uważa się, że jest dziełem Colmana Alo (zm. 611), podczas gdy tradycyjnie uważano go za dzieło: Secundinus ( zm. 447), syn "Lombardzkiego" Restituto i siostry Patryka, być może jeden z duchownych, którzy przybyli do Irlandii z kontynentu w V w.; jest on upamiętniany lokalnie jako święty 27 listopada.

AUGUSTALIS Afrykanin Pierwszym autorem kościelnym, który pozostawił pomoc do obliczania Wielkanocy, był Augustalis. Skomponował laterculus, czyli stół wielkanocny, podając datę obchodów Wielkanocy w latach 213-312. Użył 84-letniego cyklu wielkanocnego; być może powrócił do niego zwyczaj wskazywania każdego 1 stycznia wieku księżyca (Epakt) i dnia tygodnia. Zaproponował także saltus lunae co 14 lat. Jego dzieło zaginęło, ale jego podstawowe instrukcje można wywnioskować z informacji w anonimowym Computus Carthaginensis, a w 455, napisane w 16 roku panowania króla Genserica . Ponieważ był wychwalany jako sanctissimae memoriae (I, 8), prawdopodobnie był biskupem stolicy afrykańskiej; nazywany jest także litarum… scientia praeditus et kalkulacja arte peritus. Cykl Augustalisa, szeroko stosowany w Afryce aż do końca IV w., był kontynuowany i poprawiany przez Agriustię; Kościół Rzymski również musiał z niego korzystać aż do końca III w.

Augustyn z Akwilei (408-434) Następca św. Chromatiusa jako biskup Akwilei. Jego aktywność jest nam znana jedynie z powodu pelagiańskiej herezji. Wydaje się, że w rzeczywistości był on odbiorcą Libellus fidei grupy biskupów i duchownych północnych Włoch, protestujących przeciwko pewnym posunięciom, które Augustyn, metropolita Akwilei, podjął w poszanowaniu zarządzeń dworu Rawenny i dokumentu (Tractoria, 418), w którym papież Zosimus potępił herezję pelagiańską i jasno przedstawił doktrynę katolicką. Istnieją wątpliwości co do tego, do kogo adresowany jest Libellus fidei, jest jednak bardzo prawdopodobne, że tak jak Pelagianie z południowych Włoch zwrócili się do Rufusa z Tesaloniki, tak pelagowie z północy próbowali pozyskać metropolitę Akwilei.

Augustyn z Canterbury (zm. 604) Przeor klasztoru św. Andrzeja na Górze Celiańskiej został wybrany przez Grzegorza w 596 roku na przywódcę misji ewangelizacyjnej Anglosasów w Anglii. Po dotarciu do Prowansji misjonarze stracili ducha i wrócili do Rzymu, ale Grzegorz ich zachęcił i ponownie wysłał. Augustyn wylądował ok. Wielkanoc 597 u ujścia Tamizy w hrabstwie Kent, którego król Ethelbert poślubił frankońską księżniczkę Bertę, chrześcijankę. Okoliczność ta ułatwiła pracę Augustyna; w krótkim czasie mógł donieść Grzegorzowi o chrzcie 10 000 kątów. Beda opowiada nam o chrzcie króla kilka miesięcy po przybyciu Augustyna, ale nie jest to pewne. Poinformowany o tych sukcesach Grzegorz wysłał Augustynowi paliusz arcybiskupi wraz z nowymi instrukcjami i wszelkiego rodzaju posiłkami. Zamiarem było, aby powstająca prowincja kościelna została w przyszłości podzielona na dwie prowincje z siedzibą w Londynie i Yorku, ale upłynęło trochę czasu, zanim udało się zrealizować ten plan. W międzyczasie Augustyn, obecnie arcybiskup Canterbury pod Londynem, rozszerzył zakres swojej działalności na południową Anglię, gdzie wprowadził panowanie benedyktynów, a za Tamizą, wśród wschodnich Sasów. Jego kontakty (602 lub 603) z Brytyjczykami z Walii zakończyły się niepowodzeniem; w większości byli już schrystianizowani, lecz wyznawali celtyckie praktyki, które w kilku punktach były sprzeczne z Rzymem. Niektórzy biskupi brytyjscy rozmawiali z Augustynem, ale nie ufali mu po części dlatego, że pracował wśród anglojęzycznych Sasów, zaciekli wrogowie brytyjskich Celtów, nie chcieli uznać go za prymasa Anglii, a tym bardziej zaakceptować obrządek rzymski dotyczący celebracji Wielkanocy i chrztu. Zmarł tam wkrótce potem, 26 maja 604 r.

Augustyn z Hippony (354-430)

I. Życie - II. Człowiek - III. Jego myśl.

Życie. To, co wiemy o jego życiu, wywodzi się z jego "pierwszych spowiedzi", czyli Dialogów Cassiciacum; z Wyznań, jego najsłynniejsze dzieło, o określonej wartości autobiograficznej, a także teologicznej, filozoficznej, mistycznej i literackiej; z jego "ostatnich spowiedzi", czyli Retrakcji, pisanych pod koniec jego życia (426-427), bogaty w informacje dokumentalne, teologiczne i autobiograficzne. Jego przemówienia 355 i 356 opowiadają nam o codziennym życiu, jakie prowadził w domo episcopi. Żywot św. Augustyna Possydiusza opisuje "życie" i "zwyczaje" Augustyna jako biskupa z wyczuciem historycznym i trzeźwym stylem. To, co wiemy o jego pismach, wywodzi się z Retraktacji, oryginalnego dzieła zawierającego rachunek sumienia lub krytyczną rewizję wszystkich jego dzieł (opuscula in libris), w którym wskazuje temat, porządek chronologiczny, poprawki do wprowadzenia lub interpretację. dane (nie miał czasu na przeglądanie opuscula in epistolis [listów] i opuscula in tractatibus [kazań]); z Indiculum Possydiusza, niekompletny i miejscami nieprecyzyjny, ale bezcenny; oraz z samych rękopisów, z których prawie wszystkie przetrwały pomimo ich ilości i rozmiaru. Na podstawie tych źródeł możemy zrekonstruować jego życie i udokumentować jego pisma. Od narodzin do nawrócenia (354-386). Urodzony w Thagaste (Numidia), 13 listopada 354 r., syn (być może najstarszy) Patriciusa, drobnego właściciela ziemskiego i radnego miejskiego, oraz Moniki, bardzo pobożnej chrześcijanki. Miał brata Navigiusa i siostrę o nieznanym imieniu. Był Rzymianinem pod względem języka, kultury i uczuć, jeśli nie z pochodzenia; studiował w Thagaste, Madaura i Kartagina. Augustyn nauczał retoryki w Kartaginie, następnie w Rzymie i Mediolanie. Opanował język i kulturę łaciny, ale nie znał dobrze greki i rozumiał niewiele lub wcale punickiego. Otrzymawszy chrześcijańskie wychowanie, w intencji zawsze pozostał chrześcijaninem. W wieku 19 lat, czytając Hortensjusza Cycerona, nawrócił się w stronę umiłowania mądrości, której rozczarowany Pismem, wkrótce potem poszukiwał u Manichejczyków, z trzech podstawowych powodów: dla mądrości, której obiecali uczyć samym rozumem, bez odwoływania się do autorytetu wiary; za przyłączenie się do Chrystusa, za którego uczniów się podawali; i za radykalne rozwiązanie problemu zła. W ciągu kilku dni stał się zaciekłym antykatolikiem i wiernym manichejczykiem. Choć nie bez zastrzeżeń, przyjął metodę Maniego, pobożność i metafizyczne założenia: materializm, dualizm i panteizm. Odkrywając po dziewięciu latach słabość systemu manichejskiego, zwrócił się ku sceptycyzmowi: jego ruch oddzielenia się od wiary katolickiej, rozpoczęty pod pretekstami racjonalistycznymi, zakończył się tym samym aktem nieufności wobec rozumu. Jego droga powrotna rozpoczęła się w Mediolanie, w wieku 32 lat. Przepowiadanie Ambrożego przywróciło mu zaufanie do katolickiego nauczania na temat interpretacji Pisma Świętego i objawiło mu duchowe pojęcie duszy i Boga. Pokonał sceptycyzm, uznając jego błąd w metodzie (nie rozumu czy wiary, ale rozumu i wiary) i przyjmując autorytet Kościoła, gwaranta i interpretatora Pisma Świętego, jako "gwiazdę północną", której można się powierzyć. Pokonał materializm, odkrywając przy pomocy platoników wewnętrzne światło i prawdziwe pojęcie zła. Przezwyciężył naturalizm i rozwiązał nowy problem, który się dla niego pojawił, a mianowicie problem mediacji, czytając św. Pawła i rozpoznając w Jezusie Chrystusie Pośrednika łaski i Odkupiciela. Na tym zakończył się jego powrót do wiary katolickiej. Jednakże wraz z przywróceniem wiary na nowo pojawił się problem, który pojawił się po raz pierwszy w wieku 19 lat, dotyczący konkretnego sposobu przeżywania poszukiwania mądrości lub życia - to samo dotyczy obecnie Augustyna - ideałem chrześcijańskim. Po wahaniach i zmaganiach postanowił porzucić wszelkie ziemskie aspiracje, łącznie z małżeństwem, i całkowicie poświęcić się temu ideałowi. W ubiegłym stuleciu nawrócenie Augustyna było przedmiotem wielu dyskusji. Z tych badań, jeśli chce się pozostać wiernym źródłom, należy, jak sądzę, wyciągnąć wniosek, że: (1) Wyznania mają także wartość historyczną, choć w nich należy uwzględnić fakty narracyjne (inne niż w Dialogach). odróżnione od oceny narratora, którym jest Augustyn, już biskup; (2) nawrócenie na wiarę katolicką, a raczej powrót do niej, widziane nie w kontraście, lecz w zgodzie z celem mądrości wskazanym przez platoników; (3) że przywiązanie do charakterystycznego motywu wiary i władzy Kościoła miało miejsce przed lekturą tych filozofów, choć ich treść była wciąż "niejasna i wahała się poza jakąkolwiek rozsądną miarą doktryny"; (4) lektura Platonicorum libri wiosną 386 r. doprowadziła do odkrycia przez Augustyna spirytyzmu neoplatońskiego, co pozwoliło mu przezwyciężyć materialistyczną koncepcję Boga i duszy oraz pojęcie zła materialnego, które odziedziczył z manichejskiego doświadczenia . Ale dopiero późniejsza lektura św. Pawła, z cennymi wyjaśnieniami księdza Simplicianusa, doprowadziła go do poznania boskiej i ludzkiej natury Chrystusa oraz soteriologicznego znaczenia jego ofiary. Jego nawrócenie do Chrystusa dopełniło się zatem na początku sierpnia, kiedy zdecydował się całkowicie poświęcić Chrystusowi, wyrzekając się ziemskich nadziei i małżeństwa. Od nawrócenia do kapłaństwa (386-391). Po zakończeniu roku akademickiego Augustyn w końcu znalazł czas i środki na czytanie książek autorów chrześcijańskich, takich jak Marius Victorinus i Ambroży, co pomogło mu pogłębić wiarę chrześcijańską, o czym świadczą dialogi spisane w Cassiciacum (prawdopodobnie współczesne Cassago ) w ostatnich miesiącach roku. W marcu 387 opuścił rekolekcje w Cassiciacum i wrócił do Mediolanu, gdzie odbył katechezę Ambrożego i został przez niego ochrzczony w noc Wielkiej Soboty, 24-25 kwietnia. Postanowił wrócić z rodziną do Afryki, aby tam wprowadzić w życie "święty cel", jakim jest wspólne życie w służbie Bożej. Jego matka zmarła w Ostii w czasie podróży i wrócił do Rzymu, gdzie przebywał przez 8-10 miesięcy, interesując się życiem monastycznym, wyjeżdżając ponownie do Afryki po lipcu lub sierpniu 388 (śmierć uzurpatora Maksyma), osiedlając się w Thagaste, gdzie "wraz z tymi, którzy byli z nim zjednoczeni, żył dla Boga… i nauczał obecnych i nieobecnych poprzez przemówienia i księgi" (Possidius). Napisał wiele książek w Cassiciacum, Mediolanie, Rzymie i Thagaste, wszystkie z wyjątkiem dwóch na temat filozofii chrześcijańskiej. Argumenty toczą się wokół następujących tematów: pewność (Acad.), błogosławieństwo (Beat.), porządek rzeczy i zło , nieśmiertelność duszy , wielkość dusza , zło i wolna wola (Lib.), encyklopedia sztuk wyzwolonych, która zakończyła De grammatica (zagubiona) i De musica (o rytmie). Napisał także dwa dzieła przeciwko Manicheuszom: porównanie katolickiej i manicheskiej doktryny moralnej oraz alegoryczną interpretację Księgi Rodzaju. Później, ok. 390 napisał krótkie arcydzieło o religii prawdziwej, De vera Religie, które zawiera w nowatorskiej formie wiele idei Państwa Bożego. Od kapłaństwa do biskupstwa (391-396). W 391 r. udał się do Hippony, aby "szukać miejsca na założenie klasztoru i zamieszkania z braćmi" i był tam zaskoczony kapłaństwem, które przyjął niechętnie, aby nie sprzeciwiać się wola boska. Założył klasztor i żył w nim zgodnie z planem, jako kapłan i mnich, w ascezie i nauce "według sposobu i reguły ustalonej za czasów apostolskich" (Possidius, 5). Z woli biskupa, wbrew praktyce afrykańskiej, pełnił on zadanie głoszenia . W 395, a według innych 396 został konsekrowany na biskupa koadiutora, a w 397 miał już wyłączne kierownictwo diecezji. Następnie opuścił klasztor świeckich, który stał się "seminarium" księży i biskupów dla całej Afryki (Possidius, 11), i wycofał się in domo episcopi, który przekształcił w klasztor, klasztor kleryków (Hipotona ) . Aby dopełnić swoją formację teologiczną, którą uznał za niedoskonałą , pogrążył się w studiowaniu Pisma Świętego i Ojców Kościoła. Zmierzył się z problemem wiarygodności wiary katolickiej , wygłosił ważne przemówienie na temat wiary i wyznania wiary przed soborem totius Africae (Fide symb.), zajął się moralnością i duchowością biblijną , a także, z niewielkim sukcesem, z soteriologią Pawłową i Genesis. W międzyczasie kontynuował spór manichejski poprzez spór z Fortunatusem i dwoma dziełami: De duabus an. i Contra Adimantum Man.; włączył się także w kontrowersję donatystyczną popularną piosenką i zaginionym dziełem: Contra Ep. Donati . Od biskupstwa do śmierci (396-430). Wraz z objęciem biskupstwa wzrosła aktywność duszpasterska i literacka Augustyna, a także wzrosło jego rozumienie doktryny chrześcijańskiej. Jego działalność duszpasterska dotyczyła (1) Kościoła w Hipponie, do którego należał i czuł się związany: głoszenia kazań (dwa razy w tygodniu - w sobotę i niedzielę - a często przez większą liczbę dni z rzędu, nawet dwa razy dziennie), audientia episcopalis, które mogło trwać cały dzień, opieka nad ubogimi i sierotami, formacja duchowieństwa, organizacja klasztorów męskich i żeńskich, zarządzanie dobrami kościelnymi (zadanie nie kochane, ale tolerowane), odwiedzanie chorych; (2) Kościół afrykański: udział w dorocznych soborach, częste wyjazdy na zaproszenie kolegów lub w odpowiedzi na potrzeby kościelne; (3) Kościół powszechny: kontrowersje dogmatyczne, odpowiedzi na zapytania, książka za książką na temat najszerszej gamy pytań mu proponowanych i narzucanych. Jako biskup kontynuował spór z manichejczykami: obalił prolog tzw. listu zasadniczego Mani ; spierał się z Feliksem o stworzenie i pochodzenie zła; pisał o ontologicznym dobroci rzeczy; udzielił Faustowi odpowiedzi na temat harmonii ST i NT, Secundinusowi na temat niezmienności Boga, natury zła i stworzenia ex nihilo (sekunda), co Augustyn uznał za swoje najlepsze dzieło antymanichejskie. Kontynuował także kontrowersje donatystyczne, ukazując historyczną i teologiczną niespójność schizmy i odpowiadając na jej obrońców: Parmenian , Petilian , Cresconius; wyjaśnił ważność chrztu udzielanego przez heretyków (Chrzt); udowodnił powszechną jedność Kościoła z tekstami biblijnymi ; była duszą wielkiej debaty katolicko-donatystycznej z 411 r., podsumowującej jej późniejsze Akty i wystosowującej apel do donatystów o jedność ; napisał podręcznik dla hrabiego Bonifacego na temat historii donatyzmu, interwencji praw cesarskich, dobroci Kościoła, który wzywa i przyjmuje błądzących . Jeśli sukces uśmiechnął się do jego pracy, to dlatego, że "wiedział, czego chce i uciekł się do niezbędnych środków; wiedział, jak pozyskać niezbędnych sojuszników i pociągnąć ich za sobą w zwycięskiej kampanii, której był duszą" (Monceaux). Kontrowersje wokół donatystów nie zakończyły się wraz z rozpoczęciem kontrowersji pelagiańskich. Augustyn nie był pierwszym ani jedynym, który interweniował, ale jego "ostra, pozytywna, wytrwała" krytyka zadecydowała o losach pelagianizmu (De Plinval). Kontrowersje w naturalny sposób dzielą się na dwa okresy, jeden objaśniający, drugi polemiczny. W pierwszym przypadku ton jest spokojny i przyjazny, bez wymieniania nazwisk lub, jeśli są wspomniane, z wyrazami szacunku; w tym ostatnim ton jest ostrzejszy, szczególnie pod koniec. Dzieło pierwsze, fundamentalne, objaśnia teologię odkupienia i chrztu, grzechu pierworodnego i łaski oraz odpowiada na trudności Pelagian ; druga, również zasadnicza, wyjaśnia relacje pomiędzy prawem (literą) a łaską (duchem) oraz wyjaśnia pojęcie wolności chrześcijańskiej . Następnie odpowiedział, nie wymieniając jego imienia, na De natura Pelagiusza, wykazując, że aby nie zawieść krzyża Chrystusa, należy bronić nie tylko natury, ale także łaski, która naturę uzdrawia i uwalnia; odpowiedział także na Definitions Caelestiusa, zaprzeczając impekantii i utrzymując niedoskonałość ludzkiej sprawiedliwości, nawet wśród świętych. Po rozgrzeszeniu Pelagiusza na Synodzie Palestyny, Augustyn napisał dzieło, w którym wykazał, że Pelagiusz został rozgrzeszony, ale pelagianizm potępiony. Wkrótce potem interweniował, aby wyjaśnić dwuznaczność, poprzez którą Pelagianie mówili o wdzięku i oryginalności grzechu. Napisał także 4 książki, aby wyjaśnić błędy młodego biskupa Wiktora i bronić jego własne oscylacje pomiędzy kreacjonizmem a duchowym traducjanizmem. Wraz z potępieniem pelagianizmu przez traktoria Zosimusa rozpoczęła się faza polemiczna, która trwała od Contra duas Ep. Pel. i De nuptiis et concupiscentia na dwie odpowiedzi na Juliana z Eclanum: 6 ksiąg Contra Iulianum i 6 Contra secundam Iuliani responsionem, przy czym to ostatnie dzieło nie zostało ukończone z powodu jego śmierci. Kolejna kontrowersja związana ze sporem pelagijskim powstała wśród mnichów z Hadrumetum (Afryka) i Marsylii (Galia) w kwestiach łaski/wolności i predestynacji. Na pierwsze pytanie Augustyn odpowiedział De gratia et libero arbitrio, w którym wykazał na podstawie Pisma Świętego potrzebę niezachwianego trzymania się dwóch prawd: wolności i łaski; oraz De correptione et gratia (kluczowe dzieło w systemie augustianów), w którym porusza tematykę predestynacji i skuteczności łaski, odmienną przed i po grzechu pierworodnym. Na drugie odpowiedział De praedestinatione sanctorum i De dono perseverantiae, w których wykazał, że początek wiary i ostateczna wytrwałość są darami Boga. Oprócz tych kontrowersyjnych dzieł było wiele innych: egzegetycznych, moralnych, duszpasterskich, filozoficzno-teologicznych. Wśród dzieł egzegetycznych: De doctrina christiana, ważne dla zasad hermeneutyki i przepowiadania sakralnego oraz syntezy dogmatycznej opartej na uti ("użytkowanie") i frui ("radość"); De bono coniugali i De sancta virginitate na temat relacji między dobrocią małżeństwa a doskonałością dziewictwa konsekrowanego; De catechizandis rudibus, podręcznik katechezy bogaty w wiedzę pedagogiczną; De fide et operibus, o relacjach między wiarą a uczynkami; Contra mendacium, o niedopuszczalności kłamstwa; De cura pro mortuis gerenda - o czci zmarłych; De opere monachorum, o obowiązku pracy fizycznej dla mnichów nie zajmujących się nauką ani apostolstwem kapłańskim itp. Wśród dzieł filozoficzno-teologicznych oprócz podręcznika dogmatyki (Enchiridion ad Laurentium) i traktatów o widzeniu Boga i obecności Boga , jego trzy słynne dzieła to: Wyznania, De Trinitate i Miasto Boże. Mniej znany, ale nie mniej ważny, był De Genesi ad litam. O najsłynniejszym dziele Augustyna, Wyznaniach, mówi się, że fascynuje nie tylko ze względu na wartość autobiograficzną i literacką, ale także ze względu na zawarte w nim refleksje na temat zła, stworzenia, czasu, łaski i drogi duszy do Boga. De Trinitate, główne dzieło dogmatyczne Augustyna, wywarło decydujący wpływ na zachodnią teologię trynitarną. Dla celów teologicznych i duchowych objaśnia doktrynę biblijną, teorię relacji, "psychologiczne" wyjaśnienie człowieka jako obrazu Trójcy, osobowe właściwości Ducha Świętego, miłość i komunię Ojca i Syna . Miasto Boże, jego arcydzieło, to dzieło apologetyczne i dogmatyczne składające się z 2 części, 5 działów i 22 ksiąg. Augustyn odpowiada na pogańskie oskarżenia, objaśniając doktrynę chrześcijańską o początkach, postępie i wiecznych losach obu miast, które opierają się na dwóch miłościach - własnej i Bożej - zmieszanych w procesie historycznym, ale rozdzielonych w wiecznym zamieszkiwaniu . Wreszcie 12 ksiąg De Genesi ad litam, ważnych dla wyjaśnienia pierwszych trzech rozdziałów Księgi Rodzaju, a także dla jej doktryny antropologicznej (księgi 6, 7, 10), teorii jednoczesnego stworzenia i idei nowatorskich. Do dzieł tych należy dodać jego korespondencję (na najróżniejsze argumenty: filozoficzne, teologiczne, egzegetyczne, historyczne, duchowe, autobiograficzne; wydanie maurystowskie obejmuje 270 listów [52 do Augustyna i 9 jego zawartych w opuscula in libris]; później opublikowano kolejnych 6, a ostatnio kolejne 29); także przemówienia, w trzech grupach: Traktaty o Ewangelii Jana (124 traktaty o ewangelii, 10 o 1 Liście Jana); Ekspozycje Psalmów (ogromne dzieło bogate w doktrynę duchową, jedyne kompletne patrystyczne przedstawienie Psalmów); Właściwe Kazania, owoc prawie 40 lat głoszenia, o treści biblijnej, liturgicznej, hagiograficznej i innej. Z trzech, czterech tysięcy, tylko ok. Przetrwało 570, w tym nowe odkrycia. Augustyn zmarł w Hipponie 28 sierpnia 430 r.

II.Człowiek. Oceniając tę niezwykłą działalność, musimy pamiętać, że Augustyn był od razu: filozof, teolog, mistyk, poeta, mówca, polemista, pisarz i pastor, przymioty, które uzupełniały się i czyniły z niego człowieka, "z którym nikt, a już na pewno bardzo niewielu, nie może się równać spośród tych, którzy rozkwitli od początków dziejów rodzaju ludzkiego aż po dzień dzisiejszy" (Pius XI). Jest filozofem, co prawda twórcą filozofii chrześcijańskiej, ale nie myślicielem zimnym: zna drogi ducha i opisuje je z głębią i pasją; teolog, który dokonał wielkiego postępu w zrozumieniu dogmatów chrześcijańskich - trynitarnych, chrystologicznych, soteriologicznych, eklezjologicznych, sakramentalnych, eschatologicznych - ale posiadający głębokie wyczucie tradycji i pełne poddanie się Katolice; mistyk, który jest także pastorem; mistrz, który uważa się za ucznia, a nawet współucznia Chrystusa z wiernymi; z głodem poznania Pisma Świętego, całego Pisma Świętego, quae Christum narrat et dilectionem monet: po przeczytaniu i zgodnie z żywą i modlącą się tradycją Kościoła pragnie ją wiernie i jasno wyłożyć, nie chcąc nic od siebie mówić, przekonany, że oznaczałoby to mówienie kłamstwa . Uwielbiał debatować w Kościele, gdzie jedynym zwycięstwem musi być prawda (ubi victoria veritas), debatując "ze świętą pokorą, z katolickim pokojem, z chrześcijańską miłością" . Kościół katolicki zawsze uważał Augustyna za jednego ze swoich największych lekarzy. Celestyn I broniłem jego pamięci, zaliczając go do "największych nauczycieli", podobnie jak ja wielu innych papieży do naszych czasów. Wiele soborów - Trydencki, Sobór Watykański I i Sobór Watykański II - szeroko czerpało z jego doktryny i samych jego słów, pokazując, że doktryna ta nie była doktryną Augustyna, ale Kościoła, a zatem Kościół uznaje ją za swoją własną. Teolodzy, zwłaszcza św. Tomasz z Akwinu, zawsze przywiązywali dużą wagę do jego nauczania. To prawda, że był on różnie interpretowany, ale nie jest to oznaką niejasności, lecz raczej tego, że interpretatorzy kierują się interesem chwili lub obiektywną trudnością problemów. Augustyn nie jest autorem nieznanym, ale nie jest też łatwym z wielu powodów: głębi myśli, ilości dzieł, różnorodności języka, niesystematycznego charakteru i ewolucji jego doktryny. Tylko ci, którym uda się przezwyciężyć wszystkie te trudności, odnajdą prawdziwego Augustyna, który jest zawsze żywy w swoich dziełach (Possidius, Życie 31,8). W każdym razie nauczanie Kościoła katolickiego, którego chciał być pokornym interpretatorem (Quid sum? Numquid Catholica ego sum? Wystarczające mihi ut in ea sim), pozostaje najlepszym kluczem do zrozumienia jego myśli.

III. Jego myśl. W tym ustawieniu nawet szybka synteza byłaby niemożliwa. Wystarczy kilka linijek pod trzema hasłami: filozoficznym, teologicznym i duchowym. Filozoficzny. Pierwszym problemem, który studiował i rozwiązał Augustyn, był związek między rozumem a wiarą, dwiema "siłami", które prowadzą nas do poznania . Rozwiązanie streszcza się w podwójnej maksymie: crede ut intellegas i intellege ut credas. Pierwsza opiera się na trudności i mnogości problemów, które należy rozwiązać, aby nadać życiu pewien i mądry kierunek; po drugie, na tym, że nikt nie wierzy, "jeśli najpierw nie pomyślał, że powinien wierzyć" , i rzeczywiście to rozum wskazuje nam, "komu mamy wierzyć" . Pewny współpracy rozumu z wiarą, studiował wielkie tematy myśli ludzkiej, które sprowadził do dwóch - Boga i człowieka - i stworzył filozofię "chrześcijańską" , co jest zarówno filozofią, jak i czymś nowym: nowym w stosunku do filozofii platoników, których preferował , ale którego "wielkim błędom" sprzeciwiał się , zwł. te dotyczące stworzenia , preegzystencji duszy , nienaturalnego i gwałtownego zjednoczenia duszy z ciałem oraz cykliczną i metempsychotyczną teorią historii , że uważał magna deliramenta tych wielkich filozofów . Pomogły także pewne nauki biblijne dotyczące rozumu pobudzanie jego badań filozoficznych: stworzenie rzeczy i człowieka na obraz Boży ; pojęcie Boga jako istoty samoistnej (Ego sum qui sum); poznawalność Stwórcy poprzez stworzenia . Augustyn wyznaje trzy zasady: (1) wewnętrzność, na której się upiera, aby utwierdzić postrzeganie prawdy przez umysł ("prawda żyje w wewnętrznym człowieku": wer. rel. 39,72) oraz gwarancja pewności (Si fallor, suma); (2) uczestnictwo, z którego wywodzi się stworzenie ("Każde dobro albo jest Bogiem, albo pochodzi od Boga") i boski egzemlaryzm ("Rzeczy indywidualne zostały stworzone według ich poszczególnych idei") ; (3) niezmienność, która odróżnia stworzenia od Stwórcy, gdyż "jedynym prawdziwym, autentycznym, autentycznym bytem jest byt niezmienny" , ipsum esse , zostaje stworzone wszystko, co zmienne: "Niebiosa i ziemia ogłaszają, że zostały stworzone, mutantur enim atque wariantur" . Oświecony tymi zasadami Augustyn studiował tematykę Boga i człowieczeństwa, pierwszego, aby zrozumieć drugiego ("Bóg jest przyczyną bytu, światłem poznania, źródłem miłości"), a drugie, żeby zrozumieć pierwsze. Rzeczywiście wstąpił do Boga wychodząc od człowieka, który jest, myśli i kocha (a więc na potrójną drogę: bytu, wiedzy i miłości), a tajemnicę Trójcy Świętej zilustrował studiując jej obraz w naturze ludzkiej . Natura ludzka jest "wielką otchłanią", której głębię bada i "wielkim problemem", zwłaszcza z powodu obecności zła, którego rozwiązania szuka rozumem, a nie uznając go za kompletne i zadowalające, przez wiarę. Jego punktem wyjścia jest kompozycja duszy i ciała, która jest głęboka, wręcz tajemnicza i stanowi człowieczeństwo. Ogólnie rzecz biorąc, są trzy wielkie problemy filozofii augustianów, narzucone przez naturę ludzką, z trzema wielkimi rozwiązaniami: stworzenie, oświetlenie i błogosławieństwo. Augustyn rozwija je i broni przed błędami platoników: (1) stworzenie ex nihilo i wolność (w czasie), (2) oświecenie (nie przypomnienie), które nadaje ideom ich pewność i uniwersalną wartość, (3) błogosławieństwo, które poprzez swoje natura (jeśli nie jest wieczna, nie jest błogosławieństwem), wyklucza cykliczną ideę platoników. Teologiczny. Myśl teologiczna Augustyna podąża metodą obejmującą przylgnięcie do władzy nauczycielskiej Chrystusa, pragnienie poznania treści wiary (intellectum valde ama), poczucie tajemnicy ("lepsza wierna nieświadomość niż wiedza pochopna") oraz przekonanie o oryginalności chrześcijaństwa, czyli o depozytio fidei, którego należy strzec i w razie potrzeby bronić. Autorytet Chrystusa objawia się zatem: (1) w Piśmie Świętym, które jest duszą teologii; (2) w tradycji apostolskiej, choć powszechnej i starożytnej ; oraz (3) w kościele, który ustala kanon Pisma Świętego ("Nie wierzyłbym w ewangelię, gdyby nie skłoniła mnie do tego władza Kościoła katolickiego"), przekazuje tradycję i interpretuje jedno i drugie. Kierując się tą metodą Augustyn pogłębił swoje zrozumienie tajemnic chrześcijańskich, powodując wielki postęp w dogmatach. Ponieważ nie możemy tutaj streścić całej jego myśli, skupimy się na eklezjologii i soteriologii, dwóch tajemnicach, w zrozumienie których jego wkład był największy. W sporze donatystycznym oraz w Mieście Bożym rozwinął koncepcję Kościoła jako (1) wspólnoty wiernych zbudowanej na fundamencie apostołów; (2) wspólnota sprawiedliwych pielgrzymów na świecie, od Abla aż do skończenia czasów; oraz (3) wspólnota predestynowanych, żyjących w błogosławionej nieśmiertelności. Pierwszą z nich jest communio sacramentorum, w której pod przewodnictwem biskupów , soborów i Sedes Petri , dobrzy i źli są zjednoczeni, przy czym świętość pierwszego nie zostaje skażona przez drugą, chociaż sakramenty, ze względu na swoją chrystologiczną naturę, są również ważne, choć nie owocne, poza prawdziwym Kościołem. Drugim jest communio iustorum, które było obecne także przed Chrystusem, ale nie bez Chrystusa, w napięciu eschatologicznym. Trzecim jest communio praedestinatorum, składające się z tych, którzy stanowią chwalebne królestwo Boże, ale "również teraz Kościół jest królestwem Bożym i królestwem niebieskim" . W sporze pelagiańskim rozwinął teologię odkupienia, usprawiedliwienia i łaski uczynkowej, a także śmierci, pożądliwości, chrztu niemowląt i solidarności ludzkiej (z Adamem i Chrystusem). Kluczem do zrozumienia jego doktryny jest krzyż Chrystusa, którego znaczenia i skuteczności chciał bronić: ne evacuetur crux Christi . O odkupieniu, które jest konieczne, ponieważ bez Chrystusa Odkupiciela nikt nie został i nigdy nie byłby uwolniony; obiektywna, ponieważ nie polega tylko na przykładzie, ale także na odpokutowaniu za grzechy i pojednaniu z Bogiem; powszechnego z faktu, że wszyscy bez wyjątku zostali odkupieni, wyprowadza powszechność i naturę grzechu pierworodnego, który nie polega na naśladowaniu, jak twierdzili Pelagianie, ale na rozmnażaniu się i jest przekazywany wszystkim wraz z samą naturą ludzką, która znajduje się w stanie upadku z powodu grzechu pierwszego człowieka . Z tego powodu wszyscy ludzie potrzebują usprawiedliwienia w Chrystusie. Usprawiedliwienie powoduje odpuszczenie grzechów, czyli plena et tota, tota et Perfecta i odnowę wewnętrzną, która rozpoczyna się tu na ziemi i staje się doskonała po zmartwychwstaniu, kiedy nie tylko grzech, ale ustanie także "śmiertelność" i "niemoc". Aby jednak osiągnąć usprawiedliwienie i wytrwać w nim, potrzebujemy łaski Bożej, która nie polega na stworzeniu, jeśli można to nazwać łaską, ani tylko na prawie Bożym lub na odpuszczeniu grzechów, ale "na natchnieniu miłości, przez którą możemy czyńcie z miłością to, co wiemy, że powinniśmy czynić" . Augustyn broni konieczności, skuteczności i bezinteresowności tak rozumianej łaski. Uczy nas obrony wolności i łaski, ponieważ Chrystus, według Pisma Świętego, jest zarówno Zbawicielem, jak i Sędzią; nalega, abyśmy trzymali się obu tych prawd nawet wtedy, gdy nie widzimy ich harmonii, co dla wszystkich jest pytaniem trudnym i zrozumiałym dla nielicznych; wskazuje na "słodką hojność miłości" jako sposób na ich pojednanie: łaska nie jest nie do odparcia woli, ale pomaga woli oprzeć się pokusom. Wreszcie, w odniesieniu do tajemnicy przeznaczenia, której głębię docenia, podkreśla darmowość zbawienia, którego jaskrawym przykładem jest sam Zbawiciel, człowiek Chrystus Jezus , zarówno początek wiary, jak i ostateczna wytrwałość są darami Boga. W odniesieniu do tych, którzy nie są zbawieni, utrzymuje, że (1) grzechy są przedmiotem Bożej uprzedniej wiedzy, a nie predestynacji (2) że Chrystus umarł za wszystkich, także za tych, którzy nie zostali zbawieni; (3) że "Bóg nie porzuca, jeśli nie jest opuszczony" ; (4) że jeśli Bóg, w którym nie ma winy , może zbawić wszystkich bez zasług, to nie może potępić nikogo, kto na to nie zasługuje . Aby zrozumieć augustianską doktrynę o predestynacji, należy wziąć pod uwagę wszystkie jej aspekty, w tym duszpasterskie, i spojrzeć na nią w oderwaniu od sporów scholastycznych, które rozpatrywały ją w ramach innego paradygmatu. Duchowy. Augustyn wpłynął głęboko i stale na nasze rozumienie życia chrześcijańskiego nie mniej niż teologia: bronił jego podstaw (teologii łaski), rozwijał jego treść, ukazywał jego związek z tajemnicami chrześcijańskimi i opisywał jego cel. Treść można streścić w następujących argumentach: powszechne powołanie do świętości; miłość jako dusza, ośrodek i miara doskonałości; pokora jako niezbędny warunek wzrostu miłości; oczyszczenie lub ascetyzm jako prawo wewnętrznego wznoszenia się; modlitwa jako obowiązek i potrzeba, środek i cel życia duchowego; dary Ducha Świętego; naśladowanie Chrystusa; miłość do Pisma Świętego i medytacja nad nim. W odniesieniu do powołania do świętości ukazał doktrynalną równowagę pomiędzy dobrocią małżeństwa a doskonałością dziewictwa konsekrowanego: w odniesieniu do samych państw to drugie jest nadrzędne w stosunku do dawnego iure divino . Jeśli chodzi o wszystkie cnoty chrześcijańskie razem wzięte, osoba pozostająca w związku małżeńskim może być doskonalsza od dziewicy konsekrowanej. Jeśli chodzi o działalność charytatywną, podkreślił trzy aspekty: witalność, bezinteresowność, centralność; rozróżnił strach służalczy lub strach przed karą, który jest przeciwny miłości, oraz strach czysty, czyli synowski, który towarzyszy miłości i wzrasta wraz z nią. Ważny jest jego rozdział poświęcony modlitwie, wyjaśniający jej naturę i broniący jej konieczności (związanej z koniecznością łaski), wewnętrzności, użyteczności dla innych, nawet "dla tych, którzy jeszcze nie zostali powołani, aby byli" , jego "chrystocentryczność", gdyż to Chrystus "modli się za nas, modli się w nas i my się do niego modlimy" . Jeśli chodzi o tajemnice, ilustruje naszą relację z Trójcą Świętą, "skupienie, kontemplację i miłość", ku którym kieruje się kult i miłość chrześcijanina ; z Chrystusem drogą i ojczyzną, a zatem całym życiem chrześcijanina; z Kościołem, dla którego miłość jest miarą doskonałości ("Każdy posiada Ducha Świętego w takiej mierze, w jakiej miłuje Kościół"); z usprawiedliwieniem, które poza odpuszczeniem grzechów polega na stopniowym przywracaniu w osobie obrazu Trójcy Świętej ; z eschatologią, gdzie nastąpi concors Differentia (Virginit. 29); i w ogóle z Pismem Świętym, słuchanie i rozmyślanie, które karmi życie duchowe . Następnie opisuje stopnie życia duchowego , które odpowiadają stopniom miłości i darom Ducha Świętego . Opisuje naturę kontemplacji jako wielkiego mistyka , nie zaniedbując jej związku z życiem duszpasterskim , co oznacza równowagę między caritas veritatis i necessitas caritatis , równowagę będącą jedną z wielkich zasług duchowości augustianów.

ARKADIUSZ, cesarz (377-408) Najstarszy syn Teodozjusza, wychowany przez pogańskiego filozofa Temistiusza i chrześcijanina Arseniusza. Mianowany Augustem jako dziecko (383) rządził imperium na Wschodzie podczas kampanii Teodozjusza przeciwko Eugeniuszowi (394). Po śmierci ojca odziedziczył wschodnią część imperium (Ilirię, Trację, Pont, Azję, Egipt) i swojego młodszego brata, Honoriusza, Zachód. Od tego momentu imperium, choć nominalnie jedno, pozostanie ostatecznie podzielone. Alaryk, król Wizygotów, stanowił główne zagrożenie dla królestwa Arkadiusza, które udało mu się tymczasowo złagodzić, mianując barbarzyńskiego przywódcę magister militum z Illyricum. W sprawach religijnych Arkadiusz kontynuował politykę Teodozjusza, mającą na celu utwierdzenie ortodoksji ustanowionej w Nicei i Konstantynopolu. Z niektórych dowodów wiemy, że Arkadiusz chciał zastrzec cesarski osąd jako dyskrecjonalną władzę we wszystkich sprawach kościelnych, przypisując sobie prawo do ostatecznej interwencji, nawet w przypadku decyzji soborowych. W 398 r. wydał konstytucję, noszącą także imię jego brata Honoriusza, ograniczającą sferę stosowania jurysdykcji kościelnej, a zaraz potem konstytucję, w której przyznano uprawnienia interwencji prawnej wobec żydowskiego etnarchy. określone. Arkadiusz zmarł 1 maja 408; jego następcą został jego syn Teodozjusz II.

ARKADIUSZ Cypru (zm. ok. 640) Arcybiskup Konstancji (data jego biskupstwa nieznana) na wyspie Cypr; zmarł ok. 640. Zaangażowany w pierwsze spory dotyczące monoteletyzmu. Autor Laudatio S. Georgii (BHG 684), przekazywanego w wielu rękopisach, pod redakcją Krumbachera-Ehrharda (który korzystał tylko z Paryża), w którym m.in. przywołuje się interwencję świętego w celu uwolnienia Kościoła od arabskiego i ucisk perski. Laudatio św. Jana Włodzimierza jest adaptacją tego tekstu, a staroruskie evgkw,mion Nicetasa, przypisywane Arkadiuszowi, jest kopią (po prostu zastępując imię Jerzego imieniem męczennika Nicetasa); Przypisanie Arcadiusowi Vita Symeonis stylitae iunioris in monte Mirabili (BHG 1689), znalezionego przez M. Papadopoulosa-Kerameusa w MS 108 St. Sabas w Jerozolimie, jest wątpliwe; utwór ten jest także zawarty w innych MSS. Z niego wywodzi się bi,oj tego samego Symeona, skomponowane od końca X do początków XI w. przez Nicefora Uranosa, sędziego Antiochii. Jan z Damaszku, cytując fragment, przypisuje Życie Arkadiuszowi (PG 94, 1393): wątpliwości co do tej atrybucji pozostają jednak ze względów chronologicznych.

ARABSKA Herezja Augustyn znalazł tę herezję u Euzebiusza z Cezarei , ale nie w imieniu jej założyciela. Niektórzy "Arabowie" głosili naukę o prawdziwej śmierci ciała i duszy oraz o zmartwychwstaniu obu na końcu czasów. Herezja szerzyła się w Arabii w latach 244-249, kiedy to została ostatecznie potępiona przez synod całego regionu, w którym uczestniczył Orygenes

ARATOR (zm. ok. 550) VI w. poeta, urodzony być może w Mediolanie, żył w latach 490-550. Niewiele o nim wiemy z niektórych słowników Ennodiusza, Variae Kasjodora i z jego własnych listów. Pierwszą edukację pobierał od ojca, człowieka wykształconego; po śmierci ojca ukończył studia dzięki patronatowi biskupa Wawrzyńca z Mediolanu, najpierw za Ennodiusza, następnie Deuteriusza. Kiedy Ennodius został wybrany na biskupa Pawii (ok. 513), Arator przeniósł się do Rawenny, gdzie zaprzyjaźnił się ze współczesnym mu Parteniuszem i poszerzył swoje horyzonty kulturowe, czytając Cezariusza , niektóre hymny ambrozjańskie , dzieło niejakiego Decentiusa (którego Ebert utożsamia z Dracontiusem, a Manitius z Seduliusem) i zw. niektóre kompozycje Sydoniusza Apollinarisa. W jego twórczości można dostrzec także wpływy innych poetów, np. Prudentiusa, Klaudyjskiego i w ogóle poezji parafrastycznej. Osiągnąwszy znaczną sławę jako prawnik, w 526 r. wziął udział w dalmatyńskiej misji ambasadorskiej u Teodoryka, który był pod wrażeniem jego umiejętności oratorskich (podobnie jak następca Teodoryka Athalaryk) i został wezwany na dwór as Comes Homeorum i Comes Privatorum. W pewnym momencie Justyniana wojny gotyckiej (535-554) przeniósł się do Rzymu, gdzie przyjął święcenia subdiakonatu od papieża Wigiliusza, który zlecił mu pisanie i publiczne czytanie S. Pietro in Vincoli De actibus apostolorum, dzieła wiersz w 2326 heksametrach w dwóch księgach. Czytanie trwało 40 dni, począwszy od 13 kwietnia 544 r. Dzieło skupiające się na życiu apostołów Piotra i Pawła poprzedzają dwa krótkie listy w dystychach elegijnych, skierowane do Florianusa i papieża Wigiliusza; kończy się kolejnym listem w 51 dystychach do swojego przyjaciela Parteniusza. Te litery - i zwł. ten do Parteniusza - mają ogromne znaczenie, gdyż wyjaśniają intencje poetyckie, które skłoniły Aratora do wyboru tematu nie mającego odpowiednika w poezji parafrastycznej. Niepewne - jak mówi w Liście do Parteniusza, w. 69-78 - czy komponować hymny na wzór Ambrożego, czy też parafrazę Księgi Rodzaju, Arator zdecydował się na Dzieje Apostolskie Łukasza, których podłoże teologiczne wydawało mu się być może punktem spotkania ST i NT. W niektórych miejscach wiernie sparafrazował jej materiał, w innych zaś pozostawił dużo miejsca na interpretację alegoryczną, kierując się precyzyjnym programem poetyckim, który doprecyzował w w. 20-22 listu do Wigiliusza. Pomijając element epicki obecny w parafrazach Awitusa i donosząc tendencje Seduliusza do ich skrajnych konsekwencji, Arator pozostawił wiele miejsca na element mistyczno-alegoryczny, który wyjaśnia popularność poematu w średniowieczu, poświadczoną m.in. przez Będę Czcigodnego i anonimowy z XI w. autor krótkiego poematu biblijnego w dialekcie starofrancuskim, który jako źródło wyraźnie powołuje się na Aratora.

ARBELAStolica Adiabene, dziś Irbil w Iraku, 50 km (31 mil) na północny wschód od Mosulu. Biskup mieszkał najpierw w Hazza, niedaleko Arbeli, która za papy (310-317) stała się stolicą metropolitalną kraju, zajmując piąte miejsce po głównej stolicy Seleucji-Ktezyfonu, stolicy królestwa Sasanidów; Biskup John [Iohannon] zm. 343) i jego następca Abraham (zm. 345) ponieśli śmierć męczeńską. katolikos rozszerzył swą władzę na rozległe terytorium (Asyrię). W VI w. Paweł z Nisibis (zm. 571), nestoriański egzegeta i teolog, założył tam szkołę chrześcijańską. W IX w. stolica Hazza-Arbela utraciła swoją rolę metropolitalną na rzecz Mosulu (826/827). Biskupi Arbeli są potwierdzeni mniej więcej nieprzerwanie aż do XV wieku. Najstarszym kościołem odnotowanym w źródłach wydaje się być kościół św. Hananii (VI w.), jednak informacje o nim i innych chrześcijańskich budowlach w Arbeli są raczej niejasne.

ARBELA, Kronika.Oryginalne dzieło lub falsyfikat skomponowane przez orientalistę Arbelę Minganę, być może na wzór średniowiecznej kompilacji, opublikowane przez niego w 1907 roku pod tytułem Ecclesiastical History of Msiha-Zha (VI w.), dzieło znane nam jedynie poprzez Abdisho ( XVI w.). Należy zatem ponownie rozważyć wszystkie liczne prace oparte na tym źródle

ARABIA

I. Ewangelizacja - II. Sobór - III. Język i literatura - IV. Archeologia.

I. Ewangelizacja. Termin Arabia jest niejasny: pierwszym znaczeniem słowa "Arabowie" było "nomadzi". Istniała syryjska prowincja zwana Beth Arabayé, skupiona w Nisibis, które Grecy nazywali Arabią. Południowa Palestyna, obszar na północ od góry Synaj i na wschód od Damaszku w Haurân, nosiła nazwę "prowincji Arabii". Wreszcie Arabia Feliks była Adenem lub Jemenem, Edenem lub nawet "Indią Felix" - według Euzebiusza z Cezarei, który umieścił tam apostolat Bartłomieja, choć nie ma na to innych dowodów. Euzebiusz wspomina także Beryllusa z Bostry (VI, 20) i synod wielu biskupów, który odbył się w Bostra w Haurân (VI, 20), ok. 240. R. Devreesse podsumował to, co niewiele wiadomo na temat przybycia chrześcijaństwa do Arabii. Philippopolis w Haurân (dziś Shahba) zawdzięcza swoją nazwę cesarzowi Filipowi Arabowi (224-249), który wydawał się być jeśli nie chrześcijaninem, to przynajmniej przychylnym chrześcijaństwu. Według Hieronima Pharân na półwyspie Synaj był już klasztorem; Relacja Ammoniusza wydaje się apokryficzna. Na Negewie (królestwo Nabatejczyków skupione wokół Petry do 106 r., następnie prowincja rzymska) Sozomen (HE VI, 38) relacjonuje wysłanie biskupa Mojżesza do królowej Phoinikon i nawrócenie filarchy Zokom, uznane przez Nöldeke jako imię Ghassanidów z Dagva'ma: miało to nastąpić ok. 375-380 . Na NE Hîra była biskupstwem od 410 r., a niektórzy, choć nie wszyscy, arabscy książęta byli chrześcijanami. W Arabii Saudyjskiej biskup Teofil, Hindus, został wysłany przez cesarza Konstancjusza do miast Jemenu. Budował kościoły w Cofar Aden i Ormuz. Misję tę zdaje się potwierdzać zniknięcie imion królów Mârib z pogańskiej świątyni w 378 lub 384 r. Filarchą nawróconym przez Teofila był prawdopodobnie Malkîkarib lub jego ojciec T′aran. Cała historia Arabii aż do Herakliusza została podjęta ponownie w niezwykle interesującej serii tomów, w których słusznie porównano polityczną rolę książąt arabskich i ich tytuły z najwybitniejszymi osobistościami Bizancjum . To dzieło jest dziś niezbędne dla każdego studenta chrześcijańskiej Arabii, nawet jeśli jej tezy o IV w. nie są jednomyślnie uzgodnione; bibliografia jest bardzo dokładna, a źródła epigraficzne stanowią krok naprzód.

II. Sobór. W Arabii Petraea zwołano sobór w latach 246-250 (lub 244-249), aby skorygować pewne błędy dotyczące przetrwania duszy: Euzebiusz mówi, że według arabici: jak później nazwał je Augustyn , dusza umiera wraz z ciałem i powraca do życia po zmartwychwstaniu (hipnopsychizm). Odbywały się spotkania, w których brali udział niektórzy biskupi Arabii: 14 według Libellus synodicus (niewiarygodne). Spotkania te nie przyniosły większego efektu w przekonaniu Arabów aż do przybycia Orygenesa, który według Euzebiusza rozwiał błąd swoją wiedzą doktrynalną.

III. Język i literatura. Chrześcijański język arabski nie różni się zasadniczo od koine z Koranu. Zapisy ortograficzne hamzy nigdy nie istniały, a język oryginalny miał wpływ na słownictwo. J. Blau napisał Gramatykę chrześcijańskiego języka arabskiego w oparciu o IX i X w. MSS. Pismo arabskie, choć wywodzi się z języka nabatejskiego, również przypomina syryjski; oba wywodzą się z języka aramejskiego. Obydwa inskrypcje Zebeda (512) i Harrâna (568) są chrześcijańskie I. Shahîd uważa, że list wysłany ok. 520 przez mieszkańców Najrân, napisany w ich języku i przetłumaczony na język syryjski przez tłumacza, został napisany w języku arabskim . Adiyy ibn Zaid al-Ibâdi (zm. 604) umiał czytać po arabsku i był tłumaczem Chosroesa Aparweza. Yaqűt podaje tekst inskrypcji nagrobnej Hind, córki Hârith ibn Amra (554-570). Ibn Qutaiba (zm. 889) cytuje doskonałe arabskie tłumaczenie Gen, najwyraźniej przetłumaczone przed nim. W IX w. liczne arabskie rękopisy biblijne; w ich tekście występuje podział perykop charakterystyczny dla obrządku przedbizantyjskiego. Wszystkie te argumenty umożliwiają, ale nie dowodzą istnienia przedislamskiej arabskiej wersji Biblii. "Bulletin d′Arabe Chrétien", kierowany od 1976 roku przez K. Samira, stara się poszerzać swoją bibliografię. Bogactwo i ilość chrześcijańskiej literatury arabskiej wynika z jej miejsca w rozwoju czterech stuleci chrześcijaństwa oraz w przekazywaniu tradycji greckiej nauki i filozofii, do których przyczyniła się ona, w kilku etapach, do wprowadzenia do filozofii i nauki arabsko-muzułmańskiej . Najstarszy manuskrypt, na którym widnieją kolofony Antoniego z Bagdadu, 885, jest tłumaczeniem greckich tekstów ascetycznych i hagiograficznych. Są napisane w języku archaicznym, mniej dotkniętym klasycyzmem niż pisma późniejsze. Inne teksty przetłumaczono z palestyńskiego aramejskiego, inne z syryjskiego (do bardzo późnych czasów), a wreszcie dużą ich liczbę przetłumaczono z koptyjskiego, kiedy język ten zaczął tracić na popularności. Ciągłość na polu syryjskim została zwiększona dzięki pismu Karshuni, w którym pisano po arabsku ze znakami syryjskimi, aby zachować tradycję, przynajmniej w formie alfabetu. Studiując pierwsze tłumaczenia, obejmujące wszystkie ówczesne gatunki literackie, zauważamy, że język arabski niejednokrotnie zachował szczegóły utracone w naszych zachowanych wzorach greckich. Dobrze to pokazuje przykład: Żywot św. Cyryla ze Scytopolis. Cyriakus, VI w. klasyk greckiej hagiografii, zawiera w wersji arabskiej akapit dotyczący misji niejakiego Tomasza, wysłanej przez biskupa Jerozolimy do Etiopii. Akapit ten został potępiony w języku greckim w czasie, gdy Etiopia została oddzielona od oficjalnej ortodoksji, ale przypada na XIII w. Kodeks arabski. Ten tekst arabski posłużył za wzór dla wersji gruzińskiej z XI w. Wynika z tego, że musimy postulować liczne zaginione starożytne arabskie MSS . Obserwacje tego rodzaju można rozszerzyć na setki anonimowych tekstów chrześcijańskich arabskich z wczesnego okresu. Do tej pierwszej warstwy literatury należą pisma biblijne, patrystyczne, kanoniczne, apokryficzne i pseudepigraficzne, których przegląd znajduje się na 696 stronach pierwszego tomu Grafa. Literaturę przekładową zastąpiła działalność autonomiczna, w której reprezentowanych jest kilka gatunków. Wśród Melkitów patrystyka była kontynuowana przez Teodora Abu Qurrę i antyislamską literaturę apologetyczną, a także przez szereg kronikarzy i historyków: jednym z najdokładniejszych był niewątpliwie Yahya ibn Yahya z Antiochii, któremu wszyscy historycy lata 938-1027 sygn. Szczególnie wśród nestorianów tradycja była kontynuacją tradycji Hiny. Hunain ibn Ishaq (ur. 808), najsłynniejszy z tłumaczy, przetłumaczył z języka syryjskiego główne greckie dzieła naukowe. Otaczała go plejada poprzedników i naśladowców. Jakobicki Yahya ibn Adi (893-974) założył szkołę, do której uczęszczali znani filozofowie muzułmańscy i różni chrześcijanie; Liczne prace Sidneya H. Griffitha na temat Theodore′a Abu Qurraha zyskały ostatnio duże uznanie wśród badaczy tego języka. Powstała literatura kontrowersyjna, m.in. pod wpływem Samira Khalila Samira, którego wybitnym organem jest czasopismo Islamocristiana. Ukazywały się także monografie, jak np. G.B. Marcuzzo, Le dialog d′Abraham de Tibériade avec "Abd al-Rahmān al-Hašimī ŕ Jérusalem vers 820, Rzym 1986. Po stronie koptyjskiej do XV w. masa czasami anonimowych autorów i komentarzy jest nie mniej obszerna. Historia patriarchów Aleksandrii, powszechnie przekazywana pod imieniem Sewera (Sawirusa) ibn al-Muqaffa, zawsze będzie podstawą wszelkich monografii o kościele koptyjskim. Ostatnie dwa tomy G. Grafa poświęcone są autorom od XV do XIX w., systematycznie je recenzując, jako mówiących po arabsku Melkitów, Maronitów, Syryjczyków, Koptów, a nawet ormiańskich katolików. Literatura ta jest powiązana z ewolucją każdego Kościoła, odzwierciedlając jego zainteresowania, liturgię, prawo i myśl teologiczną. Nie sposób tu wymienić tak obszernego zbioru; wystarczy wskazać, że indeks Grafa, który ukazał się w 1953 roku, zawiera blisko 10 000 nazw własnych.

IV. Archeologia. Badania archeologiczne wykazały, że okres bizantyjski był najbardziej aktywny w prowincji, z obecnością kościołów i klasztorów w miastach, wsiach i na wschodnim stepie. Znalezione mozaikowe podłogi są w jakiś sposób powiązane ze szkołą mozaiki, która rozkwitła w Madabie. Idąc od S do N, pierwszym ośrodkiem po Arnonie jest Diban, słynący z odkrycia steli Meszy. Przed rozpoczęciem prac wykopaliskowych po zachodniej stronie wzgórza widoczny był niewielki kościół, który później został zniszczony, aby wykorzystać jego kamienie do budowy nowych budynków. Wykopaliska odsłoniły duży, trójnawowy, jednonawowy kościół znajdujący się w miejscu starożytnej świątyni Nabatejczyków, z oratorium po stronie N, również z absydą. Przy bramie miejskiej S znajduje się kolejny kościół, w którym zachowała się chrzcielnica z kwadratową misą. Zachowały się chrześcijańskie opaski domów, jeden z krzyżem wpisanym w okrąg. Na północny zachód znajduje się Machaeron, miejsce ścięcia św. Jana Chrzciciela. Na wzgórzu, na którym znajduje się twierdza, zwanym Miszneka, nie odnaleziono żadnego kościoła; jednakże we wsi u jej wschodniego podnóża, Mukawer, znajdują się trzy kościoły: jeden w sektorze W ruin został zbudowany nad kryptą i miał mozaikę podłogową wykonaną w 602 r.; kolejna znajdowała się w centrum wsi, a nieliczne pozostałe litery inskrypcji dedykacyjnej podają imię Malechiosa, biskupa z I połowy VII w.; dalej N odkryto kaplicę absydową, która musiała być częścią większego kompleksu . Nieopodal na południowy wschód, we wsi Koriatha, zamieszkanej w pierwszych wiekach przez Żydów, znajdują się pozostałości kościoła. Na wschód od Diban znajdują się ruiny Umm al-Rasas, które dzięki wykopaliskom prowadzonym od 1986 r. zostały ostatecznie utożsamione z biblijnym miastem Mefaat . Wykopaliska w miejscu, które musiało być rzymskim castrum, odnotowane w Notitia Dignitatum i obszarze miejskim do jego N, wydobyły na światło dzienne niektóre kościoły ozdobione mozaikami podłogowymi godnej uwagi jakości. Najbardziej monumentalnym zespołem sakralnym jest kościół św. Szczepana. Składa się z szeregu budynków sakralnych, znajduje się na skrajnym północnym krańcu obszaru miejskiego i rozwijał się od VI do IX w. W centrum kompleksu znajduje się kościół poświęcony Proto-Męczennikowi; mozaika podłogowa przedstawia dziewięć miast Transjordanii - w tym samo Kastron Mefa'a, osiem miast Palestyny i dwanaście miast delty Nilu (Piccirillo-Alliata, Umm al-Rasas I). Wśród innych odkopanych budynków (wciąż w dzielnicy na północ od castrum) wyróżnia się Kościół Lwów, którego mozaika przedstawia inne przedstawienie miasta Kastron Mefa'a; kościół św. Pawła i pobliska Kaplica Pawi; kościół Tabula Ansata z przyległym kościołem księdza Wa'ila w pobliżu północno-zachodniego narożnika murów miejskich; oraz bliźniacze kościoły w obrębie zamku, wbudowane w ścianę w narożniku południowo-wschodnim. W połowie drogi między Umm al-Rasas i Madaba znajduje się wioska Nitl, gdzie odkopano kompleks kościelny, najprawdopodobniej powiązany z Bani Ghassan, arabskim plemieniem chrześcijańskim sprzymierzonym z Bizantyjczykami, którzy kontrolowali tę część Limes Arabicus (Piccirillo, Kościół św. Sergiusza w Nitl: SBF 51 [2001] 267-284; Shahîd, The Sixth-Century Church Complex w Nitl: SBF 51 [2001] 285-292). Madaba stała się sławnym ośrodkiem głównie dzięki mozaice geograficznej zdobiącej podłogę kościoła św. Jerzego: dzieło powstało w VI w. i przedstawia Ziemię Obiecaną widzianą przez Mojżesza ze szczytu góry Nebo. Wykopaliska nakreśliły (1) plan urbanistyczny miasta z kościołami i innymi budynkami, (2) zakon biskupów Madaby, znany niemal wyłącznie z inskrypcji, oraz (3) zasięg terytorialny diecezji. Góra Nebo składa się z dwóch wzgórz: jednego na pd., zwanego el-Mukhayat, na którym powstało starożytne miasto Nebo; druga na zach., zwana Siyagha, skąd Mojżesz tradycyjnie oglądał Ziemię Obiecaną. W obu znajdują się kościoły z mozaikami i inskrypcjami. Budynki klasztorne i kościoły odkryto na zboczach gór w pobliżu "źródeł Mojżesza" (Ayun Musa) i źródła Ayn al-Kanisah . Wieś diecezji Madaba to Ma′in , gdzie odnaleziono ruiny czterech kościołów ze stolicami doskonała jakość . W jednym z kościołów zachowały się mozaiki wykonane w 719 r. zawierające przedstawienia miast palestyńskich. Znaleziono także ksenion dla pielgrzymów. Do diecezji Madaba należała prawdopodobnie także wioska Abu Sarbut, w której odnaleziono ruiny trzech kościołów. W tej samej diecezji znajdowało się Zizia, miasto, w którym niedawno odkryto kościół o niezwykłej orientacji N-S, na którego mozaikowej posadzce odczytano inskrypcję dedykacyjną z 559 r. W ostatnich latach zbadano Esbous/Esbounta, obecnie Esban, i odkryto trzy kościoły z mozaikowymi podłogami: jeden na Akropolu i jeden u pn. podnóża wzgórza. W tym ostatnim odnaleziono marmurowy relikwiarz ze srebrną teką wciąż na miejscu. Częścią tej diecezji musiała być także wioska Massuh, położona 3 km na wschód od Esbous. Znaleziono tam dwa kościoły: jeden na wsch. zboczu ruin, który miał dwa poziomy podłogi pokryte mozaiką, drugi na N, niedawno odkryty . Filadelfia-Amman: miasto, stolica Ammonitów, Rabath Ammon, było świadkiem śmierci wielu chrześcijańskich męczenników. Pozostały ślady sześciu kościołów: kościoła i kaplicy na Akropolu; jeden być może poniżej - prawdopodobnie pod katedrą - gdzie znajduje się wielki meczet Ommayade; kościół pod wezwaniem św. Jerzego (o czym świadczy odnaleziona wśród ruin inskrypcja wspominająca biskupa Polieuktosa). Kolejny kościół znajdował się przy drodze Gerasy, jego plan był znany dawnym odkrywcom, ale obecnie zniszczony i prawdopodobnie poświęcony męczennikowi Aelianusowi. Na Jabal al-Akhdar odkryto kaplicę grobową. W pobliżu starożytnej Filadelfii na pd. znajduje się wioska Quweismeh z dwoma kościołami: jeden był trójnawowy aż do VIII w. renowacja, kiedy zrobiono ją dwunawową; posiada mozaikę podłogową z przedstawieniami dwóch kościołów i zwierząt, inskrypcjami greckimi i inskrypcją syryjską, z której wiemy, że budowla została odnowiona w latach 717-718; drugi kościół, tylko częściowo odkopany, był poświęcony św. Cyriakowi. Jeszcze na pd., we wsi Yadudah, znajdował się kościół, po którym zachowała się jedynie transkrypcja greckiej inskrypcji z lat 502-503. Na drodze prowadzącej na S odkopano kolejny kościół w Kh. al-Suq. Na zachodzie, w Suwayfiyeh, odkryto mały kościółek ze scenami winobrania na mozaikowej posadzce i wzmianką o starym Tomaszu. Na północnym zachodzie znajduje się Kh. al-Kursi, gdzie znajduje się kaplica z wieloma mozaikami. W Khildah, na północnych przedmieściach Ammanu, odkopano kościół z dwiema nawami bocznymi i dwiema absydami, przy czym absyda Sa ma dwie kondygnacje; inskrypcje wskazują, że kościół był poświęcony św. Warusowi, a górną mozaikę wykonano w 687 r. W miejscowości Jubeiha, niedaleko uniwersytetu, odnaleziono kościół. Również w Yajuz, mieście ok. 10 km na północny wschód od Ammanu odkryto dwa kościoły, z których jeden był poświęcony św. Teodorowi. Dalej na północ, w Gerasie, bardziej niż w jakimkolwiek innym mieście, można prześledzić rozwój wspólnoty chrześcijańskiej i zakładanie kościołów w jej strefie miejskiej. Znaleziono osiemnaście kościołów. Katedra datowana jest na V w. Znajduje się tam fontanna, w której prawdopodobnie powinna znajdować się opowieść Epifaniusza z Salaminy, według której co roku na pamiątkę cudu w Kanie zamienia się wodę w wino. W pobliżu znajduje się kościół św. Teodora oraz kościół proroków, apostołów i męczenników, również datowany na V w. VI w. i zw. Panowanie Justyniana było okresem odnowienia świetności całej prowincji Arabii.; wiele budynków kościelnych w Gerasie pochodzi z tego okresu. Na szczególną uwagę zasługują trzy kościoły: św. Jerzego, św. Jana Chrzciciela i św. Kosma i Damian, zbudowane obok siebie w latach 529-533. W centralnym kościele pod wezwaniem Chrzciciela na mozaikowej posadzce znajdują się m.in. postacie darczyńców i przedstawienie miesięcy. Jeszcze w pierwszej połowie VI w. biskup Paweł zbudował kościoły Prokopa i św. Piotra i Pawła, a nawet przekształcił synagogę w kościół. Działalność budowlana trwała przez cały VI w. i do pierwszych dziesięcioleci VII; kościół zbudowany przez biskupa Genezjusza pochodzi z 611 r. Za N bramą miasta odkryto niedawno cmentarz z kościołem na planie ośmiokąta . Na północny wschód od Gerazy wznosi się sanktuarium św. Eliasza, czyli Mar Liyas, na wzgórzu w pobliżu ruin Lesteb/Tisbeh, uważanych za miejsce narodzin proroka. Wykopaliska archeologiczne odsłoniły znaną już odkrywcom tego regionu bazylikę bizantyjską. Na wschód od Gerasy, wzdłuż trasy Via Nova Traiana, poprzednio w diecezji Bostra, znajduje się Khirbet al-Samra, gdzie odnaleziono szereg inskrypcji cmentarnych: niektóre są w języku aramejskim chrystopalestyńskim, inne w języku greckim i podają wiele imion mieszkańców. Prace wykopaliskowe odsłoniły osiem kościołów, w tym św. Jana Chrzciciela, św. Jerzego i św. Piotra. W Rihab zidentyfikowano co najmniej 15 kościołów zbudowanych w latach 534-686, poświęconych św. Zofii, św. Piotrowi, św. Szczepanowi, św. Bazylemu (męczennikowi ze Scytopolis), św. Menasowi, św. Izajaszowi, św. Marii , św. Pawła i św. Konstantyna, św. Jana Chrzciciela, św. Sergiusza i św. Jerzego. W inskrypcjach znajduje się wiele imion mieszkańców, zarówno duchownych, jak i świeckich, a także Polieuktosa, Teodora i Jerzego, VII w. metropolici Bosry. W połowie drogi między Rihab i Kh. al-Samra to Khayan al-Mushref, gdzie odnaleziono pięć kościołów. Jeszcze dalej N znajduje się Jaber, w którym znajdują się opaski z krzyżami i inskrypcja z lat 531-532, która dodaje imię biskupa Agapiusa do spisu biskupów pobliskiego miasta Adraa. Niedaleko otoczonego murami Umm al-Jimal znajdowało się 15 dość dobrze zachowanych kościołów. Graffiti na wieży obronnej nawiązuje do Biblii, zwłaszcza Psalmy. Dalej na E znajduje się Umm al-Quttain, w którym zachowało się siedem kościołów. Wszystkie te miejsca znajdują się w Jordanii, podczas gdy diecezje Haurân znajdują się dziś na terytorium Syrii. W przypadku wczesnego chrześcijaństwa tym ostatnim był obszar Kaukabe, opisany przez św. Epifaniusza jako centralna stolica hebrajskich chrześcijan, zarówno Nazarejczyków, jak i Ebionitów. Godne uwagi są pozostałości chrześcijańskie ponownie wykorzystane w architrawach Sahel el-Jaulan i filary użyte w michrabie szejka Sa′ada. Na tym obszarze należy umiejscowić tradycje dotyczące Hioba, zebrane przez Euzebiusza w Onomastikonie, przekazane przez chrześcijańskich pielgrzymów z Egerii i ponownie podjęte przez źródła muzułmańskie. Do dziś we wsi al-Markaz znajduje się Maqam Ayyub, małe sanktuarium zawierające cenotaf ku pamięci Hioba. Źródła podają różne diecezje w regionie: Ere, Neapolis, Eutimia, Neela, Canatha, Maximianopolis (dziś Shaqqa), Philippopolis (dziś Shahba), Dionysias (dziś Suweidah), Constantia, Zorava i Phaena. Z powodu braku wykopalisk badania często zatrzymywały się na wynikach badań powierzchniowych przeprowadzonych w XIX w. Liczne inskrypcje chrześcijańskie zostały zebrane i zbadane początkowo przez W.H. Waddington. Jeśli chodzi o Maximianopolis, Devreesse - opierając się na inskrypcji z 71 roku, którą uważa za kryptochrześcijańską - utrzymuje, że chrześcijaństwo rozwinęło się bardzo wcześnie. W regionie Leja, na zach. od Haurân, najbardziej znanym miastem jest Zorava, dziś Ezra, gdzie do dziś funkcjonują dwa kościoły: jeden pod wezwaniem św. Jerzego, na planie ośmiobocznej apsydy z czterema dużymi niszami w rogach, datowany na rok 515. , a drugi św. Eliasza, na planie krzyża z wystającą absydą. Dalej na pn. w Der Jauni znajduje się kościół pokryty łukami i kamiennymi płytami , także poświęcony Eliaszowi; w Phaena (dziś Mismiyeh) Tycheion jest prototypem kościołów syryjskich na planie krzyża . Jeśli chodzi o Rimę (dziś Rimet el-Lohf) na południowy wschód, Devreesse odnotowuje inskrypcję z akrostychem ichthusem, któremu towarzyszą trzy krzyże, co sugeruje dość starożytne chrześcijaństwo.

Akwileja

I. Początki chrześcijaństwa - II. Sobór

I. Początki chrześcijaństwa. Tradycja wskazuje św. Marka jako założyciela kościoła w Akwilei; mówi się, że wyświęcił pierwszego biskupa, Hermacorasa, który zginął śmiercią męczeńską wraz z diakonem Fortunatusem. Informacja ta została po raz pierwszy odnotowana - słabo - dopiero u Pawła Diakona (786) i rozwinięta w Passio sanctorum martyrum Hermagorae et Fortunati, którego echo znajdujemy w aktach Soboru w Mantui Tradycję tę, nieznaną pisarzom starożytności chrześcijańskiej (Chromatius, Hieronim, Rufinus, Venantius Fortunatus), można wytłumaczyć niewątpliwymi powiązaniami liturgicznymi Akwilei z kościołem Aleksandrii w Egipcie (w którym znajdował się św. Marka uważano za założyciela), któremu sprzyjały silne relacje handlowe. Choć Hermacoras był protobiskupem, imię Hermacoras - przekazane nam w późnych katalogach biskupich (XI w.), którego źródeł niestety nie znamy - można przyjąć wraz z innymi imionami, na przykład nazwiskami jego dwóch następców Hilary i Chrysogonus (których imiona świadczą o znaczącej obecności mieszkańców Wschodu w Akwilei). W każdym razie, jeśli spojrzymy na kwestię wczesnego chrześcijaństwa Akwileusza pod względem jakościowym i skupimy się na poziomie duchowym, Credo Akwilejskie przekazane nam przez Rufina wydaje się świadczyć, właśnie poprzez swoje osobliwości, o szczególnie godnej uwagi żydowsko-chrześcijańskiej inspiracji pojęciowej, która umieść go chronologicznie w samych początkach ewangelizacji. Znanych męczenników można rozpoznać po relikwiach - Kancjuszu, Kancjanie i Kantianilli - lub po innych dowodach, takich jak Protus, Chryzogon, Hilary i Tacjan. Kult Feliksa i Fortunata potwierdzają biskupi Chromatius (Sermo VII) i Wenancjusz Fortunatus (Carmina VIII, 3). Teodor był piątym biskupem spośród wymienionych w katalogach biskupich; jego imię widnieje w dwóch epigrafach w najstarszych budynkach kościelnych znanych w Akwilei (i w dolinie Padu) i znajduje się wśród biskupów, którzy podpisali się pod aktami soboru w Arles (314). Kościołowi należy przypisać podobną datę: 37,4 x 67,5 m, zawiera trzy pomieszczenia ułożone w kształcie litery U (jedno przeznaczone do nauczania, równoległe do kultu i jedno je łączące - konsygnatorium); jest też chrzcielnica i inne pomieszczenia (mieszkania). Dwie równoległe sale posiadają wyjątkową mozaikową podłogę, w której formy kultury oparte na wartościach rzeźbiarskich i kolorystycznych (różne dekoracje zwierzęce i roślinne) współistniały z konstantyńskim zamiłowaniem do żywej, choć sztywnej formalnie narracji (portrety, opowieść o Jonasz, pochodzenie morskie). W bazylice S (ponad 700 m²) mozaika zachowała się niemal nienaruszona, w bazylice N. Zbudowana nad bazylikami Teodoriana, które powstały w pobliżu murów budynków użytkowych w pobliżu murów miejskich (oraz nad szlachecką rzymską domus), były inne: bazylika "poteodoryjska" z połowy IV w., trójdzielna (31 × 72 m.), z mozaiką geometryczną, chrzcielnicą (sześciokątna chrzcielnica gwiaździsta) i atrium, nad obszarem bazyliki N i przypuszczalnie consignatorium (bazylika S pozostała w użyciu i być może odbył się w niej Sobór 381); bazylika "chromatyczna", pocz. V w., 29 × 65 m, nad bazyliką S, z ośmiobocznym chrzcielnicą na osi. Nad nią (po restauracji po Attilanie) znajdują się bazyliki karolińskie i bazylika patriarchy Poppo (1031). Inne bazyliki podmiejskie to: na północny wschód Monastero (początek V w.), z niemal nienaruszoną geometryczną mozaikową podłogą (19 × 58 m) z inskrypcjami wielu darczyńców wschodnich; ukazuje także kolejną fazę wczesnochrześcijańską i wczesnośredniowieczną (obecnie mieści się w nim Muzeum Wczesnochrześcijańskie); z fondo Tullio, być może Apostoleion, w kształcie krzyża z dużym obejściem wokół absydy i mozaiką podłogową z 12 barankami wśród wolut winorośli, zlokalizowaną obok Via Giulia Augusta, podobnie jak ta nad grobem św.Feliksa i Fortunata, rozebrany pod koniec XVIII w. (pierwszy cmentarz kościoła w Akwilei) Wokół tych bazylik znajdowały się cmentarze, jeszcze niewłaściwie zbadane, na których znajdowały się liczne cmentarze z IV i V w. epigrafy (najstarsze z 336 r.). Na uwagę zasługuje także ośmioboczna kaplica rozpoznana w miejscu, w którym prawdopodobnie aresztowano św. Hilarego, cela trójchoranowa w pobliżu magazynów portowych oraz pomieszczenia absydowe z mozaikami o tematyce symbolicznej (Dobry Pasterz, Dobry Pasterz w osobliwym stroju, wędkarstwo), uważane za prywatne oratoria. Oprócz inskrypcji, często ozdobionych zachwycającym graffiti przedstawiającym (zwłaszcza ze scenami chrztu i lodówki), wymienić należy: płaskorzeźbę z głowami Piotra i Pawła, różne fragmenty sarkofagów (w tym jeden z traditio legis) , duży okrągły świecznik z brązu o dwóch rzędach ramion (12 i 7) wspartych na łańcuchach z brązu (wielki wiszący chrystogram z brązu znajduje się obecnie w Modenie), charakterystyczny krzyż monogramowy (obecnie w Wiedniu), dwie srebrne łyżki z wiśnią, dwie złocone szklanki, wiele typowych lamp i wymyślnych wyrobów Samian. Akwileję uzupełnia S. Canzian d′Isonzo przy Via Gemina, z pozostałościami budowli z IV w. prostokątny pomnik poświęcony św. Protusowi oraz elementy kościoła z IV-VI w. bazylika nad grobem świętych kantyjskich, poległych męczeńską w 304 r.

II. Sobór. Plan zwołania soboru powszechnego, wynikający głównie z inicjatywy cesarzy pod koniec 380 r., został zmodyfikowany kilka miesięcy później, ponieważ Teodozjusz zdecydował się na zwołanie odrębnego soboru biskupów wschodnich w Konstantynopolu, a Gracjan zgodził się na Ambrożego propozycję zwołania soboru dla Zachodu w metropolii nad górnym Adriatykiem ze względu na jej położenie geograficzne, a być może także ze względu na zdecydowane stanowisko biskupa Waleriana na rzecz ortodoksji po dwuznacznej postawie jego poprzednika Fortunata. I tak 3 września 381 roku, dwa miesiące po zakończeniu pierwszego Soboru w Konstantynopolu, 32 biskupów zebrało się w Akwilei pod przewodnictwem Waleriana, aby potwierdzić współistotność i współwieczność Ojca i Syna zgodnie z wiarą nicejską oraz potępić ostatni zwolennicy iliryjskiego arianizmu: biskupi Palladius z Ratiaria (obecnie Arcer w Bułgarii) i Secundanius z Singidunum (Belgrad) oraz prezbiter Attalus, zwolennik Julianusa Walensa, ariańskiego biskupa Petovium, który nie stawił się na i nadal wspierał partię ariańską w północnych Włoszech. Ponieważ oskarżeni nie twierdzili, że uznają Ariusza za autora swojej wiary, lecz wyznają pierwotną wiarę opartą na Piśmie Świętym, Ambroży uznał za stosowne przedstawić im list, który Ariusz napisał do swego biskupa Aleksandra Aleksandrii ok. 322, który łagodząc jego wcześniejszy ekstremizm, był manifestem doktryny ariańskiej. Istotą soborowej debaty była zatem weryfikacja wypowiedzi Ariusza wyłącznie na podstawie Pisma Świętego, do którego obie strony odwoływały się jako do najwyższej zasady wiary. Ambroży obalił jeden po drugim wszystkie teksty cytowane przez swoich przeciwników i przytoczył jako kontrargumenty fragmenty potwierdzające wieczność, nieśmiertelność, niestworzoną mądrość i równość Jezusa Chrystusa, rozpatrywanego w Jego boskiej naturze, z Ojcem. Arianie nie ulegli jednak dowodom i nie wyparli się Ariusza, uciekając się do pretekstów: odmówili zgromadzeniu kompetencji do osądzania ich wiary, a jeśli miał to być proces, a nie sobór, domagali się arbitrażu poza jurysdykcją kościelną . Ambroży z oburzeniem odrzucił tę propozycję i uznając daremność opierania się na dyskusji na tekstach biblijnych, postanowił zakończyć dyskusję i wydać wyrok: usunięcie z episkopatu. Akty soborowe, kopiowane na polecenie Ambrożego, przerywane są anatemami, które choć nie wnoszą nic nowego do refleksji chrystologicznej i trynitarnej, w zwięzłych formułach określają jądro doktrynalne, którego bronili Nicejczycy. Ciężar oskarżenia podtrzymał Ambroży, a wspomagał go Euzebiusz z Bolonii, przy czym interwencje innych osób były rzadkie; te Sabinusa z Piacenzy prawie zawsze miały charakter proceduralny. Tekst debaty dotarł do nas za pośrednictwem niewielkiej liczby rękopisów zależnych od kopii cennego kodeksu z pierwszej połowy V w., Parisinus 8907, na którego marginesach zapisane są komentarze i uwagi ariańskie, ostatnio redagowane przez R. Gryson. Dzięki tak przekazanemu niezrównanemu materiałowi dowodowemu należy przyznać, że Sobór w Akwilei, w odróżnieniu od soboru w Konstantynopolu I, który był nierozerwalnie związany z formułą wiary, pozostawił pole do otwartej konfrontacji między stronami i, poza jego czasach występowania sądowego, był momentem dojrzałości na poziomie doktrynalnym i organizacyjnym.

AQUINCUM Miasto położone w Panonii Dolnej, w Valeria Ripensis po Dioklecjanie. Pod rządami Trajana 2. legion Adiutrix założył castrum Aquincum na terytorium Obudy, obecnie dzielnicy Budapesztu; później Septymiusz Sewer uczynił z niej kolonię. Walentynian II został ogłoszony cesarzem (376) w swoim castrum militare. Od V do X w. Aquincum zostało wyludnione. Dominującą religią miasta był kult Słońca/Mitry. Nie natrafiono na żadne szczątki chrześcijan sprzed Konstantyna, a po połowie IV w. są bardzo nieliczne, prawie wszystkie pochodzą z cmentarzy. Niedawno w Aquincum odkryto sześć budynków chrześcijańskich: cztery wczesne bazyliki, dwie w mieście, jedną w dzielnicy wojskowej (prywatny dom przekształcony na potrzeby kultu chrześcijańskiego) i bazylika coemeterialis; także cela trichora i dom duchowny w pobliżu jednej z bazylik.

AQUILA, Dzieje Akwili. Krótkie XI-XII w. apokryfy niemające dużej wartości historycznej ani literackiej. Pierwszą część stanowią dane biblijne; druga opisuje podróże i męczeństwo Akwili.

APOSTOLICY Zwani także Apotaktytami. We wczesnym Kościele używano tego terminu na określenie sekty w Azji Mniejszej, wywodzącej się z ortodoksyjnej tradycji enkratyckiej, która odrzucała małżeństwo, potępiała wszelką własność prywatną i promowała styl ascetycznego życia na wzór apostołów, w ubóstwie i czystości. Mieli inne sakramenty niż Kościół katolicki i nie akceptowali wszystkich ksiąg ST, preferując niektóre apokryfy. Sektę znali Bazyli z Cezarei i Epifaniusz ; inne źródła, takie jak Augustyn , Amoniusz z Aleksandrii i Jan z Damaszku , wszystkie pochodzą od Epifaniusza. W latach 381-383 Teodozjusz I prześladował tę sektę i potępiał ją jako podobną do manicheizmu . Inne grupy wchodzące w skład apostolici to saccofori (wyróżniający się nieregularnym ubiorem) i hydroparastatae (którzy sprawowali Eucharystię wodą).

APOSTOLICZNOŚĆ Starożytna tradycja patrystyczna odróżniała apostolskość urzędu kościelnego od doktryny. Służba jest apostolska, ponieważ (1) ma za zadanie budować na fundamencie ewangelii apostolskiej; (2) w realizacji tego zadania kieruje się pewnymi normami ustalonymi na podstawie Ewangelii przez świadków apostolskich pierwszego pokolenia ; oraz (3) Kościół, który uważa się za apostolski, jest przekonany o swojej ciągłości w misji i sukcesji od pierwszego pokolenia apostolskiego. Przez cały okres apostolski i poapostolski można zauważyć silną świadomość wszystkich wiernych przynależności do jednego Kościoła Jezusa Chrystusa (por. Hahn 76-94). Włączenie Pawła do uznanej i normatywnej tradycji apostolskiej jest jedną z najważniejszych decyzji podjętych przez pierwotny Kościół. Droga Kościoła do tej inkorporacji prowadzi od Dziejów św. Łukasza, poprzez tak zwane Deutero1: Listy Pawła, Listy pasterskie i 2 Piotra, by dojść do 1 Klem., w którym mowa jest o dwóch wielkich męczennikach Piotrze i Pawle, z którego wynikać będzie między innymi szczególna pozycja apostolskiego założenia Rzymu (Ireneusz, Adv. haer. III, 3, 2; Tertulian, Praescr. haer. 36). Inkorporacja Pawła znajduje swój szczególny wyraz w dokonanej przez Kościół kanonizacji pism Pawłowych i Deutero-Pawłowych. 1 Klem. opiera urząd apostolski na więzi z apostołami i Chrystusem, posługując się judaistyczną teorią sukcesji. Urząd biskupi i sukcesja po nim "sprawdzonych ludzi" były starożytne, co dla 1 Clem. oznaczało prawo apostolskie. Apostolskość reprezentowała organiczną więź pomiędzy głową Kościoła a kościołem historycznym, zarówno pod względem dyscypliny, jak i nauczania. Ireneusz sprawia, że sukcesja biskupia wraca do apostołów. Tertulian i Cyprian wrócili do początków kościoła i jego założyciela poprzez doktrynę i dyscyplinę przekazaną przez apostołów. W obliczu schizmatyków, których przekonania były niepodważalne, Cyprian zwrócił się do episkopatu jako zasady jedności w Kościele: biskupi zajęli miejsce apostołów, zastępując ich w bezpośrednią linię i podobnie jak oni zostały ustanowione przez Pana: sami apostołowie byli pierwszymi biskupami. Cyprian widzi instytucję biskupów w Mt 16,18-19; J 20,21-22 . Autorytet szeregu anonimowych "Konstytucji kościelnych" uzależniono także od założenia, że mają one pochodzenie apostolskie. 1 Klem. 44 odwoływał się do apostolskiego pochodzenia urzędu biskupiego, gdy pojawiały się spory o usunięcie osób go zajmujących. Polikarp zrobił to samo w sprawie ważności spornej doktryny. Apostolskość przekazanej doktryny była postrzegana jako kryterium rozstrzygania różnic doktrynalnych w Kościele i uniknięcia gnostyckiego niebezpieczeństwa, kryterium odpowiednie zarówno dla kościelnych pseudepigrapha, jak i heretyckich apokryfów (Eus., HE III, 25,6) . Justin Męczennik odniósł swoją teologię do przepowiadania apostołów, które, jak twierdził, było wszędzie takie samo: to oni spisali wszystko o Zbawicielu i ich autorytecie rozszerzone na ich spisane wspomnienia. Odnosząc się do początków wiary jako jedynej pewnej gwarancji, doszliśmy do przekonania, że chrześcijaństwo miało jedną postać źródłową . Oba 2 Clem. i Hermas odwoływali się do autorytetu apostołów, aby zagwarantować ich odmienną teologię. Autor Diogna. twierdzi, że jest uczniem apostołów w kościele, który pielęgnuje ich tradycję. Ireneusz podkreśla, że Kościół powszechny otrzymał wiarę od apostołów i od ich uczniów i że dla właściwego wyjaśnienia: trzeba wrócić do najstarszych kościołów, gdzie pracowali. Również Tertulian mówił o regule wiary, która pochodzi od Chrystusa i została przekazana przez jego uczniów. Przekonanie, że "reguła wiary", w którą wierzy się i czego naucza Kościół katolicki, zostało odziedziczone po apostołach, dało początek legendzie, jakoby dwunastu apostołów ułożyło Symbolum apostolorum (formułę, która przyszła do nas ze starożytnego rzymskiego pisma chrzcielnego). Credo; patrz Credo Apostolskie). Tytuł znajduje się w Ambrose , a relacja w Rufinus . IV w. wyznania wiary (Aleksander z Aleksandrii, Nicea, Konstantynopol, Damazy, Epifaniusz) zawierają znak "apostolski" jako znak Kościoła.

APOTEOZA Termin ukuty w epoce hellenistycznej, aby wyrazić rozpowszechnioną już koncepcję przebóstwienia istoty śmiertelnej po śmierci. Dążona przez założycieli miast, wielkich zdobywców i władców, utożsamiana była z religią państwową i łączona z koncepcją boskiego pochodzenia władzy królewskiej. Aleksander Wielki był jednym z pierwszych, jeśli nie pierwszym wielkim człowiekiem, który został przebóstwiony. Podczas gdy w Grecji i Egipcie kultura sprzyjała rozwojowi tej idei, jej pojawienie się i akceptacja w Rzymie były pracochłonne i wymagały znacznego wysiłku w zakresie dostosowania do rzymskiej tradycji religijnej. Nieprzypadkowo miało to miejsce w czasie kryzysu republiki, kryzysu historyczno-religijnego etosu rzymskiego. Kryzys ten przyspieszył odejście od rodzimych tradycji - podtrzymywanych przez Senat i auspicjów - na rzecz nowej formuły niebiańskiego wywyższenia zasłużonych przez res publica, najpierw po śmierci, a później już w tym życiu. Po dekrecie Senatu nadającym Juliuszowi Cezarowi apoteozę, August z ostrożnością odnosił się do propozycji przebóstwienia przed śmiercią, nie chcąc być zaliczany do bogów. Udało mu się jednak połączyć dwa łacińskie pojęcia numen i geniusz z greckimi formami zwycięskiego generała, tworząc mistykę otaczającą jego własną postać. Na prowincji, m.in. na Wschodzie wznoszono świątynie ku czci cesarza i Rzymu. Apoteoza uchwalona przez Senat oznaczała nie tylko budowę świątyń, ale także utworzenie klasy kapłańskiej, która miałaby im służyć, oraz odpowiednich świąt na ich cześć. Jednym z przejawów był specyficzny i honorowy tytuł Divus nadawany wszystkim cesarzom zaliczanym do bogów po ich śmierci. Choć stanowi część monarchicznej rewolucji Augusta, której chciał nadać charyzmatyczny obraz, wydaje się jednak niezwykła, gdy zastanowimy się nad tradycyjną rzymską niechęcią do uznania nawet odległej możliwości, że człowiek jest Divusem (por. Seneka, Divi Claudii apocolocyntosis). Gest Druzusa polegający na poświęceniu ara Romae et Augusti w Lyonie w dniu 1 sierpnia 12 roku p.n.e. ma bardziej posmak dobrego omenu niż kultu cesarza i w rzeczywistości był następstwem wyprawy mającej na celu podbój Niemiec aż do Łaby (12-9 p.n.e.). Apoteoza osiągnęła swój największy poziom w III w., wraz z ideą, że cesarz uosabia i reprezentuje boskość na ziemi. Wraz ze stopniowym ustanawianiem się chrześcijaństwa podupadło, aż do całkowitego zaniku za czasów Gracjana. Podstawowa idea przetrwała jednak w pojęciu suwerenności oddzielającej i oddalającej króla od ludzi. Herodian (Historia imperium od śmierci Marka) opisuje apoteozę Septymiusza Sewera (IV, 2);

APRINGIUSZ z Beji (poł. VI w.) Egzegeta hiszpański, autor nieoryginalnego Komentarza do Apokalipsy. Pod wpływem Tykoniusza komentarz zmierza do złagodzenia eschatalogicznego napięcia tekstu Janowego, odnosząc go do całego okresu istnienia Kościoła, a nie tylko do dni ostatnich. W porównaniu z innymi autorami tej tendencji, antyrzymska niechęć Apokalipsy nie została całkowicie usunięta: kobieta siedząca na bestii to Rzym, a upadek Babilonu to upadek Rzymu. Z drugiej strony wyeliminowane zostały punkty tysiąclecia: pierwszym zmartwychwstaniem sprawiedliwych jest chrzest per fidem, a tysiąc lat tego zmartwychwstania oznacza cały czas Kościoła.

APOSTOŁOWIE. Święta w kościele greckim 30 czerwca i 4 stycznia.

I. Apokryfy o Apostołach - II. Listy Apostołów - III. Teksty prawno-liturgiczne i dogmatyczne Apostołów - IV. Homilie o Apostołach - V. Kult Apostołów - VI. Ojcowie Apostolscy. Istnieje obszerna literatura na temat apostołów w językach greckim, łacińskim i wschodnim. Dotyczy to apostołów, często nazywanych Dwunastoma (z Matthiasem, Pawłem, a często także Barnabą; Judasz został wykluczony), ewangelistów i uczniów Pana lub apostołów (70 lub 72). Literaturę tę można podzielić na następujące kategorie.

I. Apokryfy o Apostołach. Najważniejszą grupą pism o apostołach są apokryfy, które można podzielić na (1) apokryficzne Dzieje poszczególnych apostołów, (2) zbiory Dziejów Apostolskich oraz (3) inne apokryfy dotyczące apostołów. 1. Dzieje Apostolskie (Periodoi, Praxeis, Virtutes). W II-III w. powstało 5 wielkich Dziejów Apostolskich: Piotra, Pawła, Jana, Andrzeja i Tomasza; pierwsze cztery zachowały się częściowo, Dzieje Tomasza w całości (w dwóch wersjach: greckiej i syryjskiej). Teksty te przypisywano gnostykom Leucjuszowi i Charinusowi lub Leucjuszowi-Charinusowi (teza obecnie porzucona). Każde dzieło podzielone jest na akty (actus, praxeis), całość natomiast składa się z opisu ich działalności (podróże, cuda, głoszenie kazań) i męczeństwa - to ostatnie często było włączane do liturgii. W Dziejach Tomasza i Jana znajdują się ważne fragmenty poetyckie. Akty te zawierają pewne elementy gnostyckie; niektóre (Dzieje Andrzeja) zachowały się w wersji potępionej przez Grzegorza z Tours. Od IV w. aż do okresu bizantyjskiego rozwinęła się bogata produkcja aktów apokryficznych, w których rozwinięto motywy z wyżej wymienionych aktów, a także relacje z żywotów i męczeństwa z pozostałych aktów. Zwykle Dzieje Apostolskie mówią o jednym apostole, ale są też takie, które mówią o dwóch, np. o Piotrze i Pawle lub o Andrzeju i Matthiasie. Istnieje wiele prac na temat niektórych apostołów (Piotr, Andrzej), bardzo skąpe na temat innych (Jakub, Judasz). Tę późniejszą literaturę coraz częściej charakteryzują elementy fantastyczne (egzotyczne kraje, dziwne cuda itp.). Niektóre Dzieje Apostolskie rozpoczynają się od opisu dziedziny działalności apostoła. Dzieła te zachowały się w różnych wersjach i parafrazach, niektóre ortodoksyjne, inne zawierające elementy gnostyckie lub hereckie. Apokryficzne Dzieje Apostolskie były wykorzystywane przez gnostyków, manichezów i heretyków (np. priscylianistów), lecz tekstów tych nie można ogólnie sklasyfikować jako heretyckie. Apokryficzne Dzieje Apostolskie zostały napisane po grecku, łacinie i w językach wschodnich, ale teksty wschodnie są na ogół tłumaczeniami lub parafrazami języka greckiego. Te teksty apokryficzne były źródłem legend o apostołach dla średniowiecznych zbiorów legend hagiograficznych i są ważnym źródłem ikonografii apostołów. Oprócz tych Dziejów istnieją teksty gnostyckie Nag Hammadi dotyczące apostołów, takie jak Dzieje Piotra i Dwunastu Apostołów (kodeks VI).

2. Zbiory Dziejów Apostolskich. Zbiór Dziejów Apostolskich powstał w VI-VII w. w Galii: przypisywane Abdiaszowi, biskupowi Babilonu, napisane po hebrajsku, przetłumaczone na grecki przez Eutropiusza i na łacinę przez Juliusza Afrykańskiego . Dzieło składa się z 10 ksiąg i przedstawia życie Dwunastu, z wyjątkiem Macieja i Judasza (zdrajcy) oraz Pawła. Zbiór apokryfów prawdopodobnie istniał w koptyjskim. W XII w. zbiór etiopski składał się z Dziejów Apostolskich, ewangelistów i uczniów Pana, zawierający także niektóre listy apostołów. Zbiór ten zawiera elementy nie zawarte w tekstach zachodnich (łacinie i grece).

II. Listy Apostołów. Kolejną grupę pism o apostołach stanowią różnego rodzaju spisy apostołów. Najliczniejsze są spisy zawierające krótką biografię każdego apostoła. Najważniejsze z nich to ps.-Epifaniusz, ps.-Hipolit, ps.-Dorotheus (grecki) i Breviarium Apostolorum (łac.). Najstarszym dziełem jest dzieło ps.-Epifaniusza (700-750). Na niektórych listach Paweł następuje po Piotrze, a aby utrzymać liczbę Dwunastu, pominięto Macieja. Dzieło ps.- Izydora z Sewilli, De ortu et obitu Patrum, obejmuje życie apostołów i uczniów Pana (68-86). Niektóre spisy zawierają etymologię imion apostołów, informacje o ich miejscach urodzenia, imionach bliskich, wyjaśnienie, kto i przez kogo został ochrzczony, a także definicje głoszonej przez nich wiary, np. niektóre artykuły wiary. Niektóre są pisane wierszem. Ich duża liczba we wszystkich językach starożytnego świata świadczy o ich popularności. Są to na ogół wytwory epoki późnoantycznej i bizantyjskiej, a ich wartość historyczna jest raczej znikoma. Poetyckie listy apostołów odnaleźć można u poetów, np. u Paulina z Noli.

III. Teksty prawno-liturgiczne i dogmatyczne Apostołów. Kolejną grupą pism przypisywanych imieniu apostołów są teksty prawno-liturgiczne i dogmatyczne, takie jak Didache, Konstytucje Apostolskie, Didascalia Apostolorum, Kaniki Apostolskie i inne teksty, często bardzo dawne, niezwykle ważne dla historia prawa kanonicznego i liturgii. Do tej kategorii można dodać Wyznanie wiary apostolskiej; w niektórych wersjach poszczególne artykuły wiary przypisywane są poszczególnym apostołom.

IV. Homilie o Apostołach. Chociaż istnieje znaczna liczba homilii Ojców na temat poszczególnych apostołów, homilie na temat apostołów w ogóle są w epoce patrystycznej raczej rzadkie: tekst Efrema, niektóre ps. - Jana Chryzostoma; inne pochodzą z okresu bizantyjskiego, jak Gennadius II (Georgios Scholarios - zm. po 1472), a zwłaszcza Nicetas z Paflagonii (zm. po 910), który pozostawił zbiór homilii na temat wszystkich apostołów. Szczególnie cenne są żywoty apostołów Symeona Metafrastesa (zm. 982/987) oraz pierwsze rozdziały księgi II Historii kościelnej Nicefora Kaliksta (zm. ok. 1335). Teologiczna synteza liczby Dwanaście znajduje się w Rabanus Maurus (PL 107, 891).

V. Kult Apostołów. We wczesnym Kościele kult apostołów miał charakter zbiorowy, ze względu na godność danego im mandatu. Pierwszy kościół zbudowany ku czci apostołów, tzw. Apostoleion w Konstantynopolu był dziełem Konstantyna, później odbudowanym przez Justyniana. Wspomnienie apostołów zostało ustanowione w Rzymie pod wpływami bizantyjskimi. Kościoły ku czci apostołów budowano w IV-V w. w Mediolanie, Lodi, Como, Aquileia, Concordia, Werona. Szczególnym zaszczytem cieszyli się Piotr i Paweł, a później Andrzej. Później w liturgii łacińskiej utworzono święta ku czci św. Jakuba i Filipa, św. Jana w Porta Latina i innych poszczególnych apostołów.

VI. Ojcowie Apostolscy. Wreszcie od 1672 r., wraz z publikacją przez J.B. Coteliera Sanctorum Patrum, qui temporibus apostolicis floruerunt, zaczęto używać określenia "Ojcowie Apostolscy", wskazując na grupę pierwszych pisarzy chrześcijańskich żyjących w pierwszej połowie II w., czyli niektóre anonimowe pisma z tego okresu. Wszystko to wyraźnie pokazuje znaczenie apostołów w chrześcijaństwie starożytnym i bizantyjskim.

Apostolskie Symbole Wiary (ogólne wyznanie wiary można znaleźć w Wyznaniach Wiary i Wyznaniach Wiary). Według niektórych starożytnych źródeł dwunastu apostołów ułożyło pierwsze wyznanie wiary, Credo Apostolskie lub Symbolum Apostolorum. Zostało ono po raz pierwszy zacytowane w liście do Ambrożego wysłanym przez papieża Syrycjusza do Synodu w Mediolanie (390). Rufin z Akwilei (Comm. in symb. apost. 2) wspomina, że apostołowie "ustanowili…jednomyślną normę dla ich przyszłego głoszenia. . . przyznając każdemu wkład, który uważa za lepszy." Rufin zgadza się z innym dokumentem z tej samej epoki, zatytułowanym Explanatio symboli ad initiandos, który opierał się na przemówieniu św. Ambrożego i Konstytucjach Apostolskich 6,14. Opis składu Apostolskiego Wyznania Wiary cieszył się konsensusem przez całe średniowiecze. Znalazło to zatem wyraz także w sztuce figuratywnej, jak np. w kościele Liebfrauenkirche w Trewirze, który został zbudowany w latach 1235-1260, gdzie w XV wieku ozdobiono dwanaście kolumn podtrzymujących strop. z przedstawieniami apostołów i ich zasadami wiary. Apostolskie pochodzenie wyznania wiary krytykowali Lorenzo Valla i Reginald Pecock, jednak pierwszy uczony został zmuszony do wycofania się, a drugi zrzekł się stolicy biskupiej w 1458 r. Krytyka ta powróciła jednak w XVII w. z Vossem i Usherem. Począwszy od reformacji, wszyscy uczeni uważali historyczny opis składu wiary za apokryficzny. W całym NT można spotkać zjawisko nauczania, które było narzucane i przekazywane z autorytetem. Następnie, w pytaniach i odpowiedziach chrzcielnych pierwszych trzech wieków, choć formuły były bardzo proste, zawsze obecne było wyznanie wiary. W drugiej połowie II w. w kręgach katolickich przyjmowano za oczywistość, że regula fidei powróciła do apostołów, co było rodzajem schematycznego podsumowania nauczania chrześcijańskiego dla katechezy i innych celów. Chociaż zasada wiary i Symbol Apostolski nie były tym samym, związek między nimi był bardzo ścisły. Bardzo specyficzne ślady tej regula fidei można znaleźć w pismach Justina Męczennika , Ignacego z Antiochii, Didache (7), Ireneusza z Lyonu , Tertulian itd., a wszystkie te świadectwa mówią, że zostało ono przekazane przez apostołów. Współczesna nauka ma tendencję do potwierdzania, że relacja o zgromadzeniu dwunastu apostołów, które miało ułożyć Apostolskie Wyznanie Wiary, była najprawdopodobniej pobożnym wymysłem, ale starożytne przekonanie, że regula fidei wróciła do apostołów, zawiera element prawdy.

APOSTOŁ - APOSTOLAT

I. U Ojców - II. Ikonografia.

I. U Ojców. Ogólnie grecki termin oznacza "tego, który jest posłany", posłańca; jego specyficznie chrześcijańskie użycie odnosi się oczywiście do kogoś, kto ogłasza przesłanie religijne. Najwyraźniej pojęcie "apostoł" miało w żargonie chrześcijańskim szczególną konotację. Jeśli historyczną ekspansję Kościoła trzeba przypisać apostołom, to termin ten należy zastosować do szerokiej grupy misjonarzy, z których wielu to niewiele więcej niż tylko imię i nazwisko, a wielu jest całkowicie anonimowych. Początkowo termin ten łączono ze światem apokaliptycznych przedstawień prymitywnej wspólnoty, gdzie Dwunastu reprezentuje prawdziwego Izraela sprawiedliwych, w symbolicznym przeciwieństwie do dwunastu pokoleń Izrael. Wydaje się, że w czasie pierwszej podróży Pawła do Jerozolimy, aby odwiedzić "apostołów" , instytucja Dwunastu już istniała. Potwierdzają to listy Dwunastu, które przedstawiają trudne do rozwiązania problemy historyczne. Fakt, że Judasz, zdrajca, pierwotnie należał do Dwunastu ("jeden z Dwunastu") - według relacji Łukasza został zastąpiony przez Macieja - jest w opinii G. Kleina nieuniknionym dowodem na to, że grupa Dwunastu powstała dopiero po Wielkanocy. Co więcej, ciągłość między wspólnotami przed i po Wielkanocy z Jezusem Chrystusem jest prawdziwym symbolem wybranych Ludu Bożego w dniach ostatecznych. Odtąd ten krąg zajmował pierwsze miejsce w urzędzie apostolskim . Jednocześnie rola apostołów w założeniu Kościoła pozostanie powiązana z funkcją Dwunastu Towarzyszy Jezusa. Identyfikacja apostołów z Dwunastoma świadczy o zainteresowaniu zakorzenieniem działalności Kościoła w służbie i intencjach Jezusa . Formuły "Dwunastu" używa zwłaszcza Marek, aby wskazać najbliższe grono uczniów Jezusa; można je znaleźć także u innych ewangelistów, łącznie z Janem. Łukańska koncepcja dwunastu apostołów jest wynikiem długiej ewolucji; jego założeniami są apostolat poświadczony przez Pawła i obraz Dwunastu przedstawiony w Mk 3,13-19; 6:7-13. Apostoł sensu stricto przypomina o koniecznym związku wydarzenia paschalnego z przedpaschalną wspólnotą Jezusa; dlatego Łukasz nie był w stanie w tym sensie nazwać swego umiłowanego i czczonego Pawła apostołem. Związek między pierwotnym chrześcijańskim apostołem a przedpaschalną wspólnotą Jezusa znajduje swój najwyraźniejszy wyraz w pojęciu dwunastu apostołów, jak gdyby istniał nierozerwalny związek między pojęciami "apostoł" i "Dwunastu". Pierwotnie te dwa elementy wydawały się być niezależne. Paweł wyraźnie je rozróżnia i pozwala zrozumieć, że nie każdy świadek Zmartwychwstałego jest także "apostołem". Marek przedstawia Dwunastu Kościołowi misyjnemu jako archetyp głosicieli-misjonarzy . Dlatego Jezus związał uczniów z misją. Nie rekrutował ich tak, jak to robili rabini, ale uczynił ich charyzmatycznymi przywódcami, natchnionymi prorokami i wędrownymi filozofami. Uważamy, że wybór Dwunastu i ich misję w Galilei przez Jezusa jest faktem historycznym, chociaż współczesna egzegeza to kwestionuje. Grupa ta istniała przynajmniej przed nawróceniem Pawła , co daje nam pierwszą charakterystyczną - choć zróżnicowaną - ogólną wizję prymitywnego chrześcijaństwa. Wszystko to wskazuje, że koncepcja ta nie była jeszcze dokładnie ustalona i że Paweł zaczerpnął ją z wcześniejszej tradycji ( gdzie wspomina o apostołach przed sobą). W tym kontekście apostołowie w Jerozolimie skupieni wokół Kefasa/Piotra reprezentują już określoną grupę. U Pawła można wyróżnić trzy poziomy znaczenia. Pierwszy poziom to delegaci wspólnoty. Po drugie, inną specyficznie chrześcijańską koncepcją, ale bez dokładnego rozgraniczenia, jest koncepcja "głosicieli ewangelii", naładowanych przez Zmartwychwstałego lub przez Ducha Świętego i obdarzonych specjalnymi darami do pracy w świecie jako misjonarze. Wśród nich są tak zwani superapostołowie i sam Paweł, którzy stanowczo sprzeciwiali się ich twierdzeniom; w tym sensie relacje braterskie z Rz 16,7 nabierają także pozytywnego znaczenia. Odnosi się także do proroków powołanych i wysłanych przez Boga, którzy przemawiają i działają zgodnie z poleceniem Boga, mając boskie moce. Nie wiemy, jaki związek mieli ci prorocy ze wspólnotą jerozolimską lub z ziemskim Jezusem. Jest prawdopodobne, że koncepcja apostoła jako prymitywnego misjonarza chrześcijańskiego wywodzi się z hellenistycznych kręgów żydowskich. W późniejszej ewolucji "apostołów" i "proroków" zaczęto traktować na tym samym poziomie; Po trzecie, w tym rozróżnieniu i wyższości apostołów widać tendencję do ograniczania apostołów do pochodzenia Kościoła i do określonego kręgu świadków zmartwychwstałego Pana. U Pawła najważniejszym kryterium staje się osobiste spotkanie ze zmartwychwstałym Panem. Decydujący dla Łukasza jest fakt, że apostoł towarzyszył ziemskiemu Jezusowi od jego chrztu przez Jana aż do wniebowstąpienia. Z pewnością byłby także świadkiem swego zmartwychwstania, jak twierdzi Paweł; Łukasz jednak nie mówi o poleceniu ze strony zmartwychwstałego Pana. Łukasza najwyraźniej interesuje to, że bliska grupa naocznych świadków, bez luk, reprezentowałaby pewność historyczną; w ten sposób Łukasz ogranicza pojęcie apostoła do określonego okresu historycznego . W odniesieniu do swoich czytelników celem Łukasza, stosując termin avpo,stoloj, jest nie tyle jasne określenie lub liczbowe ograniczenie tak wyznaczonego kręgu osób, ile świadomość, że w narracyjno-kerygmatycznym charakterze tego kręgu kryje się wierne świadectwo faktów historycznych i osobistą wiarygodność . Zasługą Łukasza jest wyniesienie na poziom literacki tradycji, która dotychczas była jedynie ustna i popularna. Otrzymał podwójne dziedzictwo: Piotrową tradycję założenia i Pawłową tradycję misji. Poza wyraźnie odmiennymi koncepcjami koncepcji wczesnochrześcijańskiego apostoła zaproponowanymi przez Łukasza i Pawła, termin ten występuje w Nowym Testamencie rzadko, choć z charakterystycznymi akcentami. 2 Piotra 3:2 bez dalszych szczegółów wspomniano także o "twoich apostołach". 2 Piotra 3:15 już wskazuje na wysiłek, kontynuowany przez 1 Clem 5 i Ign. Rzym. 4,3, aby przedstawić Piotra i Pawła łącznie jako dwa najważniejsze autorytety apostolskie. Heb 3,1 oferuje wyjątkowy akcent, określając jedynie samego Chrystusa jako "apostoła" i nie mówiąc o innych . Później dominował pogląd, że apostołem Jezusa Chrystusa może być tylko ten, kto widział zmartwychwstałego Pana , aż do wyeliminowania wcześniejszego koncepcja wędrownych kaznodziejów wysyłanych przez wspólnoty . W okresie popawłowym koncepcja apostoła Pawła całkowicie zwyciężyła w koncepcji Dwunastu jako apostołów pogan. Zna także wędrownych apostołów, powołanych do misji przez Ducha i uprawomocnionych jedynie przez swoje przesłanie i postępowanie. 1 Klem. i Polikarp znają apostoła jedynie jako instytucję z przeszłości. Zakłada ustanowienie apostolatu za życia Jezusa, ale nie ograniczając go do Dwunastu. Dla Hermasa apostołowie należą już do przeszłości; z wyjątkiem Sima. IX, 17,2 przytacza je zawsze razem z nauczycielami - jest to zatem otwarta koncepcja apostoła, nieograniczona co do liczby. I tak w II w. istniały trzy sposoby rozumienia apostołów: (1) żydowski chrześcijanin, według którego apostołowie stali się, po samym Jezusie, punktem wyjścia łańcucha tradycji (Papiasz, Polikarp, Polikrates). Ireneusz później systematycznie wyrażał ideę tradycji apostolskiej. (2) Hellenizacja, która zmierza do duchowej wizji apostołów jako "boskich ludzi", wędrowców i cudotwórców. Koncepcja ta rozkwitła szczególnie. w Dziejach Apokryficznych, tworząc tradycje kościelne na poziomie lokalnym. Kościół pogański przemienił dwunastu uczniów, których Jezus posłał do Izraela, w apostołów dla pogan. Piotr; Arystydes opisują ich jako misjonarzy świata. (3) Dla gnostyków apostołowie są wtajemniczonymi w Boga-Objawiciela. Po Chrystusie stali się bóstwami objawionymi, otwierającymi drogę powrotu do boskiej sfery. Wraz z pokonaniem gnostycyzmu tradycja kościelna dotycząca apostołów nie ograniczała się do popularnych opowieści; nie wszystkie historie apostołów można odrzucić jako legendę lub anegdotę. Tradycja parenetyczna lub kerygmatyczna była od początku zainteresowana apostołami i pierwszymi wspólnotami. Według starożytnego wyobrażenia kościelnego apostołowie byli nie tylko gwarantem wiarygodnego przekazu dróg i doktryn Kościoła, ale zwłaszcza. nosiciele misji i wzorce w swoim życiu i śmierci. Gnostyk Herakleon mówi, że czterech uczniów nie umarło jako męczennicy i że fakt ten uniemożliwiał czczenie miejsc działalności apostolskiej jako grobowców apostołów. Obowiązek misyjny od początku stanowił element urzędu apostolskiego i to nie tylko Pawła. NT mandaty misyjne zostały zebrane i przekazane przez prymitywną literaturę chrześcijańską . Należy zwrócić uwagę na szczególną pozycję ludu Izraela w ramach powszechnie rozumianego mandatu, która na przestrzeni dziejów była różnie wyrażana, podkreślając w kręgach żydowskich chrześcijan dominację Izrael, a wśród pogan znaczenie misji apostolskiej; Kerygma Petrou w ten sposób odnosi się do obu etapów. W ten sposób apostołowie rozpowszechnili obraz podziału świata na dwanaście części ; Komunikacja Orygenesa mówi, że dokonali tego poprzez losowanie, wymieniając tylko pięciu (Tomasz/ojczyzna, Andrzej/Scytia, Jan/Azja [umierający w Efezie po długim czasie tam] , Piotr według 1 Piotra 1:1 dotarł do Rzymu, a Paweł według Rz 15:19 poniósł męczeńską śmierć w Rzymie). Pierwsza wzmianka o Tomaszu i Andrzeju znajduje się w Pistis Sophia ok. 136. Informację Euzebiusza z Cezarei uzupełnia Rufinus z Akwilei, z dodaniem Mateusza/Etiopii i Bartłomieja/Hither India. Według Dziejów Thoma Thomas przebywał w Indiach. (Bienerta 19-20). Od II w. "apostołowie" stali się decydującym punktem w świadomości chrześcijańskiej dla historycznego przejścia od Jezusa Chrystusa do Jego Kościoła.

II. Ikonografia. Najwcześniejsze symboliczne dowody na obecność apostołów pojawiają się w epoce przedkonstantyńskiej i obejmują przedstawienia kolegium apostolskiego zorganizowanego wokół Chrystusa - obrazy niebiańskiego dworu celowo i polemicznie przeciwstawianego dworowi cesarskiemu. Ich ikonografia jest ściśle zgodna z typem starożytnego filozofa i jest zasadniczo niezróżnicowana: jedynie Piotr, Paweł i Andrzej mają cechy indywidualne. Najstarsze przykłady kolegium apostolskiego pochodzą z czasów tetrarchii. Od początku przedstawiano je według ustalonego schematu - w trzech (Chrystus, Piotr i Paweł) lub w dwunastu - który zasadniczo pozostał niezmieniony. Na freskach cmentarza rzymskiego Pietro e Marcellino i anonimowego cmentarza przy Via Anapo , Chrystus "nauczyciel" siedzi na katedrze z podnóżkiem, prawą ręką wykonuje gest adlocutio ("słowo"), otoczony półkolem przez uczniów; kilkadziesiąt lat później na froncie arcosolium cmentarza S. Ermete w Rzymie dwunastu uczniów, podobnie jak Chrystus, zasiada na katedrach, aby podkreślić koncepcję missio apostolorum. Na sarkofagach motyw kolegium apostolskiego pojawia się w następstwie Pokoju Kościoła. Oryginalny wzór, podobnie jak na malowidłach cmentarnych, występuje sporadycznie; ważnym artystycznie przykładem jest sarkofag Konkordiusza , w którym inskrypcje wyryte na niesionych przez Chrystusa i apostołów księgach i zwojach zawierają wyrażenie dominus legem dat oraz imiona czterech ewangelistów, reprezentujących traditio legis powierzone całemu Soborowi Apostolskiemu. Dopiero od końca IV w. ukazano apostołów stojących i adorujących Chrystusa, który po królewsku zasiada na udrapowanym tronie, jak na sarkofagu w Mantui, datowanym na lata 395-408. Jeszcze w IV w. Temat kolegium apostolskiego przenikał mozaiki kościołów w uroczystych, monumentalnych kompozycjach. W S. Aquilino, Mediolan (IV w.), według najstarszego wzoru, apostołowie siedzą wokół Chrystusa Magistra; w S. Pudenziana w Rzymie (pocz. V w.) wraz z innymi postaciami symbolizują kościół triumfujący; w prawosławnej baptysterium w Rawennie (V w.) stoją ponad prorokami jako świadkowie konkordancji Veteris et Novi Testamenti. Tam, gdzie pożądana była indywidualizacja, wizerunkom apostołów towarzyszyły ich imiona; nie tradycyjna lista Mt 10,2-4 i Mk 3,16-19 (w odwróconej kolejności), ale tzw. lista popularna, w której Paweł zastępuje Macieja, Marek zastępuje Tadeusza, a Łukasz zastępuje Jakuba, jak w mauzoleum Teodoryka w Rawennie lub płaskorzeźba Barletty (najstarszy przykład na tej liście). Od końca IV do początków V w. apostołowie byli także przedstawieni symbolicznie: jako gołębie na fresku na cmentarzu Commodilla w Rzymie , jak baranki w mozaice absydy św. Kosmy i Damiana w Rzymie oraz jako volumina w absydzie św. Jana Ewangelisty w Rawennie. Z fragmentu Euzebiusza z Cezarei (De vita Konst.) dowiadujemy się, że Konstantyn kazał ustawić 12 kolumn symbolizujących apostołów w bazylice Grobu Świętego w Jerozolimie. Niekiedy w scenach z publicznego życia Chrystusa apostołowie ukazani są indywidualnie: w takich przypadkach to kontekst narracyjny i obecność określonych cech czy gestów pozwalają na ich identyfikację. Można więc rozpoznać Tomasza, który w epizodzie niewiary wkładał palec w ranę boku Chrystusa , a postać zwisająca z drzewa, jak w relikwiarzu z Brescii (IV w.), to oczywiście Judasz Iskariota.

APONIUSZ (VI w.) Pod tą nazwą, uważaną za rzymską, przejęto Expositio in Canticum Canticorum. Dokładne dane biograficzne autora nie są znane. W tekstach pojawiają się aluzje do najazdów wojskowych. Autor wykazuje zainteresowanie życiem monastycznym. Aluzje do wiary chalcedońskiej wskazują, że utwór nie mógł powstać przed rokiem 450; porównanie jego interpretacji Pieśni z VI w. egzegeza zaleca datowanie po roku 500. Inspirowany wcześniejszymi wzorami (Orygenes, ps.-Hipolit) i oparty na odpowiednim poziomie wykształcenia teologiczno-filozoficznego komentarz Aponiusza zasługuje na przestudiowanie zarówno z perspektywy historii egzegezy (koncepcja historii zbawienia; duchowa wizja zjednoczenia Chrystusa z duszą) oraz odnośnie jego chrystologii, według której dusza Jezusa, definitywnie zjednoczona ze Słowem w chwili ukrzyżowania, zajęła miejsce wybitne . Zawiera także interesującą pneumatologię (Duch Święty). Wpływ dzieła nie mógł być jednak duży. Grzegorz Wielki i Beda Czcigodny znali to dzieło; w IX w. powstała skrócona forma 12 homilii.

APOPHTEGMATA PATRUM Apophthegmata, czyli Paterika Ojców, to zbiór refleksji i anegdot będących owocem duchowego doświadczenia na pustyni. Liczba zbiorów, ich szybkie rozprzestrzenianie się od IV w., ciągłe ich wzbogacanie, pierwsze tłumaczenia na łacinę, koptyjski i syryjski; następnie na ormiański i gruziński; i wreszcie na arabski, etiopski i paleosłowiański, jak dotąd wszelkie próby genealogii okazały się daremne. W niektórych dziedzinach badań wykonano podstawowe prace; inne pozostają prawie całkowicie niezbadane, nawet na poziomie MSS. Pierwszą próbę klasyfikacji podjął W. Bousset. Od tego czasu bibliografia osiągnęła znaczne rozmiary. Ze względu na objętość ograniczymy się do wskazania głównych publikacji, według języka.

APOSTACJA - APOSTATI Pierwsi chrześcijanie byli oskarżani o apostazję wobec społeczeństwa żydowskiego i pogańskiego. Jako zaprzeczający religii żydowskiej i klasycznej payei, przed edyktem Konstantyna byli uważani za rodzaj tertium pomiędzy Żydami i poganami, tj. tymi, którzy spalili mosty mos maiorum obu. Oprócz tego znaczenia apostazji, powszechnego we wczesnej literaturze apologetycznej (adversus iudaeos i adversus paganos), istniało również zastosowanie w samym chrześcijaństwie: dla tych, którzy zaprzeczali wierze chrześcijańskiej lub dyscyplinie życia chrześcijańskiego. Zatem lapsi (upadły) uznawano za odstępców, czyli tych, którzy ponieśli porażkę w walce o wiarę, podzieleni w III w. Afrykę podzielono na trzy kategorie: sacrificati (którzy ofiarowali kielich wina w ramach libacji); thurificati (który ofiarował kadzidło bogom); i libellatici (od libellum = poświadczony lub poświadczony jako spełniający rozkazy - odkryto wiele takich certyfikatów, m.in. w Egipcie). W niektórych przypadkach o zaświadczenie ubiegali się nawet ci, którzy nie byli publicznie odstępcami. Podczas prześladowań Dioklecjana dodano czwartą kategorię, traditores (od tradere = oddać, czyli ci, którzy przekazali święte księgi władzom). Podczas polemiki donatystycznej skupiono uwagę na tym, że traditores utożsamiano z mordercami i cudzołożnikami (moechi et Adulteri w De pudicitia Tertuliana) w związku z ich ponownym przyjęciem do komunii kościelnej. Kwestia apostatów była zatem ściśle powiązana z dyscypliną pokutną - czy i w jaki sposób ich ponownie przyjąć. Później termin ten oznaczał bardziej ogólnie porzucenie lub publiczne zaprzeczenie chrześcijaństwu i przynależność do heretyckiej sekty.

APOLOGYŚCI - APOLOGETYK (charakterystyka ogólna)

I. Apologeci greccy i łacińscy - II. Wspólna charakterystyka - III. Dwie tendencje.

I. Apologeci greccy i łacińscy. Imię nadane pisarzom broniącym chrześcijaństwa przed oskarżeniami płynącymi z różnych części społeczeństwa niechrześcijańskiego, które czasami kończyły się prześladowaniami. Dziś ich twórczość zostałaby uznana za "teologię fundamentalną". Podobne pisma żydowskie (Filo, Contra Apionem) były wzorami wczesnochrześcijańskich "przeprosin", ponieważ do pewnego okresu pogańska niechęć do chrześcijaństwa była po prostu częścią ich niechęci do judaizmu. Przeprosiny w pewnym sensie zastąpiły obronę sądową, której władze rzymskie nie pozwalały spowiednikom i męczennikom; modelem literackim była często Platońska Apologia Sokratesa. Literatura apologetyczna na terenie Cesarstwa Rzymskiego rozkwitła w II-III w. ale kontynuowano także po "rewolucji konstantyńskiej". Apologeci przypominali o prawie filozofa do parrezji w stosunku do cesarza i mieli zawsze na myśli nie tylko obronę wiary ad extra, czyli pouczenie niechrześcijan (w przypadku prośby do cesarza, w nadziei na publikację przez Kancelarię Cesarską w portyku Łaźni Trajana), ale także katechezę ad intra, czyli zachętę wiernych, tak że wiele argumentów apologetycznych można znaleźć w innych gatunkach literatury chrześcijańskiej: homiliach, legendy o męczennikach itp. Od początków IV w. różne pisma propagandowe uzasadniają antychrześcijańskie posunięcia cesarzy. W tym okresie pojawił się nowy typ przeprosin, bardziej systematyczny i kompletny: Lactantius , Euzebiusz (różne pisma, zwłaszcza Praeparatio Evangelica i Demonstratio Evangelica; , Marcellus z Ancyry (Cohortatio ad Graecos, ok. 312-322), Atanazy z Aleksandrii (Contra Gentes i De incarnatione Verbi, przed lub w trakcie wygnania w Trewirze 335-337) i Firmicus Maternus opisują prawdę religii chrześcijańskiej, która nie jest już zakazana, w kontekście pluralizmu religii tradycyjnych. Julian Apostata (361-363), widząc w chrześcijanach jedynie barbarzyńską sektę, próbował przywrócić tradycyjne kulty za pomocą argumentów neoplatońskich, prowokując swoją Contra Galilaeos nową serię przeprosin napisanych przez Efrema Syryjczyka (Contra Iulianum 363), Grzegorz z Nazjanzu (Or. 4-5 contra Iulianum, 364-365; CPG 3010), Teodor z Mopsuestii (odpowiedź, ok. 380), Jan Chryzostom (De Babyla contra Iulianum et gentiles , 378/379) i Cyryl z Aleksandrii (Contra Iulianum między 423-428). Godne uwagi jest także odrzucenie przez Teodoreta z Cyrrhus hellenizmu (Graecarumfectionum curatio, 420-423). Pod koniec IV w. w Rzymie pogańskiej opozycji przewodziła arystokracja; dobrze znane są wystąpienia Symmachusa i Ambrożego (a później Prudentiusa) w sporze w kurii wokół Ołtarza Zwycięstwa. Ostatnią fazę apologetyki zapoczątkowało splądrowanie Rzymu w 410 r. i rzekomy "upadek" religii chrześcijańskiej. Przeprosiny odpowiadały następnie na pytanie, dlaczego kult chrześcijański nie mógł zagwarantować miastu dobrobytu? W tej kwestii Augustyn (De Civitate Dei, 413-426) i Orosius (Historiae adversum paganos, 416-417) rozwinęli szeroką interpretację historii świata na podstawach teologicznych.

II. Wspólne cechy. Literatura apologetyczna dokumentuje wysiłki grupy chrześcijańskich intelektualistów mające na celu obronę swojej religii przed atakami kulturalnych pogan, powszechnymi oskarżeniami i prześladowaniami ze strony władz cesarskich lub lokalnych. Ich poziom kulturowy jest na ogół taki, jak w ich czasach. W sumie teksty te przedstawiają nam wspólnotę chrześcijańską ożywioną szczerą wiarą, której najlepiej wykształceni członkowie entuzjastycznie i odważnie podejmują obronę oczernianych i prześladowanych współwyznawców, z mniej lub bardziej wyraźnym zamiarem pozyskania "tych, którzy są daleko oderwane" od ewangelii. Jako argumenty przytacza się szczerość, moralność, religijność i lojalność polityczną chrześcijan, a także filozoficzną racjonalność, oryginalność, starożytność i misyjny sukces chrześcijaństwa, które opierają się na wyjątkowym ludzko-boskim charakterze Jezusa Chrystusa.

III. Dwie tendencje. Apologetów wyróżnia odmienna postawa, jaką przyjmują wobec polityki i kultury świata pogańskiego, któremu sprzeciwiają się zarówno poprzez obronę, jak i debatę. Arystydes, Meliton, Justyn i Atenagoras wśród Greków oraz Minucjusz Feliks wśród Latynosów starają się zbudować pomost z pogańskimi instytucjami i kulturą, w których uznają elementy prawdy, które przypisują interwencji Bożej Opatrzności. Z drugiej strony Tatian, Hermiasz, Tertulian i Arnobiusz z Sicca są bezlitośni w swoich atakach na każdy aspekt pogaństwa. Laktancjusz, świadomie odrzucając filozofię, przyjmuje inny ton. Każdy z autorów prezentuje odmienną kulturę, zainteresowania i styl, korzystając z mniej lub bardziej skutecznych środków wyrazu tradycji klasycznej, w której się ukształtowali.

APOLLINARY z Rawenny (II-III w.) Legendarny pierwszy biskup Rawenny i pierwszy i jedyny znany męczennik miasta. Jego episkopat datowany jest na przełom II i III w. Według Passiosa. Apolinarego (co ma wątpliwą wartość historyczną), przybył do Rzymu z Piotrem; stamtąd apostoł wysłał go jako misjonarza do Rawenny, gdzie pracował przez prawie dwadzieścia lat, aż do ok. 75, zmarł od ciosów otrzymanych od grupy pogan w buncie. Jego kult jest poświadczony w czasach starożytnych (23 lipca); kazanie 128 Piotra Chryzologa, arcybiskupa Rawenny w V w. (424-451); oraz motto w Classe z VI w. wskazując miejsce jego pochówku (bazylika S. Apollinare in Classe). Później do posiadania ciała przyznał się także kościół S. Apollinare Nuovo, którego szczątki rzekomo przeniesiono w czasie najazdów Saracenów. Wydarzenia te, które w XII w. wywołało sprzeciw między obiema jednostkami religijnymi, co doprowadziło do napisania dwóch tekstów hagiograficznych, z których każdy twierdził, że ciało świętego jest w posiadaniu ich odpowiedniej bazyliki (Historia Translationis beati Apolenaris powiązana z S. Apollinare Nuovo i Tractatus domni Rodulfi venerabilis prioris Camaldulensis de invente corporis beati Apolenaris powiązany z S. Apollinare in Classe). Passio, jedno ze źródeł Liber pontificalis Agnellusa, powstało, być może w oparciu o wcześniej istniejący tekst, w połowie VII w. za czasów arcybiskupa Maurusa (wraz z fałszywym dyplomem Walentyniana III, który przyznaje diecezji Rawenny prawa metropolitalne do 14 kościołów sufragańskich), z zamiarem uzurpowania sobie apostolstwa stolicy Rawenny i jej autokefalii w zakresie szacunku do Rzymu. Apolinary jest patronem Emilii-Romanii i Rawenny. Poza Rawenną jego kult jest potwierdzony w Rzymie od czasów papieża Symmachusa (498-514) oraz w Włoszech, zwł. na terytoriach Longobardu oraz wzdłuż via Flaminia i via Amerina. W Dijon we Francji Clovis kazał zbudować kościół na swoją cześć; z XIV w. w Niemczech, w Remagen, na pd. od Bonn, miejscowa góra św. Apolinarego stała się miejscem pielgrzymek.

APOLLINARY z Walencji (zm. po 523) Brat Avitusa z Vienne, spokrewniony z Sydoniuszem Apollinarisem i być może z cesarzem Awitem (455), Apolinary został biskupem Walencji (Galii) na krótko przed 492 rokiem. Uczestniczył w soborach w Epaône (517) i Lyonie (516-516-516-517). 523); zmarł po tej dacie. Święto 5 października. Jego życie (BHL 634) pochodzi z okresu karolińskiego, ale może zawierać wiarygodne informacje.

APOLLONIA (zm. 249) Euzebiusz z Cezarei wspomina list Dionizego, biskupa Aleksandrii, do Fabiusza z Antiochii. Opowiada o przemocy, jakiej doświadczyli wierni miasta w następstwie nagłego buntu antychrześcijańskiego, który wybuchł rok przed prześladowaniami Decjusza. Szczególną uwagę zwraca ku Apolonii, kobiecie "już w podeszłym wieku", która zagrożona spaleniem żywcem, "jeśli nie będzie z nimi głosić bezbożnych słów", spontanicznie rzuciła się w płomienie, szokując przechodniów. Jej kult poświadczono najpierw na Wschodzie, a następnie na Zachodzie, gdzie rozeszła się legenda, że była córką rzymskiego senatora i ofiarą Juliana Apostaty. W ikonografii przedstawiana jest z szczypcami trzymającymi ząb, zarówno w nawiązaniu do relacji Dionizego (Apollonia przed rzuceniem się w ogień była wielokrotnie uderzana w szczękę, aż straciła wszystkie zęby), jak i do legendy mówiącej, że Julian Apostata sam torturował ją wyrywając zęby. Jej święto przypada na 9 lutego w Martyrologium Rzymskim.

APOLLONIUSZ (zm. ok. 185) Męczennik i być może apologeta. Według dotyczących go Dziejów Apoloniusza, które zawierają wiarygodne informacje, Apoloniusz pojawił się w Rzymie przed prefektem pretorianów Perennesem ok. 185. Na drugiej audiencji, po obronieniu się przed senatorami i ludźmi wykształconymi, został skazany na śmierć dekretem senatorskim odmawiającym chrześcijanom istnienia prawnego. Zmarł 11 kwietnia. Dostosowanie Dziejów Apostolskich czyni Perennesa prokonsulem Azji i myli męczennika z Apollosem z Dziejów Apostolskich 18:24. Euzebiusz z Cezarei podaje podsumowanie Dziejów swojego męczeństwa w HE 5,21,2-5. Był to prawie na pewno filozof, a może senator, który podczas przesłuchania w Rzymie bronił się argumentami podobnymi do apologetów. Całość dossier hagiograficznego (komplikowana także przez obecność wielu innych Apoloniuszów) rodzi wiele problemów historycznych, prawnych i literackich, m.in. dotyczące zaangażowania senatu rzymskiego, przed którym Perennes miał rzekomo wezwać Apoloniusza do obrony. Omówiono także sporządzenie prawdziwej i właściwej przeprosin Apoloniusza, rzekomo połączonej z innymi dokumentami w martyrium.

APOLLONIUSZ z Efezu (koniec II-początek III(?)w.) Autor antymontanistycznego traktatu, prawdopodobnie w jednej książce, cytowanego przez Euzebiusza , w którym dogłębnie bada proroctwa montanistyczne, aby udowodnić ich nieistotność i potępia naganną moralność, jaką przypisuje przedstawicielom ruchu. Apoloniusz pisał 40 lat po rozpoczęciu głoszenia przez Montanusa co według Euzebiusza przypadało na lata 172-173: tak Apoloniusz pisał w 212. Data ta wydaje się późna, biorąc pod uwagę wigor, z jakim Apoloniusz przeciwstawia się sekcie przywódcy, m.in. prorokini, która wydaje się być Maksymilą (Eus., HE V, 18,6-10). Być może liczba 40 lat jest błędna, a może Apoloniusz spierał się z Maksymillą, jakby ona wciąż żyła. Według Jerome′a, Tertulian napisał księgę VII swojego zaginionego traktatu O ekstazie przeciwko Apoloniuszowi.

APOLLONIUSZ z Tyany (4-96). Filozof neopitagorejski (I w. n.e.), znany nam z niekiedy romantycznej biografii napisanej przez Flawiusza Hilostratusa na zlecenie Julii Domny, żony Septymiusza Sewera i matki Karakalli. Studiował w Tarsie, podróżował do Babilonu i Indii, a następnie przebywał w Rzymie, skąd został wygnany przez Nerona. Wracając do Włoch, zmarł pod Nerwą. Apoloniusz wierzył w najwyższego transcendentnego boga, wyraźnie odróżniającego się od pomniejszych bóstw. Zasłynął jako magik: poganie uważali go za posłanego przez Boga, za swego rodzaju pogańskiego Chrystusa, któremu przypisywano cuda i proroctwa. Zbudowano mu świątynie i czczono go jak boga. Pisarze chrześcijańscy (Ambroży, Augustyn, Sydoniusz Apolinary) wypowiadają się o nim z szacunkiem.

APOLLINARY Starszy (zm. po 362) Sokrates i Sozomen podają informacje na temat ojca Apollinarisa z Laodycei. Urodzony w Aleksandrii, z zawodu chrześcijanin i gramatyk, nauczał najpierw w Berycie (Bejrut), następnie w Laodycei w Syrii (Latakieh), gdzie w latach 300-315 urodził się jego syn Apollinaris. Był księdzem w czasach biskupstwa Teodota (332-335) i jego syn - lektor; obaj nauczali, ojciec gramatyki, syn retoryki. Uczęszczali na wykłady pogańskiego retora Epifaniusza, co wywołało różne zakazy ze strony biskupa Teodota, doprowadzające do nałożenia na obu duchownych okresu ekskomuniki. Komunikat ten powtórzył biskup Jerzy, następca Teodota. Sozomen jednak podaje skomplikowaną interpretację tej drugiej ekskomuniki: Posunięcia Jerzego z Laodycei były oznaką jego sprzeciwu wobec silnego nicejskiego przywiązania obu Apolinasów i ich przyjaźni z Atanazym, który przechodząc przez Laodyceę z wygnania w 346 r. był gościem w ich domu. W 362 r. prawo Juliana Apostaty, mające na celu usunięcie chrześcijańskich profesorów ze szkół poprzez zakazanie wyjaśnień autorów chrześcijańskich, skłoniło starszego Apollinary'ego do sporządzenia adaptacji Pięcioksięgu w heksametrach; podobno zrobił to samo w 24 wierszach z innymi księgami historycznymi ST. Mówi się, że zatytułował ten obszerny poemat w stylu homeryckim Archeologia żydowska. Jeszcze według Sokratesa i Sozomena ojciec Apollinary czerpał także tematy do utworów lirycznych i dramatycznych z ksiąg świętych, na wzór Pindara i Eurypidesa. Nic nie zostało z jego twórczości.

APOLLINARY z Hierapolis (II w.) Biskup Hierapolis w Frygii za panowania Marka Aureliusza (161-180) Klaudiusz Apollinaris prowadził intensywną apologetyczną i antyheretyczną działalność literacką, prawie żaden z nich nie przetrwał. Euzebiusz z Cezarei podaje listę dzieł Apolinarego, które do niego dotarły, wymieniając w szczególności Przeprosiny do cesarza Marka Aureliusza, dzieło Do Greków w pięciu księgach, dwie księgi O prawdzie i dwie do Żydów ; wspomina też ogólnie pisma skierowane przeciw montanizmowi, który dopiero zaczynał się szerzyć. Antymontanistyczne dzieło Apollinarisa zostało pochwalone w HE V, 16.1. Jednakże przypisywanie Apolinaremu antymontanistycznego dzieła cytowanego przez Euzebiusza w HE V, 16.2-22 jest bezpodstawne; tego samego przypisania dokonał wcześniej Rufinus w swojej wersji HE V, 16.2-5. Serapion z Antiochii świadczy o znaczeniu dzieła Apolinarego przeciwko katafrygijskiej herezji; Serapion użył go jako idealnego dokumentu do ukazania jednolitego stanowiska Kościoła wobec montanizmu. Jeśli chodzi o Apologię, o której wspomniał już Euzebiusz w HE IV, 26.1, może to być dzieło Apollinarisa, w którym zaproponowano chrześcijańską interpretację relacji o burzy, która w cudowny sposób uratowała armię Marka Aureliusza podczas kampanii wojskowej 172 r. przeciwko Markomanom . Z Kroniki. Pascha. wiemy, że Apollinary był autorem dzieła O Wielkanocy; dwa podane tam fragmenty umieszczają go wśród promotorów janowej chronologii śmierci Jezusa, 14 Nisan; nie jest jednak pewne, czy Apolinary obchodził Wielkanoc zgodnie ze zwyczajem quartodeciman, czy rzymskim. Focjusz oprócz dzieł Do Greków i O prawdzie przeczytał także dzieło Apollinarisa O pobożności, które być może należy utożsamiać z Apologią Marka Aureliusza. Teodoret, który wymienia Apolinarego jako pisarza antymontanistycznego , wspomina go także jako polemistę przeciwko Enkratytom sewerskim. Z Sokratesa wynika, że Apollinaris wraz z Ireneuszem, Klemensem z Aleksandrii i Serapionem z Antiochii stwierdzili obecność duszy ludzkiej we wcielonym Chrystusie. Apolinarego, o którym wspomina Hieronim (de Vir. ill. 18), wraz z Ireneuszem jako millenarianem, należy utożsamiać z Apollinarysem z Laodycei. Baroniusz umieścił rocznicę Apolinarego w Martyrologium Rzymskim, 8 stycznia.

APOLLINARYS z Laodycei (zm. 392) - APOLLINARYZM.

Apolinary urodził się w Laodycei ok. 315. Jego ojciec, Aleksandryjczyk, również nazywany Apolinarym, zanim założył rodzinę w Laodycei w Syrii, uczył gramatyki w Berytusie (Bejrut). Był księdzem, a jego syn lektorem w miejscowym kościele, gdy w 335 roku obaj ściągnęli na siebie gniew miejscowego biskupa Teodota, gdyż uczęszczali na wykłady sofisty Epifaniusza. Atanazy przebywał z nimi w 346 r., po powrocie z drugiego wygnania; ich stosunki z Atanazym, a także z jego najbliższym współpracownikiem, Serapionem z Thmuis, były głębokie i trwałe. Ojciec i syn zostali również ekskomunikowani przez ariańskiego następcę Teodota, Jerzego z Laodycei . Na soborze w Konstantynopolu w roku 360 Jerzy został obalony i zastąpiony przez Pelagiusza, kandydata partii homoijskiej prowadzonej przez Akacjusza, przeciwko któremu Atanazy zwrócił cały ciężar swoich wpływów. Wydaje się, że podczas tych wydarzeń na biskupa odpowiedzialnego za wspólnotę nicejską w Laodycei wybrano Apolinarego. Podobnie, chociaż w jeszcze bardziej burzliwej sytuacji w pobliskiej metropolii Antiochii, Paulinus przewodził Nicejczykom, od imienia swego poprzednika zwanymi także Eustatyjczykami, w odróżnieniu od większej społeczności kierowanej przez Meletiusza, którego partia Akacjusza przedstawiła w 360 r. Ci dwaj biskupi, obaj przychylni Nicei, wysłali delegatów na Synod Aleksandryjski, zwołany przez Atanazego w 362 r. Paulina reprezentowało dwóch diakonów; Apolinary, przez niektórych mnichów. Obie delegacje używały tego samego języka w sprawach trynitarnych; terminy ousia i hipostaza uznawano za takie same. Była to w istocie doktryna przekazana przez Eustacjusza i, praktycznie rzecz biorąc, także samego Atanazego. Niemniej jednak pomiędzy tymi sojusznikami, którzy utworzyli wspólny front przeciwko tym, których uważali za "arian", doszło do tarć, gdy przyszedł czas na określenie ich terminologii chrystologicznej. Otwarcie potwierdza to nr 7 Tomus ad Antiochenos, sporządzony podczas tego synodu i przedstawiony pod nazwiskiem Atanazy. Mniej więcej w tym samym czasie, gdy cesarz Julian zdecydował zakazać chrześcijanom nauczania klasyków, obaj Apolinarowie przyjęli to wyzwanie; ojciec komponował wiersze homeryckie inspirowane ST, a syn komponował dialogi ewangeliczne na wzór współczesnych retorów. W roku 363 Apollinaris złożył wyznanie wiary staremu oficerowi Juliana Jowianowi , zachowując doskonały porządek, podobnie jak inni biskupi regionalni. Podczas gdy Atanazy, również obecny w Antiochii, ograniczył się do przekazania egzemplarza formuły nicejskiej z krótkim komentarzem, Apolinary uważał za swój obowiązek nadanie tej formule całkowicie osobistego charakteru - co pokazuje, że podstawowe idee heretyckiego apollinarianizmu były już jasno określone w jego myśli. Na poziomie polityki kościelnej od razu zdobył kilka ważnych punktów. Prawdopodobne jest, że ok. 372 jeden z jego uczniów, Tymoteusz, dla którego otrzymał list polecający od Atanazego, został rozpoznany w Rzymie przez papieża Damazy. Podobnie w roku 375 inny uczeń Vitalis, dezerter z stronnictwa Meletiusza, uzyskał od Damazy świadectwo ortodoksji. W roku 376 papież podjął jednak próbę narzucenia Vitalisowi formy unii z Paulinem. Wybór Witalisa na biskupa musiał nastąpić w tym roku i to ryzykowne przedsięwzięcie zwróciło przeciwko niemu przyjaciela Apolinarego, Bazyliego z Cezarei, i samego Damazego. Prawdopodobnie w 377 r. Tymoteusz został potępiony w Rzymie; w tym czasie Hieronim nadal uczęszczał na kursy Apolinarego w Antiochii. Jednakże rzymska cenzura, rozciągająca się na apollinarianizm jako taki, została potwierdzona w Antiochii w 379 r. i w Konstantynopolu w 381 r. . Podczas gdy apollinaryści organizowali własne synody, najpierw w Antiochii w 379 r., a na pewno w 382 r. w Nazjanzu , gdzie intronizowali także jednego ze swoich jako biskupa rzymski synod w 382 r. powtórzył potępienie z większą siłą. W tym samym roku Grzegorz z Nyssy podczas podróży do Jerozolimy zetknął się z apollinarianizmem i wkrótce po powrocie do Kapadocji podjął się obalić go w swoim Antirrheticus, choć nigdy osobiście nie spotkał Apolinarego. W roku 387 Grzegorz z Nazjanzu błagał biskupa Nektariusza z Konstantynopola, aby nawoływał cesarza Teodozjusza, aby siłą stawił opór apollinarystom, którzy próbowali umieścić jednego ze swoich ludzi na stolicy Nazjanzu, gdzie Grzegorz tymczasowo zastąpił zmarłego biskupa. Podobną prośbę skierował w roku 385 lub 386 do Teofila z Aleksandrii. Pierwsze dekrety cesarskie przeciwko apollinarystom zostały wydane w 388 r. , nie tracąc jednak przez Witalisa stolicy biskupiej. Apolinary zmarł przed 392 r. Wspólnota apolinarystów w Antiochii dołączyła do ortodoksyjności dopiero w 425 r.; ślady tej herezji pozostały na Wschodzie aż do drugiej połowy V w. Pisma Apolinarego, ocalone od zagłady dzięki fałszerstwom literackim (potępianym od najdawniejszych czasów), zajmują 50 numerów; są one zasadniczo poświęcone teologicznemu sformułowaniu dogmatu o wcieleniu Boga. Niektóre z dzieł apologetycznych Apollinarisa, takie jak jego 30-t. traktat przeciwko Porfiriuszowi i jego przeprosiny wobec Juliana i greckich filozofów zostały całkowicie zniszczone. Liczne cytaty z jego egzegezy biblijnej zachowały się w catenae. Hieronim wspomina komentarze do Kaznodziei, Iz, Hos, Mal, Ps, Mt, 1 Kor, Gal i Ef. Opublikowano fragmenty egzegetyczne Pr, Song, Is, Ez, Dan i Łk. W wydaniach krytycznych zweryfikowano fragmenty Okteuchu, Ps, Mt, Jas i Rz. Istnieją także fragmenty dotyczące Hioba i Jer. Najnowszym krytycznym studium całego dzieła Apolinarego jest dzieło E. Mühlenberga, który zredagował także fragmenty Psalmów; pierwsza część tego eseju wiele zawdzięcza jego godnemu uwagi podsumowaniu Apollinarisa i jego szkoły w TRE. Formuła mia physis tou theou logou sesark?men? jest wyrazem najbardziej uderzającym w całej doktrynie Apollinarisa. Cyryl Aleksandryjski, zwiedziony niektórymi pismami Apolinarego przekazanymi pod imieniem swego poprzednika, św. Atanazy, przypisał je temu ostatniemu i zinterpretował. Czyniąc to, przygotował sposób, który od V w. łączył monofizytyzm z początkowymi spostrzeżeniami Apolinarego. Opierając się na pojęciu physis, spostrzeżenia te odbiegły od tożsamości ousia i hipostasis, tożsamości zachowanej w nienaruszonym stanie zarówno przez Apolinarego, jak i Atanazego w sferze doktryny trynitarnej. Rozwijając swoją teorię relacji Ojca i Syna, odchodząc od żywego postrzegania ich jedności, Apollinary zastanawiał się przede wszystkim nad istotną jednością Słowa, które stało się ciałem, myśląc o teologii wcielenia. Wyraźną strukturę całego jego systemu poprzedził długi okres refleksji teoretycznej, jeszcze niezbyt dobrze zbadanej. Niedawna identyfikacja trzech homilii wielkanocnych Apolinarego przez E. Cattaneo rzuca światło na ten pierwszy okres jego programu nauczania. Bezpośrednio za Atanazym stanowisko rodzącego się apolinaryzmu zostało również wyjaśnione poprzez dokładne przestudiowanie Trzeciego traktatu Atanazjana Przeciw arianom . Co więcej, prawdziwy rygor filozoficzny, którego założenia, arystotelesowskie i inne, były przedmiotem kilku badań, kierował ostatecznym przedstawieniem chrystologii Apolinarego. Wreszcie polemiczny kontekst walki z arianizmem również odegrał rolę w ostatecznej strukturze jego chrystologii. Formułując jedność Chrystusa jako jego hipostazę, Apolinary pojmował złożoną istotę Słowa, które stało się ciałem, jako substancjalną integrację ciała ze Słowem. Z istoty Chrystusa wykluczył zatem rozum (nous), czyli wyższą duszę, gdyż jest to podmiot zdolny do samostanowienia. W najbardziej rygorystycznym sensie zdefiniował Chrystusa jako "Boga wcielonego", nie posiadając jeszcze idei hipostatycznego zjednoczenia jego dwóch natur, która została zdefiniowana dopiero później. W ten sposób sprowokował kryzys doktrynalny, który zakończył się wielkimi soborami chrystologicznymi w Efezie (431) i Chalcedonie (451) raz na zawsze zdefiniował wiarę Kościoła. Po śmierci Apolinarego jego uczniowie rozstali się: Witalis z Antiochii i Tymoteusz z Berytu pozostawali dość blisko Wielkiego Kościoła; Polemon i Julian zradykalizowali koncepcję Słowa jako jedynego podmiotu woli i działania Chrystusa. Całkowicie potępiając herezję, która pozbawiła człowieczeństwo Chrystusa prawdziwej duszy, Cyryl z Aleksandrii, Filoksenus z Mabug, Sewer z Antiochii i w ogóle monofizyci pozostali pod wpływem Apollinary'ego jedynie w minimalnym stopniu.

APOKRYFY W JĘZYKACH WSCHODNICH Apokryfy odgrywały także bardzo ważną rolę w starożytnej literaturze Wschodu. Wiele z nich zostało przetłumaczonych z języka greckiego, przy czym zazwyczaj stosowano następujący schemat tłumaczeń: grecki-koptyjski-arabski-etiopski; lub grecko-syryjsko-ormiańsko-gruziński; część tekstów gruzińskich została przetłumaczona z języka syryjskiego; niektóre apokryfy spisano także w językach wschodnich. Teksty tłumaczone z języka greckiego często zawierają wiele ciekawych odmian. Tłumaczenia mają zazwyczaj charakter parafraz, często z silnym akcentem na lokalne zwyczaje i inne lokalne elementy. Ograniczymy się tutaj do bibliograficznego zestawienia apokryfów muzułmańskich i chrześcijańskich w najważniejszych językach chrześcijańskiego Wschodu.

APOKRYFY STAREGO TESTAMENTU, chrześcijańskie i schrystianizowane.

W większości przypadków apokryfy ST, czyli dotyczące osób ze ST, zwane także pismami międzytestamentowymi, mają pochodzenie żydowskie. Jednakże pewna liczba tych apokryfów ma pochodzenie chrześcijańskie lub została w mniejszym lub większym stopniu schrystianizowana. Obok elementów chrześcijańskich odnajdujemy inne: gnostyczne, bogomilskie i pogańskie. Liczba czysto chrześcijańskich apokryfów ST jest dość ograniczona. Wśród nich znajdują się dzieła z cyklu Ezdrasza: Apokalipsa Ezdrasza, Wizja Ezdrasza, Objawienie Ezdrasza i Apokalipsa Sedracha. Dzieła te pochodzą najczęściej z okresu późnego średniowiecza. Istnieją apokryfy, w których autorzy chrześcijańscy przerobili, mniej lub bardziej dokładnie, materiał żydowski, jak w przypadku legendy o śmierci Izajasza w Wniebowstąpieniu Izajasza lub Żywotów proroków, gdzie materiał żydowski został gruntownie przerobiony i wykorzystany przez chrześcijan. Osobnym przypadkiem są wyrocznie sybillińskie, dzieło złożone z różnych elementów: pogański substrat został zjudaizowany, a materiał żydowski został następnie schrystianizowany przez chrześcijan. Niektóre z jego ksiąg są całkowicie żydowskie (III) lub całkowicie chrześcijańskie (VI), a niektóre są żydowsko-chrześcijańskie (VII); Elementy gnostyckie, żydowsko-chrześcijańskie, a nawet bogomilskie można znaleźć w innych księgach. Wiele starotestamentowych apokryfów - podobnie jak apokalipsy - cieszyło się pewną popularnością wśród chrześcijan i dlatego zostało schrystianizowanych, co odbyło się na różne sposoby i na różnych poziomach. W niektórych utworach wstawiono jedynie bardzo ograniczoną liczbę fragmentów, inne zaś poddano mniej lub bardziej gruntownym przeróbkom. Niektóre mają chrześcijańskie dodatki tylko w niektórych wersjach. Wreszcie na niektóre żydowskie apokryfy, jak na przykład apokryfy Ezechiela, wpłynął duch chrześcijański. Istnieją także apokryfy niechrystianizowane, które mają punkty styczności z NT: są one cytowane, jak Księga Henocha w Liście Judy (14-15); w tej samej księdze znajdują się punkty styczne z Kolosanami i Listem do Hebrajczyków - ten ostatni zna legendę o śmierci Izajasza (11:37). Autor Testamentu Adama zna apokryfy Nowego Testamentu itp. Pisma międzytestamentowe cytują ojcowie Kościoła, tacy jak Klemens Aleksandryjski i Orygenes. Niektórzy znają te pisma z własnej lektury, inni dzięki Flawiuszowi Józefowi lub Filonowi. Żydowscy historycy i poeci są szczególnie. cytowany; starotestamentowe apokalipsy cieszyły się pewną popularnością wśród pisarzy kościelnych.

APOKATASTAZA (apokatastaza) Ogólnie termin ten oznacza "przywrócenie, ponowne ustanowienie, powrót"; astronomicznie oznacza czas potrzebny planecie na dokończenie swojej orbity. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa słowo to przybierało różne znaczenia, które można w pełni zrozumieć jedynie w świetle jego wcześniejszej historii. Stosowano go w medycynie, prawie i polityce i łączono z astronomiczną teorią Wielkiego Roku; pojawia się w myśli żydowskiej, w NT i często w pismach gnostyckich. Rzeczownik pojawia się w Justin Martyr; z nieco większą częstotliwością tak zwani Ojcowie Apostolscy i inni apologeci używają odpowiedniego czasownika avpokaqi,sthmi. Czasem idei powrotu do chwili poprzedniej towarzyszy idea spełnienia, dojścia do lepszego stanu, co zakłada zmianę wydarzeń, a nie przywrócenie stanu już znanego. Innym razem te dwa terminy wskazują na pojęcia chrześcijańskie: Justyn używa ich do wskazania idei odkupienia, Tacjan nawiązuje do cielesnego zmartwychwstania, podobnie jak Ireneusz, który gdzie indziej używa ich, aby poruszyć temat nowego fundamentu ludzkości w Bogu przez Chrystusa lub parousii Pana . Niemniej jednak autorzy ci nie wyłączają ze znaczeń avpokata,stasij i avpokaqi,sthmi idei przywrócenia stanu pierwotnego. Po użyciu go przez Klemensa Aleksandryjskiego, Orygenes kładzie duży nacisk na pojęcie avpokata,stasij: powszechnie uważa się, że łączy on to określenie z doktryną przywrócenia stanu pierwotnego, czyli przywrócenia na koniec czasów wszystkich istot rozumnych, bez wyjątku, do stanu prymitywnego szczęścia. Niektóre jego teksty potwierdzają tę opinię, inne wyrażają inaczej; w szczególności List do przyjaciół w Aleksandrii odrzuca pogląd, że diabeł zostanie zbawiony. Termin ten pojawia się u wielu późniejszych autorów, czasami w powiązaniu z polemiką antyorygenistyczną.

APOKRYFY, Piotr

I. Ewangelia Piotra - II. Kerygma Petrou - III. Apokalipsa Piotra - IV. Dzieje Piotra.

Kilka apokryficznych pism chrześcijańskich zebrano pod nazwą apokryfów Piotrowych. Występują w różnych gatunkach literackich, noszą wspólne imię Piotr i datowane są na II-IV w. Mamy na ich temat różnorodne dowody.

I. Ewangelia Piotra. Niezatytułowana, niekompletna narracja o męce i zmartwychwstaniu Pana, przypisana Piotrowi, została znaleziona w VIII-IX w. Grecki pergamin odkryty na chrześcijańskiej nekropolii w Achmimie (Górny Egipt) w latach 1886-1887. Nazwa Ewangelia Piotra nadana jej przez uczonych wywodzi się ze świadectwa Serapiona z Antiochii, o którym wspomina Euzebiusz z Cezarei; Orygenes, Hieronim, obecny w De viris ilustribus 41 (zeznanie na podstawie Euzebiusza); Teodoret z Cyrrhus, który w Haereticorum fabulorum kompendium informuje nas, że "nazarejczycy" posługiwali się ewangelią zatytułowaną Według Piotra. W P. Oxy odnaleziono dwa krótkie fragmenty przypisywane temu pismu. Przypuszczalnie z II w. n.e. fragment Akhmîm nie jest podzielony na wersety i rozdziały. Treść 14 rozdziałów i 60 wersetów, na jakie uczeni podzielili narrację zawartą w fragmencie, jest następująca: (1) Zakończenie procesu; postawa Piłata i Heroda (w. 1-2); (2) Józef z Arymatei jeszcze przed ukrzyżowaniem prosi, aby wydano mu ciało Pańskie do pochówku; postawa Piłata i Heroda (w. 3-5); (3) męka: Pan zostaje wydany Żydom, którzy rozpoczynają szyderstwa i zniewagi (w. 6-9); (4) ukrzyżowanie dwóch przestępców; dzielenie odzieży; jeden ze złoczyńców uznaje go za "Zbawiciela ludzkości" (w. 10-14); (5) śmierć i wywyższenie Pana; ciemność; mieszanina żółci i octu; rozdarcie zasłony świątyni (w. 15-20); (6) złożenie z krzyża i pochówek; szczegóły towarzyszące zeznaniu; obrzęd pogrzebowy Józefa z Arymatei (w. 21-24); (7) postawa Żydów i uczniów Pana (w. 25-27); (8) strażnicy grobowców (w. 28-33); (9) zmartwychwstanie: "tłum" ze świadectwa Jerozolimy o zapieczętowanym grobie; ukazanie się żołnierzom dwóch "młodych mężczyzn", którzy zstępują z nieba do grobu (w. 34-37); (10) ukazanie się wszystkim strażnikom grobowców; "trzej mężczyźni", których wysokość sięga nieba; chodzący krzyż; pytania głosowe; krzyż odpowiada (w. 38-42); (11) nowe objawienie: "osobistość" zstępuje z nieba i wchodzi do grobowca; strażnicy, uzgodniwszy wspólnie, co należy zrobić, udają się do Piłata; prośba Żydów, aby żołnierzom nakazano milczenie (w. 43-49); (12) Maria Magdalena i przyjaciele udali się do grobu (w. 50-54); (13) odkrycie pustego grobu: "młodzieniec" siedzący przy grobie, jego pytania i przesłanie (w. 55-57); (14) po Święcie Przaśników: postawa uczniów; prawdopodobny początek objawienia się Pana Piotrowi w Galilei (w. 58-60). W związku z tym tekstem pojawiały się różne problemy: miejsce i data powstania; jego związki z ewangeliami kanonicznymi i literaturą chrześcijańską pierwszych wieków; obecność lub brak elementów docetycznych; przedstawienie męki-śmierci-zmartwychwstania-uwielbienia Pana według sformułowania uznawanego za popularne lub heterodoksyjne. Kilku uczonych zaproponowało Egipt jako miejsce pochodzenia Ewangelii Piotra. Jednakże z listu Serapiona, biskupa Antiochii na przełomie II i III w., do wspólnoty w Rhossos, wynika jasno, że Ewangelia Piotra była już w tej wspólnocie czytana od jakiegoś czasu i być może przeniknęła lub czytano w kręgach doketystycznych. Dlatego też jako miejsce napisania tekstu należy preferować Syrię. Tezę tę dodatkowo wzmacnia fakt, że Orygenes nawiązał do Ewangelii Piotra po jego pobycie w Antiochii oraz znaczna zależność od Ewangelii Piotra, jaką wykazują syryjscy Didascalia i Afraates. Ścisły związek z innymi tekstami regionu syroazjatyckiego, takimi jak Perě Pascha Melito z Sardes, fragment IV o Wielkanocy Apollinarisa z Hierapolis i homilia In S. Pascha z II w. n.e. anonimowy azjatycki doprowadził do umieszczenia tekstu na obszarze syroazjatyckim. W istocie pokrewieństwo Ewangelii Piotra z homiliami wielkanocnymi, a także z tekstem Euzebiusza, skłoniło wielu badaczy do datowania tego tekstu na połowę II w. n.e. Jeśli chodzi o relację Ewangelii Piotra do ewangelii kanonicznych, epizodyczna narracja naszego autora harmonizuje z ewangeliami synoptycznymi, a jego teologia z ewangelią Jana i Apokalipsą. W niektórych wersetach Ewangelii Piotra zdaje się pojawiać pewna tendencja do umniejszania realności cierpień Pana, sugerująca, że tekst ten należy sytuować - czy to ze względu na jego pochodzenie, czy też z zastosowania - w kręgach doketystycznych. Istnieje jednak wiele fragmentów, które zaprzeczają tej tendencji. Tekst wydaje się zaniepokojony podkreśleniem, że kyrios, który cierpi i umiera na krzyżu, jest nadal Panem chwały. Ta troska skłania autora do ukazania męki, śmierci, zmartwychwstania i gloryfikacji kyrios w sposób tak skoncentrowany, że sprawia wrażenie umniejszania historyczności poszczególnych szczegółów. W rzeczywistości tak nie jest: nie ignoruje się męki i śmierci kyrios; raczej, zgodnie z perspektywą Jana, która łączy wywyższenie na krzyżu z uwielbieniem, podkreśla się rekapitulację w chwale męki i śmierci kyrios. Kolejnym faktem szczególnie interesującym jest obecność w Ewangelii Piotra dwóch tradycji dotyczących zmartwychwstania Pana: jednej opisującej wyjście kyrios z grobowca w obecności Żydów i pogan, wszystkich świadków wydarzenia; i druga taka sama jak w ewangeliach kanonicznych, która powierza świadectwo o zmartwychwstaniu Pana najpierw pustemu grobowi, a następnie objawieniom uczniom. Teofania Zmartwychwstałego Pana wydaje się być owocem nie pragnienia spektakularności, ale odnowienia tradycji, o czym świadczą także inne teksty; tradycja ta głosi tę samą wiarę w Chrystusa umarłego i zmartwychwstałego, ale w innym kontekście, w którym znane są doktryny i obrazy literatury apokaliptycznej.

II. Kerygma Petrou, czyli przepowiadanie Piotra. Dziesięć fragmentów, które dotarły do nas za pośrednictwem Klemensa Aleksandryjskiego, głównie w Stromateis, chociaż w ekstraktach proroczych znajdują się pewne wyraźne odniesienia do fragmentów Kerygmatu. Nasz tekst jest także wspomniany w Liście do Diogneta, u Teofila i Orygenesa, który twierdzi, że tekst był cytowany przez Herakleona (Komunia w Jo. XIII, 17). Stwierdzono pokrewieństwo pomiędzy Kerygmą Petrou, Apologią Arystydesa i Wniebowstąpieniem Izajasza. Euzebiusz z Cezarei zalicza Kerygmę do pism ps.-Piotrowych. Fragmenty, które od początku nawiązują do Piotra, który w swoim przepowiadaniu głosił Pana jako "prawo" i "słowo", przywodzą na myśl misyjne przemówienie Piotra, który nawołuje słuchaczy, aby uznali, "że jest tylko jeden Bóg, "stwórcy wszystkiego przez Syna i adorować Go nie jak Grecy i Żydzi, ale w nowy sposób, "przez Chrystusa", jak to czynią chrześcijanie, zwani "trzecią gałęzią". Wydaje się, że polemika antybałwochwalska i antyżydowska jest skierowana nie przede wszystkim do pogan i Żydów, ale do katechumenów lub chrześcijan potrzebujących pocieszenia w wierze i uświadomienia sobie nowości, jaką ta wiara niesie. Większość uczonych uważa, że źródłem fragmentów jest Egipt. Obecność Kerygmy w II w. n.e. pisma oraz wzmianki o wykorzystaniu niektórych fragmentów przez Herakleona sugerują, że Kerygma Petrou nie pochodzi z połowy II w.

III. Apokalipsa Piotra. Jedna z najwcześniejszych wzmianek o Apokalipsie Piotra znajduje się w Kanonie Muratoriego (ok. 200 r.), gdzie napisano: "Przyjmujemy także tylko apokalipsy Jana i Piotra", zauważając, że niektórzy chrześcijanie woleli, aby ta ostatnia nie była czytać w kościele. Do IV w. (patrz Kodeks Claromontanus) nadal znajdowała się na liście ksiąg kanonicznych Nowego Testamentu. Klemens Aleksandryjski cytuje go wielokrotnie , uznając go za Pismo Święte. Apokalipsa Piotra była używana przez Metodiusza z Olimpu i wspominana przez Euzebiusza i Makarego z Magnezji. W greckim MS Achmîm, odkrytym w latach 1886-1887, oprócz Ewangelii Piotra znajdował się fragment anonimowej apokalipsy, która na podstawie pokrewieństwa z cytatem Klemensa Aleksandryjskiego została zidentyfikowana jako Apokalipsa Piotra. W 1910 roku Grébaut znalazł i przetłumaczył etiopski tekst Apokalipsy Piotra, obszerniejszy niż ten w MS Achminowym i przez niektórych uważany za wcześniejszy. W obu wersjach głównym tematem jest objawienie Piotrowi Sądu Ostatecznego, "jak sprawiedliwi zostaną oddzieleni od grzeszników, jak stanie się dla prawych serca i jak bezbożni zostaną wykorzenieni na wieki". Tekst wersji etiopskiej rozpoczyna się sceną, w której Pan zasiada na Górze Oliwnej, pytany przez Piotra i uczniów o znaki Jego powtórnego przyjścia i końca świata. Pan, ostrzegając uczniów przed fałszywymi prorokami, mówi, jak nieoczekiwane będzie Jego przyjście; jako znak, dzięki któremu uczniowie mogą nauczyć się rozpoznawać Jego ówczesne postępowanie, przytacza przypowieść o owocującym drzewie figowym i o niepłodnym drzewie figowym , co odnosi się do Izraela, gdzie w dniach ostatecznych pojawi się antychryst i gdzie będzie wielu męczenników. Następnie Chrystus szczegółowo opisuje Piotrowi kary, jakie zostaną wymierzone 17 kategoriom grzeszników; los sprawiedliwych opisuje się w kilku słowach: "Wtedy moim wybranym i moim sprawiedliwym dam zbawienną kąpiel… Sprawiedliwi zostaną wtedy ozdobieni kwiatami, a ja pójdę, aby się z nimi radować … i dam im obiecane wieczne szczęście u mojego niebiańskiego Ojca". Po zaproszeniu uczniów, aby poszli za Nim "na świętą górę", Pan ukazuje Piotrowi "zastęp ojców", "ich odpoczynek" oraz Mojżesza i Eliasza w blasku: scena ta przedstawia przemienienie Jezusa. Wskazano już różnice między wersją etiopską a wersją Akmîm MS : w wersji greckiej Piotr i uczniowie nie widzą Mojżesza i Eliasza, ale niektórych "sprawiedliwych braci"; Piotr widzi piekło, lecz nie opisuje kar, jakie czekają grzeszników. Niektórzy uczeni uważają za prawdopodobne, że wersja etiopska zachowuje pierwotną formę tekstu, nawet jeśli pochodzi z rozdziału 18 do zakończenia w rozdziale 36 są oczywiste późniejsze uzupełnienia. Datę dzieła proponuje się na II w.; Egipt jako miejsce kompozycji. Jeśli chodzi o związek pomiędzy Apokalipsą Piotra znalezioną w rękopisie Piotra w Achmîm a tekstem Ewangelii Piotra z tego samego rękopisu, nie wydaje się, aby pochodziły one ze szkoły Piotrowej lub od naśladowców Piotra, czy nawet z tego samego miejsca geograficznego. obszarze. Umieszczenie obu tekstów w tym samym MS w grobowcu koptyjskiego mnicha na nekropolii w Akhmîm można prawdopodobnie wyjaśnić jako antologiczny zbiór fragmentów poświęconych tajemnicy życia pozagrobowego.

IV. Dzieje Piotra. Napisane oryginalnie w języku greckim, być może w Syrii pod koniec II w., Dzieje Apostolskie zaginęły w dużej części, z wyjątkiem tekstu, w którym opisano męczeństwo Piotra, oraz fragmentu koptyjskiego, w którym opisano wydarzenie uzdrowienie swojej córki z paraliżu, który ją spotkał, aby ocalić ją przed Ptolemeuszem. Wersja łacińska MSS Vercelli, datowana na IV-VI w. i uważany za tekst najbliższy oryginałowi, zachował większość Dziejów Piotrowych. Różne świadectwa ancien (fragment Muratoriego, Klemens Aleksandryjski, Hipolit), dziś uważane za niewiarygodne, odnoszą się do szczegółów dotyczących Piotra i jego rodziny. Dopiero od III w. czy mamy cytaty, które z dużym prawdopodobieństwem zależą bezpośrednio lub pośrednio od Dziejów Piotra? Wydaje się, że Dzieje Piotra były znane także Orygenesowi, który opowiada o ukrzyżowaniu Piotra ze spuszczoną głową; i na pewno w pierwszej połowie III w. przez autora Didascalia, który w Didasc. 6,7-9 dotyczy fragmentu zawierającego pewne szczegóły obecne w Dziejach Apostolskich Piotra 4; 5; 32. Euzebiusz z Cezarei nie wymienia Dziejów Piotra wśród pism ps.-Petrynowych, które cytuje, choć wydaje się, że niektóre jego dane od nich zależą. Od IV w. mnożą się możliwe odniesienia do naszego tekstu przez pisarzy kościelnych: zob. Cyryl Jerozolimski ; Arnobiusz z Sicca ; Komodianin ; Jerome. Jest prawdopodobne, że Ambrose miał bezpośrednią wiedzę o Dziejach Piotra poprzez MSS z Vercelli. MSS Vercelli otwierają się trzema akapitami poświęconymi wyjazdowi Pawła z Rzymu do Hiszpanii, następnie opisują przybycie Szymona Maga do Rzymu, jego nauczanie i wysłanie Piotra przez Pana z Jerozolimy do Rzymu, aby tam odeprzeć Szymona, tak jak to zrobił Jerozolima. Głoszenie kazań i cuda Piotra powodują, że Szymon ucieka z domu Marcellusa, w którym przebywał. Konfrontacja pomiędzy Szymonem Magiem a Piotrem rozpoczęła się od zaprzeczenia przez Szymona prawdziwym narodzinom i ukrzyżowaniu Jezusa. Po skorygowaniu chrystologii Szymona Piotr dokonuje różnych cudów zmartwychwstania w imieniu Jezusa Chrystusa. Nawoływany przez tłum, aby zrobił to samo, Szymon nie może; Następnie Piotr ratuje go przed gniewem tłumu. Próbując odzyskać tłum, Simon, po zwabieniu ich fałszywymi cudami, próbuje lewitować, ale upada na ziemię i zostaje ostatecznie pokonany przez Petera. Poniższy tekst opowiada o męczeństwie Piotra.

APOKRYZARIUSZ (lub aprocrisiarius) W epoce bizantyjskiej urzędnik, któremu powierzono misje i który nosił oficjalne odpowiedzi (apocriseis). Istniały cywilne, wojskowe i - co szczególnie ważne - kościelne apocrisarii: duchowni wysyłani przez swoich biskupów do metropolity. Instytucja ta stała się oficjalna za czasów Justyniana, który nakazał biskupom nie pojawiać się na dworze, chyba że zostaną formalnie zaproszeni, ale aby reprezentowali ich duchowni. Szczególnie zauważalna była siła patriarchalnych apocrisarii (przedstawicieli wielkich stolic Aleksandrii, Antiochii i Jerozolimy na dworze w Konstantynopolu) i papieskich apocrisarii (wysłanych na dwór przez kościół Rzymu): Grzegorz Wielki i papież Wigiliusz był stałym legatem w Konstantynopolu. Papieski apokryzariusz, czyli pełnomocnik, różnił się od legata wysyłanego na konkretne okazje i posiadał pewną autonomię inicjatywy; można go porównać do współczesnego nuncjusza.

APOKRYFY Znaczenie terminu apokryphos ("tajemnica") wydaje się pochodzić nie z literatury żydowskiej, ale z literatury gnostycznej i pogańskiej, gdzie często wskazywało na doktrynę lub tajne" nauczanie . W Ewangelii Tomasza z połowy II w. W ewangelii używanej przez gnostyków czytamy: "To są tajemnicze słowa, które wypowiedział żywy Jezus i które spisał Didymus Judasz Tomasz. I powiedział: ‚Ten, kto znajdzie wyjaśnienie tych słów, nie zazna śmierci. Zatem dla gnostyków termin apokryfy oznaczał księgę, której czytanie było zarezerwowane dla wtajemniczonych. Ponadto wymagana była najwyższa tajemnica w odniesieniu do nauk zawartych w różnych pismach gnostyckich, a także w odniesieniu do wszelkich wyuczonych doktryn. Tylko dwa starożytne pisma - część pism Nag Hammadi zawierających doktrynę gnostyczną - mają zadeklarowany w tytule charakter apokryficzny (tj. tajemny): Apokryphon Iohannis i Apokryphon Iacobi. Ta pierwsza, dzięki przekazom Ireneusza, datowana jest na ok. 150, przy czym uważa się, że ten ostatni pochodzi z połowy II do początków III w. W Ewangelii Tomasza często powtarzające się wyrażenie "Jezus powiedział" wskazuje - podobnie jak w przypadku wielu innych tzw. apokryfów - na twierdzenie, że odnosi się do orędzia samego Pana. Twierdzenia takie mogą wynikać z chęci przekazania starożytnych tradycji lub tradycji, w które tak się wierzy, i przekazania ich jako "powiedzeń" Jezusa; lub z chęci wypełnienia milczenia kanonicznych wówczas ewangelii na temat trzydziestu lat ukrytego życia Jezusa; lub wzbogacić znane i przyjęte dane wiary o wyjaśnienia pomocne dla powszechnego zrozumienia; lub przedstawianie własnej doktryny za pomocą słów przypisywanych Jezusowi, potajemnie objawianych wtajemniczonym określonej grupy. Właśnie z tego ostatniego powodu termin apokryfos - oznaczał pisma akceptowane w niektórych kościołach już w II i III w. i później zalecany do czytania prywatnego (tj. tajnego), a nie publicznego, jak ma to miejsce w przypadku Biblii (co jest już praktyką w świecie żydowskim) - później stał się w całym kościele synonimem "fałszowania". Ta zmiana w ocenie literatury apokryficznej - negatywna konotacja nadawana wielu pismom bardzo różniącym się od siebie gatunkowo i treściowo, a także wynikająca z ciągłego porównywania tej literatury z tym, co stało się "kanoniczne" (do tego stopnia, że od XVII w. u Fabrycjusza mówiło się o "apokryfach Nowego Testamentu") - prowadził m.in. w ciągu ostatnich 30 lat do nowego podejścia do literatury, znanego dotychczas jako "apokryfy NT". Wiele badań doprowadziło do uznania zasadności nazywania tych pism "pseudepigrapha", czyli "tekstami starożytnej literatury chrześcijańskiej", lub lepiej " starożytne apokryfy chrześcijańskie", wskazując na potrzebę traktowania pism tak odmiennych od siebie nie jako bloku, ale jako pism, z których każde wymaga odrębnego przestudiowania i w miarę możliwości nie zawsze uwarunkowanych porównaniem z pismami kanonicznymi. Procedura ta może bowiem wpływać na odczytanie, interpretację i wykorzystanie niektórych pism "apokryficznych", które z historycznego punktu widzenia mogłyby stać się "ważnymi fragmentami orędzia wczesnochrześcijańskiego", wzbogacając naszą wiedzę o samych pismach kanonicznych. Kanoniczność nie zależy od większej lub mniejszej starożytności tekstów; istnieją inne przyczyny (tradycja starożytna i apostolska, autentyczność, doktryna), nie wszystkie nam znane, które skłoniły pierwsze wspólnoty chrześcijańskie do uznania niektórych konkretnych pism za natchnione, a inne nie. Niektóre z tak zwanych apokryfów, których autorzy nie mieli zamiaru tworzyć dzieł fałszywych lub heretyckich, mogą w istocie zachować starożytne tradycje o Chrystusie Kaznodziei lub Chrystusie głoszonym, w zgodzie z pismami kanonicznymi co do istoty prawdy wiary, lecz przekazywane w różny sposób, w zależności od środowiska geograficznego lub kulturowego, w którym tradycje te zostały przyjęte i przekazane. Niektóre apokryfy mogły odegrać ważną rolę w przekazywaniu tradycji kulturowych i religijnych. W badaniach i analizie starożytnych apokryfów chrześcijańskich należy także mieć na uwadze - a nie lekceważyć - osąd starożytnych pisarzy chrześcijańskich na temat różnych dzieł, rozróżniając w każdym z nich wstępne zrozumienie sprawy na podstawie uprzedzeń. Widzieliśmy, jak Ireneusz przy wielu okazjach, wskazując poszczególne aspekty doktryny gnostyckiej, podkreślał ich charakter błędu i fałszu. Tertulian , zwracając się do Marcjonitów i Walentynian, oskarża ich o dodanie do Słowa Bożego "tajemniczych nauk apokryfów, bluźnierczych bajek". W ten sposób Tertulian pokazuje, że dokonał porównania między Słowem Bożym a pismami, które nazywa apokryfami. Na przełomie II i III w. te tzw. apokryfy uznawano za część literatury niewłączonej do spisu ksiąg sakralnych, która pod koniec II w. n.e. Muratorian Canon sam pokazuje, że był wciąż w fazie formowania i nie został jeszcze ostatecznie zamknięty. U ojców Kościoła apokryfami nazywane są: pisma, których pochodzenie jest nieznane, a przypisanie temu czy innemu autorowi jest fałszywe, wskazując na pisma niezatwierdzone przez Kościół i zawierające imiona postaci starotestamentowych. Przedstawia kanon 22 ksiąg pierwszego objawienia. Orygenes nie posługuje się pojęciem apokryfów jednoznacznie; czasami ocenia niektóre pisma jako apokryficzne, ponieważ uważa, że można w nich znaleźć elementy prawdy; innym razem otwarcie deklaruje heretycki charakter innych apokryfów. Pierwsza klasyfikacja między apokryfami ST i NT opiera się właśnie na tytule tekstu, który może odnosić się do postaci ze ST lub NT. Zwykle starotestamentowe apokryfy były pisane przez Żydów, chociaż zdarzają się przypadki chrześcijańskiej interpolacji (patrz cytaty odnoszące się do inkarnacji w Testamentach Dwunastu Patriarchów, Apokalipsie Ezdrasza itp.), podczas gdy apokryfy chrześcijańskie to te, które wyraźnie odnosiły się do NT. Starotestamentowe apokryfy dzielono zwykle na dwie duże grupy: palestyńskie i hellenistycznego pochodzenia. Ojcowie odwołują się do niektórych z tych apokryfów, ale ich ocena jest różna. Księga Henocha jest cytowana jako Pismo Święte w Barn. 15-16 i Orygenes. Kościół etiopski przyjmuje go jako tekst Pisma Świętego, podczas gdy Konstytucje Apostolskie (6,16) wyraźnie je potępiają . Orygenes zna Wniebowzięcie Mojżesza, które, jak twierdzi, jest cytowane w Judy 9 (Księga III 2,1). Wniebowstąpienie Izajasza znane jest Justinowi Męczennikowi, Tertulianowi, Cyprianowi z Kartaginy , Orygenesowi, Kommodianowi, Laktancjuszowi, Hilary′emu z Poitiers, Ambrożemu, Hieronimowi itd. ; III Księgę Ezdrasza (co do kanoniczności niektórzy Ojcowie wydają się przychylni) cytuje Justyna, Teofila z Antiochii , Klementa z Aleksandrii , Grzegorza z Nazjanzu , Dionizego z Aleksandrii , Bazylego z Cezarei i Augustyna . Pozostają niejasności co do patrystycznych odniesień do Apokalipsy Ezdrasza lub IV Księgi Ezdrasza , które wydają się być poświadczone). Słowiańska Księga Henocha pojawia się z pewnością jedynie w cytacie Orygenesa. W literaturze chrześcijańskiej pierwszych wieków przekazywano różne fragmenty apokryfów Ezechiela. Jeśli chodzi o apokryfy NT, pierwszy główny podział opiera się na gatunku literackim. Mamy ewangelie apokryficzne, akty, listy i apokaliptyczne. Ewangelie apokryficzne to pisma pozakanoniczne, które dotyczą ziemskich nauk Jezusa, jego życia i życia jego rodziny. Orygenes (Hom. 1 w Łk.) wymienił wiele ewangelii, które nie cieszyły się w różnych kościołach takim samym autorytetem, jak cztery ewangelie kanoniczne. Pisma te podzielono z kolei na trzy grupy: ewangelie apokryficzne typu synoptycznego, zawierające naukę heterodoksyjną oraz te, które za pomocą wyobraźni uzupełniają luki w ewangeliach kanonicznych. Do pierwszej grupy zaliczają się ewangelie używane wśród chrześcijan pochodzenia żydowskiego (problem agrafonu patrz hasło). Zawiera: Ewangelię Hebrajczyków, wspomnianą już u Ignacego z Antiochii. Liczne odniesienia do tego tekstu znajdują się w pracach innych ojców, sposób, w jaki odnoszą się do niego różni ojcowie, wskazuje, że tekstu tego używano bez skrupułów w ortodoksyjnych wspólnotach żydowskich chrześcijan. Zupełnie inna jest Ewangelia ebionitów, po której posługują się chrześcijańskie wspólnoty żydowskie, które według Ireneusza nie uznawały św. Pawła i posiadały Pana, którego genealogia w Mateuszu została stłumiona . Niektóre fragmenty tej ewangelii można znaleźć u Euzebiusza z Cezarei i u Epifaniusza z Salaminy. Ewangelią Nazarejczyków posługiwano się w ortodoksyjnych wspólnotach żydowskich i chrześcijańskich. Uważa się, że jest to Ewangelia hebrajska często wspominana przez Hieronima i wspomniane także przez Epifaniusza i Teodoreta. Ewangelia Egipcjan, wspomniana przez Orygenesa i której kilka fragmentów podanych jest u Klemensa, wydaje się być zdominowana przez Enkratyzm. O Ewangelii Piotra, niepełnym opisie męki, śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, znalezionym w rękopisie Achmimskim w 1887 r., wspominają Orygenes i Euzebiusz . Podobieństwa między tym tekstem a innymi pismami patrystycznymi , zwłaszcza Melito z Sardes w Peri Pascha zostały w pełni zbadane, podobnie jak jego stanowisko historyczne i teologiczne . Inną grupę stanowią ewangelie wyraźnie heterodoksyjne, w których albo ważnej osobie NT powierzono przekazywanie heterodoksyjnego nauczania, albo założyciel tendencji heretyckiej posługuje się Pismem, przerabiając jego dane, aby przedstawić je jako potwierdzenie swojego stanowiska. Według Hipolita Naaseńczycy szeroko korzystali z ewangelii przypisywanej Tomaszowi; potwierdzają to Orygenes i Euzebiusz . Według Cyryla Jerozolimskiego autorami tej ewangelii byli Manichejczycy. Odkrycie w 1945 roku wśród tekstów koptyjskich Khenoboschionu Ewangelii Tomasza, znanej wcześniej jedynie w kilku fragmentach, pozwala utożsamić ją z tekstem gnostyckim. Ewangelię, której Klemens przytacza kilka fragmentów, przypisuje się apostołowi Matthiasowi. Według Hipolita zwolennicy Basilidesa twierdzili, że otrzymali tajemne nauki z objawienia Pana dla Macieja. Inne ewangelie gnostyckie to tzw. Pistis Sophia, o której wspomina Ireneusz i Epifaniusz oraz Ewangelia Judasza, o której wspomina Epifaniusz . Ewangelia Marcjona jest obficie cytowana przez Tertuliana i Epifaniusza. Apokryfy, które mają na celu dostarczenie szerszych informacji o życiu Jezusa i jego rodziny, są bardzo różne. Literatura ta przedstawia bogatą w szczegóły historię dzieciństwa Chrystusa, od jego narodzin do ucieczki do Egiptu i cudów, które działy się tam i w Nazarecie. Najbardziej charakterystycznym tekstem tego cyklu jest arabska Ewangelia Dzieciątka, często odwołująca się do Proteewangelii Jakuba, nie tylko ze względu na informacje o narodzinach i dzieciństwie Jezusa, ale także ze względu na informacje o Marii, od historii jej narodzin do Niej rolę we wczesnych latach życia Jej Syna. Dalsze informacje o Maryi zawarte są w dziele, które zdaje się zamykać poświęcony Jej cykl: Transitus Mariae. Zarówno Protoewangelia Jakuba, jak i Transitus trafiły do liturgii, zwł. na Wschodzie nie w oparciu o jakiekolwiek przypisanie tekstom kanoniczności, ale po prostu w oparciu o ich pobożną i prostą religijność popularną. Odniesienia do Proteewangelii wydają się być obecne u Justyna (Dial. 5), Klemensa i Orygenesa. Życiu i śmierci Józefa poświęcony jest także apokryf: Historia Józefa Cieśla. Cykl poświęcony Piłatowi (Ewangelia Nikodema czy Dzieje Piłata) szczegółowo opisuje proces, mękę, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa. Powszechne zainteresowanie tajemnicami życia pozagrobowego zostało w dużym stopniu zaspokojone relacją - opowiedzianą przez niegdyś zmarłych, a teraz zmartwychwstałych naocznych świadków - o zstąpieniu Jezusa do piekła, aby zbawić sprawiedliwych. Dzieje apokryficzne zawdzięczamy w dużej mierze chęci dowiedzenia się więcej o życiu, podróżach i nauczaniu apostołów. Niektóre z nich jednak przypisuje się kręgom heretyckim, a ich celem było potwierdzenie heterodoksyjnych opinii: Dzieje Andrzeja, Jana i Pawła wydają się krążyć wśród manichejczyków i pryscylianistów; Tomasza wśród Enkratytów , Manichejczyków i Priscillianists . Harnack daje szeroki obraz obecności apokryficznych Dziejów u Ojców. Nie po to, aby rozwiać ciekawość, ale aby uniknąć niebezpieczeństw związanych z heterodoksją, od IV w. na temat apokryficznych Dziejów zostały usunięte i przepisane, aby wierzący mogli je przyjąć i przeczytać. Miało to miejsce np. w Dziejach Pawła. Inna grupa aktów apokryficznych, które opowiadają o przygodach jednego apostoła (Dzieje Filipa, Barnaby, Tadeusza) lub dwóch apostołów razem (Dzieje Andrzeja i Macieja, Piotra i Andrzeja, Pawła i Andrzeja, Andrzeja i Bartłomieja) jawi się wyraźnie jako budująca literatura końca IV w. Na szczególną uwagę zasługują Homilie pseudoklementyńskie, których "autorem" i bohaterem nie jest już apostoł, lecz Klemens Rzymski. Istnieją także apokryficzne listy Pawła, takie jak III List do Koryntian, List do Laodycejczyków i Aleksandryjczyków (patrz biblia w L. Vouaux, Les actes de Paul). Pod tytułem kerygma lub predicatio dotarły do nas fragmenty przypisywane głoszeniu Piotra i Pawła. Spośród apokryficznych Apokalips, pomijając znaczną liczbę tekstów, które nie zachowały się poza tytułem, Euzebiusz nazywa Apokalipsę Piotra "fałszowaniem", podczas gdy Metodius z Olimpu nazywa ją "fałszowaniem" tekst natchniony ; według Sozomena w niektórych społecznościach palestyńskich tekst był czytany w Wielki Piątek. Różni uczeni twierdzili, że wpływ Wyroczni Sybillińskich dostrzegają u Teofila, Klemensa i w Cohortatio ad Graecos ps.-Justina. Podsumowując, możemy stwierdzić: (1) w niektórych starożytnych dokumentach, zwanych apokryfami, pojawia się chęć pisemnego ustalenia, jakie tradycje ustne w różnych regionach przypisywały Chrystusowi i jego uczniom; (2) inne apokryfy odpowiadają - poprzez swobodne i twórcze wykorzystanie danych i informacji biblijnych, odpowiadając na potrzeby społeczności lokalnych - na zapotrzebowanie powszechnej ciekawości dotyczącego ludzkiego losu, Jezusa i Jego rodziny; (3) jeszcze inne apokryfy usiłują uprawomocnić herezję poprzez manipulację tekstami kanonicznymi; (4) późne apokryfy odzwierciedlają apologetyczne lub dogmatyczne problemy czasu, w którym zostały napisane. Poza tym apokryfy ustaliły formę przepowiadania i katechezy, która, różniąc się częściowo od kanonicznej, wywarła jednak znaczny wpływ na literaturę, sztukę, pobożność i liturgię. Wystarczy przypomnieć, że imiona i informacje o rodzicach Marii, Jej przedstawieniu w świątyni, narodzinach Jezusa w jaskini z wołem i osłem, imiona i liczbę mędrców oraz wiele innych szczegółów weszły do historii pobożności chrześcijańskiej przez te teksty. Również w dziedzinie liturgii niektóre fragmenty Mszy pro eligendo Pontifice zaczerpnięto z III Księgi Ezdrasza. Po pierwszej publikacji apokryfów w Bazylei w 1552 roku powstały zbiory kierujące się coraz bardziej naukowymi kryteriami, z których najbardziej kompletny i filologicznie uzasadniony jest zbiór J.A. Fabriciusa (1703-1719), nawet jeśli jest to uwarunkowane wszechstronnymi sądami na temat apokryfów. Pierwszego tłumaczenia na język nowożytny dokonał J. Jones (XVIII w.). Od XIX w. do naszych czasów zainteresowanie analizą, redakcją krytyczną i tłumaczeniem apokryfów stale rośnie. Nawet jeśli literatura apokryficzna wydaje się nie wnosić niczego do naszej wiedzy o objawieniu biblijnym, prawdą jest również, że wartość historyczna apokryfów jest znaczna, a czasem niezastąpiona dla naszej wiedzy o prądach moralnych i religijnych wczesnego chrześcijaństwa lub jego szerokich warstw. Czasami apokryfy uzupełniają lub korygują to, co mamy z innych źródeł; innym razem nadrabiają milczenie. Fakt, że większość Ojców Kościoła uważała tę wartość historyczną za drugorzędną, pokazuje, że ich głównym zainteresowaniem w tych apokryfach było gromadzenie i przekazywanie objawienia zawartego w Piśmie Świętym. Wyjaśnia to (1) troskę niektórych ojców z II w. n.e. na potępienie niektórych pism jako apokryficznych; (2) sporządzenie tzw. fragmentu Muratoriego (Antiquitates Italicae Medii aevi III, 851-854), który dzieli księgi na święte, sporne i apokryficzne; (3) Czteroczęściowa lista Euzebiusza (księgi przyjęte przez wszystkie kościoły, księgi sporne, księgi zafałszowane, ale nie heretyckie, księgi heretyckie); oraz (4) oficjalne spisy Wielkiego Kościoła (od V-VI w.), w których teksty dzieli się na kanoniczne, sporne i apokryficzne. Najpełniejsza lista apokryfów NT znajduje się w tzw. Decretum gelasianum (Mansi VIII, 150-151). Niektóre pisma zostały uznane za apokryficzne w liście Consulenti tibi, wysłanym 20 lutego 405 r. przez papieża Innocentego I do Exuperiusa, biskupa Tuluzy. Należy wymienić trzy katalogi greckie: Katalog stichometryczny Nicefora, patriarchy Konstantynopola 806-818; katalog pseudoatanazjański (Synopsis Scripturae Sacrae, PG 28, 431); oraz anonimowy katalog wydany przez Montfaucon Cotelier Pitra.

APOKALIPSA Tradycja chrześcijańska pierwszych wieków przypisuje Apokalipsę Jana apostołowi św. Janowi, z wyjątkiem Gajusa, który podobnie jak alogi przypisuje ją do Cerinthusa; Dionizy z Aleksandrii, który odnosi to do innego Jana; oraz Euzebiusz z Cezarei, który wątpił w jego janowe autorstwo. Hieronim uważa millenarystów Justina Męczennika i Ireneusza z Lyonu za swoich interpretatorów, lecz w rzeczywistości nigdy nie pisali komentarzy do Apokalipsy. Ireneusz, Klemens Aleksandryjski, Metodiusz z Olimpu, Tertulian, Kommodian i Laktancjusz wyjaśnili tylko niektóre fragmenty. Meliton z Sardes w "O diable" i "Apokalipsie Jana" znany jest jedynie z przekazów . Ślady zaginionego komentarza Hipolita zachowały się w innych jego pismach oraz w syryjskiej apokalipsie Dionizego bar Salibi. Orygenes przedstawił komentarz, anonimowy grecki MS odkryty przez Diobouniotisa - według Harnacka niekompletny komentarz Orygenesa - zawiera między innymi wybrane fragmenty Orygenesa. Wszyscy ci pisarze dbają o zachowanie tajemnic dni ostatecznych zawartych w Apokalipsie. Skłaniają się do dosłownej interpretacji tekstu, mieszając go z literaturą apokryficzną i Księgą Daniela. Poświęcają dużo miejsca chrystologii i tematowi Antychrysta. Bronią idei tysiąclecia, z wyjątkiem Klemensa i Orygenesa z nim. Symbolika, która sprzyja posługiwaniu się alegorią duchową, nie dostarcza im klucza interpretacyjnego. Wyodrębnione wyjaśnienie poszczególnych fragmentów zmusza do pominięcia kontekstu. Pierwszym prawdziwym komentarzem do Apokalipsy był komentarz Victorinusa z Petovium, zachowany w wersji Hieronima, na podstawie której J. Haussleiterowi udało się odzyskać oryginał. Pod wpływem Orygenesa Victorinus przyjął egzegezę alegoryczną, nie rezygnując z milenarystycznej egzegezy dosłownej. Jako pierwszy wykorzystał istniejącą już u poprzednich autorów teorię rekapitulacji, aby dojść do jednolitego rozumienia dzieła: Apokalipsa nie opisuje ciągłego ciągu wydarzeń, lecz każdy obraz czy wizja jest po prostu powtórzeniem i przedstawienie tej samej rzeczywistości: np. to, co jest zapowiedziane w Obj. 7-8 (siedem trąb), powtarza się i dopełnia w rozdziale 16 (siedem filiżanek). Wiktoryn odnalazł elementy chrystologiczne w Apokalipsie oraz, zgodnie z tradycją azjatycką i aleksandryjską, w tym, co wydarzyło się lub stanie ze świętymi w historii (eklezjologia). Bestia, w świetle tradycji Nerona redivivusa, który pojawi się ponownie jako Antychryst, reprezentuje Nerona. Cztery zwierzęta symbolizują, podobnie jak u Ireneusza, ewangelistów. Tymi dwoma świadkami są Eliasz i Jeremiasz, a nie, jak często twierdzi się, Eliasz i Enoch. Millenaryzm Wiktoryna jest złagodzony i mniej wyraźny niż u Kerinta, Papiasza, Justyna, Ireneusza, Metodego i Tertuliana: interpretuje on Obj 20-21 dosłownie, nie odrzucając jednak interpretacji duchowych. Komentarz par excellance do Apokalipsy był komentarzem donatysty Tyconiusa, który wywarł wpływ na całą późniejszą egzegezę tego tematu. Wszystkie utracone części oryginału można odzyskać od autorów, którzy go skopiowali, oraz z katolickiej wersji poświadczonej fragmentami turyńskimi. Jego egzegeza jest wierna hermeneutycznym zasadom Liber Regularum, których zastosowanie doskonali teorię rekapitulacji. Wielkim proroctwem Pisma Świętego jest objawienie Boga na temat Chrystusa i jego Ciała, eklezji. Dzięki dobremu rozumowaniu egzegeta może rozeznać, co mówi się osobiście o Chrystusie, a co dotyczy Kościoła. Każda wizja Apokalipsy ukazuje całość Kościoła, różnie reprezentowaną. Do interpretatora należy odkrycie - bez lekceważenia czynnika czasu - czy chodzi o przeszłość, teraźniejszość czy przyszłość i kiedy mowa o prawdziwym Kościele (Obj 1-3), czy o Kościele idealnym (Obj 4-8). Każdy werset kryje w sobie treść eklezjologiczną; wyjaśniają autentyczny Kościół (po prawej) i obłudników (po lewej); walka wewnętrzna i walka ostateczna; wielkie rozstanie. Całość tradycyjnego, silnego zabarwienia chrystologicznego sprowadza się u Tykoniusza do eklezjologii. Zrywa z milenaryzmem i dosłownością. Ci dwaj świadkowie to dwa Testamenty. Antychryst to całość sił wrogich chrześcijaństwu, chroniona przez miasto diabła; prześladowania są jego przejawem. Tykoniusz przyjmuje liczbę 616 (Obj 13:18), a nie 666 jak Ireneusz. Komentarz Hieronima, będący powtórzeniem komentarza Wiktoryna, zawiera prolog do Anatoliusza, koryguje interpretacje dosłowne, wprowadza inne, odrzuca millenaryzm i neronowskie wyjaśnienie bestii oraz utrzymuje równowagę między Wiktorynem a Tykoniuszem. Augustyn, podobnie jak Tykoniusz, zadowala się komentowaniem jedynie niektórych fragmentów . Komentarz Prymasjusza i krótkie notatki Kasjodora, powołując się na Augustyna, skupiają i oczyszczają Tykoniusza. Interpretacje Cezariusza są bardziej dosłownym streszczeniem Tykoniusza. Apokalipsa Apringiusa ukazuje wpływ Tykoniusza, Grzegorza z Elwiry, Komodiana i św. Benedykta; zachowana została egzegeza Obj. 1-5, 7; resztę dopełnia Victorinus (Hieronim). Bede podąża za interpretacjami Tykoniusza i Primazego w połączeniu z opiniami innych Ojców, podobnie jak Ambrosius Autpertus, który łączy Tykoniusza, Wiktoryna (Hieronima) i Primazego z fragmentami m.in. Ambrożego, Augustyna, Izydora z Sewilli, Ildefonsa i Grzegorz Wielki. Beatus Liébany kopiuje, w formie cateny, komentarze Victorinusa (Hieronima), Apringiusa i zw. Tykoniusza, przeplatana fragmentami Ireneusza, Hieronima, Augustyna, Ambrożego, Fulgencjusza, Grzegorza Wielkiego, Izydora i Grzegorza z Elwiry. Tradycja grecka jest mniej bogata niż łacińska. Nestorianie i monofizyci nie uznawali Apokalipsy za kanoniczną. Wśród greckich komentatorów godni uwagi byli Andrzej z Cezarei - który poszedł w ślady Ireneusza i Hipolita, choć wyeliminował millenaryzm - Oecumenius i Aretas z Cezarei. Znajduje się tu także katena z połowy X w. zwany Su,noyij scolikh, łączący fragmenty komentarza Andrzeja z Cezarei z fragmentami Oecumeniusa.

APOKALIPSY (apokryficzne) Chrześcijańska literatura apokaliptyczna wywodzi się z żydowskiej literatury apokaliptycznej, która odegrała bardzo ważną rolę w późnej kulturze żydowskiej. Apokaliptyka zrodziła się także w pierwszych wiekach z oczekiwania na rychłe przyjście Pana i wpłynęła na sposób myślenia ludzi w tamtym okresie. W NT odnajdujemy fragmenty apokaliptyczne ; Apokalipsa św. Jana (kwestia autorstwa jest wciąż nierozwiązana) jest jedyną kompletną apokalipsą Nowego Testamentu: od jej początkowych słów, "Objawienie (apokalipsa) Jezusa Chrystusa", pochodzi techniczny termin "apokalipsa". Apokalipsa w Didache pochodzi z I/II w., Apokalipsa Piotra (wspomniana w Kanonie Muratoriego) i Wniebowstąpienie Izajasza pochodzą z II w. n.e. Apokalipsa Pawła - z której wywodzi się późniejsza apokalipsa, apokalipsa Marii - pochodzi prawdopodobnie z III wieku. Chrystianizacja żydowskich apokalips rozpoczęła się w tym samym czasie, np. apokalipsy Ezdrasza czy Ksiąg Sybilli, przy czym ta ostatnia została tylko częściowo schrystianizowana, z łatwymi do zidentyfikowania szczegółami wpływów chrześcijańskich i żydowskich. Mamy zatem chrześcijańskie i schrystianizowane apokalipsy; apokalipsami posługiwali się także gnostycy. (Jest ich kilka w tekstach Nag Hammadi.) Motywy apokalipsy była kara dla grzeszników (często wyrażająca się w postaci straszliwych przekleństw kierowanych pod ich adresem) i koniec świata, przy czym te dwa zjawiska są często ze sobą powiązane. Niektóre apokalipsy zawierają opisy cierpień potępionych grzeszników, inne historie postaci biblijnych, które odwiedzając zaświaty, oglądają kary różnych typów grzeszników (dając obraz stanu moralnego społeczeństwa i ocenę grzechów). Apokalipsa daje nam także ciekawy obraz chrześcijańskiej eschatologii tego okresu. Apokalipsa nie była jednak gatunkiem literackim per se: mamy apokalipsy w poezji i prozie, w listach, dialogach, objawieniach, kazaniach itp. Podobnie jak w przypadku innych apokryfów, apokalipsy są publikowane pod imionami znanych osobistości z Nowego Testamentu lub Starego Testamentu: np. Ezdrasz; apostołowie: Piotr, Paweł, Jan, Tomasz i inni (np. apokalipsa ps.-Metodego). Język symboliczny (obrazy, liczby, przeciwieństwo ciemności i światła) w apokalipsach pochodzi zwykle ze ST i świata żydowskiego, ale są też elementy folklorystyczne. Różnica między apokalipsą chrześcijańską a żydowską polegała na roli Mesjasza: oczekiwanego przez Żydów, który już przyszedł (w Jezusie) po chrześcijan. Anioł interpretujący, którym może być także Chrystus, odgrywa ważną rolę w apokalipsie. Apokalipsy odgrywały ważną rolę w starożytności chrześcijańskiej, a jeszcze większą w świecie bizantyjskim i słowiańskim; znajdujemy je we wszystkich językach starożytności chrześcijańskiej. Niemniej jednak Kościół uważał apokalipsy za podejrzane ze względu na wykorzystywanie ich przez heretyków i wyrażone w nich proroctwa; niektóre apokalipsy (łac. revelationes) zostały potępione przez Decretum Gelasianum (5,5). Było to także przyczyną późnego przyjęcia Apokalipsy Jana do kanonu Pisma Świętego i względnej niedostatku komentarzy na jej temat. W każdym razie apokalipsy wywarły silny wpływ na kulturę chrześcijańską, zwłaszcza na kulturę chrześcijańską. popularnych wierzeń i rozkwitła w średniowieczu i świecie bizantyjskim. Zbiory NT apokryfów Elliotta, Schneemelchera (t. 2), EAC, Erbetty (t. 3), Moraldiego (t. 3), Starowieyskiego (t. 3) podają wybór apokryfów apokryficznych wraz ze wstępami; podobnie jest z wielkimi zbiorami starotestamentowych apokryfów (Diez Macho, Sacchi, Charlesworth, zob. Denis) i zbiorami tekstów Nag Hammadi (gnostyckie apokalipsy).

APELES (II w.) Uczeń Marcjona, początkowo mieszkał w Rzymie ze swoim mistrzem; następnie się rozdzielił, udając się na jakiś czas do Aleksandrii w Egipcie, a następnie wrócił do Rzymu. Apelles napisał duży tom sylogizmów, aby wykazać zawodność ST; Ambroży zachował wiele fragmentów z tego dzieła w swoim De Paradiso. Nie zachowało się nic z jego księgi zatytułowanej Objawienie, w której Apelles wyjawił wizje prorokini Filomeny, prawdopodobnie jego uczennicy. Za cesarza Kommodusa miał on publiczny spór z uczniem Tacjana Rhodo . Zdaniem Euzebiusza z Cezarei wydaje się, że Apelles w wielu ważnych kwestiach zdystansował się od doktryny Marcjona. W szczególności, po pierwsze, odrzucił swój wyraźny dualizm, uznając jednego, dobrego Boga, który stworzył świat anielski; jeden z aniołów, demiurg, stworzył następnie niższy świat materii na obraz wyższego świata. Po drugie, Apelles wyeliminował docetyzm Marcjona: Jezus nie był już duchem, ale miał prawdziwe ciało i został wysłany przez Boga, aby skorygować dzieło demiurga. Jednak Apelles znacznie przerósł swojego mistrza, odrzucając ST, który uważał nie tylko za księgę pozbawioną jakiejkolwiek wartości religijnej, ale także za fałszywą, pełną sprzeczności i całkowicie niewiarygodną.

AFRAATES (Afraat) (270?-345?) Pierwszy ojciec kościoła syryjskiego. Przydomek "mądry Pers", nadawany mu przez tradycję, wskazuje, że był on poddanym imperium perskiego. Poza tym nic nie wiemy o jego życiu: podane powyżej przybliżone daty pochodzą z jego dzieł. Z chem wiemy także, że Afraates był jednym z ascetów, których nazywano wówczas "synami przymierza" (benay qyâma). Uczeni syryjscy nie osiągnęli porozumienia co do dokładnego znaczenia słowa "qyâma". Zamiast słowa "przymierze" zaproponowano "zmartwychwstanie", a w nawiązaniu do semickiego rdzenia oznaczającego "wyprostowaną pozycję" termin ten może przywoływać na myśl czujność w walce. W najnowszym tłumaczeniu francuskim (zobacz Biblię) wyrażenie "członkowie zakonu" jest oddawane jako "członkowie zakonu". W każdym razie jest pewne, że "benay qyâma" nie byli mnichami we współczesnym rozumieniu tego terminu. Nie ma w ich przypadku wzmianki o ślubach monastycznych, właściwie rzecz ujmując. Byli to asceci, którzy pozostali na świecie, ale jeszcze przed przyjęciem chrztu postanowili pozostać w celibacie; wraz z chrztem postanowienie to stało się de facto obowiązkiem. Nigdy nie przeprowadzono dogłębnego badania ich praktyk ascetycznych. Wydaje się, że Afraates był nie tylko "synem przymierza", ale także ważnym dostojnikiem kościoła perskiego, być może biskupem, choć nie jest to jasne. Był przynajmniej przełożonym, czyli duchowym ojcem wspólnoty "synów przymierza", do których skierowana jest znaczna część jego pracy. Pewne jest, że nie był on przełożonym klasztoru, jak głosi późna (XIV w.) tradycja. Jego dzieło dotarło do nas w całości, ze wszystkimi pożądanymi gwarancjami autentyczności. Składa się ze zbioru 23 traktatów, listów lub homilii, które w rękopisach (V-VI w.) noszą tytuł "Demonstracje" (tahwiâthâ). Pierwotnie miało ich być 22, a każda zaczynała się na literę alfabetu syryjskiego; 23. został dodany później przez autora. Nie wszystkie te Wykazania zostały napisane od razu: pierwsze dziesięć (napisane w 337 r.) rozwija klasyczne tematy teologii i chrześcijańskiej ascezy. Pozostałych 13 (napisanych w latach 342-345) poświęconych jest głównie polemice antyżydowskiej. Demonstracja 14 ma formę listu skierowanego do synodu biskupów; autor potępia w nim poważne nadużycia popełniane przez niektórych duchownych. Demonstracja, ostatnia z serii, została napisana zimą 344-345, na początku krwawych prześladowań chrześcijan przez Shapura II. Wszyscy uczeni zgadzają się co do podkreślania wyłącznie biblijnego charakteru doktryny Afrahata; nie wykazuje żadnego wpływu filozofii greckiej. Autor deklaruje się jako wyłącznie uczeń Pisma Świętego. Jego doktryna trynitarna i chrystologia, choć całkowicie ortodoksyjne, ignorują Sobór Nicejski, na którym Kościół perski nie był reprezentowany. Jego teologia dotycząca Ducha Świętego jako osoby nie jest zbyt jednoznaczna. Można by wymienić jeszcze inne punkty, które wskazywałyby na "prymitywny" charakter teologii Afrahata. Nie ma to jednak nic do rzeczy, ponieważ oryginalność jego teologii polega na tym, że opiera się ona całkowicie na symbolice biblijnej, wzbogaconej wkładami z tradycji targumicznych przekazanych przez pierwsze żydowsko-chrześcijańskie wspólnoty Mezopotamii, przed rozłam między kościołem a synagogą. Do tej pory najczęściej badano symbole odnoszące się do Chrystusa, apostołów i Kościoła. Jednocześnie duże zainteresowanie wzbudziły badania nad wpływem rabinicznych metod egzegetycznych na wyjaśnienie pochodzenia pierwszych wspólnot chrześcijańskich w Persji i Mezopotamii. Nie wchodząc w zalety rozwoju wydarzeń w tym zakresie, możemy zauważyć korzyści, jakie kościoły świata greckiego i łacińskiego odniosłyby z głębszej wiedzy o pierwszych ojcach syryjskich, takich jak Afraates i Efrem, w opracowaniu ich późniejsze syntezy teologiczne. Mniej intelektualna teologia, lepiej integrująca symbol i "mit" Pisma Świętego, być może pomogłaby uniknąć kryzysu takiego jak kryzys ikonoklastów i nie stanęlibyśmy dziś przed problemem racjonalistycznej "demitologizacji", niszczącej tajemnicę. Inny aspekt twórczości Afrahata dotyczy polemiki antyżydowskiej, z jej klasycznymi tematami: obrzezaniem, boskością Chrystusa, sabatem, wyborem Izraela itp. Spokojny, umiarkowany ton, z jakim Afraat przedstawia swoje argumenty, jest godny podziwu; jego pisma są wolne od goryczy, która charakteryzuje pisma Efrema przeciwko Żydom. Jego teologia ascetyczna zawarta jest przede wszystkim w pierwszych Demonstracjach skierowanych do "synów przymierza". Doktryna jest klasyczna i także w tym przypadku całkowicie wywodzi się z Pisma Świętego. Za charakterystyczne można uznać następujące punkty: (1) prymat miłości, której przedmiotem są trzy Osoby Boskie i która wzrasta wraz z zamieszkaniem duszy przez Ducha Chrystusowego, (2) doskonałość miłości jako funkcja wyrzeczenia się małżeństwa, (3) absolutnej konieczności miłości bliźniego, (4) wiary jako fundamentu całej struktury i (5) podkreślania cnoty pokory, cechy, która pozostanie podstawową cechą duchowości syryjskiej . Afrahat to duchowość przepojona optymizmem, otoczona atmosferą łagodności i spokoju. "Gdyby trzeba było to określić w kilku słowach, można by powiedzieć, że jest to nauka o pokoju przez wiarę, urzeczywistnianą przez miłość Boga"

AFTARTODOKETYZM Skrajna doktryna, która wyrosła z monofizytyzmu w Egipcie, w pierwszej połowie VI w., za sprawą Juliana z Halikarnasu. (Stąd jego naśladowców, obok Phantasiastae, nazywano julianistami.) Od chwili narodzin wyznawał niezniszczalność ciała Chrystusa. W szczególności w odniesieniu do męki Chrystusa zaprzeczała realnej możliwości Jego cierpień, uznając fakt, że cierpiał, tłumacząc to jako cud, którego chciał, a nie dlatego, że jego ciało z natury podlegało bólowi. Justynian przeszedł na tę doktrynę (Evagrius Scholasticus, HE IV, 39; Leontius Scholasticus, rozdz. V) i starał się narzucić ją całemu Wschodowi, wywołując sprzeciw zwłaszcza w Antiochii. Leoncjusz z Bizancjum opisał jego główne punkty, przeciwstawiając je z punktu widzenia planu zbawienia. Byli również znani jako Gaianitae, od nazwiska Gaianusa, pierwszego biskupa, który przewodził ich odrębnemu kościołowi.

APIARIUS z Sicca (zm. po 425) Ksiądz Apiarius z Sicca Veneria (El Kef, Tunezja) został ekskomunikowany w 418 r. przez swojego biskupa Urbana za przestępstwa, których szczegóły nie są znane, ale które wywołały skandal non leve w kościele afrykańskim. Odwołał się do Rzymu i został rozgrzeszony przez papieża Zosimusa, który przekazał swoją decyzję Afrykanom za pośrednictwem Commonitorium i poselstwa, na którego czele stał autorytarny Faustinus, biskup Potenza w Piceno. Sprawę omówiono na posiedzeniu plenarnym w maju 419 r. w Kartaginie. Przyjęty do duchowieństwa Thabraca (Tabarka, Tunezja) Apiarius, recydywista, został ponownie ekskomunikowany. Ponownie odwołał się do Rzymu i został zrehabilitowany przez Celestyna I, który ponownie wysłał Faustyna do Afryki jako swojego legata. Tym razem jednak przyznał się do winy i został definitywnie ekskomunikowany . Epizody te niemal doprowadziły do starcia między Kościołem afrykańskim a stolicą rzymską, która ostatnio chciała rozszerzyć swój prymat na kraje tradycyjnie pozostające poza jej kontrolą. Kościół afrykański wykorzystał tę okazję, aby zebrać zbiór dekretów soborowych mających na celu położenie podstaw prawnych dla odwiecznego afrykańskiego partykularyzmu. Posunięcie to ułatwiły wówczas trudności Rzymu związane z sukcesją Zosimusa, lecz Afrykanie szybko znaleźli się w jeszcze większych trudnościach w związku z inwazją Wandalów. Sprawa Apiariusa była zatem ostatnim przejawem autonomii Kościoła afrykańskiego.

APION (II w.). Jedynym źródłem o Apionie jest Euzebiusz z Cezarei , który odnotowuje jego imię i traktat o Hexameronie, wymieniając go wraz z innymi pisarzami ortodoksyjnymi końca II w., autorami dzieł antygnostycznych; możemy wywnioskować, że Hexameron Apiona miał także treść antygnostyczną.

APATEJA W myśli greckiej wyróżniono dwa aspekty avpa,qeia, teoretyczny i etyczny. W sensie teoretycznym avpa,qeia jest stanem charakteryzującym inteligencję boską oraz inteligencję ludzką, gdy ta spełnia swoją funkcję noetyczną. Idea ta została jasno sformułowana już u Anaksagorasa - który avpaqh,j nazywa boskim nou/j, swą najwyższą zasadą - a w całości przyjął Arystoteles, który zastrzega tę cechę zarówno dla ludzkiej inteligencji w jej działania i boską inteligencję. Vapa, qeia, jasno przedstawiona przez Platona, Fedona - gdzie filozof jest przedstawiany jako całkowicie wolny od przyjemności cielesnych i obojętny na zło życia - stała się później najwyższym ideałem etycznym najwcześniejszego stoicyzmu: Zenona, Kleantesa i Chryzyp . Zastąpiony w środkowym stoicyzmie Panecjusza i Posidoniusza, a także w Antiochu z Askalonu (I w. p.n.e.) przez metriopę, qeia (lub proste umiarkowanie namiętności) Republiki Platona, starożytną Akademię i szkołę perypatetyczną, avpa,qeia została odrodziła się i zaczęła reprezentować etyczną doskonałość u Filona, neoplatonizmu Plotyna i Porfiriusza oraz u Klemensa Aleksandryjskiego: u wszystkich tych autorów metriopa, qeia nie jest odrzucana, ale spychana do wcześniejszego stanu etycznego, podczas gdy panuje apatia najwyższy poziom i łączy się z "oczyszczeniem" (ka,qarsij) Fedona Platona i formułą om` oiw, sij Qew/ | kata. Do. dunato,n, którego wyjaśnienie dalej ilustruje, że Bóg jest całkowicie avpaqh,j . W neoplatonizmie można dostrzec ścisłe połączenie etycznych i teoretycznych aspektów avpa,qeia. Tylko ten, kto osiągnął całkowite oczyszczenie - całkowite oderwanie się od ciała i wyższy poziom etyczny, reprezentowany przez eliminację namiętności (które mają swój początek w ciele i irracjonalnej duszy) - posiada cnoty teoretyczne, najwyższą klasę cnót ludzkich i w ten sposób może wykonywać naturalną funkcję swojej inteligencji, która jest już avpaqh,j: kontemplacja transcendentnych rzeczywistości obecnych w boskim nou/j, które ze swej natury jest avpaqh,j (ideał etyczny o`moi ,wsij Qew/| polega właśnie na tym. Orygenes, podobnie jak Klemens i Filon, również wyklucza od Boga jakąkolwiek namiętność (tzw. gniew Boży nie jest pa,qoj, a jedynie środkiem, którym Bóg poucza grzeszników; i widzi w avpa,qeia doskonałość etyczną . Grzegorz z Nyssy, wypowiadając się za pośrednictwem Makryny, uważa całkowite wyeliminowanie namiętności w tym życiu za szkodliwe, gdyż pozbawiłoby duszę pragnienia Boga i broni potrzebnej do walki z wrogiem dobra ; dopiero po śmierci avpa,qeia odzwierciedla stan całkowicie czystej duszy, która posiadając już dobro i upodabniając się do niego, może pozbyć się wszelkich pragnień ; na uwagę zasługuje w tym ostatnim fragmencie Grzegorza połączenie idei podobieństwa do Boga z koncepcją braku namiętności charakterystyczną dla neoplatonizmu i Klemensa. W O błogosławieństwach I i II Grzegorz uważa, że dla człowieka możliwe jest jedynie zadowolenie, a nie całkowite wyeliminowanie namiętności, co pozostaje poza zasięgiem ludzkiej natury;wyklucza także możliwość całkowitego naśladowania boskiej natury - która per se nie podlega namiętnościom - a tym samym jakiegokolwiek dojścia do prawdziwego podobieństwa do Boga. Jednakże stan ten stanowi dla niego jedynie wstępny etap etyczny, etap metriopa, qeia. W homilii V mówi, że "dzięki czystości zbliżamy się do tego, co czyste", a w swoich pismach niejednokrotnie powraca do odzyskania pierwotnej czystości i piękna "obrazu Bożego" odciśniętego w duszy ludzkiej przez Boga w chwili stworzenia; wspomina o tym także w słynnym fragmencie homilii VI O błogosławieństwach . Ostatecznie zatem dwa etapy: metriopa, qeiaavpa, qeia występujące u Filona, Klemensa, Plotyna i Porfiru występują także u Grzegorza. Ps.-Dionizy Areopagita przypisuje istotom anielskim "czystą i nieprzeniknioną kontemplację" , uznając za swoją własną doktrynę anaksagorańską, arystotelesowską i neoplatońską o ścisłej współzależności pomiędzy avpa, qeia i aktywność noetyczna. O tronach mówi, że "otrzymują one boskie oświecenie w stanie całkowitego braku namiętności" . Jeśli chodzi o istoty ludzkie, błogosławieni po zmartwychwstaniu "będą uczestnikami światła rzuconego na ich nieprzeniknioną i niematerialną inteligencję" ; i to właśnie nieczuła dusza cieszy się wizjami. Vapa,qeia jest także obecna, przynajmniej w pewnym stopniu, u nowo ochrzczonych; a przede wszystkim w tym, który wznosi się do najwyższego stopnia doskonałości. Badania Völkera wykazały, że avpa,qeia jest istotnym składnikiem systemów etycznych nie tylko Filona, Klemensa, Orygenesa i ps.-Dionizego, ale także późniejszych autorów, takich jak Maksym Wyznawca i Jan Klimakus, który poświęca jej 29 stopień swojej Drabiny Boskiego Akcentu . Jeśli chodzi o obecność avpa,qeia u tych i innych późnych autorów, artykuł Bardy′ego w DS jest nadal pouczający.

ANTYTRYNITARYZM W czasie sporu ariańskiego powszechne stało się przeciwstawianie prawdziwej wiary w Trójcę judaizmowi i pogaństwu . Wszystkich, którzy podawali w wątpliwość Boską Trójcę - Noetusa, Sabelliusa, Marcellusa z Ancyry - uważano zatem na równi z Żydami, podczas gdy gnostyków i arian przyrównywano do pogan. Ten redukcyjny pogląd miał z pewnością podłoże historyczne i ponieważ tendencje unitarne miały swoje korzenie w żydowskim monoteizmie, więc teolodzy oskarżeni o triteizm odeszli od modelu greckiego (doktryny hipostazy). W każdym razie wzór ten obejmował wszystkie poglądy antytrynitarne wczesnego okresu chrześcijaństwa. Dotyczyło to szczególnie poprzedniej tendencji (unitarnej), która akceptowała jedynie potrójne działanie Boże w ekonomii zbawienia, ale wykluczała jakąkolwiek trójcę w wiecznym (immanentnym) życiu bóstwa. W pewnym sensie można to powiedzieć także o gnostykach i zwł. skrajnych arian, którzy "najpierw" postawili Boga ponad Synem i Duchem, radykalnie wykluczając Trójcę. W ten sposób współczesna historia dogmatów redukuje starożytny antytrynitaryzm do monarchizmu, wyróżniając adopcjonizm (Paweł z Samosaty, Lucjan, arianie) i modalizm (Prakseas, Sabeliusz, Marcellus, Fotyn, a także Pryscylian). Nie chodzi nam tu o porównywanie antytrynitaryzmu czasów nowożytnych z dynamicznym i modalistycznym monarchizmem. Powinniśmy raczej pamiętać, że za odrzuceniem przez prymitywne chrześcijaństwo błędów trynitarnych, zarówno judaizujących "przykładów", jak i hellenizujących "technologii", kryje się troska o zachowanie paradoksu wiary, "Trójcy, która jest jednym Bogiem" (Augustyn).

ANTONIUSZ PIUS (86-161) Cesarz rzymski, panował w latach 138-161. Jego następcą został Hadrian, który wyznaczył go na swojego następcę. Tytuł "Piusa" otrzymał za obronę pamięci swojego poprzednika przed Senatem. Jego długie panowanie, niezakłócone wojnami, odznaczało się dobrocią, mądrością i prawością: odbudowywał zniszczone miasta i poprawiał sytuację niewolników. Szanując religię oficjalną, był tolerancyjny wobec innych kultów: propagował religie Wschodu (Magna Mater) i stał na stanowisku, że nie należy bezpodstawnie szukać chrześcijan. (Doszło jednak do przemocy, jak np. egzekucja Polikarpa ze Smyrny.) Zmarł w wieku 75 lat, po wybudowaniu na Forum świątyni dla swojej żony Faustyny. Jego następcą został jego przybrany syn Marek Aureliusz.

ANULINUS (pierwsza połowa IV w.) Prokonsul Afryki. Odbiorca zarządzenia Konstantyna z 312 r. przywracającego Kościołowi katolickiemu całą skonfiskowaną własność. Imię Anulinus pojawia się w niektórych dokumentach związanych z początkiem schizmy donatystycznej. Dnia 15 kwietnia 313 roku donatyści za pośrednictwem Anulina złożyli do cesarza petycję, wyjaśniając swoje stanowisko w stosunku do biskupa Caecyliana i prosząc o arbitraż biskupów Galii .

APAMEA Nad rzeką Orontes, w zachodniej Syrii (Syria Secunda). Pharnake to pierwsza nazwa tego bardzo starożytnego centrum, które wydaje się być zamieszkane już w czasach prehistorycznych (4000 lat p.n.e.). Zamieszkane przez macedońskich kolonistów miasto przyjęło nazwę Pella na pamiątkę ojczyzny Aleksandra (IV w. p.n.e.). Seleukos I Nikator (281 p.n.e.) nazwał ją później Apameą na cześć swojej żony Apamy, a jeszcze później Klaudii Apamei. To centrum miejskie stanowiło tetrapolis z Antiochią, Laodyceą i Seleucją i zostało wybrane na siedzibę monarchii Seleucydów ze szkołami wojskowymi. Kiedy Pompejusz przyłączył Syrię do Cesarstwa Rzymskiego (64 p.n.e.), miasto stawiło daremny opór. Apamea była ogromnym miastem, jak wynika ze spisu ludności zleconego przez Publiusza Sulpicjusza Kwiryniusza, namiestnika Syrii (6 r. n.e.); inskrypcja potwierdza, że uwzględniono jedynie wolnych mieszkańców miasta, których było 117 000. Ogólną populację można zatem oszacować na około 500 000 osób, w tym kobiety, dzieci, niewolnicy i cudzoziemcy. W konflikcie, który stoczył Zenobię z Palmyry z cesarzem Aurelianem (271), miasto stanęło po stronie tego ostatniego. Wielokrotnie niszczona przez trzęsienia ziemi, w 540 r. Apamea ucierpiała z powodu inwazji Chosroesa. Wydaje się jednak, że najazd nie był szczególnie niszczycielski, gdyż autor Trasy Antoninów, odwiedzając miasto ok. 560/570, mówił o nim jako o "bardzo wspaniałym mieście, w którym mieszka cała syryjska szlachta" (46,8). W latach 813-816 ponownie wpadł w ręce perskie, po czym nastąpiła dominacja arabska. Nazwa Apamea pozostaje kojarzona z niektórymi z jej najwybitniejszych obywateli. Najwcześniejszym był stoicki filozof Posidonius (140/130-51/50 p.n.e.). Człowiek o wiedzy encyklopedycznej, łączył myśl stoicką z postępem naukowym swoich czasów. Uczył na Rodos, gdzie wśród swoich uczniów był Cyceron. Z Apamei pochodził także Numenius, neopitagorejski filozof żyjący w drugiej połowie II w.; Orygenes wspomina go z szacunkiem. Wśród pogan w mieście myślicielami był neoplatoński filozof Iamblichus, który choć urodził się w Chalcedonie (ok. 250 r.), przez wiele lat nauczał w Apamei. Obecność chrześcijan w tym ważnym ośrodku jest historycznie weryfikowana już od pierwszych lat III w. Wydaje się, że w Apamei mieszkała grupa Elkesaitów. Wierni prawu Mojżeszowemu i obrzezani, sprzeciwiali się Pawłowi i uważali Chrystusa za zwykłą osobę, zrodzoną jak wszyscy inni. Z powodu wyznawanej przez sektę metempsychozy twierdzili, że Chrystus będzie obecny w każdej epoce. O obecności stolicy biskupiej w Apamei świadczą listy biskupów obecnych na synodach w Neocaesarea (314) i Nicea (325). W obu przypadkach wspólnotą chrześcijańską wydaje się kierować Alfeusz. Teurgiczna doktryna Jamblicha musiała zyskać szerokie uznanie w Apamei, gdyż stała się ona ośrodkiem zatwardziałego teurgicznego i antychrześcijańskiego neoplatonizmu. Pod katedrą odnaleziono mozaiki, które sugerują, że znajdowała się tam szkoła Jamblicha; motywy mozaik inspirowane są Julianem, z programem dydaktycznym przesiąkniętym mądrością i umiarem, ale sprzecznym z chrześcijaństwem. W IV w. rosnące napięcie między chrześcijanami a poganami wybuchło przemocą: po zniszczeniu przez chrześcijan świątyni obywatelskiej Jowisza nastąpiło morderstwo biskupa Marcellusa. Wśród jego następców znalazł się Polichromiusz (zm. 430), brat wielkiego Teodora z Mopsuestii i podobnie jak on jeden z najważniejszych egzegetów szkoły Antiochene. Za Teodozjusza II (408-450) Apamea przyjęła rangę stolicy metropolitalnej. Biskup Focjusz, jak wynika z inskrypcji (z imionami prezbitera i niektórych diakonów, w pobliskiej wsi Huarte), kazał wybudować dużą bazylikę, której podłogę pokryto mozaikami. Zachował się napis informujący o wykonaniu mozaiki środkowej w 383 r. oraz dwa inne napisy oznaczające mozaiki boczne (484 i 485). Kościół wzniesiono w IV w. kościół. W pobliżu znajdował się także kościół pod wezwaniem św. Michała - jego mozaika pochodzi z 487 r. - a w pobliżu znajdowała się chrzcielnica. Wyraźna obecność mnichów i pustelników w okolicy nadawała tej stolicy znaczenie: opowiada o nich Teodoret z Cyrrhus (Historia mnichów III, 4), który sam został mnichem (423), o czym później wspominano do objęcia stolicy biskupiej Cyrrhus. W poł. V w. w pobliżu Apamei powstał ważny klasztor, poświęcony pustelnikowi Maro. Mieszkający tam mnisi, zwani maronitami, należeli do najprężniejszych w VI wieku. obrońcy definicji Chalcedonu. Wraz z nadejściem najazdów arabskich osiedlili się w Libanie, gdzie od 939 r. założyli swoje duchowe centrum. Nawet dzisiaj pozostałości starożytnej Apamei, poddawane ciągłej renowacji, mówią nam o chwalebnej przeszłości miasta. Na uwagę zasługuje cardo miejskie o długości 1850 m z dużą kolumnadą, częściowo zrekonstruowane; obok znajdowały się przedsiębiorstwa, sklepy i budynki użyteczności publicznej. Katedra i rezydencja biskupia znajdowały się na południowy wschód od miasta. Kościół zbudowany prawdopodobnie jako martyrium, na planie podwójnego czteroliścia z obejściem, przed rokiem 540 stał się katedrą; przypuszcza się, że przechowywana była tam relikwia krzyża. W muzeum położonym u podnóża miasta zgromadzono wiele mozaik z kościołów regionu.

ANTYTEZA Podobnie jak inne postacie, antyteza może dotyczyć słów lub myśli. Do późnej starożytności mówiono o schemata lexeos et dianoeas , przy czym pierwsze dotyczyły gramatyka, drugie retora. Przykładem powtarzanym do znudzenia przez gramatyków było użycie olli pro illi z definicją Antithesis est litetae pro liteta immutatio . Retorzy greccy używali terminów su,gkrisij( avnti,qesij i avnti,qeton w sposób obojętny na określenie antytezy, natomiast retorzy łacińscy omawiający figury greckie retoryka częściej odnosiła się do avnti,qeton i avnti,qesij. Retor Julius Rufinianus także mówi o su,gkrisij. Retorzy łacińscy przytaczają przykład Cycerona: Domus tibi deerat? At habebas, pecunia superabat et egebas . Powtórzono definicję figury w następujący sposób: haec figura const ex eo quod verba pugnantia inter se paria paribus opponuntur . Julius Rufinianus skraca definicję: comparatio rerum atque personarum inter se contrariarum. Izydor z Sewilli dodaje, że piękno wypowiedzi wynika z zestawienia przeciwieństw: antitheton ubi contraria contrariis opponuntur et sententiae pulchritudinem reddunt. Innym terminem pojawiającym się w wersji łacińskich retorów jest contentio lub contrapositum. Rhetorica ad Herennium ma: contentio est cum ex contrariis rebus oratio conficitur; Kwintylian: contrapositum vel, ut quidam vocant, contentio avnti, qeton dicitur . Antyteza jako figura retoryczna sprawia, że dwa kolejne obrazy mocno się wyróżniają, ale trzeba uchwycić istotę kontrastu. Antyteza na poziomie filozoficznym lub prawnym to coś innego. Jedną z taktyk mistrza retoryki takiego jak Tertulian jest badanie elementów sprzecznych z tezą, którą chce wykazać: mówiąc o cierpliwości, np. bierze pod uwagę zło wynikające z niecierpliwości. Cyprian z Kartaginy odwołuje się do tej samej zasady w De bono cierpliwiae. Sympozjum Metodiusza z Olimpu, zainspirowane Pieśnią nad Pieśniami, postępuje z rygorystyczną logiką w przeciwieństwach, aby wykazać, że jeśli człowiek skłania się do zepsucia, staje się zniszczalny, a tym samym podlega śmierci; jeśli raczej skłania się ku nieskażeniu, staje się niezniszczalny, a tym samym nieśmiertelny. W popularnej literaturze chrześcijańskiej pierwszych wieków często używa się antytezy. "Kamiajcie się wzajemnie nie w gniewie, lecz w pokoju, jak czytacie w ewangelii" - napomina Didache. ps.- Barnaba kończy swoje dzieło przeciwieństwem dwóch dróg: "Drogi nauczania i wolności są dwie: droga światła i droga ciemności. Wielka jest różnica między tymi dwoma sposobami. Nad jednym stoją niosący światło aniołowie Boży; nad drugim aniołowie szatana. Jeden jest Panem od wieków na wieki; drugi to książę tego czasu niegodziwości". Ciemność pokrywająca ziemię, która powstrzymuje ludzką aktywność fizyczną, jest zaprzeczeniem życia, jakie daje światło. Światło i ciemność stanowią przeciwieństwo, które jest podstawą zarówno ST, jak i NT. Sam Jezus jest światłością świata i kto za Nim idzie, nie będzie chodził w ciemności, ale będzie miał światło życia . Według św. Pawła ludzie uwolnieni od ciemności stali się dziećmi światłości. Chrześcijanin, odrzuciwszy stare uczynki ciemności, przywdziewa zbroję światłości . Przeciwieństwo światła i ciemności można rozszerzyć także na inne religie. Autorzy wczesnochrześcijańscy odkryli w antytezie odpowiedni środek wyrazu. Dla św. Augustyna figura ta opiera się na naturze rzeczy, dlatego często jest używana w Piśmie Świętym; podaje przykład św. Pawła . Przeciwieństwa przeciwne, konkluduje Augustyn, czynią mowę przyjemną i piękną, jak piękno świata, które powstaje z wymowy przeciwieństw natury. Cytuje Syr 33,14-15: "Dobro przeciw złu, życie przeciw śmierci; tak pobożny przeciw grzesznikowi. Przyjrzyjcie się zatem wszystkim dziełom Najwyższego, po dwa". Ponownie w De civitate Dei podstawą obu miast jest przeciwstawienie pokory i pychy: pychy demonów i pokory Chrystusa. Trzecia część Reguły duszpasterskiej Grzegorza Wielkiego dotyczy sztuki prowadzenia dusz w przystosowywaniu się do różnych przeciwstawnych sytuacji: jak napominać sługi i panów, chorych i zdrowych, cichych i gadatliwych, cichych i porywczych, żonatych i celibat itp., zgodnie z zasadami ewangelicznymi . Lepsza od zapisanej strony ikonografia odsłania stany umysłu i postawy duchowe w formie sumarycznej, rozwiniętej jedynie za pomocą liczb. Na sarkofagu w Tipasa po prawej i lewej stronie wyrzeźbiono lwy, a pośrodku - pasterza z dwiema owcami, symetrycznie. Antytezę zapewnia kontrast pomiędzy pasterzem i owcami, symbolami pokoju i pokory, a lwami, symbolami przeciwieństw pychy i ucisku. Ikonografia krzyża i smoka zawiera także antytezę: krzyż symbolizuje odkupienie człowieka; smok, przekleństwo. Przeciwstawienie tych dwóch symboli można rozpatrywać w szerokim horyzoncie, nieograniczonym ani przestrzenią, ani czasem; co więcej, metafory pozostają niejasne, jeśli przeciwieństwa zostaną rozłączone. Wreszcie scenę przeciwieństw na mozaice wczesnochrześcijańskiej bazyliki Akwilei należy postrzegać jako antytyzę.

Antioch Chuzon (V w.) Wschodni prefekt pretorianów rodu Flawiusz. Chwalony przez Teodoreta z Cyrrhus za swoje postępowanie polityczne , po Soborze w Efezie (431) przekazał Nestoriuszowi herezjarsze sposób podróży, która miała go zabrać z powrotem do Antiochia (Ep. Antiochi Praef. Praet. ad Nestorium). Wydaje się, że w roku 429 zasugerował wschodniej części cesarstwa powołanie komisji, która zebrałaby i opublikowała w tzw. Kodeksie Teodozjańskim wszystkie prawa po roku 312 będące przedmiotem powszechnego zainteresowania.

ANTIOCH Ptolemais (zm. po 404) Biskup Ptolemais (Acco lub św. Jan z Akki, Fenicja). Wraz z Teofilem z Aleksandrii i Sewerianem z Gabali był zaciekłym przeciwnikiem Jana Chryzostoma i wraz z nimi potępił Chryzostoma na Synodzie Dębu, a następnie doprowadził do jego drugiego wygnania. Starożytni pisarze surowo go za to oceniali. Niektórzy nazywali go chrysostomosem ze względu na jego umiejętne oratorium. Zmarł dopiero po 408 r. Jego dzieła Advensur avaritiam i In curatione caeci qui a Salvatore illuminatus est zaginęły; zachowały się fragmenty jego homilii o Bożym Narodzeniu oraz fragmenty cytowane przez autorów starożytnych.

ANTIOCH Strategius (zm. po 620 r.) Urodzony niedaleko Ancyra w Galacji, został mnichem Wielkiej Laury św. Sabbasa, noszącym imię Antioch. Skomponował (ok. 620) kilka Pandecta w 150 Kephalaia , duchowe florilegium cytatów biblijnych i ekstraktów patrystycznych, z wieloma rzadkimi źródłami, takimi jak Ignacy, pasterz Hermas, ps.- Clement ad virgines, Evagrius i Diadoch. Nawet dziś ta kompilacja kryje w sobie kilka niespodzianek. Przypisuje się mu także list do Eustathiusa i wyznanie . Ponieważ ten ostatni znajduje się w narracji o Persskim zdobyciu Jerozolimy (614) napisanej przez Strategiusa, mnicha ze św. Sabbasa, N. Marr zaproponował identyfikację obu autorów, ale bez ogólnego poparcia.

ANTYPATER z Bostry (V w.), św Wybrany na biskupa Bostry (Arabia) wkrótce po soborze chalcedońskim (451). Cesarz Leon I zapytał go oraz innych wybitnych duchownych o opinię na temat soboru: jego odpowiedź została utracona. Był przyjacielem św. Eutymiusza (zm. 473) i napisał Obalenie (Antirrhesis) Euzebiusza z Cezarei Przeprosin za Orygenesa, uznając zasługi Eutymiusza, ale błędnie1: ufając jego zmysłowi teologicznemu i cicho, ale stanowczo potępiając błędy Orygenesa. Mamy początek dzieła, cytowany w Nicei II (787) oraz niektóre fragmenty u Leoncjusza z Bizancjum i Jana z Damaszku (PG 85, 1792-1796; 86, 2, 2045. 2053.2077; 96, 468.488- 505). Homilię o św. Janie Chrzcicielu oraz o Zwiastowaniu i Nawiedzeniu wygłaszano w dwie kolejne niedziele, prawdopodobnie przed Bożym Narodzeniem. Zachowała się także cała homilia w języku greckim O Objawieniu Pańskim i kolejna O początku postu (niepublikowana); fragmenty O kobiecie cierpiącej na krwotok, cytowane w Nicei II; oraz Na krzyżu, cytowane przez Anastazjusza Synajczyka. Homilia o Wniebowzięciu Maryi zachowała się w języku łacińskim; i cztery O Narodzeniu Chrystusa w języku ormiańskim.

ANTIOCHIA w Caria, Sobór W roku 366 lub 367 w tym mieście Azji Mniejszej zebrało się 34 biskupów homojuszowych z prowincji Azja i przyległych regionów. W przeciwieństwie do homoiusza Soboru w Tyanie, który zgromadził głównie biskupów z wewnętrznych regionów Azji Mniejszej i Syrii, w którym przyjęto niceński homoousios, odrzucili tę formułę i potwierdzili formułę antiocheńską z 341 r., którą przypisywali Lucjanowi z Antiochii. Sozomen (HE VII, 2) wspomina o innym soborze w Antiochii Karii w roku 378, który potępił homoousios i potwierdził homoiousios, jednak prawdopodobnie myli go z wcześniejszym. Sokrates (HE V, 4) umieszcza ten drugi sobór w Antiochii w Syrii, opierając się na tym samym zamieszaniu.

ANTIOCHIA w Syrii

I. Historia - II. Rady - III. Schizma - IV. Liturgia - V. Szkoła - VI. Archeologia.

I. Historia. Kontekst socjokulturowy. Stolica w Syrii lub Coele-Syrii, założona w 300 roku p.n.e. przez Seleukosa I Nikanora, syna Antiocha, od którego otrzymała swoją nazwę i epitet "królewski". Stolica monarchii Seleucydów, była także rezydencją cesarską. Godnie położona w pobliżu rzeki Orontes oraz gór Silpius i Stauris, miasto zarówno żyzne, jak i handlowe, Antiochia posiadała wspaniałe budynki, łaźnie, teatry i hipodromy oraz bibliotekę. W IV w. było jeszcze 8 świątyń pogańskich; wioska Daphne była oddalona o 6 km (3,7 mil). Syria była jednym z 5 oddziałów prefektury Wschodu; siedziba przybyszów Wschodu, miasto cieszyło się dominacją moralno-kulturową, a nie polityczno-administracyjną. Antiochia, jedno z największych miast świata rzymskiego (populacja od 500 000 do 800 000 mieszkańców IV w.), drugie lub trzecie po Rzymie i Aleksandrii, była domem dla jednej z najważniejszych społeczności diaspory żydowskiej. Kosmopolityczny, grecki w duchu i kulturze; jego językiem urzędowym był grecki, chociaż popularnym językiem był syryjski. Istniała duża klasa średnia pomiędzy bogatymi i biednymi , z zauważalną nierównością oddzielającą dużych właścicieli ziemskich, małych sklepikarze, rzemieślnicy, żebracy i niewolnicy. Sami ludzie byli niestabilni i niespokojni. W VII w. Antiochia wpadła wraz z Syrią w ręce Arabów (638-969)

Chrześcijaństwo aż do VII wieku.

1. Początki. Hellenistyczni żydowscy chrześcijanie z Jerozolimy, przybyli z Cypru i Cyrenajki, głosili tam ewangelię, wśród wielu nawróconych. Tutaj po raz pierwszy uczniowie zostali nazwani chrześcijanami (Dzieje Apostolskie 11:19-26) (przez władze pogańskie, ludność, samych chrześcijan). Wraz z triumfem Pawłowej tezy o nieobrzezaniu nawróconych z pogaństwa i przezwyciężeniem "incydentu w Antiochii" pomiędzy Piotrem i Pawłem, społeczność chrześcijańska w Antiochii stała się bardziej ustabilizowana. Władza Antiochii wywodziła się z roli, jaką pełniła w misji do pogan oraz z modelu organizacyjnego nowych kościołów . Odegrał on szczególną rolę w teologii i apologetyce (Teofil, biskup Antiochii). Chrześcijaństwo przedostało się do obszarów wiejskich w Syrii z trudem, ze względu na obecność bóstw semickich, reinterpretowanych zgodnie z mitologią grecką. Zderzył się także z żydowskimi sektami chrześcijańskimi i żydowskim prozelityzmem, jak pokazuje Didascalia Apostolorum (III lub IV w.) Ad Autoycum Teofila (169-188) potwierdza wciąż silny związek między judaizmem a chrześcijaństwem (R.M. Grant, Theophilus of Antioch ad Autolycum, Oxford 1970, XVIII). Antiochia wyodrębniła się w III w. wraz z Aleksandrią: synody biskupie, którym przewodniczył jej biskup, np. Paweł z Samosaty (261-272), wskazywały na jej znaczenie kościelno-polityczne. Paweł z Samosaty został ekskomunikowany i usunięty z urzędu (268-269), oskarżony o adopcję (Logos nie miał treści osobowej) i praktyki starej syryjskiej i żydowskiej tradycji chrześcijańskiej (chóry alternatywne śpiewały refren hymnów, zob. J. Gélineau, 1960).

2. Prześladowania i pokój Konstantyna. Antiochia przetrwała kryzys prześladowań, nawet Dioklecjana i Licyniusza, odzyskując siły dzięki łasce Konstantyna (306-337). Do gwałtownych prześladowań doszło także za Walensa (364-378), który rezydował w Antiochii i sprzyjał homoianom: biskup Meletiusz został wygnany po raz trzeci, rekwirowano kościoły katolickie, a chrześcijanie "nicejscy" byli prześladowani przez cesarza. Meletiusz został zaproponowany przez Teodozjusza (379-395) na przewodniczącego Soboru Konstantynopolitańskiego (381), ale zmarł w pierwszych miesiącach tego roku. Literacka polemika Libaniusza i cesarza Juliana została w Antiochii przeciwstawiona publicznym demonstracjom. W 362 roku Julian oskarżył chrześcijańskich nauczycieli, którzy komentowali klasyczne dzieła pogańskie, o nauczanie tego, co było sprzeczne z ich przekonaniami. Zamiast tego powinni wyjaśniać Mateusza i Łukasza w kościołach "galilejskich" [tj. chrześcijańskich] i powstrzymać się od nauczania kultury klasycznej i przystąpić do zakładania alternatywnego kościoła z wyznanie wiary, modlitwy, sakrament (chrzest) i dzieła charytatywne. Zraził chrześcijan, pisząc przeciwko nim Misopogon, czyli "Nienawidzący brody". Jego projekt został przerwany przez śmierć w bitwie z Persami (363): "Wygrałeś, Galilejczyku!". W 390 r. Jan Chryzostom uważał Antiochię za niemal całkowicie chrześcijańską , z kilkoma poganami i silną społecznością żydowską . Wzrost liczby wiernych w mieście i ewangelizacja wsi zmodyfikowały strukturę lokalnego kościoła biskupiego: budowano nowe kościoły, m.in. po pokoju Konstantyna (313), obejmującym wspaniały "Wielki Kościół" z ośmiokątnym planem centralnym i złoconą kopułą, rozpoczęty przez Konstantyna, ukończony przez Konstantyna II (337-361) i poświęcony w obecności wielu biskupów sobór "w Encaeniis" (341). Otoczony dodatkowymi budynkami nowego miasta, Chryzostom regularnie głosił tam kazania (katedra?). "Stary Kościół" (Palaia) na starym mieście, odbudowany po prześladowaniach i ukończony przez biskupa Filogoniusza (319-324), był przedmiotem sprzeciwu różnych grup religijnych. Na obrzeżach znajdowało się sanktuarium Machabeuszy; innym kościołem był kościół Romana i Drose′a; inne w V w. były poświęcone świętym. (W. Eltesten, Die Kirchen, 286). Rozwój chrześcijaństwa począwszy od IV w. potwierdza także gęstość stolic biskupich: na Soborze w Nicei było obecnych 80 biskupów diecezji cywilnych Wschodu, 130 w Chalcedonie (R. Devreesse, 1945). Nową budowę rozpoczęto w V w. poza Antiochią. (G. Dagron, 1978, 58-63). Niemniej jednak pod koniec IV w. nadal istniała mniejszość pogańska i żydowska, licząca około 10 procent

3. Patriarchat: geneza i ewolucja. Organizacja rozległej diecezji cywilnej Wschodu, której Antiochia była stolicą administracyjną, przez długi czas wzorowała się na modelu organizacji politycznej. Za Kościół macierzysty uważano Antiochię. Didascalia Apostolorum opisuje rozdział duchowieństwa od wiernych we wspólnocie kościelnej, w której urzędy duchownych zależne były od biskupa, którego przymioty zostały wymienione , jest prezbiterem swojej wspólnoty, a także jej prorokiem, głową, przewodnikiem i suwerenem . Poniżej biskupa znajdują się prezbiterzy pełniący funkcje niekapłańskie, pełniący funkcję doradców biskupa ; diakoni w posłudze biskupa są jego uszami, ustami i sercem , pośrednikami w kontaktach ze świeckimi , o których potrzebach mają go na bieżąco informować . Z jednej strony Traditio Apostolica przedstawia hierarchię w stanie embrionalnym; Didascalia natomiast ukazuje rosnącą dominację biskupa .6 Sobór Nicejski (325) ponownie potwierdził przywileje Antiochii wraz z Aleksandrią, Rzymem i Jerozolimą, sugerując, że biskup Antiochii był również supermetropolitą: z tego wyrosły patriarchaty, na których rozwój wpływały czynniki geograficzno-polityczno-ekonomiczne centralne miejsce, znaczenie kulturowe i pochodzenie apostolskie - "zasada Piotrowa" - samej stolicy. Antiochia nie odważyła się protestować. 3 Soboru w Konstantynopolu (381) (prymat honorowy nad Konstantynopolem - "nowym Rzymem" - ze starym Rzymem następnym na liście). Sobór ponownie potwierdził przywileje nicejskie w odniesieniu do Antiochii, jako głównej stolicy "diecezji" Wschodu; Bonifacy I (418-422) sformułował natomiast podporządkowanie Antiochii (i Aleksandrii) Rzymowi (Ep. 14,1). Sewer z Antiochii i Seweryjczycy, nieprzejednani monofizyci (Eutychowie), odrzucili formułę Soboru Chalcedońskiego (451) jako Nestorianizującą. Kandydaci monofizyci następowali na stanowiskach patriarchalnych, w tym Piotr Fuller (470-471) w Antiochii, pod którego wpływem cesarski edykt potępił Chalcedońskie Credo i List dogmatyczny Leona I; Do wyrażenia zgody zobowiązanych było 500 biskupów. Przeciwko Konstantynopolowi Antiochia i Aleksandria wolały bronić się bez papieża. Patriarcha Antiochii (482 r.) przyjął Henotikon, przygotowany przez Akacjusza i ogłoszony przez Zenona. Narodowy (nestoriański) kościół Persji odłączył się od patriarchatu Antiochii pod rządami metropolity Babaja z Seleucji-Ktezyfonu (497-503), który przyjął tytuł catholicos (patriarchy). Cypr odłączył się już w 488 r., wykazując swoje apostolskie pochodzenie (rzekomy grób Barnaby), czego Rzym zawsze przestrzegał: stosunki między Rzymem a patriarchatami, zawsze napięte, są jedną z najbardziej wyraźnych cech historii Kościoła. Papież Hormisdas (514-523) napisał do cesarza, nawołując go do działania na rzecz jedności wiary w Antiochii (i Aleksandrii). Sam Justynian (527-565) uznał Antiochię za czwartą, po Rzymie, Konstantynopolu i Aleksandrii. Izydor, arcybiskup Sewilli (600-636), dla którego patriarcha był osobą sprawującą stolicę apostolską, cytuje Rzym, Antiochię i Aleksandrię jako takie. Z Antiochii mamy pierwszy skuteczny, systematyczny zbiór prawa kanonicznego, zatytułowany obecnie Collectio LXXVIII capitum. Wydaje się, że tu (koniec V w.) powstał pierwszy Nomocanon (czyli "z pięćdziesięciu tytułów"), zawierający prawo kościelno-cesarskie. Notitia Antiochena pochodzi prawdopodobnie z drugiej połowy VI w.

4. Dominacja arabska. Osłabiony przez spory patriarchat Antiochii znalazł się w 637 r. pod panowaniem arabskim, a następnie Jerozolima (638) i Aleksandria (642).

5. Monastycyzm. Rozkwit monastycyzmu przypada na IV w. w Antiochii, podobnie jak Enkratyzm w II w. Tezy utrzymujące, że ubóstwo i całkowita wstrzemięźliwość wywodzą się wyłącznie z wpływów perskich lub manichejskich z jednej strony, lub że prymitywny kościół syryjski wywodzi się wyłącznie z ruchu ascetycznego, z drugiej strony, są nie do utrzymania. Możliwe jest autonomiczne pochodzenie syryjskiego życia pustelniczego; otrzymało wpływy egipskie w epoce pokonstantyńskiej (Vita Antonii Atanazego). W górach na północnej i zachodniej Antiochii (Amanus i Silpius) mieszkało wielu pustelników i mnichów. Wydaje się, że anchoryzm był pierwszą formą życia monastycznego, a jego różne formy łączyła wspólna cecha: skrajny rygor ascezy. Rygorystyczny monastycyzm, czasami dziwaczny w swoim wyrazie, przybierał formy eremityzmu, w tym stylizm i anachoryzm, podobnie jak na peryferiach Antiochii. Szanowano monastycyzm, początkowo pozbawiony zainteresowań kulturalnych i ugruntowujący się poprzez działalność społeczno-charytatywną i misyjną, przeważnie w poszanowaniu hierarchii kościelnej. Chryzostom zaprosił mnichów do ewangelizacji; kiedy był biskupem Konstantynopola, mnisi syryjscy zgłosili się na misję w Fenicji. W 387 r. mnisi wzięli udział w antyimperialnym buncie w Antiochii, za co został zganiony przez Teodozjusza I (379-385), który zabronił im mieszkać w mieście . Nestoriusz mieszkał w klasztorze niedaleko Antiochii. Cechą charakterystyczną mnichów w stosunku do świeckich, dla Chryzostoma i innych, nie było dążenie do doskonałości, wspólny obowiązek wszystkich, ale celibat: poza doskonałością ewangeliczną monastycyzm był eschatalogicznym znakiem królestwa Bożego . Promotorem monastycyzmu na Zachodzie był Jan Kasjan, poprzednio diakon w Konstantynopolu u Chryzostoma, a następnie kapłan w Antiochii. Świeckie nurty antymonastyczne w Antiochii (IV-V w.) uważały mnichów za zepsutych młodość, wabiąc ich na pustynię.

6. Dobroczynność. Żarliwe głoszenie kazań w Antiochii uwiarygodniły dzieła charytatywne, kierowane przez diakona i wspomagane przez diakonisy i wdowy, będące odpowiedzią na ogromne potrzeby. Chryzostom dostarcza nam IV w. przykład: 3000 dziewic i wdów korzystało codziennie z pomocy. Szpitale i hospicja udzielały pomocy więźniom, chorym, rekonwalescentom i cudzoziemcom. Środki finansowe (dobra kościelne) uzupełniano niezbyt hojnymi ofiarami wiernych. Chryzostom uważał jałmużnę za pierwszy obowiązek wiernych, proporcjonalnie do sprawiedliwie zdobytego majątku; jego celem była solidarność społeczna, zgodnie z chrześcijańską "utopią społeczną". Tylko nieliczni bogaci dawali (prywatne) agape biednym. Chryzostom krytykował euergetyzm, w ramach którego trwoniono majątek na finansowanie okularów, jedynie po to, by zyskać powszechne uznanie.

7. Działalność misyjna. Liczba konwertytów wzrosła pod koniec II w. za czasów biskupa Teofila, a już w pierwszej połowie w Osrhoene, wsch. Syrii i Edessie (Addai i Aggeusz); wzmogły się także pomiędzy Nisibis i Eufratem (patrz inskrypcja Aberciusa). Synod odbył się w Edessie. Antiochia również była zaangażowana w ten ruch: biskup Palut z Edessy został konsekrowany w Antiochii (190). Z Edessy ruch misyjny rozprzestrzenił się na okoliczne tereny wiejskie, aż do Mezopotamii. III w. nastąpiła wewnętrzna konsolidacja i rozwój zewnętrzny, a "szkoła antiocheńska" rozkwitła. Antiochia stała się aktywnym ośrodkiem misyjnym (dla środkowej Azji Mniejszej, Armenii, Mezopotamii i Persji). Do Nicei przybyło 22 biskupów z zachodniej Syrii (325), w tym 2 chorbiskupi na wsi. Na początku prześladowań Dioklecjana (303) syryjskie więzienia "były wszędzie pełne biskupów, prezbiterów i diakonów, lektorów i egzorcystów" (Eus., HE VIII, 6). Na początku okresu IV-VI w. większość ludności wiejskiej Syrii stanowili chrześcijanie, jak wskazują dowody archeologiczne (G. Tchalenko) i epigraficzne (L. Jalabert). Podczas Soboru Chalcedońskiego patriarchat Antiochii miał 130 stolic biskupich (R. Devreesse). Chryzostom zauważa trwałość pogańskich praktyk i sposobów myślenia oraz atrakcyjność judaizmu. Zakonnicy zajmowali się ewangelizacją i pomocą społeczną (m.in. stylici). Antiochia ewangelizowała arabskich nomadów we wschodniej Syrii (biskup Arabów był na Synodzie Antiochii w 363 r.). Z Syrii ewangelizacja rozprzestrzeniła się do północnych Indii, przy wsparciu religijnym wspólnot południowych Indii. Cypr został uznany za niezależny od Antiochii (Sobór w Efezie 431). Od świeckich oczekiwano, że będą odgrywać znaczącą rolę misjonarską, jako świadkowie: "Gdybyśmy byli prawdziwymi chrześcijanami, nie byłoby już pogan" . Można stwierdzić, że "lokalne kościoły biskupie podtrzymywały misję na terenach cesarstwa". Okres od VII do IX w. widział chrześcijaństwo pod rządami islamu. Bizantyjska Syria znalazła się pod panowaniem islamu w 636 r. Traktat z chrześcijanami Arabii Saudyjskiej obowiązywał także w Syrii i życie kościelne toczyło się we względnej wolności; stało się to trudne za kalifa Abd-al Malika (685-705). Kościół cesarski utracił rozległe terytoria, w tym Antiochię. Powstały dwa podziały: kościół "prawosławny" zbiegł się z kościołem cesarskim, a rozległe obszary kościołów monofizyckich i nestorianskich zbiegły się z ziemiami podbitymi przez islam. Islam uznawał cesarza bizantyjskiego za obrońcę chrześcijan, a on z oczywistych powodów afiszował się tą rolą w stosunku do melkickich patriarchatów Syrii i Egiptu, które nie były w stanie dochodzić swoich praw wobec islamu.

II. Sobory

1. Od 268 do 389.

268. Kilku biskupów (źródła podają 70 lub 80; list synodalny ma 16 podpisów) z Syrii, Palestyny i Azji Mniejszej zebrało się w Antiochii, aby osądzić miejscowego biskupa Pawła z Samosaty, oskarżonego o herezję i niemoralność. Poprzednie próby postawienia mu zarzutów nie powiodły się. Tym razem ojcowie soboru, w tym Helenus z Tarsu, Hymenajos z Jerozolimy i Teotechnus z Cezarei (Palestyna), powierzyli oskarżenie kapłanowi Malchionowi, który skazał Pawła o monarchizm; został potępiony i obalony. Euzebiusz , nasze główne źródło, czyta list synodalny i podaje fragmenty oraz relację z debaty pomiędzy Pawłem a Malchionem - z której mamy tylko fragmenty - nie wszystkie z pewnością autentyczne, choć doktrynalnie bardzo ważne.
324-325. Podczas sporu ariańskiego, kiedy Konstantyn zwołał już sobór powszechny w Ancyrze (później przeniesiony do Nicei), wielu biskupów wschodnich (list synodalny ma 59 podpisów) z Palestyny, Syrii i Azji Mniejszej zebrało się w Antiochii (koniec 324 r.) do początków 325 r.) pod przewodnictwem Ossiusa z Kordoby. Potwierdzili potępienie, jakie Aleksander Aleksandryjski wyrządził wcześniej arianom, opublikowali formułę wiary antyariańskiej i tymczasowo zawieszyli w ich komunii Euzebiusza z Cezarei, Teodota z Laodycei i Narcyza z Neronii, którzy odmówili podpisania formuły, żądając jednocześnie rozstrzygnięcia problemu na najbliższym soborze ekumenicznym. Sobór ten znamy jedynie z syryjskiego tłumaczenia listu synodalnego, którego autentyczność, od dawna kwestionowana, obecnie wydaje się niepodważalna.
ok. 327. Reakcja antynicejska, do której zachęcał sam Konstantyn, rozpoczęła się zaraz po zakończeniu Soboru Nicejskiego. Za ok. 327 w Antiochii zebrał się sobór, któremu przewodniczył Euzebiusz z Cezarei, a uczestniczyli w nim biskupi wrogo nastawieni do zwolenników decyzji nicejskich; prawdopodobnie przy tej samej okazji (nie da się dokładnie odtworzyć przebiegu wydarzeń) obalili Eustacjusza z Antiochii (oskarżonego o niemoralność) i Askupasa z Gazy (zarzut nieznany). Ten sam sobór lub ten, który odbył się wkrótce po nim, promował 25 kanonów dyscyplinarnych z powodu zamieszania wywołanego sukcesją po Eustacjuszu; kanony te wyjaśniały stosunki między diakonami, kapłanami i biskupami w obrębie tej samej diecezji oraz pomiędzy diecezjami.
338. Euzebiusz z Nikomedii i niektórzy biskupi z jego partii spotkali się, (1) aby powtórzyć argumenty już na różne sposoby przyjęte przeciwko Atanazemu, (2) aby podkreślić nieprawidłowość jego powrotu do Aleksandrii po śmierci Konstantyna oraz (3) aby zapewnić mu następcę, który - po odmowie Euzebiusza, przyszłego biskupa Emesy - został wybrany w osobie Grzegorza z Kapadocji. Konstancjusz zobowiązał się zainstaluj go w Aleksandrii przy pomocy wojska.
341 (w Encaeniis). Jesienią 341 roku, z okazji poświęcenia Wielkiego Kościoła w Antiochii, 97 biskupów euzebiańskich ze Wschodu zebrało się pod przewodnictwem Flaccillusa, biskupa Antiochii, aby odpowiedzieć na oskarżenia postawione im przez Sobór Rzymski kilka miesięcy wcześniej. W związku z tym Soborem dotarły do nas cztery wyznania wiary. Pierwsza, krótka i ogólna, odrzuca zarzut Juliusza Rzymskiego o arianizm. Druga formuła, oficjalne credo soboru i znacznie dłuższa, milczy na temat nicejskiego homoousios, przyjmuje Orygenesową naukę o trzech boskich hipostazach, potępia twierdzenia radykalnego arianizmu i mocno podkreśla boskość Syna, choć nieco podporządkowaną ojciec. Tekst próbuje wykluczyć radykalny arianizm bez trzymania się Credo Nicejskiego; prawdopodobnie powtarza (nie wiemy, jak dosłownie) wcześniejszy tekst Lucjana z Antiochii. Formuła trzecia, przedstawiona przez Teofroniusza z Tyany, tak ogólna jak pierwsza, miała być może przedstawiona jako gwarancja jego ortodoksji. Czwarta formuła nie została właściwie opublikowana na soborze, ale rok później została przedstawiona Konstansowi w Mediolanie przez komisję biskupów euzebiańskich, próbującą załagodzić spór między Wschodem a Zachodem. Wydaje się, że jest to skrót drugiej formuły.
357. Eudoksjusz, proariański biskup Antiochii, zwołał sobór złożony z wyznawców swojej orientacji, w tym Akacjusza z Cezarei i Uraniusa z Tyru. Sobór zatwierdził opublikowaną wkrótce wcześniej formułę Sirmium, która zakazała terminów homoousios i homoiousios.
360/361. Kilka miesięcy po wyborze Meletiusza na biskupa Antiochii (otwarcie oświadczył, że jest antyarianinem), rada zwolenników proarianizmu, promowana przez Konstancjusza, zdetronizowała go pod zarzutem dyscyplinarnym i zastąpiła Euzoiusem, starym przyjacielem Ariusza .
ok. 362. Euzojusz zebrał małą radę złożoną z dziewięciu proaryjskich biskupów, aby zrehabilitować radykalnego arianina Aecjusza, potępionego na Soborze w Konstantynopolu w 360 r., który na krótko przed tym został konsekrowany na biskupa przez radykalnych biskupów ariańskich, takich jak on sam.
363. Podczas antyariańskiej reakcji, która nastąpiła po śmierci Konstancjusza (362 r.), Meletiusz zwołał w Antiochii około 20 biskupów homojuszowych i homoijskich z Syrii i Palestyny. Przyjęli pro bono pacis Nicejskie Credo z 325 r., lecz w liście przekazującym tę decyzję cesarzowi Jowiszowi nadali terminowi homoousios szeroką interpretację w tym sensie, że Syn zrodzony z ousia Ojca jest do Niego podobny. w ousi. W ten sposób homoousios zostało odebrane w znaczeniu homoiousios. Na naradzie tej obecni byli między innymi Akacjusz z Cezarei i Euzebiusz z Samosaty, Bazyli z Cezarei, dobry przyjaciel.
379. Jesienią tego roku Meletiusz zgromadził ok. 150 biskupów wschodnich, w tym Grzegorza z Nyssy, w odpowiedzi na odmowę Zachodu uznania ważności jego wyboru na biskupa. Ojcowie soboru, wszyscy promeletyjscy, odrzucili żądanie papieża Damazy, aby Meletiusz zrezygnował ze swojej stolicy na rzecz Paulina; lecz dla złagodzenia napięcia opublikowali formułę wiary (utraconą) i podpisali się pod niektórymi antyariańskimi i antyapolinarskimi dokumentami przesłanymi im przez Zachód.
ok. 380. Wiemy, że ok. 380 Eunomiusz i różni przedstawiciele radykalnego arianizmu, w tym Hindus Teofil, spotkali się w Antiochii, aby zreorganizować swoją partię po śmierci Walensa, który ich prześladował. Jednak ogłoszenie antyaryjskich edyktów Teodozjusza (27 lutego 380 r. i 10 stycznia 381) położył kres ich planom.
383. Sobór pod przewodnictwem Flawiana z Antiochii potępił Mesalian za wybryki ich enkratyckich skłonności.
389. Rada prowincji zakazała synom Marcellusa z Apamei, zabitym przez pogan podczas kierowania zburzenie jednej z ich świątyń, aby pomścić jego śmierć.

2. Od 424 do 565.

424. Potępienie Pelagiusza
. 432. Pseudorada
432. Jan z Antiochii zwołał biskupów przychylnych Nestoriuszowi, mając nadzieję na pojednanie. Próba podpisania się pod przynajmniej jedną z sześciu propozycji (nie heretycką, ale niezrozumieniem stanowiska Nestoriusza jako uzasadnionego) nie powiodła się, a biskupi, którzy podpisali zeznanie Nestoriusza, wznowili komunię z Rzymem i Wschodem (433)
435. Dzieła Teodora, biskupa Mopsuestii, same w sobie ortodoksyjne, ale podatne na heretyckie interpretacje (jak w rzeczywistości miało to miejsce w przypadku Nestorianów), zostały zbadane, ale nie potępione
440 (według Teofana). Jan z Antiochii zwołał drugi sobór, aby bronić Teodora z Mopsuestii przed oskarżeniami Proklusa, patriarchy Konstantynopola. Wysłał listy wychwalające Teodora do Proklusa, Teodozjusza i Cyryla z Antiochii
445. Za następcy Jana Domnusa, arcybiskupa Antiochii, biskup Atanazy z Peny (Eufrat), ponownie wybrany po odwołaniu z powodu przywłaszczania sobie dóbr kościelnych, został usunięty ze stanowiska jako oburzający
447 lub 448. Domnus i inni biskupi zebrali się, aby osądzić Ibasa z Edessy, który był następcą Rabbuli i został oskarżony o Nestorianizm i przywłaszczenie dóbr kościelnych. Oskarżenie nie powiodło się, ponieważ dwóch z czterech oskarżających go diakonów z Edessy uciekło do Konstantynopola i w związku z tym zostało ekskomunikowanych
471. Mnich św. Bassy w Chalcedonie, samoobrany pierwszy monofizycki patriarcha Antiochii po Martyriusz po wymuszonej rezygnacji został skazany na wygnanie. Utrzymywał, wbrew Chalcedonowi (451), że ludzka i boska natura Chrystusa są naturalnymi współzasadami
478. Piotr Fuller został usunięty po dwóch latach ze stanowiska patriarchy Antiochii. Jan z Apamei został wybrany, ale po trzech miesiącach został zastąpiony przez Szczepana (Mansi VII, 1017-1018, 1176) jako sympatyk monofizyty. 482. Jan Kadonat został wybrany na następcę Szczepana, zamęczonego przez monofizytów, ale Akacjusz z Konstantynopola, zgodnie z instrukcjami Zenona, wybrał lojalnego Kalendio, który zwołał synod w Antiochii, który uznał go za prawowitego biskupa
485 (nielegalne). Po Henotikonie Akacjusz zerwał z papieżem Feliksem III, który go obalił. On z kolei obalił ortodoksyjnego Calendio i ponownie zainstalował apollinarystę Piotra Fullera, który zwołał nielegalny sobór, który potępił Chalcedon i dodał do trisagionu: Qui crucifixus est pro nobis .
508-509 (conciliabulus). Na nielegalnym soborze Flawiusz, arcybiskup Antiochii, podpisał dwuznaczny tekst Henotikonu, który zatwierdził sobory w Nicei (325), Konstantynopolu (381) i Efezie (431), ale nie wspomniał o Chalcedonie (451); sobór potępił dzieła Diodora z Tarsu i Teodora z Mopsuestii oraz sformułował cztery twierdzenia (przypisywane Akacjuszowi) najwyraźniej sprzeczne z Chalcedonem
542. Efrem, biskup Antiochii (527-545), pod wpływem skarg ortodoksyjnych mnichów nękanych przez orygenistów, napisał list synodalny potępiający niektóre zasady Orygenesa. Pod namową orygenistów Piotr, patriarcha Jerozolimy, usunął imię Efrema z dyptyków
565. Anastazjusz, patriarcha Antiochii, wraz ze 195 biskupami sprzeciwili się aftardocetyzmowi Juliana z Halikarnasu (cierpienia Chrystusa były prawdziwe jedynie dzięki cudowi Jego woli), narzuconemu przez Justyniana (527-565) edyktem dogmatycznym. Napisali do Justyniana (zmarł 14 listopada 565), a do Nestorianów wysłano listy okólne przeciwko herezji

III. Schizma. Kiedy Eustacjusz z Antiochii został obalony i wygnany w czasie reakcji antynicejskiej (ok. 327 r.), część jego lojalnych zwolenników oddzieliła się od reszty wspólnoty, na czele której stali wówczas biskupi kierowani przez Euzebiusza z Cezarei i przez kilka dziesięcioleci stanowili małą wspólnotę schizmatycką. Utrzymali swoje stanowisko nawet wtedy, gdy w roku 360 Meletiusz, niedawno wybrany na miejsce przeniesionego do Konstantynopola proariańskiego Eudoksjusza, zajął stanowisko antyariańskie, sam zaś został natychmiast obalony i wygnany. Do czasu powrotu Meletiusza z wygnania w 362 r. kontrowersje zaostrzyły się, ponieważ Lucyfer z Cagliari, przechodząc przez Antiochię, wyświęcił na biskupa księdza Paulina, przywódcę schizmatyckiej wspólnoty Eustatyjczyków. W Antiochii istniały obecnie trzy wspólnoty chrześcijańskie z trzema biskupami: mniejszość ariańska za Euzojusza, mniejszość antyariańska i nicejska za Paulina oraz większość antyariańska, ale nie nicejska za Melecjusza. Późniejsze wygnanie Meletiusza za Walensa (ok. 365) nie zmieniło sytuacji; kiedy w końcu powrócił na swoją stolicę (378), tym razem na dobre, podjęto nieudane próby uporania się ze schizmą, która stała się przyczyną podziałów wśród antyarian, gdyż Wschód popierał Meletiusza, zaś Egipt i Zachód wspierały Paulina . Kiedy Meletiusz zmarł podczas Soboru w Konstantynopolu (381), próba Grzegorza z Nazjanzu, aby uznać Paulina za jedynego katolickiego biskupa Antiochii, nie powiodła się, a ojcowie soboru zastąpili Flawiana, który był prawą ręką Meletiusza i dlatego nie został uznany przez Egipt ani zachód. Kiedy wkrótce potem zmarł Paulin, schizmatycy zastąpili go Ewagriuszem, podczas gdy Flawiusz stanowczo odmówił poddania się wyrokowi, jakiego domagał się Ambroży i Zachód. Wreszcie w 398 roku Flawiusz został uznany przez Zachód, a Teofil z Aleksandrii rozpoznał go kilka lat wcześniej. Jednak schizmatycy, pozbawieni biskupa przez śmierć Ewagriusza, nie poddali się; dopiero po 413 r. biskupowi Aleksandrowi udało się ponownie zjednoczyć ich we wspólnocie katolickiej, z wyjątkiem małej, upartej grupy, która pozostawała w schizmie aż do ok. 482, kiedy Calendio był biskupem Antiochii.

IV. Liturgia (tj. ortodoksyjna, a nie jakobicka). Od XIII w. połączył się z obrządkiem bizantyjskim. 1. Od początków do V w. W czasach apostolskich wspólnota chrześcijańska Antiochii odprawiała liturgię w języku greckim (Dz 9-11; List Ignacego), która przedostała się do Jerozolimy i tam została przetłumaczona na język aramejski. Nawet zmodyfikowany, był inspiracją dla innych obrządków wschodnich. Wraz ze wzrostem wpływów Antiochii (150 biskupów sufraganów w Nicei, 325), jej liturgia, nie ustna, ale ustalona w tekście, rozprzestrzeniła się na inne Kościoły (patriarchat Antiochii). Homilie Jana Chryzostoma w Antiochii (386-397) i Teodora z Mopsuestii (zm. 428) dowodzą, że liturgia ta ukształtowała się już pod koniec IV w. Jednak współczesna liturgia św. Jana Chryzostoma nie została przez niego skomponowana; nadal należy pracować nad jego początkami. Wpływy antiocheńskie wkroczyły do liturgii bizantyjskiej za pośrednictwem Chryzostoma, który przed udaniem się do Konstantynopola mieszkał w Antiochii. Mówi się, że Marek wprowadził do Egiptu obrządek antiocheński (= obrządek aleksandryjski). Teodoret z Cyrrhus traktuje o urzędzie Bożym . Diodor z Tarsu i Flawiusz jako diakoni wprowadzili śpiew antyfonalny. Oprócz synaxis porannej i wieczornej, Konstytucje Apostolskie (IV w.), księga VIII, przedstawiają formułę Mszy: czytania ze ST, z Listów, z Ewangelii i homilia biskupa; odejście katechumenów i publicznych penitentów; modlitwa wiernych, pocałunek pokoju i pozdrowienie biskupie, umycie rąk, ofiarowanie, modlitwa eucharystyczna, prefacja i sanctus, relacja z ustanowienia eucharystycznego, anamneza, epikleza; modlitwa za Kościół, za żywych i umarłych, modlitwy przygotowania do komunii, sancta sanctis, Komunia i dziękczynienie po Komunii; końcowe błogosławieństwo biskupa. Z Jerozolimy , któremu liturgia antiochenska wiele zawdzięcza, rozprzestrzeniła się liturgia św. Jakuba do patriarchatu Antiochii, później włączony do obrządku bizantyjskiego. 2. Od 451 r. Soboru Chalcedońskiego do VII w. Wraz z oddzieleniem monofizytów w Antiochii utworzono dysydencki patriarchat, ale zarówno monofizyci, jak i katolicy syryjscy używali obrządku antiocheńskiego. Wraz z kościelną dominacją Konstantynopola na Wschodzie, obrządek bizantyjski zaczął być częściej używany; Antiochene był używany tylko przez jakobitów. Następnie powstał obrządek melchicki, bliżej spokrewniony z obrządkiem Cesarstwa Bizantyjskiego, w którym Romanus Melodus (VI w.) odnosił wielkie sukcesy dzięki swoim kontakiom, naśladującym syryjską poezję św. Efrema i rytmiczne homilie greckie; uzupełniały one lub zastępowały homilię. Tak zwany obrządek syro-zachodni (= obrządek antiocheński) jest przeciwieństwem obrządku syro-wschodniego, który uniezależnił się od Antiochii i pokrywa się z obszarami Mezopotamii i Chaldei. Ci, którzy przeszli od Nestorianizmu do Ortodoksji, nazywani są Chaldejczykami. Indyjski obrządek malankar wywodzący się z syro-zachodniego; obrządek malabarski ma pochodzenie syro-wschodnie. Obydwa są efektem ewangelizacji z Antiochii. Język zmienił się z greckiego na syryjski (IV-V w.), który ponownie rozkwitł w X-XV w. 3. Święta roku liturgicznego. Wielkanoc poprzedzona była Wielkim Postem, który różnił się w poszczególnych kościołach lokalnych, ale w IV w. ujednolicił się. W Antiochii trwało to osiem tygodni po pięć dni. Jan Chryzostom informuje nas o IV w. katechumenat . Informacje o chrzcie docierają do nas z Didascalia Apostolorum . Wielki Tydzień został zwieńczony Świętym Triduum . Cykl wielkanocny zakończył się świętem Zesłania Ducha Świętego, które odbyło się 50 dni później. W IV w. dodano święta Bożego Narodzenia (pochodzenie niepewne) i Trzech Króli (pochodzenie wschodnie). Niedziela zastąpiła także żydowski szabat.

4. Boski urząd. Dzień był przerywany godzinami modlitwy w kościele: modlitwa przed pianiem koguta, jutrznia, tercet, seksta, żadna, modlitwa wieczorna i nocna. Zakonnicy i duchowni byli zobowiązani ich przestrzegać. Mamy mnóstwo informacji na temat IV w. Nie zabrakło także świeckich ; ale można było modlić się wszędzie, jeśli w ciągu dnia nie można było pójść do kościoła . Na początku dnia wszyscy musieli chwalić Boga w kościele: śpiewano Ps 62 . Wieczorem wszyscy wrócili do kościoła, aby prosić o przebaczenie: odśpiewano Ps 140 i inne odpowiednie psalmy. Odmawiano wspólne modlitwy przebłagalne.

5. Kult męczenników. Ten uległ intensywnemu rozwojowi w IV w., czemu sprzyjały liczne cmentarze: cmentarz (świeckich?) przy drodze Daphne, na którym rzekomo relikwie św. Ignacego, Św. Babylas przed jego tłumaczeniem na Daphne, Domnina, Berenice i Prosdoce, Drosis, Juventinus i Maximinus. Uroczystość rozpoczęła się nocnym czuwaniem z psalmami, modlitwami i czytaniami biblijnymi; obejmował pangeiryk i celebrację Eucharystii.

V. Szkoła. Tą zbiorczą nazwą nadano grupę egzegetów i teologów, z których niektórzy mieli ogromne znaczenie (Diodor z Tarsu, Teodor z Mopsuestii, Jan Chryzostom, Teodoret), działających w Antiochii w ostatnich dziesięcioleciach IV w. i pierwsze dekady V. Termin szkoła nie oznacza jednolitej instytucji szkolnej z zorganizowanym programem studiów wspieranym przez miejscowego biskupa, jak szkoła Aleksandria; była to raczej grupa mistrzów nauczających osobiście, ale dzielących się, zarówno w swoim własnym kręgu, jak i z kulturowo wykwalifikowanymi przedstawicielami w szerszym otoczeniu, tym samym podstawowym podejściem do egzegezy i teologii. Lucjana z Antiochii (2. poł. III w.), którego podejście dosłowne zderzało się z alegoryzmem aleksandryjskim, często uznawany jest za twórcę szkoły egzegetycznej, ale to, co o nim wiemy, nie uzasadnia tego przypuszczenia. Rzeczywiście, odległe założenia szkoły antiocheńskiej należy upatrywać w wyraźnej tendencji nauki azjatyckiej zarówno do egzegezy dosłownej, choć nie wyłącznie, jak i do pełnej oceny komponentu ludzkiego w Chrystusie wraz z boskim. Na spotkaniu kultur azjatyckiej i aleksandryjskiej, tak odmiennych pod tym względem, największy punkt tarcia miał miejsce w Antiochii, jak epizody Pawła z Samosaty i Lucyna z Antiochii w drugiej połowie III w. wykazać: w konflikcie tendencje antiocheńskie stwardniały i przyjęły anty-aleksandryjskie stanowisko polemiczne. Eustacjusz z Antiochii dobrze to reprezentuje na początku IV w., zarówno w swojej egzegetycznej polemice z Orygenesem, jak i w swoim antyariańskim (= antyaleksandryjskim) podejściu do chrystologii, kładącym nacisk na integralność człowieka naturę przejętą przez Logos, jak wyznawał Ariusz. Eustatiusz reprezentuje charakterystyczny związek kultury azjatyckiej ze szkołą antiocheńską, ale o prawdziwej i właściwej szkole antiocheńskiej można mówić dopiero pod koniec IV w., za sprawą Diodora. Antiochenowie, zwolennicy dosłowności w egzegezie, uważali egzegezę aleksandryjską za przesadną i arbitralną; nie zaprzeczając, że niektóre fragmenty ST należy interpretować alegorycznie jako literówki i proroctwa Chrystusa i Kościoła, rygorystycznie ograniczali ich liczbę i odrzucali typowo aleksandryjskie procedury hermeneutyczne (symbolika liczb, zwierząt, roślin itp., etymologia imion hebrajskich, rzeczywiste i domniemane niespójności w sensie dosłownym), tak widoczne w egzegezie alegorycznej. Teodor, Diodor, a także Chryzostom byli sztywnymi literalistami; Teodoret natomiast dał więcej miejsca typologicznemu odczytaniu ST. Z teologicznego punktu widzenia Antiochenowie podzielali antyariańską trynitarną doktrynę Nicei, rozwiniętą przez Bazylego z Cezarei, która rozprzestrzeniła się na Wschodzie pod koniec IV w. Jednakże ich chrystologia wykazywała cechy typowe, po raz kolejny odmienne od Aleksandrii. Ten ostatni tradycyjnie podkreślał boskość Logosu, spychając jego człowieczeństwo na pozycję podrzędną; raczej Antiochenowie, w polemice z arianami i apolinarystami, wywyższyli jego człowieczeństwo do tego stopnia, że uznali je za kolejny przedmiot obok Logosu, co groziło naruszeniem jedności Chrystusa. Teodor z Mopsuestii zdawał sobie sprawę z tego niebezpieczeństwa, lecz jego wielokrotne deklaracje o niepodzielności Chrystusa, zapewnionej przez połączenie dwóch natur w jednym prosoponie, nie zadowoliły Aleksandryjczyków, którzy z kolei wydawali się Antiochenom spadkobiercami błędów z Apolinarego. Stąd konflikt między Nestoriuszem a Cyrylem Aleksandryjskim i wszystko, co z niego wynikało. Ujawniło to słabość czystego stanowiska Antiochene (Nestoriusza i wczesnego Teodoreta); lecz nawet gdy Antiochenowie z przekonania lub konieczności porzucili je i wrócili do bardziej umiarkowanego stanowiska Chalcedonu, znaleźli się w mniejszości w większym świecie syryjskim, zdominowanym już przez monofizytów, którzy wyznawali chrystologię aleksandryjską do jego ekstremalnych konsekwencji. Szkoła podupadła, po Teodorecie (pierwsza połowa V w.) nie miała już naprawdę znaczących przedstawicieli: jej upadek był także upadkiem kultury greckiej w obliczu odradzających się autochtonicznych sił syryjskich. Na polu egzegezy spotkanie z Aleksandryjczykami było mniej dramatyczne i mniej niekorzystne. Prawdą jest, że egzegeza alegoryczna, zwł. ST, nadal było szeroko praktykowane; tendencja literalistyczna była jednak nie mniej powszechnie praktykowana i szczególnie dała się odczuć w egzegezie alegorycznej, której przedstawiciele z reguły nauczyli się bardziej umiarkowanego posługiwania się swoim ulubionym narzędziem hermeneutycznym. Typowym przykładem postawy, która starała się połączyć twierdzenia listu z twierdzeniami alegorii, był sam Cyryl Aleksandryjski, wielki wróg Antiochenów.

VI. Archeologia

Wstęp. Wykopaliska prowadzone od 1932 roku na Uniwersytecie Princeton ujawniły rozmiar i znaczenie zabytków Antiochii, centrum działalności artystycznej. Następuje podbój rzymski. Panowanie greckie zbiegło się z rozwojem architektonicznym miasta, który trwał do ery chrześcijańskiej, ale ustał wraz z samą cywilizacją chrześcijańską wraz z inwazją muzułmanów w 637 r. Antiochia miała wymiary 7 na 6 km (4,3 na 3,7 mil). "Miasto wspaniałe i wybitne ze względu na dzieła publiczne" (Expositio 158), ze względu na swoje piękno nazywane było Paryżem Wschodu, a Wiedniem IV w. ze względu na swoją złożoną kulturę. Kilkakrotnie pełniła funkcję stolicy cesarskiej, była jednym z dwóch biegunów rzymskiego systemu strategicznego, wraz z Edessą, i miejscem spotkań szlaków handlowych. Z braku drewna jedynym materiałem konstrukcyjnym był kamień (bazalt); w związku z brakiem belek i nadproży, do podparcia kamiennych płyt stropowych wykorzystano łuki równoważone zewnętrznymi przyporami. Budynki kościołów chrześcijańskich. 1. Miejski. O "Wielkim Kościele", okazałym ośmiokącie ustawionym na rozległym terenie nowego miasta, na wyspie w Orontes w pobliżu pałacu cesarskiego , świadczy mozaika podłogowa (V w. ) odkryta w Yakto (Daphne) w 1932 roku (w Antiochii nad Orontes). Zbudowana była na dwóch poziomach, ze wspaniałym wnętrzem , złoconą posadzką oraz kopułą i inkrustowanymi ścianami. Poświęcono ją Chrystusowi (341) z ołtarzem zwróconym w stronę . "Stary Kościół", czyli Palaia, znajdował się na starym mieście w pobliżu innych kościołów, np. Theotokos (zbudowanego przez Justyniana); Święty Piotr; Św. Szczepan; Św. Kosma i Damian; Św. Tekla; Święci Machabeuszowie; św. Barlaama; św. Roman; Św. Leoncjusz; Św. Symeon; oraz kościół, w którym Paulinus urzędował w czasach biskupa Meletiusza.

2. Pozamiejskie. Kościół św. Babylasa, zidentyfikowany przez Lassusa w Kaoussié niedaleko Orontes, w kształcie krzyża z czterema równymi ramionami (25 x 11 m), kontynuacja obszaru centralnego o powierzchni 16 m kwadratowej: biskup Meletius kazał go zbudować w 381 r. i relikwie Babylasa, przywiezione już przez Juliana na cmentarz w Antiochii, kiedy uciszyli wyrocznię Dafne, zostali tam umieszczeni; W tym samym sarkofagu pochowano biskupa Melecjusza. Podłogę ozdobił biskup Flawiusz (387). Inne kościoły to: św. Juliana Męczennika; Św. Jana z chrzcielnicą, w vicus Tiberinus; Św.Marta; św. Michał; św. Pawła za Bramą, odkryta w 1936 r., z trzema nawami, mozaikową podłogą i przedsionkiem ; Św. Symeona Stylitesa (koniec V w.) przy Aleppo Road (por. W. Eltester, Die Kirchen Antiochias, 251-286; J. Lassus, Sanctuaires, passim). Pomniki cmentarne, choć obszernie udokumentowane w tekstach, zachowały niewiele pozostałości. Kalendarz świąt męczeńskich można zrekonstruować na podstawie martyrologii syryjskiej (411) Znamy jeden cmentarz pozamiejski, przy drodze Daphne, na którym znajdują się relikwie wielu męczenników , m.in. Ignacego, biskupa Babylasa, Juventina i Maksymina i dziewica Drose . Na drugim cmentarzu poza Porta Romanesia biskup Meletius kazał przełożyć ciała męczenników w pomnik. Za Bramą św. Pawła odkryto wiele chrześcijańskich grobowców pokrytych mozaiką, zwróconych w stronę V w. kościół. Były też szpitale, hospicja i klasztory.

Artystyczne pomniki. 1. Wstęp. Antiochia, kolebka syro-palestyńskiego stylu artystycznego, była kulturalną stolicą Azji Mniejszej. Dekoracyjne motywy mozaikowych podłóg Antiochii powtarzają się w różnych miniaturach, co jest oznaką wpływu skryptoriów antiocheńskich. Wpływ antiochenów nie jest nieprawdopodobny w mozaikach i intarsjach ortodoksyjnego baptysterium w Rawennie (C.R. Morey). Nadmierna zdobnictwo, zmierzające w kierunku polichromii przy użyciu wierteł i różnorodnych materiałów, sprawia, że niektórzy uczeni (np. C. Cecchelli) dostrzegają wpływy Antiochene na stolice Wenecji św. Marka, skradzione przez Wenecjan zza oceanu.

2. Mozaiki. Brzegi wspaniałej mozaiki, z symbolicznym popiersiem Megalopsychii pośrodku i stanowiącej część "kompleksu Yakto", przedstawiają budynki, których podpisy identyfikują jako te należące do Daphne, w tym "prywatną łaźnię" Ardaburiusa, magistra militum w Antiochii w 459 r., w czasie niespokojnego przeniesienia ciała św. Symeona Stylitesa do miasta. Możemy zrobić dwa źródła Pallas i Castalia, półkoliste nimfeum, stadion olimpijski, ergasterion martyrium, domy prywatne w pobliżu "promenady", budki, prostokątne jedno- lub dwupiętrowe domy w stylu późnosyryjskim i sceny z życia codziennego. Jedną z budowli można utożsamić być może z jedną z wczesnochrześcijańskich trójnawowych bazylik. O przejściu od późnego antyku do wczesnego średniowiecza świadczą motywy dekoracji geometrycznej, pogańskiej lub innej, z dużą ilością scen alegorycznych, podłogi jakby wyłożone dywanem, przeplatane motywami perskimi (wstążkami lub głowami kozłów). Z dwóch mozaik ozdobionych dywanami z płatków róż, jedna ma "obramowanie z pędów winorośli z ptakami, zwierzętami i kiściami winogron, a pośrodku jednego długiego boku zauważamy dwa wspaniałe pawie flankujące kosz winogron, dekoracja preferowana przez wiele wczesnych kościołów chrześcijańskich". Liczne mozaiki świadczą o przesądach, religii, upodobaniach literackich i filozoficznych oraz codziennym życiu Antiochenów, ale prawie wyłącznie w mieście pogańskim, a nie chrześcijańskim.

3. Rzeźba. Kilka rzeźb i wyrobów sztuki mniejszej, zwł. srebra, pozwalają ocenić rzeźbę Antiochene. Jeśli chodzi o słynny "kielich z Antiochii", ozdobiony, podobnie jak inne rzeźby z pierwszego złotego wieku Bizancjum, wytłoczonymi dekoracjami, odkryty w 1910 r., a obecnie w Nowym Jorku, zarówno jego antyocheńskie pochodzenie, jak i data są kwestionowane (od 50/70 r. n.e. do VI w., dla de Jerphaniona). Mozaika odkryta w Habr Hiram wpisuje się w ten sam nurt artystyczny.

Epigrafia chrześcijańska. Mozaika w nawie krzyżowej kościoła w Kaoussié przedstawia biskupa Flawiana z Antiochii, który w 386 roku wyświęcił Jana Chryzostoma na kapłaństwo i w buncie przeciwko statutom cesarskim pospieszył błagać Teodozjusza I, aby oszczędził miasto. Posiadamy napis dedykacyjny na drzwiach Wielkiego Kościoła Konstantyna, złotego kościoła przedstawionego na mozaice Jakto .

1. Pozdrowienia. "Chryste bądź z nami" (tamże, n. 877). Na portyku w Refâdi: "Panie (ku,@rie#) pobłogosław nasze wejście (ei;sodon) i nasze wyjście (e;xodon). Amen" (13/VIII/510)
2. Wyznania wiary. Na drodze do Daphne na zworniku z białego marmuru widnieje napis: "Jeden Bóg (ei-j qeo,j) i jego Chrystus (o`cristo,j). . ." . W Kôkanâya napis (368/369) na arcosolium Euzebiusza, jednym z dwóch w hipogeum, brzmi: "+ Euzebiuszowi, + Chrześcijaninowi + / Chwała (Do,xa) Ojcu (patri) i Syna (ui`w|/) i Ducha Świętego (a`gi,w| pneu,[ma]ti)". A Refâdi (439): "VI(hsou/j) c(risto.j) q(eou/) u(i`o.j) s(wth,r) (Jezus Chrystus, Syn Boży Zbawiciel)," to samo w Khirbet Hâss (bez daty), na obu nadprożach drzwi ancien domu . W tym samym miejscu (516): "Jezus (VIhs[ou/j]) Nazarejczyk, zrodzony z Marii (evk Mari,aj gennhq[ei,]j), Syn Boży (o` u[i`o.] j tou/q[eo]u/)" ; oraz na nadprożu małego domku: "Jezus Chrystus, Syn Boży, Zbawiciel (ivcqu,j) jest początkiem (avrch,) nowego stworzenia (tou/neoktistou/). . ." (Jalabert, II, n. 425).

ANTROPOMORFIZM W sensie religijnym termin ten odnosi się do wyobrażania sobie Boga w ludzkiej postaci i pojmowania Jego działań ad extra na podstawie ludzkiego doświadczenia. Koncepcja ta zawiera w sobie wyraźną ambiwalencję: z jednej strony, ponieważ człowiek może poznawać jedynie na sposób ludzki , antropomorfizm ma zasadniczo pozytywny sens; ponieważ jednak człowiek zawsze ryzykuje zapomnienie o dystansie, jaki dzieli rzeczywistości boskie od tego, co się o nich rozumie i mówi, antropomorfizm może mieć także sens negatywny. To podwójne znaczenie znajduje odzwierciedlenie w języku przyjętym przez Ojców na ten temat. Anqrwpomo,rfoj, avnqrwpoeidh,j i inne podobne słowa użyte są w obu znaczeniach , natomiast avnqrwpomorfh/tai, termin stworzony prawdopodobnie przez mnichów orygenistów, aby piętnować swoich przeciwników, którzy byli zbyt przywiązani do litery Biblii , a później przyjęty przez Latynosów , jest oczywiście negatywny. U Ojców spotykamy zarówno pozytywne, jak i negatywne znaczenia, z powodów leżących w samej Biblii. Odnajdujemy w nim takie tematy, jak ludzkość jako obraz Boga i Chrystus jako obraz Boga niewidzialnego , które stanowią podstawę doktryny o ludzki sposób poznania Boga. Inne teksty ostrzegają przed jakimkolwiek zbyt ludzkim, a nawet cielesnym przedstawieniem Boga. I tak J 4,24: "Bóg jest duchem" i wszystkie fragmenty potwierdzające niemożność zobaczenia Boga, niewysłowioność Jego imienia, niedostępność Jego mieszkania itp. W II w. refleksja teologiczna na temat antropomorfizmu była w dużej mierze negatywna. Kierując się biblijną wiarą w całkowicie transcendentnego Boga, ale także hellenistyczną polemiką z mitologią pogańską (patrz Filon z Aleksandrii), apologeci walczyli z nazbyt ludzkimi ideami politeizmu i bałwochwalstwa (RAC 1,449). Ale Orygenes, w obliczu błędów swoich czasów, zwł. ponieważ Celsus zastosował metodę podobną do apologetów, krytykując antropomorficzny język Biblii, doprowadził do opracowania pozytywnej teorii antropomorfizmu, dotyczącej zarówno ogólnej wiedzy o Bogu - łącznie z "zmysły duchowe" - i hermeneutyka biblijna . Usprawiedliwiał tę teorię w oparciu o Bożą łaskawość, której kulminacją jest kenoza Słowa . Postawił jednak pewne zastrzeżenia: potwierdzając, że Rdz 1,26 odnosi się do obrazu Boga w duszy, wykluczył jakąkolwiek cielesną reprezentację Boga i kładł nacisk na potrzebę wyjścia poza "cielesną" wiedzę o Bogu, aby osiągnąć duchową wiedzę o Nim. W ten sposób rozwinął egzegezę głównie duchową, choć nie bez stosowania metod hellenistycznych . Stanowisko, jakie zajął zarówno wobec "prostych", jak i marcjonitów, pozostało decydujące dla całej patrystyki, łącznie z łaciną. Jednak w IV w. w niektórych kręgach monastycznych narodził się silny sprzeciw wobec egzegezy orygenistycznej, który zwolennicy Orygenesa nazywali anthropomorphitae. Odrzucenie alegoryzmu można częściowo wytłumaczyć krytyką Ewagriusza z Pontu, doktryny "czystej modlitwy" . Pojawiło się m.in. w sporach pomiędzy Janem z Jerozolimy a Epifaniuszem oraz pomiędzy Teofilem z Aleksandrii a mnichami orygenistami , w Cyrylu z Aleksandrii Adw. Anthropomorphitas oraz w John Cassian. Mnichów antropomorfickich nie należy mylić z tak zwanymi Audiani - zamieszanie to prawdopodobnie spowodowało Augustyna , który również wspomina o antropomorfitach w innym miejscu. Wreszcie godne uwagi są dwa dalsze rozwinięcia antropomorfizmu: na Wschodzie argumentacja używana w IV i VIII w. kontrowersje ikonoklastyczne przywołują tę samą teologię obrazu Bożego, którą kwestionuje się w konflikcie między "prostymi" a "alegoryzującymi"; a na Zachodzie Augustyn, odrzucając "antropomorfizm" i wszelką cielesną wiedzę o Bogu, rozwinął swoją słynną psychologiczną teorię Trójcy. Wychodząc poza ślady i podobieństwa w stworzeniu i życiu wewnętrznym człowieka, widzi wreszcie w triadzie memoria Dei, intellegentia Dei, amor in Deum najdoskonalszy obraz Boga chrześcijańskiego . Na uwagę zasługuje także refleksja Augustyna na temat "antropomorficznego" języka Biblii.

ANTYCHRYST Chrześcijański wariant przeciwnika Boga w dniach ostatecznych, obecny już w żydowskiej literaturze apokaliptycznej. Antagonistą jest Szatan lub Smok, bezpośrednio lub poprzez ludzką postać prześladującego tyrana lub fałszywego proroka, psującego dobrych ludzi. Słowo antychryst pojawia się w Nowym Testamencie dopiero w 1 J 2,18, 22; 4:3; 2 J 7. Z wyjątkiem 1 J 2,18 słowo to występuje zawsze w liczbie pojedynczej. Jest to dzieło Prezbitera lub on czerpie je z wcześniejszej tradycji; termin ten z pewnością nie był używany przed końcem I wieku. w kontekstach chrześcijańskich, czego nie zna wcześniejsza chrześcijańska literatura apokaliptyczna. Wśród Ojców Apostolskich można je znaleźć jedynie u Polikarpa (7,1), który bierze go z 1-2 Jn i stosuje do tych, którzy zaprzeczają wcieleniu Chrystusa. Antychryst różni się od diabła i szatana, od których pochodzi i do których należy. Szatan i Antychryst są utożsamiani w Orac. Sib. 3, 63-74. Oczekiwanie na przeciwnika Boga jako człowieka ułatwiło utożsamienie antychrysta z pla,noi (2 J 7), co z kolei doprowadziło do powstania liczby mnogiej "antychryści" z 1 J 2,18. Postać ta pojawia się także w 2 Tes 2:1-12 oraz Ap 13 i 17, ale ma inną charakterystykę. Antychryst jest postacią polityczną. Jego zewnętrzna moc i zdolność do uwodzenia, które 2 Th przedstawia jako zjednoczone w tej samej postaci, w Obj. 13, są podzielone pomiędzy antychrysta i fałszywego proroka. W 2 Tes antychryst jest postacią indywidualną; w Obj. 13 jest to zarówno cesarz, jak i Cesarstwo Rzymskie. W 1 J 2,18-22 nauczyciele błędu są postrzegani jako liczni antychryści. Zrobił. 16,3-4 podąża za NT, przedstawiając antychrysta jako przeciwnika Syna Bożego, deprawatora mającego władzę powszechną. Ireneusz próbuje wydedukować termin "antychryst" z liczby 666 z Obj. 13:18, opisując jego odstępstwo i roszczenia do tego, by być czczonym jako Bóg. Hipolit pisze o antychryście między 197 a 202 rokiem, prawdopodobnie pod wpływem prześladowań Septymiusza Sewera, kiedy wielu chrześcijan myślało, że nadeszły dni ostateczne i że wkrótce pojawi się sam antychryst; utrzymuje, że antychryst nie może wkroczyć na scenę przed upadkiem Cesarstwa Rzymskiego. Antychryst i życie pozagrobowe, które w Nowym Testamencie stanowią jedynie marginalne elementy oczekiwania na paruzję, to dwa główne tematy chrześcijańskiej literatury apokaliptycznej połowy II w. W różnych pismach antychryst, Belial i zmartwychwstały Neron z legendy są połączeni; zanika to jednak w III w., a wraz z nim utożsamianie antychrysta z konkretną postacią polityczną; antychrysta zaczyna być postrzegany jako postać żydowskiego pseudo-Mesjasza, zepsucia świata. Łaciński fragment apokryficzny zawiera opis antychrysta identyczny z opisem syryjskiego Testamu. Dom. i powiązany z koptyjskim Apoc. Soph., napisana prawdopodobnie pod koniec II w. n.e. ponieważ cytował go Klemens z Aleksandrii . Od IV w. antychryst jest ponownie przedstawiany jako postać upadku Cesarstwa Rzymskiego. Ew. Nic. 9(25) opisuje ostateczną konfrontację Henocha i Eliasza z antychrystem, jak opisano w Obj. 11:3-13.

ANTYDYKOMARIANA Epifaniusz obszernie omawia tę grupę przekazując list, który o nich napisał, do kościoła w Arabii, gdzie ustala ich pochodzenie. Antidicomarianitae wyznawali jedynie ludzką naturę Chrystusa i zaprzeczali dziewictwu Marii w tym sensie, że po narodzinach Chrystusa miała ona mieć z Józefem inne dzieci. Augustyn najpierw wspomina o nich (Haer. 56) jako zaprzeczających wieczystemu dziewictwu Maryi, a następnie ponownie (Haer. 84), utożsamiając ich z Helwidyjczykami, wyznawcami rzymskiego Helwidiusza, który głosił tę samą doktrynę i przeciwko któremu Hieronim napisał De perpetua virginitate beatae Mariae.

ANTYLEGOMEN Słowo użyte przez Euzebiusza z Cezarei , a później przez innych autorów do wskazania tych pism ST i NT, których inspiracja lub kanoniczność nie były uzgodnione. W przeciwieństwie do tych akceptowanych przez wszystkich (homologoumena), NT antilegoumena to Heb, 2 Piotra, Jak, Judy, 2-3 Jn i Obj. Wprowadzając rozróżnienie między księgami uznawanymi przez wszystkich za kanoniczne a tymi, co do których toczyły się dyskusje i spory, Euzebiusz zwraca uwagę na fakt, że nie wszyscy byli zgodni co do tej drugiej. W sprawie ST, Meliton z Sardes i Orygenes wolą wymieniać protokanoniczne ksiąg, co sugeruje, że były one wierne kanonowi hebrajskiemu, który nie akceptował ksiąg deuterokanonicznych (antilegoumena). Cyryl Jerozolimski określa księgi deuterokanoniczne ST epitetem incerti (łac. "niepewne"; gr. amphiballomena "sporny"). Euzebiusz rozumiał sytuację lepiej niż jakikolwiek inny starożytny autor: oprócz ksiąg powszechnie uznawanych za natchnione (homologoumena) cytuje dwie serie ksiąg spornych: omawiane, cytowane powyżej, i te uważane za fałszywe . Następnie dodaje kolejną listę heretyckich ksiąg, na które żaden pisarz tradycji kościelnej nie przywołuje się na poparcie doktryny . Święte księgi, sklasyfikowane w starożytnej tradycji chrześcijańskiej jako antylegoumena, zostały po raz pierwszy przez Sykstusa ze Sieny (zm. 1569) nazwane deuterokanonicznymi (termin ten jest obecnie używany w traktatach inspirowanych Pismem Świętym).

ANTROPOLOGIA

I. Początki biblijne - II. Pochodzenie pozabiblijne - III. Rozwój antropologiczny z Rdz 1:26; 2:7; i Pawła.

I. Początki biblijne. Kluczowe teksty Starego Testatmentu to Rdz 1:26 i 2:7; Mdr 2:23; Syr 17,1-4. W Rdz 1,26 z jednej strony człowiek (= mężczyzna-kobieta) jest owocem Bożego postanowienia, stworzonym "na obraz i podobieństwo" Boga, czyli w "powierzchni" człowiek jest obrazem -podobieństwo istoty boskiej, niczym kopia do oryginału. Te dwa terminy obraz i podobieństwo nie wskazują dwóch różnych aspektów, ale zewnętrzne (obraz) i wewnętrzne (podobieństwo) aspekty tej samej rzeczywistości. Człowiek jest dopełnieniem stworzenia, nad którym ma "władzę", która nadaje jego życiu wartość, której z tego powodu nie można bezkarnie naruszać (Rdz 9). Z kolei relacja z Rdz 2,7 (człowiek z gliny), zzon, podkreśla ziemską naturę człowieka i pokrewieństwo ze światem, uzupełniając Rdz 1,26 (pokrewieństwo ze światem niebiańskim). Literatura mądrościowa wprowadza dwie dodatkowe koncepcje: niezniszczalności, a zatem nieśmiertelności jako celu ludzkiego; oraz wieczności, czyli istoty Boga, którego obrazem są ludzie. Podstawową kategorią człowieczeństwa ST jest zależność od Boga, której nie można ignorować bez narażania się na naruszenie korzeni ludzkiej natury. Podczas gdy w NT ewangelie kładą nacisk na wartość człowieka ponad wartość innych dóbr i instytucji, u Pawła widzimy początek refleksji antropologicznej według kategorii żydowskiej i hellenistycznej. Podstawowe teksty Pawła to 1 Tes 5:23 (istota ludzka jako ciało, dusza i duch); 1 Kor 15:45-49 (człowieczeństwo cielesne i duchowe; pierwszy Adam i ostatni Adam, czyli zaszczepienie antropologii na chrystologii); Rz 7-8 (etapy ludzkiego spełnienia). Kategorie Pawła to "ciało i duch": "ciało" (sarx) to to, co wyklucza Boga i przeciwstawia się temu, co "duchowe" (pneuma). "Duch" reprezentuje dla Pawła sferę, w której ludzkość może nawiązać dialog z Bogiem, który stanowi żywotny poziom ludzkiej egzystencji. "Ciało" i "duch" wskazują etapy decyzyjne: "cielesny" i "duchowy". Etapy pośrednie to s?ma ("ciało" - 1 Kor 15:44), psyche ("dusza" - 1 Kor 2:14; 15:45) i nous ("intelekt" - Rz 7:23; 12:2; 1 Kor 14,14-15), które mogą pełnić rolę pozytywną, gdyż mogą prowadzić do osoby duchowej. U Pawła osoba "psychiczna" poprzedza osobę duchową. Zmartwychwstały Chrystus, w 1 Kor 15,45, nazwany "ostatnim i drugim Adamem", mieszka w osobie duchowej; w istocie jest "duchem ożywiającym", to znaczy daje życie ludziom, tak jak Jahwe tchnął życie w "pierwszego Adama". Antropologia łączy się zatem z chrystologią: osoba jest tym, czym się staje dzięki mocy Chrystusa zmartwychwstałego. Eikōn ("pierwotny obraz") człowieka to Bóg zgodnie z Rdz 1:26, ale konkretnie tym eik?n jest Chrystus. Dla Pawła zasadą ciągłości pomiędzy obecnym i przyszłym stanem ludzkości ("duchowym" w zmartwychwstałym "życiodajnym duchu") jest cielesność (s?ma), stanowisko, które stawia Pawła przeciwko wszelkiej platonizującej antropologii. Antropologia Pawła jest także antropologią eschatalogiczną, a nie protologiczną antropologią gnostycyzmu.

II. Pochodzenie pozabiblijne. Kontekst kulturowy, w którym antropologia Pawła pozostawała w ciągłej dialektyce, stanowiła myśl Filona z Aleksandrii oraz rabinów, Greków i gnostyków. Filon, akceptując i przeciwstawiając Rdz 1,26 i 2,7, zaproponował rozróżnienie pomiędzy osobą niebiańską (Rdz 1,26), która istnieje wcześniej niż ziemska (Rdz 2,7), a osobą rzeczywistą, która odpowiada Rdz 2: 7, którego wzorcową ideą jest Rdz 1,26, utożsamiany z nous i który właściwie definiuje człowieczeństwo. Koncepcja rabiniczna dawała pierwszeństwo Adamowi w raju jako obrazowi Boga; pomimo krytyki Pawła, weszła ona do chrześcijaństwa poprzez ps.-Klementynki i Ireneusza. Hellenizm, ponieważ nie miał terminu anthropologia, a odpowiadające mu terminy anthropologein i anthropologos oznaczały jedynie "przedstawianie w ludzkiej postaci", rozwinął ten temat w traktatach "o naturze ludzkiej". Zasadniczo przyjęła centralną tezę I Alcybiadesa, że strukturę człowieka tworzy pierwiastek boski, czyli dusza (szczególnie nous, "intelekt") jako jej najszlachetniejsza część, zdolna do dotarcia do Boga poprzez poznanie. Na tej podstawie stałym elementem myśli greckiej była nierozerwalność antropologii od teodycei (zawłaszczona przez chrześcijaństwo teza o syngenii, czyli pokrewieństwie boskim), definiującej naturę ludzką nie w odniesieniu do ciała ludzkiego czy jego układu, lecz wyłącznie w odniesieniu do duszy. Dla niechrześcijańskiego gnostycyzmu (hermetyzmu) człowieczeństwo historyczne jest owocem zjednoczenia archetypowego człowieczeństwa z naturą; Chrystianizowany gnostycyzm Walentynian podzielił ludzkość na trzy klasy: hyliczną, psychiczną i duchową. Tylko ostatni uciekną ; osoba psychiczna może albo stać się duchowa, albo powrócić do stanu hylicznego. Rozróżniali także człowieczeństwo stworzone na obraz demiurga i człowieczeństwo stworzone na jego podobieństwo ("człowieczeństwo psychiczne"). W Rdz 1:26 rozumieją hylicznego człowieka z Rdz 2:7, w którego tchnięto tchnienie życia (duchowe nasienie), które poprzez gnozę zostanie ponownie połączone z boskością

III. Rozwój antropologiczny z Rdz 1:26; 2:7; i Paweł. W starożytności chrześcijańskiej istniały zasadniczo dwa etapy rozwoju antropologii biblijnej: jeden nawiązujący do Rdz 1,26, drugi nawiązujący do Pawłowej linii antropologii zakotwiczonej w chrystologii. Proste stwierdzenie Ojców Apostolskich, że istota ludzka z Rdz 2,7, ulepiona z gliny, jest tym samym, co istota ludzka z Rdz 1,26, stworzona na obraz i podobieństwo Boga, doprowadziła do dwóch wydarzeń. Grecka dychotomia ciało-dusza, choć ogólnie przyjęta, nigdy nie stała się absolutnym dualistycznym oddzieleniem ze względu na powszechną wiarę chrześcijan we wcielenie Słowa i zmartwychwstanie ciała. Wychodząc od fundamentalnej jedności człowieka, wywodzącej się z biblijnego opisu stworzenia, chrześcijańska myśl antropologiczna obrała dwa kierunki: albo kładąc nacisk na ludzką racjonalność (tradycja aleksandryjska i zachodnia), albo na plasisę, czyli formację ciała ludzkiego (azjatycka i zachodnia). Tradycja antyczeńska). Aleksandryjczycy starali się zdefiniować osobę poprzez jej istotny składnik nous, opisany dla nich w Rdz 1,26: człowieczeństwo na obraz i podobieństwo Boże, człowiek duchowy i doskonały, który w konkretnej egzystencji musi doświadczyć ograniczeń ziemskiego ludzkości z Rdz 2:7, ograniczenie, z którego doskonała osoba musi zostać uwolniona poprzez ciągłą ascezę. Chrystus nie wchłonął w siebie tego, co ziemskie; stał się jedynie modelem etycznym, do którego ten ostatni powinien dążyć, a nawet drogą powrotu do tego, czym naprawdę jest ludzkość. Podejście to mierzyło się szczególnie z platonizmem, wyznaczając antropologię metafizyczną, która niewiele uwagi poświęcała historycznemu człowieczeństwu. Ostatnim jej wyrazem w chrześcijaństwie XVI-XVIII w. była antropologiczna hipoteza człowieka "czysto naturalnego". Podejście azjatycko-antiocheńskie na pierwszym miejscu stawiało historycznego człowieka z gliny, którego cała istota, a nie tylko jej część (dusza), jest obrazem Boga. Wcielone Słowo nie jest jedynie ludzkim wzorem etycznym, ale prawdziwym człowiekiem, obrazem Boga. W tym schemacie chrystologia stała się hermeneutyczną zasadą antropologii. Jak to wyraził Ireneusz: "Bóg będzie uwielbiony w swojej plazmie, która będzie podobna do Jego Syna" . Podobnie Antiochen Diodor z Tarsu w otwartej polemice z Aleksandryjczykami: "Niektórzy sądzili, że stworzenie człowieka na obraz Boga odnosi się do niewidzialności duszy. Nie zrozumieli, że nawet anioły i demony są niewidzialne. W jakim więc sensie człowiek jest obrazem Boga? Ponieważ ma władzę". Nie tylko ludzkie władze intelektualne, ale także całe "ja" w całej swojej cielesności jest obrazem Boga, tj. świadczy o zasadzie (Bogu), która ją przekracza. Pierwotny fakt stworzenia jest wspólny wszystkim istotom; tym, co ich wyróżnia i wyróżnia, jest ich odmienne przeznaczenie. Inaczej mówiąc, szkoła ta zrozumiała Rdz 1,26 pod wpływem wiary we wcielenie Słowa w kontekście Rdz 2,7. Obraz Boga w ludzkości należy zatem odnosić do całego człowieka, łącznie z ciałem. W tym celu Ireneusz dokonał rozróżnienia, którego nie ma w tekście biblijnym, rozumiejąc "obraz" jako odnoszący się do budowy człowieka, a "podobieństwo" do życia w Duchu. Chrystus z perspektywy antropologicznej reprezentuje konkretną osobę, "obraz i podobieństwo", który staje się dla człowieka drogą do stania się "obrazem i podobieństwem" Boga. Duch, choć nie stanowi istoty osoby, historycznie umożliwia ludziom stanie się tym, kim powinni być. Ireneusz mówi zatem, że na człowieka składają się trzy elementy: ciało, dusza i duch. Jest to koncepcja antropologii na dynamicznym poziomie historycznym: osoby są nie tylko tym, czym zostały stworzone; raczej osoby są tym, czym się staną; nie są one jedynie "dziełem Bożym" w tym sensie, że zostały stworzone przez Boga, ale przede wszystkim "przyrzeczeniem", a wręcz, według Ireneusza, "przyrzeczeniem Ducha ". W wielkich szkołach wczesnego chrześcijaństwa, zwłaszcza aleksandryjskiej i azjatyckiej, znajdujemy osobistości, które uosabiają praktycznie cały rozwój antropologii chrześcijańskiej: Justin Męczennik stanowi punkt łączący antropologię biblijną i grecką; Atanazy, jako spadkobierca tradycji aleksandryjskiej i azjatyckiej, zajmuje pozycję pomiędzy chrześcijańskim Wschodem a Zachodem; Augustyn, ostatni wielki myśliciel starożytności, definitywnie oddziela antropologię od kosmologii i utrzymuje, że człowiek musi bezpośrednio zadać sobie pytanie, aby odkryć, kim jest, filtrując przez siebie całą napotkaną rzeczywistość, w tym Boga. Przeanalizujemy główny wkład każdego z nich. 1. apologeci: Justin. Chrześcijańscy apologeci, podzielając Empedoklesową definicję natury ludzkiej jako mikrokosmosu obejmującego cztery żywioły , próbowali przekroczyć grecką koncepcję człowieczeństwo jako czystą racjonalność, podkreślając obecność w sobie ducha boskiego, który czyni człowieka podobnym do Boga i który jest przeciwny "duchowi materialnemu" . Wraz z nimi antropologia zapoczątkowała dialektykę ciągłego "podchodzenia" i "dystansu" pomiędzy elementami biblijnymi i hellenistycznymi. Justin rozwinął antropologię Logosu, która rozróżnia Logos spermatikos (nasienny logos, boska rzeczywistość: pierwotnie wyrażenie stoickie) i sperma ("nasienie") Logosu (rzeczywistość ludzka według Holte; dla Waszinka - Logos-Chrystus jest kategorią prawdy, natomiast Logos spermatikos jest obecnością tej prawdy w człowieczeństwie). Jego Logos jest syntezą platońskiego nous, stoickiego pneuma i żydowskiej mądrości, używając tych trzech terminów jako odpowiedników do wyjaśnienia kosmosu i natury ludzkiej. Stworzeni związek między ludzkością a Logosem przybiera dla Justyna konkretną formę we wcielonym Słowie, które uczy nas powrotu do Boga jako przeznaczenia człowieka . We wcielonym Słowie każdy człowiek ma swój wzór i oświecony przez niego staje się pośrednikiem między Bogiem a kosmosem jako jego kapłan (hiereus). Aby spełnić to zadanie, ludzkość otrzymuje wolność .

2. Tradycja azjatycka: Ireneusz. Tradycja ta nawiązuje do antropologii w kategoriach zbawienia całego człowieka, ciała, duszy i ducha . Zadaje pytanie: w jakim sensie istota ludzka, łącznie ze składnikiem cielesnym, może być nazwana obrazem Boga, jak w Rdz 1,26? Ireneusz widzi wcielone Słowo jako podmiot tego obrazu, dokonując w ten sposób istotnego związku między chrystologią (Chrystus wcielony jako obraz Boga) a antropologią (ludzkość jako obraz Chrystusa) i poszerzając "obraz Boga" z Rdz 1,26 poza ludzką racjonalność ku ucieleśnieniu. Ciało ludzkie jest obrazem Boga w świetle ciała wcielonego Słowa. Aby to wyjaśnić, Ireneusz jako pierwszy wprowadził do rozumienia tekstu świętego rozróżnienie (które nie jest oryginalne w stosunku do tekstu) pomiędzy obrazem (stworzeniem człowieka w historii) a podobieństwem (tym, czym ludzkość staje się dzięki mocy Ducha). Jest to antropologia somatyczna Ireneusza, która wbrew gnostykom i w ogóle platonizatorom, którzy zaprzeczali cielesności jakiejkolwiek możliwości zbawienia, nadała obrazowi ludzkiemu same rysy wcielonego Słowa. Tertulian napisał: "W śluzie, który przybrał kształt, była myśl o Chrystusie, który stanie się człowiekiem" .

3. Aleksandryjska antropologia eikōn. Aleksandryjska antropologia obrazu jest zaszczepiona na środkowym platonizmie Filona, którego podstawowymi punktami były (1) pokrewieństwo duszy z Bogiem i (2) zdolność ludzkiego nous (obrazu Boga) do odnoszenia się do Boga stopień upodobnienia się do niego (homoi?sis). Dlatego Aleksandryjczycy uczynili nous (najwyższą władzę duszy) siedzibą boskiego obrazu i definiującą cechą ludzką. Człowiek z Rdz 2,7, człowieczeństwo jako obraz, człowieczeństwo historyczne, jest w napięciu z człowiekiem z Rdz 1,26, człowieczeństwo jako podobieństwo. Chrystus jest osobą ludzką na podobieństwo Rdz 1,26, konkretnym wzorem, czyli didaskalos każdego człowieka, który praktykując cnoty, powinien Go naśladować i naśladować: w ten sposób każdy człowiek realizuje siebie i staje się podobny do Boga (homoiōsis). Orygenes, rozwijając filońską koncepcję podwójnego stworzenia ludzkości, widział w Rdz 1,26 prawdziwego człowieka, pierwotnego człowieka, którego trzeba odzyskać, a w Rdz 2,7 upadłego człowieka, nous okrytego skórą . Obraz ludzki istnieje jedynie w nous duszy, ale właśnie jako obraz Logosu, dlatego Chrystus pozostaje zawsze paradygmatem odzyskiwania prawdziwego obrazu człowieka. Atanazy rozwinął doktrynę tej szkoły o uzdrowieniu człowieka poprzez Słowo, będąc logikos, tj. zdolnym do odnoszenia się do rzeczywistości boskich i zrozumiałych (De incarnatione 3,3). Rolą Słowa wcielonego jest przywrócenie człowiekowi możliwości nawiązania kontaktu z Nim, a tym samym z własnym obrazem . Ojcowie Kapadocji, zwł. Bazyli i Grzegorz z Nyssy (De hominis opificio) byli ostatnimi wielkimi kontynuatorami odniesienia obrazu do obrazu przez szkołę aleksandryjską Logos; ale rozumieli to także jako hipostazę, co było ich innowacją w tym temacie. Obraz został zatem użyty jako odróżnienie lub hipostaza w Trójcy, w związku z czym nie tylko Słowo, ale sama Trójca została pomyślana jako analogia obrazu ludzkiego, a w szczególności obrazu duszy ludzkiej. Szkoła antiocheńska poszła jednak za Ireneuszem, umieszczając obraz Boży w całej osobie, a nie tylko w racjonalności; jego kontekst polemiczny był jednak bardziej chrystologiczny niż antropologiczny. Łacińskie chrześcijaństwo, z wyjątkiem Tertuliana, który był zakotwiczony w tradycji azjatyckiej, skłaniało się ku chrześcijańskiemu platonizmowi i jedności Osób Boskich jako obrazu ludzkiego jako takiego. Ludzkość jest stworzona na obraz całej Trójcy, a nie tylko jednej Osoby Boskiej (Hilary z Poitiers, Augustyn). W refleksji kolejnych stuleci podejście to na zawsze zerwało związek między antropologią a chrystologią.

4. Augustyn. W przypadku Augustyna antropologia, wcześniej powiązana z doktryną o stworzeniu i chrystologią, została wykorzystana do wyjaśnienia wszystkich innych problemów. Ludzkość nie jest już "mikrokosmosem" w schemacie kosmologicznym; sam kosmos, a nawet Bóg, stają się znane, przechodząc przez ludzkość. Antropocentryzm Augustyna przeszedł do podręczników jako augustianska wewnętrzność; w podręcznikach Kościoła prawosławnego jako redukcja teologii do antropologii. Dla Augustyna skonfrontowanie się z kwestią "ludzkości" oznacza nie tyle jej rozwiązanie , ile zrozumienie natury i znaczenia tych pytań oraz władzy zdolnej do pouczania nam o nich, czyli Pismo Święte. Zamiast więc definiować ludzkość, Augustyn opisuje naturę ludzką w odniesieniu do jej celu, którym jest Bóg: dlatego jego antropologia nigdy nie pomija Boga. W ludzkim połączeniu duszy i ciała - jednym z cudów ludzkiej tajemnicy - rozróżnia i podkreśla różnorodność i rolę każdego z nich bez dewaluacji ich według platońskich zasad. W nawiązaniu do polemiki pelagijskiej Augustyn rozwinął problem antropologiczny jako wolność i obraz Trójcy. w Cywilizacji Dei podkreślił ludzką zdolność do Boga - naszą największą zdolność -, a w De trinitate naszą potrzebę Boga - naszą największą potrzebę - którą tylko Bóg może wypełnić . W ten sposób Augustyn odzyskał Orygenesowe poczucie "obrazu" jako tendencji do archetypu, wyjaśniając to w sposób trynitarny w tym, że ludzkość, w składzie mens-notitia-amor lub memoria-intelligentia-voluntas, jest obrazem trójjedynego Boga . Mens oznacza związek z Ojcem, inteligencję lub notitia z Synem (Słowo-Prawda), amor lub voluntas z Duchem. Augustyn wprowadził także wątek obrazu, powiązany z teologią stworzenia, do kategorii historii, czyli Adama i Chrystusa jako korzeni człowieczeństwa, łącząc w ten sposób protologiczny aspekt stworzenia człowieka. Odzyskanie własnego "obrazu" oznacza dla Augustyna ponowne odkrycie drogi (wcielonego Chrystusa) i możliwości jej przemierzania, co w antropologicznym ujęciu augustianów jest równoznaczne z przywróceniem człowiekowi wolności, uzdrowionej łaską Chrystusa, zdolności do relacji z Bogiem. Łaska a wolność odnosi się w równym stopniu do Boga, jak i do ludzkości, którzy idą razem jak przyjaciele we wzajemnej pomocy. Łaska jest rozumiana jako auxilium, a nie rywalka wolności. Podejście to sprzeciwiało się pelagiańskiej koncepcji ludzkiej autonomii (człowieczeństwo przed Bogiem, a nie z Bogiem) i antropologii platońskiej, która uważała, że sama dusza jest istotnym składnikiem człowieka, a ciało elementem, od którego człowiek musi zostać uwolniony. Po Augustynie model łaski jako pomocy wolności był coraz częściej zastępowany pelagijskim modelem wolności i łaski zwróconych ku sobie, co doprowadziło do predestynacjonistycznej teorii, że Bóg decyduje o losach człowieka. Temat człowieczeństwa jako obrazu Trójcy znalazł jednak miejsce w mistyce, jako łączność duszy z Trójcą.

ANTONIUSZ, opat (251 - ok. 335) Najsłynniejszy z ojców anchoryzmu, uważany za jego założyciela przez znaczną gałąź tradycji sięgającą Żywotu Antoniego Atanazego. Urodzony w wieku 251 lat, w wieku 20 lat podjął ascetyczne życie, najpierw na wsi (pod kierunkiem starca), potem w grobowcu wykopanym w zboczu góry w pobliżu Nilu, potem w opuszczonych ruinach pośrodku pustynia. Później wokół niego powstał system małych klasztorów, których wspólnotą był "ojciec". Jeszcze później przeniósł się w stronę Morza Czerwonego, do miejsca, gdzie do dziś stoi poświęcony mu klasztor i gdzie spędził większość swojego życia aż do śmierci (ok. 355). Wydaje się, że jego interwencje w Aleksandrii miały miejsce w czasie prześladowań Dioklecjana (Maksymin), a później podczas sporu ariańskiego, aby wyrazić jego poparcie dla Atanazego, którego Życie Antoniego czyni go przykładem życia monastycznego, w pełni opisując jego asceza, sposób życia, jego zmagania z demonami na pustyni i jego duchowość. samemu Antoniemu przypisuje się zbiór listów, różniących się liczbą i docierających do nas w różnych językach. Zbiór siedmiu liter, których oryginał grecki zaginął, dotarł do nas w językach gruzińskim, łacińskim i częściowo koptyjskim i syryjskim. Dotarł do nas zbiór dwudziestu listów w języku arabskim, na ogół o charakterze hortacyjnym, ale inspirowanych doktrynami typowymi dla platonizmu szkoły orygeńskiej, jak niedawno pokazał Rubenson. Przypisuje się mu także list do Teodora z Tabennesi, zbiór zasad i około dwudziestu kazań. Jedynie korpus siedmiu listów i list do Teodora wydają się autentyczne.

ANTONIUSZ z Choziby (zm. po 630 r.) Mnich palestyńskiej laury z Choziby w Wadi-el-Kelt pomiędzy Jerozolimą a Jerychem. Uczeń św. Jerzego, mnicha tego klasztoru (zm. ok. 625 r.), którego życiorys spisał (BHG 669), w którym opisuje swoje własne nawrócenie i pragnienie wycofania się do Raithu, swoją relację z mistrzem i rozproszenie mnichów z Choziby w czasie najazdu perskiego (620 r.) - jedyne datowane wydarzenie w tej biografii, pełnej nawoływań, które przypisuje swoim bohaterom. Antoni jest także autorem zbioru Siedem cudów, które Theotokos (Maryja) zdziałała w Chozibie (BHG 1071). Musiał zmarł po roku 630.

ANTOLOGIA ŁACIŃSKA Zasadniczy zbiór mniejszych wierszy łacińskich od początków aż do VI w., które nie miały wcześniejszego odpowiedniego wydania. Zawiera wiele wierszy autorów chrześcijańskich. Podzielony jest na dwie części: pierwsza, pod redakcją Riese, zawiera wiersze znalezione w kodeksach; druga, pod redakcją Buechelera, obejmuje wiersze znajdujące się w epigrafach. W 1982 roku ukazał się pierwszy tom nowego wydania, przygotowany przez D.R. Shackletona Baileya.

ANTOLOGIA PALATINA Zbiór liczący ok. 4500 utworów poetyckich, twórczość ponad 350 autorów z okresu 16 wieków. Zbiór został zebrany w 980 roku przez anonimowego autora z poprzednich antologii: Konstantyna Cefalasa (IX-X w.), Agathiasza (VI w.), Filipa z Tesaloniki (I w. n.e.) i Meleagera (początek I w. n.e.). Antologię odkryto dopiero pod koniec XVI w. w kodeksie Palatinus 23 z Heidelbergu, stąd nazwa Palatina. Zawartość 16 ksiąg, na które jest podzielona, to: (1) fraszki chrześcijańskie (IV-X w.); (2) opis posągów w Gimnazjum Zeusipposa w Konstantynopolu, autorstwa Christodora z Koptos (V-VI w.); (3) fraszki z płaskorzeźb świątyni Apollonisa, matki Attalosa i Eumenesa, w Kyzikos; (4) prawdziwy początek antologii, która łączy proemy Meleagera, Filipa i Agazji z ich zbiorami; (6) fraszki dedykacyjne; (7) fraszki pogrzebowe; (8) Fraszki chrześcijańskie autorstwa Grzegorza z Nazjanzu; (9) fraszki opisowe; (10) fraszki protreptyczne; (11) fraszki towarzyskie i satyryczne; (12) Juvenilia Stratona z Sardes; (13) fraszki w różnych metrach; (14) fraszki arytmetyczne, enigmatyczne i zagadkowe; (15) różne. Dodana przez współczesnych księga XVI, zatytułowana Appendice Planudea, gromadzi 388 nowych fraszek zaczerpniętych z Anthologii Planudea. Antologia ta jest podobna do Anthologia Palatina, a swoją nazwę wzięła od bizantyjskiego mnicha Maximusa Planudisa (XIII-XIV w.), którego autograf znajduje się w Biblioteca Marciana w Wenecji. Jej siedem ksiąg w dużej mierze odpowiada pierwszym siedmiu księgom Antologii Palatina, z której się wywodzi. Planudis, jak sam stwierdził, korzystał z dwóch źródeł: pierwszego prawdopodobnie z kodeksu Palatinus lub jego kopii, drugiego z samodzielnego, skróconego wydania Cephalasa.

ANTOLOGIA SALMASIANA Zbiór poezji późnoantycznej, opracowany w Afryce w pierwszej połowie VI w., przekazany nam w VIII/IX w. płyta CD. Parisinus 10318 i nazwany na cześć francuskiego humanisty C. Saumaise, który go odkrył. Zawiera różne rodzaje poezji różnych autorów, głównie afrykańskich: Centos wergiliańskie, bardzo złożone dystychy, fraszki znanego poety i gramatyka Luxoriusa (Riese 287-375), utwory poetyckie Fausta Feliksa, Vespy, Coronato, Catona (również gramatyka i poety w czasach wandalskiego króla Huneryka, 477-484, którego wychwala w niektórych swoich dziełach), Sympozjusza (a nie Symfozjusz), autor około 100 bardzo popularnych zagadek, każda w trzech heksametrach. Po wandalskim królu Trasamundo działali inni poeci. Argumenty są różne: celebracja możnych, opis budynków, epitalamia, satyra itp. Niektórzy z poetów, z pewnością Luxurius i Calbulus, byli chrześcijanami. Calbulus napisał utwór wspominający swój własny chrzest (Anth. łac. n. 378), fraszkę składającą się z trzech wersetów, która stanie się inskrypcją w bazylice (n. 380) oraz kilka dystychów wysławiając krzyż (n. 379).

ANTONIUSZ (VI w.) Hagiograf Symeona Stylitesa starszego (pierwszego z trzech o tym imieniu, starszego), który żył na kolumnie w pobliżu Antiochii i zmarł w wieku prawie 100 lat (zm. 459). Autor życia Symeona nazywa siebie Antonim i podaje się za ucznia Symeona oraz naocznego świadka wydarzeń przez niego opowiadanych (rozdz. 7). W rzeczywistości greckie życie Symeona, przekazane także w tłumaczeniu łacińskim w wielu kodeksach, wydaje się być dziełem hagiografa, który zna dzieło Teodoreta (Hist. mon. 26), ale nie ma bezpośredniego doświadczenia z krajem, pochodzeniem i tradycjami tego miejsca. Można przypuszczać, że ów "podróbka" powstał na początku VI w. w Konstantynopolu przez niejakiego Antoniego, aby potwierdzić autentyczność rzekomych relikwii Symeona. Cesarz Leon I (ok. 411-474) nakazał ich przeniesienie z Antiochii do Konstantynopola, jednak nie mamy pewności, czy rozkaz ten został wykonany, gdyż sprzeciwiali się temu mieszkańcy Antiochii; jeśli doszło do tłumaczenia, to prawdopodobnie było ono tylko częściowe.

ANONIMOWE TEKSTY APOLLINARYSTYCZNE Na początku V w. różne pisma pochodzące z kręgów apolinarystów, rozpowszechniane pod imieniem papieża Juliusza I (6 lutego 337-12 kwietnia 352). Informacje na ten temat podaje Leoncjusz z Bizancjum, adw. oszustwa Apoll., proem.: PG 86, 1948B. Problematykę tych podróbek badał H. Lietzmann, Apollinaris von Laodicea und seine Schule, Tübingen 1904, 158-163. W szczególności nie zaproponowano autora tekstu w formie encykliki, zachowanej w tekście greckim, wersji syryjskiej, fragmentu łacińskiego odpowiadającego niemal całkowicie tekstowi greckiemu, fragmentu arabskiego i niektórych fragmentów ormiańskich. Krytyczne wydanie greckiego tekstu tej encyklionu znajduje się w: H. Lietzmann, 292-293; o tradycji tekstowej zob. tamże, s. 158. Wydania fragmentów w innych językach. Poza encyklionem, również oznaczonym jako anonimowy, znajduje się szereg tekstów o spornej atrybucji

ANONIMOWI ARIANIE W rubryce tej CPG II, 2080-2085 wymienia następujące dzieła: (1) Homilia pseudoatanazjańska na temat zwiedzeń diabła, który budzi fałszywe i bałwochwalcze kulty. Konkluzję uznano za subordynacjonistyczną, stąd atrybucja ariańska, ale tekst w tym miejscu jest w zbyt złym stanie, aby można było wyciągnąć pewne wnioski. Wydaje się, że homilia została napisana w pierwszej połowie IV w. (2) Anonimowa homilia o dziewictwie, skierowana do ojców rodzin, aby wychowywali swoje dzieci do tego ideału. Wydawało się aryjskie ze względu na brak idei trynitarnych i nicejskich, ale argument jest bezzasadny, tym bardziej, że w przypadku Vööbusa uznamy tekst grecki za tłumaczenie IV w. Oryginał syryjski. (3) Dwie homilie pseudochryzostomijne nieznanego autora ariańskiego, wygłoszone w oktawie Wielkanocy, odpowiednio o Dz 2,22-24 i 4,5-10. Są późniejsze niż 431, gdyż autorowi znana jest herezja Nestoriusza (Liébaert bezpodstawnie uważa ten fragment za interpolację). (4) Anonimowa homilia o zwiastowaniu (Łk 1, 31-44). Autor, który otwarcie atakuje Marcellusa z Ancyry, proponuje trynitarne podejście doktrynalne przypominające formułę antiochenską z 341 r.: jest zatem antynicejski, choć niekoniecznie ariański. (5) Fragmenty nieznanego historyka ariańskiego pochodzą z Kroniki paschale Teofanesa i innych, które kontynuowały Kronikę Euzebiusza z Cezarei aż do śmierci Walensa .

ANONIMOWY GALLUS (V-VI w.) Uczeń Fausta z Riez, być może opat południowo-zachodniej Galii ok. 500. Postulowany przez O. Seebass jako autor większości z 17 Instrukcji , przypisywanych wcześniej Kolombanowi, choć niektóre sięgają samego Fausta. G. Morin zauważył później duże podobieństwo wyrazu pomiędzy Instrukcją przypisaną Anonimowemu Gallusowi a dwoma fragmentami zawartymi w Sup. Ambrosianus, stwierdzając, że autor był ten sam. Obydwa fragmenty stanowią kazanie na wniebowstąpienie i zwięzłe przedstawienie tajemnicy Trójcy.

ANONIM z WERONY Pod tą nazwą nosi się 11 homilii, napisanych prawdopodobnie w Weronie w połowie VI w. 10 homilii zawartych jest w Codex Veronensis LIX (57) i przypisuje się je albo ps.-Augustynowi , albo ps.-Maximusowi z Turynu (tractatus 3 de baptismo). Homilia jedenasta jest identyczna z Kazaniem ps. Augustyna 109. Wydaje się, że homilie zostały napisane przez dobrze wykształconego, gorliwego duszpastersko kaznodzieję; odnoszą się do wyznania chrztu, obrzędów chrztu, pokuty, sądu nad zmarłymi, tajemnicy Bożego Narodzenia i 2 Kor 5:10.

ANONIMOWY SYCYLIjczyk Początek V w. autor, laik pochodzenia rzymskiego, wyszkolony w retoryce i teologii. "Nawrócony" na Sycylii przez "wyjątkowo bystrą kobietę" (Ep. 1, 1), autor ten starał się szerzyć autentyczne i ascetyczne chrześcijaństwo w stylu pelagijskim, charakteryzujące się szczególnie niemożnością pogodzenia bogactw z wiarą chrześcijańską, małżeństwem i czystością . Zachowało się sześć dzieł, powstałych prawdopodobnie w latach 411-416: dwa zbiory listów: De divitiis, De malis doctoribus et operibus fidei, De possibilitate non peccandi i De castitate.

ANONIMOWY WALEZJANIN Imię wskazujące na dwa fragmenty łacińskie o różnym pochodzeniu i czasie, opublikowane przez H. de Valois - stąd nazwa - w dodatku do jego wydania Ammianus Marcellinus w 1636 r.; zwany także Excerpta Valesiana. Obydwa fragmenty opublikowano razem tylko dlatego, że znajdowały się w tym samym państwie członkowskim. Pierwszą (Pars prior) zredagował Mommsen pod tytułem Origo Constantini imperatoris (rozdz. 1-35), drugą Chronica Theodoriciana (Pars posterior) (rozdz. 36-96). Origo Constantini to krótka biografia cesarza od 305 do 337 roku, napisana kilkadziesiąt lat po jego śmierci i przed 390 rokiem. Autor korzysta z dobrych źródeł; Orozjusz także z nich czerpał. Autor ignoruje reformy polityczne i religijne pierwszego cesarza chrześcijańskiego, zamiast tego opowiada o wydarzeniach wojennych, zwł. w pierwszym okresie (305-324). Dodano odniesienia do chrześcijaństwa, zaczerpnięte z Historii contra paganos Orozjusza. Tylna część Pars została napisana ok. 550 przez antyariańskiego katolika, który mimo to sympatyzował z ariańskim królem, który promował pokój i był życzliwy wobec katolików. Napisany bardzo ubogą łaciną, obejmuje lata 474-527, traktując m.in. króla Teodoryka i wydarzenia w Włochach.

ANTERUS, papież (235-236) Biskup Rzymu między 235 a 236 rokiem, tylko przez 40 dni . Poza tym, że okres ten był wyjątkowo krótkotrwały, pokrywał się on częściowo z końcową fazą pontyfikatu jego poprzednika Poncjana, wygnanego na Sardynię przez Aleksandra Sewera i antypapieża Hipolita. Nie wygląda na to, że Anterus został męczennikiem. Został pochowany na cmentarzu św. Kaliksta; liturgia Kościoła wspomina go 3 stycznia.

ANTYMUS z Konstantynopola (zm. po 548) Biskup Trebizondy (Pontos Axeinos lub Morza Czarnego) od 518 r. Wiosną 532 r. brał udział w Konstantynopolu w sporze pomiędzy biskupami ortodoksyjnymi (do których był jednym) a Sewerianami. Zrezygnował i przeszedł na emeryturę do ascetycznego życia, kiedy pod wpływem cesarzowej Teodory cesarz Justynian I wyniósł go na patriarchat Konstantynopola w czerwcu 535 r., po śmierci Epifaniusza (5 czerwca 535 r.). . W momencie swojej instalacji uznał czwarty sobór ekumeniczny. Teodora skontaktowała go jednak z Sewerem z Antiochii, z którego stanowiskiem teologicznym, jak się zdaje, natychmiast się zgodził. Sprzeciw duchowieństwa, dwuznaczne wypowiedzi w aktach patriarchalnych oraz sprzeciw obecnego w Konstantynopolu papieża Agapeta (marzec 536) zmusiły go do rezygnacji. 13 marca 536 r. Agapetus za zgodą cesarza konsekrował w bazylice św. Marii swojego następcę Menasa, który złożył dyofizyckie wyznanie wiary. Został ekskomunikowany za swój monofizytyzm przez synod (maj-czerwiec 536) - decyzja potwierdzona edyktem cesarskim (6 sierpnia 536); następnie mieszkał jako asceta w pałacu. Po śmierci Teodory (548) pojednał się z basileusem. Data jego śmierci nie jest znana. Mamy greckie fragmenty jego listu do Justyniana, w którym broni on jedynej energii i woli w Chrystusie (Mansi, XI, 440-441; Van Roey-Allen 61-63). Mamy także w języku syryjskim, przekazanym przez Historię kościelną ps. Zachariasza Retora, list synodalny do Sewera i inny list synodalny do Teodozjusza z Aleksandrii, w którym akceptuje on pierwsze trzy sobory, tj. podtrzymuje Henotikon.

ANTYMUS z Nikomedii (zm. 303) Biskup Nicomedii za panowania Dioklecjana Anthimus został skazany na śmierć, według Euzebiusza z Cezarei , wkrótce po ogłoszeniu pierwszego edyktu prześladowczego Dioklecjana . Za zabiciem Antymusa i wielu innych wiernych stał pożar, który wybuchł w pałacu cesarskim w Nikomedii, o wzniecenie Galeriusz oskarżył chrześcijan. W Martyrologium Hier. dies natalis Anthimus przypada na 27 kwietnia w Martyrologium i w kościele bizantyjskim 3 września. Późna, legendarna passio przypisana Symeonowi Metafrastesowi szczegółowo opisuje jego życie, cnoty i śmierć. Liczne św. Anthimusa w tradycji hagiograficznej doprowadziły do możliwej identyfikacji (popieranej przez Delehaye i Mary) św. Anthimusa z Via Salaria ze św. Anthimusem, biskupem Nikomedii.

ANTYMUS z Tyany (zm. po 379) Współczesny św. Bazylemu, znany jedynie z relacji z biskupem Cezarei. Cytowane przez Bazylego w przyjaznych stosunkach , Antymus był jednym z 32 biskupów, którzy w 372 r. podpisali się pod listem skierowanym z inicjatywy Bazylego do Włoch i Galii, prosząc o pomoc Zachodu w walce i schizmie podsycanej i zaostrzającej na Wschodzie przez proaryjską politykę cesarza Walensa. W skomplikowanej sytuacji ogólnej stosunki między Anthimusem a Bazyliem szybko się rozpadły: kiedy Walens podzielił cywilną prowincję Kapadocja na dwie części, Tyana stała się stolicą Kapadocji II, która obejmowała zachodniej i południu część starej prowincji, łącznie z przeprawą wskazuje na region Taurus, gdzie kościół w Cezarei posiadał rozległe majątki. Anthimus, podtrzymując paralelę między jednostkami cywilnymi i kościelnymi, podawał się za metropolitę nowej prowincji i rościł sobie prawo do jurysdykcji nad kilkoma biskupstwami sufragana Bazylego, stanowczo i surowo podtrzymując swoje stanowisko. W odpowiedzi Bazyli ustanowił nowe stolice biskupie, np. Nyssa i zw. małe miasteczko Sasima, przy drogach łączących się z Taurusem. Jak powszechnie wiadomo, Bazyli poprosił swego przyjaciela Grzegorza z Nazjanzu, aby wziął na siebie ten ciężar, lecz on nie czuł się na siłach tego zadania; wydaje się jednak, że Grzegorz rzeczywiście pośredniczył w pewnym pokoju. Wznowiono konflikt o ormiańskiego księdza Fausta: Bazyli, od którego zależny był Kościół ormiański, odmówił konsekracji biskupa Fausta na życzenie króla Baba, który usunął poprzedniego biskupa. Anthimus potwierdził swoje metropolitalne roszczenia i poświęcił go. Niemniej jednak, Basil′s Ep. 210 ponownie wspomina Anthimusa w przyjaznych stosunkach.

ANOMOIANS - ANOMOIANIZM (Anomoeans - Anomoeanizm) Po około 30 latach (325-355) po potępieniu ogłoszonym na Soborze Nicejskim, podczas którego zwolennicy i naśladowcy Ariusza pominęli najbardziej radykalne twierdzenia doktryny swego nauczyciela na rzecz mniej lub bardziej umiarkowanych sformułowań, propozycje te zostały ponownie podjęte i systematycznie rozwijane, począwszy od ok. 355, najpierw Aetiusa, a następnie zw. przez Eunomiusza z Kyzikosa; wraz ze swoimi wyznawcami zostali natychmiast przez swoich przeciwników nazwani anomoianami, ponieważ uważali Syna za niepodobnego do (anomoios) Ojca, co w rzeczywistości nie pojawia się w tekstach anomoiańskich, które do nas dotarły, ale można je wywnioskować z ich doktryna. Doktryna potwierdza absolutną transcendencję Ojca, którego kwalifikującą cechą jest to, że sam jest niezrodzony; Syn zatem, jako zrodzony, różni się od Ojca hipostazą i substancją oraz jest mu niższy, nie istniejąc aeterno tak jak on. Odrzucając najbardziej skandaliczne stwierdzenie Ariusza, Eunomius stwierdził, że Syn nie został stworzony z niczego, lecz z woli Tego, który go stworzył, jest jedyną istotą zrodzoną, stworzoną bezpośrednio z Ojca, aby być jego sługą w stworzeniu świata, które wykonał z woli Ojca. Syn uczestniczy w prerogatywach, doskonałościach, świetle, życiu i mocy Ojca, ale na poziomie podrzędnym, gdyż Ojciec jest niezrodzonym światłem, życiem i mocą, natomiast Syn jest zrodzonym światłem, życiem i mocą. Można Go zatem uważać za podobnego do Ojca jedynie w działaniu, a nie w istocie. Chociaż Syn jest Bogiem, choć na niższym poziomie w stosunku do doskonałej boskości Ojca, Eunomius zaprzecza temu statusowi Duchowi Świętemu, którego uważa za jedynie najwznioślejsze ze stworzeń stworzonych przez Syna według do woli Ojca. Biorąc pod uwagę, że trzy boskie hipostazy nie tylko są sobie podporządkowane, ale także różnią się istotą (= naturą), pojęcie Boskiej Trójcy jest Eunomiuszowi w istocie obce i nieprzypadkowo termin ten nie pojawia się w jego pisma. Dlatego jego wyznawcy, podzieleni na różne zgromadzenia, chrzcili nie w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego, ale w imię Pana.

ANONYMI CHILIASTAE IN MATEHEUM 24 FRAGMENTA Mamy pięć anonimowych fragmentów komentarza do Ewangelii Mateusza. Pierwsze trzy (Orate ne fiat fuga Vestra hieme vel sabbato, De adventu Domini Christi, De die et hora nemo scit) dotyczą Mt 24,20-44. De tribus mensuris komentuje Mt 13,33, a ostatni fragment (De Petro) - Mt 26,31-34, 69-75. Przypisanie Ambrosiasterowi lub Victorinusowi z Petovium nie wydaje się możliwe.

ANONIMOWY (lub Antoninus) PLACENTINUS Anonimowy autor komponował ok. 560-570, Itinerarium, w którym, wzywając opieki świętego męczennika Antonina, patrona Piacenzy, wspomina pielgrzymkę odbytą z kilkoma towarzyszami po Syrii, Palestynie, Synaju i Mezopotamii. Istnieją dwie wersje utworu, jak wskazuje J. Gildemeister: pierwsza jest krótsza, druga bogatsza w szczegóły i napisana lepszym językiem. (Ta ostatnia wersja istnieje również w formie skróconej). Druga wersja to przeróbka oryginalnego tekstu, dokonana po reformie zapoczątkowanej przez Pepina Krótkiego i kontynuowanej przez Karola Wielkiego i Alcuina; jego celem było poprawienie autentycznego tekstu i przywrócenie go do znormalizowanej łaciny.

ANONIMOWY ANTYMONTANISTA Prezbiter (biskup?) prowincji Azja, działający na przełomie II-III w., autor dzieła w 3 księgach przeciwko montanistom, poświęconego Awirciusowi Marcellusowi, przez niektórych utożsamianym z Aberciusem, biskupem Hierapolis. Zachowało się jedynie 10 fragmentów dzieła, cytowanego przez Euzebiusza z Cezarei. Wydaje się, że księga druga i trzecia zostały napisane w odstępie około roku (13 i 14 lat po śmierci prorokini Maksymilli), w bardzo różnych kontekstach historycznych: w pierwszym przypadku bez prześladowań , liczne i niedawne morderstwa chrześcijan, zarówno ortodoksyjnych, jak i heretycznych, w drugim . Można też wywnioskować związek chronologiczny z powrotem prześladowań za Septymiusza Sewera, choć trudno byłoby ustalić dokładną datę. Praca jest ważnym źródłem na temat montanizmu. We fragmentach znajdują się dane dotyczące początków ruchu i pierwszych potępień kościelnych . Widoczne jest silne oczekiwanie eschatologiczne i roszczenie do wyłącznego posiadania chrześcijańskiego charyzmatu prorockiego . Montanistyczna ekstaza opisywana jest jako psychoza. Uwzględniono wyrocznię 16 (Aland) . Jerome antymontanistę utożsamia z Rhodo, autorem dzieła Przeciw Montanusowi, Prisce i Maximilli, w którym wspomniany jest inny antymontanista, Miltiades, podobnie jak u anonimowego autora wspomniane przez Euzebiusza.

ANICIA JULIANA (zm. 528) Księżniczka Walentynian-Teodozjana, urodzona i mieszkająca w Konstantynopolu ok. 463-528. Odnotowana w późnostarożytnej historii rzymskiej, bizantyjskiej i wczesnochrześcijańskiej z trzech głównych powodów: (1) wyjątkowej szlachetności jej przodków, rodziny i krewnych; (2) jej zaangażowanie w obronę jedności Kościoła i ortodoksji chalcedońskiej; (3) jej intensywna działalność budowlana, zwłaszcza budownictwa chrześcijańskiego. Ze strony ojca Anicia Juliana wywodziła się z rodu Anicia, jednego z najwcześniejszych rodów patrycjatu rzymskiego. Była jedyną córką Flawiusza Aniciusa Olybriusa, przedostatniego cesarza Zachodu. Godność primicerius (lub domowy) został nadawany innemu członkowi rodziny, Maksymusowi, przez gotyckiego Teodata, kuzyna Amalasunty i króla Włoch (534-536). W roku 541 Anicius Faustus Albinus Basilius stał się z kolei ostatnią konsolą zwyczajną nominowaną przez Justyniana. Ze strony matki pochodziła jeszcze wyższa szlachta: była córką Placydii Młodszej, potomkinią aż pięciu najznamienitszych cesarzy: Walentyniana III (dziadka Anicji Juliany), Teodozjusza II, Konstancjusza, Arkadiusza i Teodozjusz I. Nieprzypadkowo zadowoleni poeci bizantyjscy tamtych czasów wywyższyli najszlachetniejszą Anicię Julianę jako córkę, wnuczkę i prawnuczkę rzymskich cesarzy Zachodu i Wschodu . Jak już wspomniano, Anicia Juliana zasłynęła także jako wybitna przedstawicielka chrześcijaństwa późnego okresu rzymskiego i wczesnego Cesarstwa Bizantyjskiego. Rodzina Anici była jedną z pierwszych i najbardziej znanych pogańskich rodzin senatorskich, które przyjęły wiarę chrześcijańską; jeśli chodzi o chrześcijańskie zasługi tego rodu, nie bez znaczenia jest fakt, że do jednej z jego licznych gałęzi należała osobistość tak ważnej jak Seweryna Boecjusza (współczesna Anicji Juliany). Poza rodziną Anici dwoma innymi krewnymi Anicji Juliany godnymi uwagi pod względem religijnym byli Teodozjusz I, który edyktem Tesaloniki bronił ortodoksji nicejskiej z wielkim autorytetem i skutecznością, oraz św. Pulcheria (córka cesarza Arkadiusz i sama cesarzowa: 450-453), którzy sprzeciwiali się nestorianom i monofizytom, wnosząc na dwór surową moralność. Idąc w ich ślady, Anicia Juliana była także gorliwą chrześcijanką i orędowniczką ortodoksji. W 519 roku autorytatywnie poparła skład schizmy akackiej, promowanej z chalcedońskiej, antymonofizyckiej i proromańskiej perspektywy przez papieża Hormisdasa i cesarza Justyna I, któremu doradzał w tym kierunku jego siostrzeniec, przyszły cesarz Justynian. Anicia Juliana kontynuowała także pobożną tradycję cesarską swoich przodków - w tym Galli Placidii, Eudoksji i Licinii Eudoxii, swojej ciotki ze strony matki - jako hojna propagatorka i finansująca chrześcijańskie budowle sakralne. Jej dziełem były przynajmniej następujące prace budowlane (wszystkie w Konstantynopolu): wykonała lub ukończyła dekorację kościoła św. Eufemii, budując obok klasztor; kazała odbudować i udekorować kościół św. Polieukta; zbudowała kościół Bogurodzicy na azjatyckim wybrzeżu Bosforu; i najprawdopodobniej zbudowała także św. Szczepana w Zeugmie, niedaleko dzielnicy Constantinianae.

ANICIA JULIANA, wdowa (IV-V w.) Żona konsula i senatora Olybriusa, synowa Anicji Faltonii Proby, słynącej jako matka Demetrii. Po przedwczesnej śmierci męża w czasie splądrowania Rzymu przez Gotów (410 r.) uciekła do Kartaginy, gdzie wyróżniła się działalnością charytatywną. Tam jej córka Demetrias wywołała poruszenie, wyrzekając się wspaniałego małżeństwa i poświęcając się Bogu. Dotarły do nas listy gratulacyjne napisane z tej okazji do Anicii Juliany przez papieży Innocentego I i Augustyna ; Hieronim w liście Ad Demetriadem nazywa ją "świętą matką" . Augustyn zadedykował jej De bono viduitatis , a później napisał list ostrzegając ją przed krótkim traktatem Pelagiusa Ad Demetriadem, który krążył anonimowo. Dotarły do nas także dwie notatki od Jana Chryzostoma (Ep. 168-169, PG 52, 709), jedna do Anicii Juliany, a druga do Faltonii Proba.>
>
ANIMA MUNDI Już w tradycji przedsokratejskiej pojawiają się przejawy koncepcji anima mundi, opartej na analogicznej relacji pomiędzy mikrokosmosem (człowiekiem) i makrokosmosem (światem). Jednak jedyną jasną, uporządkowaną teorię doktryny o duszy kosmicznej, jako uniwersalnej zasady harmonii i życia Wszystkiego, proponuje Platon w Timajosie, który przedstawia kosmos jako "żywy, ożywiony i inteligentny" , składający się z ciała wyposażonego w duszę i intelekt, doskonałej we wszystkich swoich częściach, gdyż jest najlepszym możliwym obrazem transcendentalnego poziomu idei. Dusza uniwersalna, poprzedzająca kosmiczne "ciało", uczestniczy w racjonalności i harmonii; obdarzona ruchem okrężnym, jest zasadą poznania, pośrednikiem między rzeczywistością pojmowaną i zmysłową. Pojęcie to zostało przyjęte i rozwinięte w późniejszej tradycji platońskiej, z różnymi rezultatami, aż do Plotyna, formuły trzeciej zasady, po Jedności i Nous, będącej duszą uniwersalną, która pełniąc swoją funkcję pośredniczącą między światem pojmowanym i zmysłowym , ma swój początek w duszy kosmicznej i duszach indywidualnych, poprzez które pełni swoją funkcję porządkowania materii w celu wytworzenia istot zmysłowych. Ta platońska doktryna, wykorzystująca prawdopodobnie sugestie i wątki obecne już w kręgach pitagorejskich, leży u podstaw szerokiej i różnorodnej tradycji spekulatywnej o silnych konotacjach religijnych. W rzeczywistości, w powiązaniu z koncepcją boskiego charakteru ciał niebieskich, jako że one również są wyposażone w duszę, jak to zostało wyraźnie wyrażone w Epinomis, rozwinęło się ono w intensywne formy "kosmicznego mistycyzmu". Harmonia kosmosu, odbicie porządkującego działania duszy Bożej, ofiarowuje się pobożnej kontemplacji mądrego człowieka, który w ten sposób osiąga wiedzę o boskości, pojmowanej czasem jako transcendentna, ale częściej jako immanentna wobec Wielkiego Wszystkiego. dokładnie tak, jak jego dusza. W stoicyzmie doktryna Logosu i Pneumy jako boskiej zasady racjonalności, immanentnej w kosmosie i więzi Wszystkiego, była czasami wyrażana w kategoriach platońskich jako równoważna pojęciu anima mundi. Pojęcie to obecne jest także w innych kontekstach filozoficznych; np. Filodemus nazwał Logos "duszą świata", a Plutarch ściśle powiązał tę uniwersalną duszę z Nous, twierdząc, że aby móc uporządkować i utrzymać w jedności wielkie ciało kosmosu, musi ono uczestniczyć w intelekcie, logizmie i harmonii (De animae procreat). Doktryna Filona z Aleksandrii na temat Logosu łączyła w sobie elementy biblijne (Mądrość jako pośrednik i narzędzie stworzenia), doktryny platońskie (zrozumiały model rzeczywistości zmysłowej) oraz stoickie pojęcia Logosu i Pneumy. Od tego ostatniego Logos Filona wywodzi swój charakter uniwersalnej "więzi" (desmos), czyli elementu spójności i harmonii rzeczywistości kosmicznej . Proces, w wyniku którego atrybuty stoickiego Logosu i Pneumy zostały przeniesione do pierwotnie platońskiej anima mundi, a także doktryny Filona o Logosie, która postrzegała stoickie i platońskie kategorie w kontekście biblijnym, pomaga nam zrozumieć pozycję tych II w. Autorzy chrześcijańscy, którzy ten kompleks pojęć przenieśli na osobę Syna-Logosu, często w ramach szczególnej symboliki krzyża. Zatem Justin Martyr, wyraźnie cytując Tima. 30 p.n.e. stwierdza, że grecki filozof mówi o Synu-Logosie, opisując kształt X anima mundi . Wspominając wzniesiony przez Mojżesza krzyż z brązu, będący figurą krzyża Chrystusa, apologeta stwierdza, że filozof grecki, nie rozumiejąc tekstu biblijnego, wyraża teorię, że cnota druga po Bogu, pierwsza zasady, został ułożony we wszechświecie jako X. Z pośrednim nawiązaniem do doktryny platońskiej, analogiczna symbolika krzyża jako figury powszechnej obecności Słowa Bożego rozwijana jest we fragmencie Ireneusza Dowodu przepowiadania apostolskiego, który mówi, że On "w niewidzialnej formie jest rozproszony w nas i na całym świecie, którego długość i szerokość, wysokość i głębokość obejmuje, ponieważ przez Słowo Boże wszystko jest zarządzane i zarządzane, i w nich Syn Boży został ukrzyżowany, odciśnięty na wszechświecie w postaci krzyża " . Pojęcie krzyża Chrystusa jako więzi kosmicznej prezentowane jest także w niektórych apokryficznych tekstach , potwierdzając, że idea ta była szeroko rozpowszechniona w pierwotnym chrześcijaństwie. Gnostycyzm rozwinął także własną symbolikę krzyża, rozumianą jako "granica" pomiędzy poziomem pleromy a poziomem kosmosu. Pojęcie to wywodzi się również z Timaeusa, gdzie dusza kosmiczna przyjmuje postać X, ponieważ składa się z przecięcia dwóch sfer, planet i gwiazd stałych na ekliptyce.>
>
ANIZJUSZ (zm. 410) Biskup Tesaloniki, uczeń i następca Acholiusza. Święto 30 grudnia. Do niego adresowany był list Syrycjusza z Rzymu , w którym ustalono, że w przypadku konfliktów wewnętrznych pomiędzy biskupami Illyricum ostateczna decyzja należy do biskup Tesaloniki: będzie później uważany przez papieża Leona Wielkiego za precedens wikariatu apostolskiego. Anizjusz spoglądał na Ambrożego z Mediolanu, który z kolei bardzo cenił Anizjusza . Ambroży w liście, który także przypisuje się Syrycjuszowi , podkreśla rolę Anizjusza na synodzie w Kapui przeciwko Bonosusowi. Anizjusz, choć potępiając Bonossusa, potwierdził dokonane przez siebie święcenia, co zostało później odwołane przez Innocentego I. Anizjusz był także przyjacielem Jana Chryzostoma, aktywnie wspierając go na Zachodzie Zmarł ok. 410.>
>
ANNIANUSZ kronikarz (IV-V w.). Niewielkie informacje, jakie posiadamy na temat Annianusza (Annianoj, Anianoj) i jego dzieła chronograficznego, obecnie dla nas zaginionego, pochodzą z IX w. Bizantyjski historyk George Syncellus w swojej Chronografii . E. Honigmann utożsamia Annianusa z diakonem z Celedy. Egipski mnich żyjący na początku V w. za panowania cesarza Arkadiusza i pontyfikatu Teofila z Aleksandrii Annianus skomponował dzieło chronograficzne obejmujące okres od Adama do 22. roku episkopatu Teofila w Aleksandrii (ok. 407), a później przedłużone do 412 r. Syncellus zaświadcza, że Annian skrytykował nieścisłości w chronologii Euzebiusza z Cezarei; od Syncellusa dowiadujemy się także, że Annianus umieścił narodziny Jezusa w roku 5501 od stworzenia; że rozpoczynał rok 1 stycznia, a nie równonocą wiosenną, jak to uczynił Anatoliusz z Laodycei (zm. 258) lub 29 sierpnia, jak to miało miejsce w chronologii aleksandryjskiej począwszy od roku 304; i że umieścił Mękę 23 marca, piętnastego dnia księżyca, zgodnie z chronografią synoptyczną, a zmartwychwstanie 25 marca (z 5534 r.) - 25 marca jest także datą stworzenia - datą, która stała się tradycyjna w Chronografia bizantyjska. Chronografia Annianusa obejmowała także cykl wielkanocny trwający 532 lata, opatrzony komentarzem. George Syncellus chwali Annianusa za jego zwięzłość, pracowitość i wierność tradycji apostolskiej i patrystycznej.
>
>
ANNIANUSZ z Celedy (zm. po 419) diakon o bliżej nieustalonym miejscu. Krótko po 418 r. (Primmer 285) Annianus przetłumaczył dwa dzieła Jana Chryzostoma na łacinę: 7 homilii De laudibus s. Pauli apostoli i być może wszystkie Homiliae w Matthaeum (przetrwały tylko homilie 1-25). W swoich listach poświęconych tym dwóm tłumaczeniom, jeden do prezbitera Ewangeliusza , a drugi do biskupa Orontiusa Primmera 279-282; patrz PG 58, 975-978), Annianus jasno wyraża swój sprzeciw wobec traducjanizmu Augustyna. Chronologia i stanowiska teologiczne pokrywają się z oskarżeniem Hieronima o pelagianizm przeciwko niemu w 419 r. chociaż Annianus nie zniekształcił swoich tłumaczeń w stronę pelagianizmu. Nie udowodniono, że Annianus przełożył inne dzieła Chryzostoma czy homilię Ad neophytos , którą posługiwał się Julian z Eclanum. Hipoteza, jakoby Annian skomponował Opus imperfectum w Matthaeum, wydaje się wątpliwa.

ANGERS, Rada ds. Pod przewodnictwem Eustochium, biskupa Tours, siedmiu biskupów, którzy przybyli do Angers w celu święceń biskupich Talassiusa (4 października 453 r.), ogłosiło dwanaście kanonów dyscyplinarnych, głównie dotyczących obowiązków duchownych.

ANIANUS (Aignan) z Orleanu (zm. po 451) Różne źródła starożytne, takie jak Sidonius Apollinaris, Vita s. Ariani, Vita s. Genovefae i Gregory of Tours , opowiadają nam o Anianus, odnotowanym za zorganizowanie obrony swego biskupiego miasta Orleanu przed Attylą, przyczyniając się do jego klęski. Grzegorz przypisuje zbawienie Orleanu modlitwom zanoszonym do Boga przez Anianusa aż do przybycia Aetiusa ze swoją armią. Święto 7 grudnia.

ANICETOS, papież (155-166) Według LP (I, 134) urodził się w Emesa w Syrii, jako syn niejakiego Jana. To samo źródło, cytując Ireneusza z Lyonu , podaje, że jego pontyfikat trwał 3 lata. Uważa się, że Anicetus był biskupem Rzymu w latach 155-166. W czasie jego pontyfikatu Kościół rzymski musiał być bardzo ożywiony, biorąc pod uwagę obecność i wizyty różnych ważnych osobistości: Justyna Męczennika, Tacjana, Hegesippusa . Polikarp był także w Rzymie, aby omówić z Anicetusem kwestię daty Wielkanocy. Obaj rozmawiali długo, spokojnie i bez sztywności ze strony któregokolwiek. Nie osiągnięto porozumienia, ale mimo to Polikarp odszedł od Anicetusa w pokoju i przyjaźni. Polikarp podczas swojego pobytu spotykał się także z różnymi heretykami, prowadząc ich z powrotem do ortodoksji. Anicetus także stanowczo zwalczał herezje, zwłaszcza gnostycyzm Walentyna i Marcjona, w Rzymie w tym czasie, aby szerzyć ich doktryny . Według LP Anicetus był autorem niektórych dekretów dyscyplinarnych. Poniósł śmierć męczeńską podczas prześladowań Antonina 17 kwietnia.

ANIOŁ

I. Angelologia - II. Ikonografia.

I. Angelologia. Angielski termin anioł wraz z odpowiednimi słowami w innych językach zachodnich pochodzi od słowa angelus, które pochodzi z końca II w. n.e. (Vetus Latina, Tertull.) został przyjęty w języku łacińskim jako zapożyczone tłumaczenie greckiego słowa a;ggeloj. Początkowo te dwa terminy wyrażały przede wszystkim funkcję posłańca Bożego. Stopniowo jednak angelus i a;ggeloj stały się wyłącznymi nazwami tych istot, które zgodnie z żydowsko-chrześcijańską tradycją istnieją pomiędzy Bogiem a ludźmi, stając się tym samym terminami określającymi naturę; w Piśmie Świętym stosowano je zatem także do złych duchów, czyli demonów. Jednakże dobre anioły nigdy nie są nazywane demonami . Przejście anioła od nazwy funkcji do określenia stosowanego w odniesieniu do kategorii istot specjalnych jest bardzo znaczące i wskazuje na rozwój od refleksji przede wszystkim soteriologicznej, zainteresowanej głównie relacją aniołów z opatrznością Bożą, tajemnicami Jezusa , misyjną pracę Kościoła i codzienne życie poszczególnych wierzących, aż do głębszej refleksji nad pochodzeniem i istotnymi cechami charakterystycznymi (apatia, nieśmiertelność, bezcielesność, wiedza, wolność) takich istot niebieskich. Ten długi i trudny rozwój ma solidne podstawy w świecie biblijnym. Prawie każdy aspekt chrześcijańskiej angelologii, który był akcentowany przez wieki - aniołowie jako niebiański dwór; wieczni adoratorzy; słudzy Chrystusa, Zbawiciela i Głowy wszechświata; pośrednicy między Bogiem a ludźmi; obrońcy wiernych i narodów; modele intymnego zjednoczenia z Bogiem; wykonawcami wyroków Bożych - opiera się solidnie na licznych świadectwach Pisma Świętego i pism późniejszego judaizmu. Jednakże konflikt chrześcijaństwa - a wcześniej judaizmu - ze starożytnością grecko-rzymską niewątpliwie warunkował rozwój doktryny patrystycznej o aniołach i to nie tylko na przeważnie negatywnym poziomie obrony dziedzictwa żydowskiego i chrześcijańskiego, ale także na pozytywnym poziomie reinterpretacja tradycyjnych danych w świetle myśli filozoficznej oraz pogańskiej pobożności i wyobraźni. Nie należy jednak przesadzać z wpływami zewnętrznymi. Podstawowe stwierdzenie wyższości jedynego Boga-Stwórcy i prymatu Chrystusa w stosunku do aniołów całkowicie oddziela żydowskie dziedzictwo chrześcijańskie od tradycji hellenistycznych. Tę złożoną ewolucję angelologi i chrześcijańskiej, uwarunkowaną stale zmieniającą się sytuacją kulturową Kościołów, można w szczególności wyjaśnić następującymi czynnikami: przede wszystkim należy mieć na uwadze silną trwałość tradycji żydowskich w chrześcijańskich apokryfach ST i NT. Częste czytanie tych pism, zwłaszcza Wniebowstąpienia Izajasza, Testamentów Dwunastu Patriarchów, II Księgi Henocha, Apokalipsy Pawła i Pasterza Hermasa (uznawanych przez wielu za quasikanoniczne; zob. rys. III , 4: pierwsza wzmianka o hierarchii), podtrzymała przy życiu starożytne tradycje dotyczące pochodzenia aniołów i ich roli we wszechświecie oraz w życiu człowieka, opisywanej jako zejście i wzniesienie się . Nie mniej ważny był kontekst apologetyczny II w. Mając nie tylko wyjaśnić wyraźny fakt wszechobecnego bałwochwalstwa, ale także znaleźć przyczynę niesprawiedliwego prześladowania tak wielu wiernych i odpowiedzieć na kluczowe oskarżenie o ateizm ze strony ludu, apologetów, w szczególności Justina Męczennika, dokładniej określił wierzenia biblijne. Z jednej strony twierdzili, że demony, uważane w tradycji żydowskiej za anioły odstępcze, stoją za kultem bożków i, jak zawsze, powodują cierpienia sprawiedliwych . Z drugiej strony zauważyli, że sami chrześcijanie czcili nie tylko Ojca, Syna i Ducha Świętego, ale także aniołów. Godna uwagi jest także pewna reakcja apologetów przeciwko nadmiernej żydowskiej czci aniołów . W każdym razie, zgodnie z Dziejami Męczenników, aniołowie prowadzą męczenników do nieba, gdzie ich chór śpiewa trisagion. W drugiej połowie II w. polemika przeciwko gnostycznym spekulacjom dała autorom wielkiego kościoła - w szczególności Ireneuszowi z Lyonu, który po raz pierwszy przedstawia szczegółową naukę o aniołach - okazję do podkreślenia biblijna prawda, że wszyscy aniołowie są stworzeniami jednego Boga, a nie demiurgami i emanacjami z wyższych eonów, jak twierdzili gnostycy, kierując się tradycjami platońskimi . Przedstawiciele gnozy chrześcijańskiej, na czele z Orygenesem, włączyli je, zgodnie z tradycyjnymi wówczas przekonaniami angelologicznymi, do systemu teologicznego, którego centralne miejsce zajmowały problemy pochodzenia wielości i zła, doktryny podjęte także później w polemice przeciwkomanichejskiej. Rzeczywiście, pierwszy teolog systematyczny przyznał wśród istot duchowych, w odróżnieniu od Trójcy, która jako jedyna jest bezcielesna, brak, który schodzi zgodnie z ciężarem grzechu pierworodnego, od archaniołów, przez aniołów i ludzi, aż do demonów . Według Orygenesa aniołowie są obecni wszędzie we wszechświecie: w przyrodzie, w narodach i w życiu jednostek, w celu zwalczania demonów . Późniejsze dyskusje na temat systemu Orygenesa toczyły się w IV w. do dokładniejszego określenia różnicy aniołów zarówno w odniesieniu do Chrystusa, jak i Ducha Świętego. Wiążąc wyraźnie Słowo z Bogiem Stwórcą, teologowie antyariańscy potwierdzili także na poziomie bycia doktryną pawłową, tak drogą Ireneuszowi , o Chrystusie, Głowie Kościoła. aniołów, eliminując w ten sposób ryzyko tzw. anielskiej chrystologii, która zainspirowana ideami żydowskimi wolała przedstawiać Chrystusa jako anioła Pańskiego. Podobnie Bazyli z Cezarei, zgodnie z tradycją nicejską, wyjaśnił, że Ducha Świętego nie należy zaliczać do duchów "służących", to znaczy aniołów stworzonych przez Boga jako Jego słudzy, ale należy go uważać za "panowskiego" Duchu, a wręcz należy adorować go wraz z Ojcem i Synem jako Pana wszystkich rzeczy, łącznie z duchami anielskimi . W rzeczywistości dla biskupa Cezarei aniołowie zostali nie tylko stworzeni przez Słowo, ale także udoskonaleni przez Ducha Świętego . Jeszcze w IV w., w okresie, w którym chrześcijańska liturgia została bardziej otwarcie dostosowana do idei i wyrazów religii misteryjnych, biskupów i kaznodziejów, zwł. Cyryl Jerozolimski, Ambroży, Jan Chryzostom i Teodor z Mopsuestii z radością podkreślali aktywną obecność aniołów w samej liturgii, w misterium tremendum . Obecność aniołów w liturgii chrześcijańskiej ma jednak swoje korzenie we wcześniejszych tradycjach . Jednocześnie, w miarę jak ruch monastyczny rozprzestrzeniał się z Egiptu i Palestyny na wszystkie kościoły Cesarstwa Rzymskiego i poza nim, tradycyjne poglądy na temat roli aniołów w walce ascetycznej i duchowej ascezie wiernych zostały zdecydowanie potwierdzone. Rzeczywiście, życie doskonałe zaczęto wyraźnie porównywać z życiem anielskim, wywyższając w ten sposób konsekrowane dziewictwo, ciągłą czujność i nieustanne wielbienie Boga, praktykowane przez mnichów . W ciągu następnych dwóch stuleci bliższe spotkanie chrześcijaństwa z neoplatonizmem, wówczas powszechną filozofią, pobudziło Augustyna i ps.-Dionizjusza do pogłębienia tradycyjnej nauki o naturze i zbawczej funkcji aniołów. Augustyn swoje rozważania opierał na wierze, poświadczonej przez Biblię . Jest rozważny w badaniu danych biblijnych , ale oferuje dalsze refleksje na temat angelologii biblijnej . W szczególności wprowadza nowy, wcześniej pomijany problem, który zdeterminuje cały dalszy rozwój angelologii zachodniej . Leczenie aniołów, szczególnie. w kontekście egzegezy Księgi Rodzaju i początków historii Duae Civitates skupił swą uwagę nie tylko na kwestii momentu powstania stworzenia aniołów , ale także na problematyce wiedzy anielskiej. Według Augustyna aniołowie mają potrójną wiedzę o rzeczach stworzonych: poznają je w jasnym świetle dnia przed ich stworzeniem, w świetle wieczoru po ich stworzeniu i w świetle poranku w sobie samych i w swoim stosunku do świata. Słowo . W tym kontekście Augustyn ukazuje także swoje zrozumienie grzechu i błogosławieństwa aniołów. Postawieni ponad wszystkimi stworzeniami cielesnymi, aniołowie albo przypisują swoją wiedzę o rzeczach chwale Słowa, pozostając w ten sposób w światłości, albo też ogarnięci pychą zwracają się ku sobie, znajdują upodobanie w sobie i stają się ciemnością . Augustyn, choć nie doszedł do jasnego pojęcia bezcielesności aniołów, łącząc angelologię ze swoją analizą wiedzy intelektualnej w doktrynie o oświeceniu, tj. o duchu jako zdolności rozumienia Boga, w sposób zdecydowany wpłynął na kierunek myśli scholastycznej. Nie mniej zdecydowany, choć z innych powodów, był wpływ angelologii ps.-Dionizego. Uznając wraz z Proklosem aniołów za czyste duchy (u`perko,smioi), ten nieznany początek VI w. autor dzieli je na dziewięć chórów, stanowiących skalę bytów pomiędzy Bogiem a ludzkością. Zgodnie z tą ideą hierarchii - której poświęcił specjalne dzieło De caelesti hierarchia - istoty wyższe (serafini, cherubini i trony) z jednej strony są najbliższe boskości; Z drugiej strony księstwa, archaniołowie i aniołowie w bardziej bezpośredni sposób pomagają hierarchii ludzkiej wznieść się do Boga. Wreszcie panowania, cnoty i moce tworzą porządki pośrednie. Cała ta niebiańska hierarchia istnieje w podwójnym ruchu schodzenia i wznoszenia się. Kaskada światła spływa z góry na dół, docierając aż do ludzkości. Jednakże klasy niższe wraz z istotami ludzkimi wznoszą się poprzez oczyszczenie, oświecenie i zjednoczenie w stronę wyższej, sięgając aż do bóstwa. Jest to pierwsza systematyczna próba powiązania angelologii z życiem duchowym chrześcijan. Poprzez Grzegorza Wielkiego i Maksyma Wyznawcę (tego jednak, który stawiał Chrystusa-Człowieka ponad wszystkie porządki anielskie), ta uniwersalna wizja stała się jedną z podstaw średniowiecznych spekulacji angelologicznych. Oprócz wpływów neoplatońskich podejmowanych przez Augustyna i ps.-Dionizego, godne uwagi są także dwa, być może drugorzędne, ale mimo to ważne fakty. Z jednej strony rozwój kultu Maryi, Matki Bożej, doprowadził do umieszczenia Ją ponad aniołami, których dotychczas uważano za najbliższych Bogu. W istocie w bizantyjskim nauczaniu, zwł. w homiliach na temat zwiastowania i śmierci Madonny sami aniołowie służą Maryi i śpiewają Jej chwałę . Z drugiej strony spór ikonoklastów dał teologom bizantyjskim, a tym samym II Soborowi Powszechnemu w Nicei (787), okazję do wypowiedzenia się w kwestii bezcielesnej natury aniołów. Aby usprawiedliwić wizerunki aniołów, przypisywano im pewną cielesność, nie rozwiązując jednak ostatecznie problemu . Tak więc pod koniec epoki patrystycznej stwierdzenia tradycji pierwotnej na temat miejsca aniołów w historii zbawienia i ich posługi w życiu Jezusa i Kościoła nabrały bardziej precyzyjnych konturów. Jednocześnie lepiej określono ich charakter. Choć powszechnie akceptowano jedynie względną bezcielesność - w stosunku do ludzi, a nie do Boga - za doktrynę wiary uznawano, że aniołowie są istotami duchowymi, które w przeciwieństwie do złych duchów (aniołów apostatów) dobrowolnie zdecydowały się na Boga . Aby lepiej zrozumieć tę długą i krętą ewolucję angelologii patrystycznej, zdeterminowaną przez czynniki zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne w stosunku do wiary chrześcijańskiej, warto pamiętać o kryteriach angelologicznych, które teolodzy stopniowo opracowywali w swoich refleksjach nad danymi biblijnymi i tradycyjnymi. Przede wszystkim zasada kanoniczności Pisma Świętego, która rządzi całą pracą teologiczną, jest szczególnie aktualna w angelologii. Augustyn mówi to wyraźnie, pisząc: "Ale my, podążając za Pismem, według którego jesteśmy chrześcijanami, nauczyliśmy się, że niektórzy aniołowie są dobrzy, inni źli, ale nigdy nie czytaliśmy o dobrych demonach" . Konkretnie oznacza to, że angelologia opiera się głównie na wierze w Boże objawienie. Ta podstawowa zasada nie tylko narzucała zastrzeżenia demonologii pogańskiej, ale także wymagała poddania krytyce pewnych, nazbyt arbitralnych opinii tradycji żydowskiej. cielesny grzech aniołów, oparty na żydowskiej egzegezie Rdz 6,1-4, był stopniowo eliminowany, podobnie jak imiona archaniołów do trzech wymienionych w pismach kanonicznych, w szczególności odrzucając imię Uriel .W zgodzie z wiarą biblijną angelologia patrystyczna szczególnie poważnie traktowała transcendencję absolutną Boga Stwórcy. Ta zasada teologiczna, działająca szczególnie. w sporze antygnostycznym, skłonił teologów nie tylko do rozszerzenia przyjętej już doktryny creatio ex nihilo, odnosząc ją także do aniołów, a także do wykluczenia, że niektórzy aniołowie zostali stworzeni jako zli, ale także do stwierdzenia, że istnienie złych duchów jest należy tłumaczyć jako skutek ich całkowicie swobodnego odstępstwa. Określili także cześć, jaką można oddawać aniołom , odróżniając ich od Słowa i od Ducha, którzy jako jedyni stanowią wraz z Duchem Ojcze, bezcielesna Trójca, źródło życia anielskiego. W ramach tej samej kosmologii wysunięto inną zasadę, mającą wyraźnie biblijne korzenie, ale której stosowaniu sprzyjała zasada pozabiblijna, zwł. Tradycje platońskie, czyli zasada hierarchii wszystkich istot stworzonych. Na tej zasadzie przyjęto, że bliżsi Boga są aniołowie, uważani za jego dwór i posłańcy, a jednocześnie istoty stojące ponad ludźmi i stworzone przed nimi. Na tej samej zasadzie gradacji utrzymywano również, że aniołowie są cieleśni w stosunku do Boga, ale bezcielesni w stosunku do ludzi. Inna, nie mniej fundamentalna zasada odegrała równie decydującą rolę w tym irytującym problemie cielesności aniołów: fakt, że anioły ukazywały się patriarchom i czasami nadal się pojawiają, zakłada, że muszą one w jakiś sposób być istotami cielesnymi. Wreszcie pogląd, że aniołowie przewyższają istoty ludzkie, a mimo to stanowią, jako stworzenia Boże, wspólnotę między sobą, kieruje wszystkimi rozważaniami na temat relacji między aniołami a ludźmi. Z jednej strony, inspirując się pewnymi sugestiami biblijnymi , autorzy chrześcijańscy szybko zrozumieli życie anielskie jako ideał ewangelicznej egzystencji, porównując najpierw męczenników , a potem mnisi do aniołów, nie bez chwilami wyolbrzymiania idei uduchowienia osoby doskonałej, jak np. w tradycji orygenistycznej. Z drugiej strony przekonanie, że aniołowie, choć przewyższają ludzi i nie są odkupieni przez Chrystusa tak jak byli, są jednak ich krewnymi i przyjaciółmi, zaangażowanymi z nimi w tę samą walkę dobra ze złem, skłoniło Ojców do rozwinięcia refleksji na temat posługi aniołów, zarówno w służbie indywidualnemu wierzącemu, zwł. w decydującym momencie śmierci oraz jako obrońcy ludów i narodów. Rzeczywiście, to przekonanie, tak głęboko zakorzenione w samej Biblii, leży u podstaw Augustyńskiej doktryny o Civitas Dei - składającej się z dobrych aniołów i ludzkości, przy czym ta ostatnia zajmuje miejsce zbuntowanych aniołów - oraz doktryny ps. Dionizego. spekulacje na temat hierarchicznego wszechświata.

II. Ikonografia. W figuratywnym repertuarze najstarszej sztuki chrześcijańskiej nie ma ustalonej ikonografii przedstawiającej anioły. Przynajmniej do V w. postać boskiego posłańca nie wydaje się wykazywać konkretnych cech indywidualnych, lecz wyróżnia się rolą i pozycją, jaką zajmuje w danych kontekstach figuratywnych. Tam, gdzie możemy z całą pewnością wykryć ich obecność, anioły pojawiają się w kategoriach gatunkowych, nie różniących się od tych, na jakich w ogóle przedstawiane są osoby święte: są przedstawiane jako młode, androgyniczne postacie bez skrzydeł i nimbu, zwykle bez brody, ubrane w tunikę i paliusz. W ten sposób aniołowie są przedstawiani w niektórych tematach ST, w których podobnie jak w narracjach biblijnych stanowią integralną część kontekstu figuratywnego: w scenach ofiary Izaaka anioł przytrzymuje ramię Abrahama, w którym trzyma nóż (Rzym, sarkofag św. Studio Canova, IV w.); w epizodzie z trzema młodymi Żydami w piecu babilońskim anioł znajduje się wśród płomieni, co przedstawia Bożą interwencję, która czyni ogień nieskutecznym ; w przedstawieniu Daniela w lwiej jamie anioł przynosi mu kosz chlebów sygnowany krzyżem (Rzym, sarkofag "dogmatyczny"); w scenie Balaama anioł siedzi na ośle (Rzym, Hypogeum of via D. Compagni). Ostatni przykład bezskrzydłych aniołów pojawia się na cmentarzu św. Sebastiana, dawniej nazywanym cmentarzem Vigna Chiaraviglio, gdzie w triumfalnym kontekście ikonograficznym na ścianie arcosolium dwa anioły (oznaczone napisem angelus) są umieszczone na dwóch rejestruje się po prawej stronie sceny przedstawiającej Chrystusa na tronie w towarzystwie dwóch apostołów . Dopiero pod koniec IV w. czy stopniowo zaczynają pojawiać się pewne specyficzne elementy, takie jak skrzydła, nimb i długa szata, które później staną się charakterystyczne dla ikonografii aniołów (wczesny przykład spornej daty: dwaj aniołowie trzymający koronę z chrystogramem na sarkofagu Sarigüzel w Konstantynopolu . Jeden z najstarszych przykładów znajduje się na sarkofagu Pignatta w Rawennie). Takie atrybuty, zaczerpnięte z Nike i skrzydlatego kupidyna ze sztuki klasycznej, powtarzają się konsekwentnie dopiero od końca V i początków VI w. W V i VI w., bezpośrednio związanych z egzegezą patrystyczną, postać anioła przedstawiana była niekiedy w czerwonym ubraniu i ciele, co wskazywało na ich naturę eterycznego ognia , w ten sposób pojawiają się w łuku triumfalnym Matki Boskiej Większej w Rzymie (V w.) i u św. Apollinarisa Nuovo w Rawennie (VI w.). W wielkich cyklach zdobniczych kościołów anioły zajmują pierwsze miejsce w stosunku do innych postaci sakralnych: poprzedzają świętych i są umieszczane bezpośrednio obok Chrystusa na tronie (Rawenna, św. Witalij, VI w.) lub krzyża triumfalnego ( Parentium, bazylika Eufrazjusza, VI w.). Często trzymają długi Baculus, oznaczając je jako ostiarii kościoła, rzadziej kadzielnicę (Bawit, kaplica św. Apolla, VI w.) lub kulę (Kiti, kościół Panaghia Angelikistos, VI-VII w.) . Spośród hierarchii anielskich ikonografia chrześcijańska przedstawiała tylko dwa typy: archaniołów i cherubinów. Pierwsi, w postaciach Michała, Rafała i Gabriela, charakteryzują się ubiorem dostojników dworskich i przedstawiani są jako stróże przestrzeni plebańskiej kościoła; czasami, jak na mozaikach św. Witalija w Rawennie (VI w.) i kościoła Zaśnięcia w Nicei, noszą one sztandar z "trisagionem" greckiej Mszy. Na Zachodzie cheruby mają wygląd czterech żywych stworzeń z Obj. 4:6-7; na Wschodzie cztery głowy i cztery skrzydła Ezecha

ANEMIUSZ (zm. 382/391) Biskup Sirmium. Zagorzały antyarianin, po śmierci Germiniusza (ok. 376) został narzucony przez Ambrożego na biskupa Sirmium w kontekście skoordynowanej walki z ostatnimi ośrodkami ariańskimi w Illyricum i pomimo sprzeciwu cesarzowej Justina (Paulinus, Vita Ambr. 11). Zawsze działał w zgodzie z Ambrożym, uczestnicząc w Soborze w Akwilei (381) i synodzie rzymskim (382). Zmarł przed 391 rokiem, a jego następcą został Korneliusz.

ANCYRA (Agkura) Metropolia początkowo Galacji (dioecesis Pontica), następnie od końca IV w. Galacji I. W VII-VIII w. stanowił integralną część bizantyjskich tematów Opsikion i Buccellari, dzisiaj Ankara. Chrześcijaństwo rozwijało się na tym terenie bardzo szybko. Martyrologium Ancyry jest znaczne: ok. 30 imion, począwszy od "apostoła" Crescentiusa (pod Trajanem) po słynnego Hypatiusa (IV w.). W późniejszym okresie słynni byli mnisi Leontius i Nilus. Od epoki subapostolskiej Ancyra weszła do historii dzięki walce z Katafrygami (Euzebiusz, HE, V, 16,4). Wkrótce stało się miastem soborowym, lecz w stuleciu arianizmu zostało zakwestionowane przez jego biskupów Marcellusa i Bazyliego, których następcami został Atanazy. Z wyjątkiem Konstantynopola I (381) - z pewnością z powodu zajęcia stolicy przez arian - jego metropolici byli obecni na soborach ekumenicznych (w Konstantynopolu II za pośrednictwem przedstawiciela), z różną liczbą sufraganów. Według Synekdemosa Hieroclesa (527-528) prowincja Ancyra obejmowała siedem miast (red. E. Honigmann, Bruksela 1939, 34-35, nn. 696-697). W pierwszej znanej Notitii biskupiej, ps.-Epifaniusza (VII w.), Ancyra była czwartą metropolią i miała siedmiu biskupów sufraganów

ANDRZEJ, apostoł Urodzony w Betsaidzie Julia w Galilei (J 1,44) i podobnie jak jego brat Szymon, rybak, zwany później Piotrem , jego imię jest pochodzenia greckiego, choć z pewnością nie ze względu na kulturę hellenistyczną, dość rozpowszechnioną w region na wschód od Jeziora Tyberiadzkiego. Początkowo uczeń Jana (J 1,40), potem Jezusa, do którego przyprowadził swego brata , należał do pierwszej grupy naśladowców Jezusa i obecny przy pierwszym cudzie Jezusa w Kanie Galilejskiej. W relacji Łukasza o powołaniu pierwszej grupy naśladowców Jezusa, składającej się z Piotra, Jakuba i Jana, nie wymieniono imienia Andrzeja, choć należy założyć jego obecność wraz z bratem w łodzi, z której Jezus nauczał. Pominięcie to można wytłumaczyć faktem, że cała relacja koncentruje się wokół cudownego połowu ryb i osoby Piotra, który wyraża zdumienie własne oraz Jakuba i Jana, widzów tej sceny. Po ustaleniu liczby apostołów na dwunastu, imię Andrzeja pojawia się na drugim i czwartym w zależności od strukturę listy. Chociaż należał do małej grupy, która miała bardziej bezpośredni kontakt z Jezusem , z niewyjaśnionych powodów nie był obecny podczas przemienienia. Po wzmiance w Dziejach Apostolskich 1:13 nie ma wiarygodnych informacji historycznych, na podstawie których można by zrekonstruować jego działalność po Pięćdziesiątnicy. Chociaż wzmianka we fragmencie Muratoriego , że nawoływał on Jana do napisania swojej ewangelii, wydaje się pozbawiona podstaw historycznych, bardziej akceptowalne jest to, co Euzebiusz z Cezarei relacjonuje na podstawie Orygenesa z dziedziny o jego apostolacie w Scytii. Późniejsze źródła wspominają Kolchidę, Epir , Achaję ; Grecja ; Kapadocja, Galacja i Bitynia, Scytia, Grecja i Bizancjum . Mówi się, że w Patrae (Achaja) był już w podeszłym wieku i został skazany przez namiestnika Egeasa na śmierć na krzyżu dziesięciokatowym, czyli krzyżu św. Andrzeja. W tekście ps.-Hipolita (ok. 800) wyraźnie jest napisane, że Andrzej został ukrzyżowany "na drzewie oliwnym". Menologion bazyliański wspomina tylko o drzewie. Wizerunek Andrzeja na pniu z dwiema gałęziami ustawionymi pod ostrym kątem mógł sugerować krzyż. Według Fausta Manichejczyka w ten sam sposób zmarli bracia Piotr i Andrzej. Euzebiusz zalicza Dzieje Andrzeja do heretyckich wynalazków, a Epifaniusz z Salaminy poświadcza ich użycie przez różne sekty: wśród Enkratytów w ogóle, a w szczególności wśród Orygenistów i Apostoliców . Cenili ich także manichejczycy i priscylianiści . Problem ich historyczności pozostaje otwarty. Informacje dotyczące obszarów ewangelizacji, do których dotarł Andrzej, wydają się historycznie godne rozważenia, podobnie jak jego męczeństwo w Patrae przez ukrzyżowanie. W latach 356/357 cesarz Konstancjusz nakazał przeniesienie doczesnych szczątków apostoła do Kościoła Świętych Apostołów w Konstantynopolu; w 1208 r. zostały przeniesione do Amalfi przez kardynała Pietro z Kapui, a od 1462 r., za pontyfikatu Piusa II, znajdują się w Bazylice św. Piotra na Watykanie. Jego święto przypada 30 listopada.

ANDRZEJ, apostoł (apokryf) Andrzej, brat Piotra, pojawia się na listach apostołów, zawsze w pierwszej grupie. W ewangeliach kanonicznych często utożsamiany jest z Filipem. Według Kanonu Muratoriego zachęcał Jana do napisania swojej ewangelii. Według Euzebiusza z Cezarei Andrzej prowadził apostolat w Scytii. Istnieje obszerna literatura apokryficzna dotycząca Andrzeja, jednego z najpopularniejszych apostołów, którą można podzielić na dwie części: (1) Dzieje Andrzeja i (2) teksty z nimi związane oraz inne teksty o apostole. 1. Dzieje Andrzeja, jeden z pięciu głównych aktów apostolskich, spisany w języku greckim II/III w., prawdopodobnie w Achai lub być może w Azji Mniejszej. Akty zaginęły i zachowały się jedynie fragmenty. Są one podzielone na dwie części: jego podróże i jego męczeństwo. Bardzo trudno jest odtworzyć fragment dotyczący jego podróży po miastach Azji Mniejszej - Amazei, Synopy, Nicei i innych - oraz przez greckie miasta: Filippi, Tesalonika, Korynt i Patrae oraz cudów dokonanych w te miejsca; głównym źródłem jest tłumaczenie łacińskie, skrócone przez Grzegorza z Tours (zm. 594). Druga część, męczeństwo, rozpoczyna się w mieście Patrae. Po nawróceniu dużej liczby osób, w tym Stratoklesa i Maksymilli, Andrzej został skazany na śmierć przez Aegeatesa. Zanim zostanie do niego przywiązany, odmawia długą modlitwę, a następnie przez trzy dni głosi z krzyża. Po śmierci został pochowany w Patrae (30 listopada). Ta część jest lepiej zachowana dzięki tekstom greckim i ormiańskim. Cały tekst Dziejów Apostolskich zrekonstruował J.M. Prieur w oparciu o teksty: grecki, koptyjski (dwa papirusy), łaciński (tekst Grzegorza, list diakonów z Achai) i ormiański; oraz z cytatów patrystycznych (Augustyn, Euodiusz z Uzali i inni). Tekst ma wyraźnie charakter enkratytowski i oddaje duchową atmosferę epoki (wpływy gnostyczne, neopitagorejskie i platońskie). Z Dziejów Apostolskich korzystali manichejczycy i pryscylianiści i z tego powodu w okresie patrystycznym często je potępiano, natomiast wersję Grzegorza oczyszczono z wszelkich wpływów heterodoksyjnych. 2. Inną grupę tworzą inne teksty o Andrzeju: księga III relacji ps.- Abdiasza - Dzieje Andrzeja i Macieja w Mieście Ludożerców oraz Dzieje Piotra i Andrzeja, które tworzą jedno dzieło. Istnieje wiele Dziejów Apostolskich w językach wschodnich: Męczeństwo św. Andrzeja (koptyjski i etiopski), Dzieje Andrzeja i Pawła, Dzieje Andrzeja i Bartłomieja (koptyjski, arabski, etiopski i niepublikowany tekst grecki), Dzieje Apostolskie Andrzeja i Filemona (koptyjskiego, arabskiego i etiopskiego). Wszystkie te teksty przekazują różne wersje legendy Andrzeja od tej z Dziejów Apostolskich. Była też Ewangelia Andrzeja (ps.-Dekret Gelazjana). Święto św. Andrzeja zostało potwierdzone już w IV w. przez Grzegorza z Nazjanzu i Afrykę. Jego relikwie przewieziono z Patrae do Konstantynopola w roku 357 (wraz z relikwiami Łukasza i Tymoteusza); tłumaczenie upamiętnia się 9 maja. Ta różnorodność tradycji stała się źródłem średniowiecznych legend, jak np. o jego apostolacie na Ukrainie w Kijowie czy legendach germańskich (Andreas); Andrzej as protokl?tos (gr. "pierwszy powołany") odegrał ważną rolę w dyskusjach teologicznych na temat roli stolicy Konstantynopola. Pod jego imieniem zbudowano wiele kościołów: w Rawennie, Akwilei i Rzymie.

ANDRZEJ z Cezarei (VI w.) Biskup Cezarei w Kapadocji, druga połowa VI w., napisał komentarz do Apokalipsy wkrótce po komentarzu Oecumeniusza, który, według naszej wiedzy, był pierwszym takim komentarzem napisanym w języku greckim. Andrzej nadal odczuwał potrzebę obrony sakralnej inspiracji dzieła, kwestionowanej na różne sposoby na Wschodzie, poprzez odwoływanie się do autorytetu starożytnych ojców. Zgodnie ze współczesną praktyką, komentarz Andrzeja zawierał liczne i czasami obszerne cytaty z wcześniejszych autorów, zwłaszcza. Ireneusz, Hipolit, Metodiusz i Grzegorz z Nazjanzu. W znaczący sposób posługuje się także Oecumeniusem, nie wymieniając go, wielokrotnie debatując nad jego stanowiskiem; u Andrzeja nie ma śladu orygenizmu, tak obecnego u Oecumeniusa. Andrzej, który podtrzymuje tradycyjny podział historii świata na siedem wieków i spodziewa się rychłego końca świata, proponuje alegoryczne odczytanie Apokalipsy, kładąc nacisk na eklezjologię i eschatologię bardziej niż jego poprzednik.

ANDRZEJ z Krety (ok. 660-740) Do najbardziej reprezentatywnych homilistów i poetów kościelnych VII i VIII w. Urodzony ok. 660 do potężnej rodziny chrześcijańskiej z Damaszku, w młodości został zabrany do Jerozolimy, gdzie został mnichem w klasztorze kościoła Anastasis (Grobu Świętego); dlatego na Wschodzie nazywają go Andrzejem z Jerozolimy. W 685 r. był członkiem delegacji wysłanej do Konstantynopola w celu wyrażenia przywiązania Kościoła jerozolimskiego do decyzji VI Soboru Powszechnego; pozostał w stolicy, gdzie sprawował diakonat, odpowiedzialny za przytułki dla sierot i osób starszych. Nominowany przez cesarza ok. 700 jako arcybiskup Gortyny na Krecie. Zmuszony do podpisania się pod wyznaniem monotelizmu za panowania cesarza Filippikosa Bardanesa (711-713), natychmiast po śmierci cesarza wycofał się ze swojego wyznania i powrócił do ortodoksji. Założył instytucje charytatywne i sanktuarium maryjne, wspierał opór wobec inwazji islamskiej. Zmarł w roku 740 na wyspie Lesbos po powrocie z podróży do Konstantynopola, dokąd udał się, aby prosić o pomoc w walce z zarazą i głodem, które zagrażały Krecie. Kościół wschodni czci go jako świętego. Zasłynął jako twórca kanonu liturgicznego, szeroko popularnego w Bizancjum i w całej swojej strefie wpływów . Mariologia zajmuje w rozważaniach Andrzeja szczególne miejsce. Dla niego Maryja jest wybrańcem Bożym, mieszkaniem Bożej mądrości, której świat nie może zrozumieć, i współpracowniczką w Chrystusowym dziele zbawienia. Chociaż ewangelie nie wspominają o wniebowzięciu Marii, Andrzej zaprzecza zniszczeniu Jej ciała, podkreślając stanowczo Jej świętość.

ANDRZEJ z Samosaty (zm. po 444) Biskup Samosaty (dziś Samsat we wschodniej Turcji) na początku kryzysu Nestoriańskiego on i Teodoret z Cyrrhus zostali poproszeni przez Jana z Antiochii o odrzucenie 12 klątw rzuconych Cyrylowi z Aleksandrii. Część jego obalenia została zrekonstruowana na podstawie odpowiedzi Cyryla , natomiast prawie nic nie wiadomo o innym jego antycyrylijskim dziele, którego fragment zachował Hodegos z Anastazjusza Synajczyka. Andrzej doszukiwał się sprzeczności w myśli Cyryla, zarzucając mu powtarzanie błędów Apolinarego i Ariusza. Nie brał udziału w Radzie Efez z powodu choroby znalazł się później wśród tych, którzy odmówili podpisania paktu o unii z 433 r., gdyż uznając ortodoksję Cyryla, nie chciał on przyjąć potępienia Nestoriusza; zapisał się jednak do niego później. Żył jeszcze w roku 444. Posiadamy kilka jego listów, w których zawarte są ważne informacje dotyczące wydarzeń po Soborze Efeskim.

ANATEMA Oznaczało "odłożyć na bok". W odniesieniu do bóstwa nabrało ono znaczenia daru wotywnego: "poświęcać", po łacinie devotio, czyli poświęcić bóstwu osobę, miasto itp., co oznaczało, że nie było już używane do normalnych celów. Zniszczono np. miasto poświęcone bogom. W odniesieniu do osób oznaczało to zakaz pozostawania we wspólnocie, sprawowaniu urzędu itp., czyli "wygaszenie". W starożytnym chrześcijaństwie klątwa oznaczała przede wszystkim wygnanie ze społeczności. Sobór w Elwirze (ok. 306 r.) wydał najstarszą klątwę, która następnie stała się normalną praktyką, zwł. odnośnie heretyków. Wciąż znane jest 12 klątw, które Cyryl Aleksandryjski rzucił na Nestoriusza i jego zwolenników w roku 431 (Sobór w Efezie). Karę dla wyklętych podaje się czasami w zbiorach herezji z IV-V w. (Epifaniusz, Panarion; Filaster z Brescii, Divers haereseon; De haeresibus; Arnobius, Praedestinatus ). Od VI w. odróżniono klątwę od ekskomuniki, zastrzegając dla tej ostatniej karę wykluczenia z sakramentów i udziału w liturgii, natomiast klątwa oznaczała całkowite oddzielenie od Kościoła

ANATOLIUSZ z Konstantynopola (zm. 458) Urodzony w Aleksandrii, wyświęcony na diakona przez św. Cyryla i wysłany jako apokryzariusz do Konstantynopola. Anatoliusz zachował to stanowisko, gdy Dioskor został patriarchą Aleksandrii; przy wsparciu tego ostatniego został wybrany patriarchą Konstantynopola po śmierci Flawiana, podczas latrocinium Efezu (449). Papież Leon Wielki chciał w ten sposób potwierdzić jego ortodoksję i zażądał od niego oświadczenia wiary oraz wydanego przez niego potępienia Nestoriusza i Eutychesa. Działał na rzecz przyjęcia Tomus ad Flavianum i odegrał ważną rolę na Soborze Chalcedońskim, zatwierdzając usunięcie Nestoriusza. Leon Wielki wychwalał jego gorliwość na rzecz ortodoksji, ale czasami nad nim ubolewał, zwł. w związku z jego poparciem dla kanonu 28, który sankcjonował prymat Konstantynopola na Wschodzie, złożeniem przez niego archidiakona Aecjusza na rzecz Eutychiana Andrzeja oraz łaską udzieloną dwóm eutychiańskim kapłanom Attykowi i Andrzejowi. Zmarł w roku 458, negocjując z papieżem tę ostatnią sprawę. M. Jugie ocenia go surowo ("oportunista z temperamentu"). Kościół grecki czci go jako świętego.

ANATOLIUSZ z Laodycei (zm. ok. 280) Pochodzący z Aleksandrii, działający w ostatnich dziesięcioleciach III w., był bardzo uczony w sprawach naukowych i dlatego został mianowany przez Aleksandryjczyków na katedrę filozofii arystotelesowskiej. Teotechnus z Cezarei w Palestynie wyświęcił go na biskupa, aby uczynić go swoim koadiutorem, ale kiedy Anatoliusz przechodził przez Laodyceę, miejscowi chrześcijanie wybrali go na następcę swego zmarłego biskupa Euzebiusza, zadanie to spełnił w latach 270-280. Napisał Kanony Wielkanocne, z których Euzebiusz z Cezarei, z którego mamy prawie wszystkie informacje na temat Anatoliusza, dostarcza wyciągi oraz 10 ksiąg "Wprowadzenia arytmetycznego", z których mamy kilka fragmentów

ANATOLIUSZ z Laodycei. Tekst zatytułowany Deratione paschali (Ps.-Anatolius), przekazywany w ośmiu rękopisach, które choć w znacznym stopniu zniekształcone, wywodzą się bezpośrednio lub pośrednio z Irlandii, przedstawia kilka tablic wielkanocnych. Po raz pierwszy cytowane przez Colombanusa (603) i Cummineusa i użyte na Soborze w Whitby w roku 664 ; Beda używa go zarówno w De temporum racjone, jak i w liście do Wicthede, w redakcji już wówczas skorumpowanej (libellum Anatolii in aliquibus latinorum egzemaribus esse corrumum), uznając go za Anatoliusza z Laodycei. Autor, podążając za 19-letnim cyklem wielkanocnym, przyjmuje równonoc wiosenną na 25 marca, co oznacza, że Wielkanocy nie można obchodzić wcześniej, a dopiero po niej, w niedzielę. Niedawno w swoim wydaniu krytycznym McCarthy i Breen solidnymi argumentami poparli istnienie archetypu łacińskiego sięgającego ok. 400, używany już przez Rufina z Akwilei i przetłumaczony przez kogoś z jego kręgu. Tekst ten musi być tłumaczeniem z greckiego oryginału pochodzącego z drugiej połowy III w. i został napisany przez znającego się na rzeczy chrześcijanina w naukach matematycznych i astronomicznych i związany z kościołem aleksandryjskim. Tą osobą mógł być nikt inny jak Anatoliusz z Aleksandrii, późniejszy biskup Laodycei w Syrii, który zmarł ok. 282.

ANAZARBUS Od 525, za Justina I: Iustinopolis lub Iustinianopolis; dziś ruiny znajdują się w Aďn-varza, Aďn-Zarba lub Aďn-Navzer. Miasto Cylicja II, miejsce urodzenia doktora Dioscoridesa i dydaktycznego poety Appiana. Do którego odnosi się Ariusz, który wspomina o swoim biskupie w liście do Euzebiusza z Nikomedii . Cześć męczennikom Tarakusowi, Probusowi i Andronikowi , wszystkim mieszkańcom Anazarbus i św. Juliana, również tam urodzonym (jego ciało znajdowało się w Antiochii za czasów Jana Chryzostoma), potwierdza obecność i żywotność chrześcijaństwa w mieście. Znani są biskupi: Atanazy, Maksymin (431-433), Waleriusz (445), Szczepan (449), Cyrus (451), Orestes (458), Antarchiusz (wygnany w 518), Jan (550), Aetherius (553) ), Szczepana (580-581) i Izydora (692). W 433 r. w Anazarbus odbył się sobór regionalny, w którym uczestniczyli wszyscy biskupi Cylicji II z wyjątkiem Meletiusza z Mopsuestii; Przewodniczył Maksymin, biskup Anazarbus, który na soborze w Efezie (431) należał do partii sprzeciwiającej się Cyrylowi Aleksandryjskiemu. Nawet przy wyraźnej niechęci biskupów tej prowincji do Cyryla, sobór zdecydował o pojednaniu między kościołem w Antiochii i Aleksandrii, o pokoju oczekiwanym już w Efezie; Maksymin ostatecznie przyjął traktat o unii między obydwoma kościołami.

ANASTAZJUSZ I, papież (399-401) LP uważa go za Rzymianina, syna Maksyma. Ceniony przez Paulina z Noli (odc. 20) i Jerome′a, po części dlatego, że był bardziej wrażliwy niż jego poprzednik Syrycjusz (384-399) na ruchy ascetyczne, które zaapelował do Paulina i Hieronima. Imię Anastazjusza to szczególnie powiązane z kontrowersją orygenistów, która wybuchła na Zachodzie za jego pontyfikatu po łacińskim przetłumaczeniu i rozpowszechnieniu Periarchōn przez Rufina z Akwilei. Pomimo tego, że ten ostatni próbował poprawić niektóre fragmenty tekstu Orygenesa, Anastazjusz, ulegając naciskom antyorygenistycznym (w tym Hieronima), potępił nauczyciela aleksandryjskiego i jego doktryny, a wraz z nim Simplicianusa, biskupa Mediolanu. Rufin bronił siebie i Orygenesa w Apologii contra Hieronymum , przesyłając ją do Hieronima i Anastazjusza, którzy bowiem nie uwzględnili w potępieniu wyraźnie łacińskiej wersji De principiis lub jej autora. W 401 r. Anastazjusz również wystąpił przeciwko donatyzmowi, zachęcając biskupów Afryki Północnej w tym kierunku. Potwierdził także dekrety soboru w Toledo (400 r.), przywracając na swoje stolice biskupów, którzy odcięli się od pryscylizmu i potępiając manichejczyków w Rzymie. Listy Anastazjusza ukazują poczucie odpowiedzialności za ortodoksję wszystkich Kościołów , lecz to, że ta świadomość i wyrażanie prymatu zostały zaakceptowane przez biskupów afrykańskich, nie wydaje się w pełni potwierdzać: Teofil z Aleksandrii, który w potępieniu Orygenesa przez Anastazjusza widzi przede wszystkim przywiązanie biskupa Rzymu do decyzji aleksandryjskich

ANASTAZJUSZ I z Antiochii (zm. 598/599) Patriarcha, którego palestyńskie pochodzenie jest wątpliwe, podobnie jak jego status mnicha na Synaju. Apokryzariusz, patriarcha Aleksandrii w Antiochii, w 559 r. zastąpił Domnina III na stanowisku patriarchy Antiochii. W 565 r. sprzeciwił się edyktowi Justyniana dotyczącego aftardocetyzmu; cesarz rozważał wygnanie go, ale zmarł przed wykonaniem tego (565). Następca, Justin II, obalił Anastazjusza (570) i wysłał go do Jerozolimy. Był bliskim przyjacielem Grzegorza Wielkiego, który po zostaniu papieżem przywrócił go (593) na swoją stolicę, gdzie Anastazjusz pozostał niezakłócony aż do swojej śmierci (598/599). Z jego polemiczno-dogmatycznych pism zachowało się w nienaruszonym stanie jedynie De ororationes V: (1) De Sancta Trinitate (traktujące o wieczności Słowa, jego współistotności z Ojcem i Duchem Świętym, o jego procesji także z Synu, jedność boskiej natury i działania przeciwko triteistom i Janowi Filoponowi); (2) De incircumscripto (który dowodzi, że Bóg ze swej natury i zachowującej energię jest wszędzie i stale obecny w stworzeniu); (3) De divina incarnatione (który omawia powód wcielenia Słowa, hipostatycznego zjednoczenia dwóch odrębnych i niezmieszanych natur, współistotność Jego przyjętej natury ludzkiej z naszymi własnymi, biblijnymi dowodami); (4) De passione et impassibilitate Christi (która jasno określa lecommunications idiomatum); (5) De resurrectione Christi (który omawia rzeczywistą śmierć Chrystusa, zstąpienie do piekła, zmartwychwstanie nie polegające na zniszczeniu substancji cielesnej, a jedynie zmianę jej właściwości, wniebowstąpienie, ostateczną parousię). Z innych jego pism znamy jedynie tytuły i niektóre fragmenty: jego jasne i niemal "scholastyczne" przedstawienie wywarło znaczny wpływ na późniejszych teologów bizantyjskich. Spośród jego kazań za autentyczne przez wszystkich uznane są te o (drugiej) intronizacji (Oratio pacificatoria) i o Wielkim Poście (fragment); istnieje spór dotyczący kazań O Zwiastowaniu (dwa, z których pierwszy uzasadnia datę święta: 25 marca), O Ofiarowaniu Jezusa w Świątyni, O Wielkanocy i O Przemienieniu.

ANASTAZJUSZ II, papież (496-498) Syn rzymskiego prezbitera, wybrany na następcę Gelazjusza I 27 listopada 496 r. Podczas swego krótkiego pontyfikatu (dwa lata: zm. 19 listopada 498 r.) Anastazjusz poczynił wysiłki, aby pogodzić Rzym z Konstantynopolem i zakończyć schizmę akacką. Po elekcji napisał w tej sprawie do cesarza Anastazjusza, wyrażając żal z powodu separacji i swą otwartość na uznawanie święceń i chrztów udzielanych przez Akacjusza, nie potwierdzając jednak jego ortodoksji. Uznając tę pierwszą próbę za nieskuteczną, Anastazjusz wysłał delegację do cesarza, powtarzając swoje pojednawcze usposobienie (Jaffé, 748). Próba ta również zakończyła się niepowodzeniem ze względu na żądanie cesarza, aby papież podpisał się pod Henotikonem (edyktem unii), który ten ostatni odrzucił. Co więcej, otwarte i pełne nadziei usposobienie Anastazjusza wobec Bizantyjczyków wywołało negatywną reakcję wśród jego własnego duchowieństwa , które oskarżyło Anastazjusza o herezję, a po jego śmierci propagowało schizmę Laurentyńską . Jego stosunki z Zachodem w ogóle były bardziej konstruktywne i lepiej wyartykułowane. Anastazjusz wysłał do biskupów Galii list potępiający traducjanizm, czyli pogląd, że rodzice rodzą duszę ludzką (Jaffé, 751). Być może najbardziej pozytywnym i znaczącym wydarzeniem pontyfikatu Anastazjusza było nawrócenie króla Franków Clovisa na katolicyzm pod wpływem jego żony Klotyldy; władca został ochrzczony po pokonaniu Alemanów pod Tolbiacum (współczesne Zulpich). Anastazjusz został pochowany w atrium bazyliki św. Piotra.

ANASTAZJUSZ II z Antiochii (zm. 609/610). Patriarcha, który w 599 r. zastąpił Anastazjusza I. O swoim wyborze powiadomił Grzegorza Wielkiego, który w odpowiedzi nawoływał go, aby położył kres symonii. Zginął jako męczennik w latach 609/610 z rąk Żydów, którzy splądrowali Antiochię w reakcji na narzucające im nawrócenie na chrześcijaństwo przez cesarza Fokasa. Schwytali patriarchę, okaleczyli go i wrzucili w płomienie. W Martyrologium Rzymskim jego święto przypada na 21 grudnia. Jego pisma albo zaginęły, albo ich atrybucja jest bardzo wątpliwa; zaginęło także jego tłumaczenie Regula pastoralis Grzegorza Wielkiego

ANASTAZJUSZ MAGUNDAT (zm. 628) Perski oficer kawalerii, pochodzący z zoroastryjskiej rodziny Rashuoni w regionie Razekt, tj. Beth Raziquayē, region Ray SE w Teheranie. Jego ojciec, Baw, był księdzem zoroastryjskim. Wraz z bratem brał udział w podboju Szarvaraza aż do Chalcedonu, który obejmował zdobycie Jerozolimy i deportację Świętego Krzyża po roku 614, co skłoniło młodego Anastazjusza do refleksji. Został przedstawiony patriarsze Modestowi za pośrednictwem Eliasza ze św. Anastazji, przyjął chrzest i wstąpił do klasztoru św. Anastazji, którego imię przyjął w 620 r. Po siedmiu latach życia monastycznego miał widzenie w nocy ; oznajmiając swoje pragnienie swemu przełożonemu, udał się do Diospolis, na górę Garizim, a następnie do Cezarei, gdzie rozpoznali go niektórzy perscy towarzysze. Sądzony przez perskiego marcepana, Anastazjusz nie tylko odrzucił każdy zaoferowany mu kompromis, ale także poprosił, aby stanął przed trybunałem Chosroesa II Aparweza. Kilka miesięcy przed upadkiem Chosroesa Anastazjusz został skazany na śmierć wraz z 70 innymi chrześcijanami 22 stycznia 628 roku w Dasquarta w Malce, sześć mil od Bet Saloen, nieco w górę rzeki od Seleucji. Oddziały Herakliusza były już bardzo blisko, gdyż świętowały Boże Narodzenie w Kerkuku. Gk. pasję opublikował w wydaniu krytycznym Bernard Flusin z tomem komentarzy do VII w. kontekst. Widzi się szczególnie. że to męczeństwo było możliwe tylko dlatego, że święty urodził się jako kapłan zoroastryjski. Wielu chrześcijan poszło za przykładem Anastazjusza, adorując moc Ducha. W VIII w. Beda Czcigodny wygłosił na Zachodzie mowę pochwalną na jego cześć. Rzym posiada relikwie jego głowy w Aquas Salvias. Konstantynopol poświęcił mu męczennika w postaci Filemona w Strategion.

ANASTAZJUSZ z Tesalonik Arcybiskup Tesalonik (ok. 432-452), następca Rfusa wkrótce po soborze w Efezie (431), korespondował z papieżami Sykstusem III i Leonem I od 435 do 449. Był reprezentowany na soborach w Efezie Efez II (449) i Chalcedon (451) przez Kwintylla, biskupa Heraklei, który nie podpisał się pod kanonem dotyczącym przywilejów stolicy Konstantynopola. Łacińska rewizja aktów Chalcedońskich, która nasuwała hipotezę o śmierci Anastazjusza podczas soboru (L. Petit), nie może przeważyć nad powszechną tradycją. Listy kierowane do niego przez papieży oraz listy Sykstusa III do Proklusa z Konstantynopola na jego temat są ważne dla historii rzymskiej jurysdykcji nad Illyricum za pośrednictwem "wikariusza apostolskiego" Tesaloniki.

ANASTAZJUSZ Apokryzariusz (zm. 666) Święty, papieski apocrisarius w Konstantynopolu, uczeń, wraz z mnichem i męczennikiem św. Anastazjuszem, św. Maksyma Wyznawcy (zm. 13 sierpnia 662). Został aresztowany w Rzymie wraz z Maksymusem na rozkaz Konstancjusza II, który był zwolennikiem monotelityzmu, i przewieziony do Konstantynopola. Anastazjusz został zesłany najpierw do Trebizondy (Trapezous), a następnie do Mesembrii (655), a następnie sprowadzony z powrotem do stolicy (662) i skazany przez sobór; odcięto mu prawą rękę i język. Następnie został zesłany do Tymum koło Łazycy na Kaukazie, gdzie zmarł 11 września 666 r. Posiadamy o nim (1) relację z procesu Maksyma w Konstantynopolu (Relatio motionis); (2) relacja z debaty Maksyma z przeciwnikami pod Bizyą i Rhegium (Acta in primo exilio); (3) długi list do prezbitera Teodozjusza z Gangry, opisujący cierpienia Maksyma i jego dwóch uczniów oraz dodający dowody Ojców na dwie wolę w Chrystusie; znajduje się w nim osiem tekstów przypisywanych Hipolitowi, biskupowi Porto (znane niegdyś jedynie w łacińskim tłumaczeniu Anastazjusza Bibliotekarza, list ten opublikował R. Devreesse; (4) diatryba broniąca Maksyma przed Konstantynopolitami (Invectiva a quodam monacho pro s. Maximo); (5) list do mnichów askalonickich, opublikowany tylko częściowo (incipit i dwa fragmenty), wyjaśniający terminy filozoficzne powracające w chrystologii.

ANASTAZJUSZ Synajczyk (640-700) Świętego (21 kwietnia). Meneowie nazywają go Nowym Mojżeszem, ponieważ jako opat Synaju przewodził dużej liczbie mnichów. Jego życie jest w dużej mierze nieznane. Jako polemista debatował nad wieloma heretykami (monofizytami, Sewerami, Teodozjanami, aftartodocetami, monotelistami), którzy roili się w Syrii, Palestynie i Egipcie. Przebywał w Aleksandrii, jaskini herezjów, na krótko przed rokiem 640 i ponownie w latach 678-689, za czasów monofizyckiego patriarchy Jana III; żył jeszcze dwadzieścia lat po Konstantynopolu III (680-681). Jego głównym dziełem był Hodegos, który w 24 rozdziałach zwalcza różne formy monofizytyzmu. Choć potępia filozofię grecką , często odwołuje się do ratio theologica; po wymienieniu niezbędnych przymiotów polemisty (rozdz. 1), podaje definicje teologiczne właściwe dla tematu, następnie wykłada argumenty na rzecz dogmatu i rozstrzyga zarzuty heretyków. Dzieło powstało na środku pustyni, gdy autor podupadał na zdrowiu i nie posiadał książek, dlatego też niektóre cytaty patrystyczne są niedokładne. Inne dzieła dogmatyczne i polemiczne to Capita VI contra monothelitas i Capita XVI contra monophysitas. Quaestiones et responsiones dotyczące tematów egzegetycznych, dogmatycznych i moralnych zawierają szereg późniejszych dodatków. Jego dziewięć dyskursów to: De Creatione hominis (trzy), De sacra synaxi (kult Eucharystii; ważne szczegóły dotyczące liturgii; uwagi na temat zwyczajów wiernych), In VI Psalmum, In defunctos, De Transfiguratione, In passione Jesu Christi (Wielki Piątek) i In novam dominicam et in Thomam apostolum (fragment). Narrationes (budujące historie) są po części jego. Do dzieł już mu nie przypisywanych należą In Hexaemeron 11. XII (interpretacja alegoryczna: Chrystus i Kościół); jednakże sugerowano go jako prawdopodobnego autora Doctrina Patrum de Incarnatione Verbi.

ANASTAZJA (zm. 303?) Bohaterka jednej z najdłuższych i najbardziej romantycznych "Pasji rzymskich", grupy namiętności epickich skomponowanej ok. V w. Relacja (Passio sanctae Anastasiae lub Passio sancti Chrisogoni et sociorum) dotyczy córki i żony zaciekle pogańskich arystokratów rzymskich, mieszkających w Rzymie za czasów Dioklecjana. Jej trudne małżeństwo - swego rodzaju preambuła do męczeństwa - z Publiuszem, poganinem wrogim jej wyborom życia i postępowania, uczyniło z niej wzór dla zamężnych kobiet w czasach, gdy dziewictwo zaczęto uważać za najwyższą wartość, do której należy nazywa się chrześcijaninem. W tekście literackim jej wydarzenia są powiązane z wydarzeniami Chryzogona; do trzech męczenników: Agape, Chionii i Ireny; oraz Teodota i jej trzech synów, a odbywają się one w najodleglejszych miejscach imperium, od Rzymu po Akwileię, od Tesaloniki po Niceę. Relacja, pierwotnie napisana po łacinie, jest wynikiem połączenia - w zupełnie zewnętrzny sposób - co najmniej czterech różnych tekstów hagiograficznych o Anastazji, szlacheckiej żonie, a następnie wdowie, która daje dowód swojej miłości, sukcesywnie troszcząc się o poszczególnych męczenników . Postać jest całkowicie legendarna i najprawdopodobniej została skomponowana w celu nadania charakteru świętości założycielce titulus (titulus Anastasiae). Jest przyrównane do Anastazji z Sirmium, której kult jest poświadczony w Konstantynopolu - jej relikwie zostały przeniesiony tam z Sirmium w połowie V w. - i do Rzymu, gdzie, jak wspomniano, znajdował się titulus Anastasiae. Kościół, ważny już ze względu na swoje położenie w obrębie miasta, został poświęcony pod koniec V lub na początku VI w. Leon Wielki (440-461) wygłosił homilię przeciwko Eutychesowi i monofizytom w titulus Anastasiae; za czasów Grzegorza Wielkiego (594-604) w kościele odprawiano trzy Msze św. Bożonarodzeniowe, druga poświęcona Anastazji, której przewodniczył papież. W Notitia ecclesiarum urbis Romae (VII w.) kościół zajmuje trzecie miejsce, po bazylice laterańskiej i św. Marii Większej. Święto przypada 22 grudnia w Konstantynopolu i 25 grudnia w Rzymie.

ANASTAZJANA Pod tym tytułem znajduje się wiele dzieł niesłusznie przypisywanych Anastazjuszowi Synaicie. (1) W Hexaemeron libri XII, komentarz do dzieła sześciu dni (Rdz 1), częściowo opublikowany w wersji łacińskiej . J.D. Baggarly, który przygotował wydanie tekstu greckiego, uważa, że dzieło to jest datowane na okres późniejszy niż X w. . (2) Contra Monophysitas pojawia się jako seria cytatów z herezjarchów (Arius, Aetius, Eunomius) oraz z IV i początku V wieku. ojcowie (Eustacjusz z Antiochii, Apollinaris, Bazyli z Cezarei, Ambroży, Atanazy, Antypater z Bostry, Efrem z Antiochii, Proklus, Amphilochius i Olympiodorus), z których żaden nie zachował się inaczej. Kompilacja ta jest również uważana za oszustwo o nieokreślonym terminie (CPG 7771). (3) Disputatio adversus Iudaeos, dialog chrześcijanina z Żydem który nie mógł powstać wcześniej niż w IX w. (4) Sermo de tribus quadragesimis , datowane na XII w. (5) De haeresibus et concisa et perspicua fidei nostrae notitia, dzieła przypisywane synajskiemu mnichowi Anastazjuszowi, teologowi nieznanego okresu . (6) De liturgiis in quadragesimo die pro defunctis, Doctrina de temporibus, Capita poenitentialia et Precatio, dzieła przypisywane niejakiemu Anastazjuszowi Synaicie, żyjącemu od IX do XI w. kanonista . (7) Homilia in ramos palmarum, niepublikowana homilia, którą można przypisać niejakiemu księdzu Anastazjuszowi, alegoryście . (8) Doctrina Patrum de Incarnatione Verbi, bardzo ważne greckie florilegium teologiczne, dosłownie zatytułowane: "Przemówienia (Logoi) świętych ojców lub wybór cytatów, dzięki którym mądrze poznajemy całą naukę Kościoła apostolskiego, a także kerygmat teologii i dyskursów Boskiej ekonomii oraz dokładności innych słusznych dogmatów Kościoła". W pierwszej części teksty są uporządkowane systematycznie (teologia trynitarna, zwłaszcza chrystologiczna) i stanowią patrystyczny arsenał przeciwko monofizytyzmowi i monotelityzmowi. Przeplatani cytatami zapożyczonymi od osób heterodoksyjnych, najczęściej wymieniani ojcowie greccy (od Ignacego z Antiochii do Maksyma Wyznawcy) to Kapadocjanie i Cyryl z Aleksandrii. Wśród ojców łacińskich wymienia się Ambrożego i Leona Wielkiego. Niektórzy autorzy, np. Eubulus z Listry, a niektóre teksty są znane tylko dzięki temu zbiorowi. Część druga stanowi swego rodzaju dodatek, pozbawiony układu systematycznego, który odpowiada cytatami (ojcowie, heretycy) i różnymi fragmentami na wiele pytań dotyczących wiary chrześcijańskiej i błędów. Całość datowana jest na koniec VII lub początek VIII w. Jego autor jest kwestionowany.

ANASTAZJUSZ (zm. po 658) Uczeń św. Maksyma Wyznawcy, sekretarz cesarzowej Eudoksji (żony Herakliusza). W 617 r. został papieżem duchowym synem Maksyma, z którym pozostawał w związku przez 37 lat aż do śmierci, podążając za nim do klasztoru w Chryzopolis (617-630), do Afryki (630-645) i Rzymu (645-652). Podzielał oburzenie wywołane dwoma procesami Maksyma w Konstantynopolu (656, 658) oraz jego uwięzieniami i wygnaniami, choć przez pewien czas przebywał w separacji. Anastajusz zmarł w drugiej połowie lipca 662 r. w zamku Souanias lub w drodze do niego. Prawdopodobnie napisał Disputatio cum Pyrrho). Przypisano mu wiele utworów dotyczących wyżej wymienionych prób i cierpień; jednak tylko list do mnichów z Cagliari jest jego . Zachował się list wysłany do niego przez Maksyma 19 kwietnia 658 r., do którego Anastazjusz dodał dopisek nawołujący Rzymian do wytrwania w wierze.

ANASTAZJUSZ, cesarz (zm. 518) Promonofizyta urodzony w Durazzo (431 r.), który został cesarzem w 491 r., poślubiając wdowę po swoim poprzedniku (Zeno). Musiał jednak obiecać patriarsze Eufemiusowi, że nie zrobi nic wbrew wierze ani kanonom Chalcedonu. Anastazjusz, dobry administrator i dyplomata, wprowadził pewne reformy. Jego panowanie (491-518) było bardzo zakłócane przez frakcje cyrkowe i zamieszki związane z kwestiami polityczno-religijnymi. Pod jego rządami trwała schizma akacjańska. Zignorował list papieża Gelazjusza ogłaszający jego wybór (492), usunął Eufemiusza na rzecz Macedoniusza II (493) i nie uznał papieża Symmachusa (498), faworyzując antypapieża Laurencjusza. Odtąd z coraz większą otwartością opowiadał się za monofizytyzmem: Sewer, który został wybrany na patriarchę w Antiochii, potępił sobór chalcedoński w roku 513 w Tyrze; w Konstantynopolu mnisi monofizyci dodali do Trisagionu qui crucifixus est pro nobis, ortodoksyjni byli prześladowani, a Macedoniusz II został obalony. Na stadionie wybuchły zamieszki, a oficjalny Vitalian zbuntował się. Następnie Anastazjusz próbował pojednać papieża Hormisdasa, ale przerwał dyskusję, gdy ponownie przejął kontrolę nad sytuacją. Jego następca Justin (518) przywrócił ortodoksję.

ANASTAZJUSZ, poeta (VI w.?) Słynny kontakion śpiewany za zmarłych księży ma akrostych VAnastasi,ou tou/tapeinou/ ai=noj i był cytowany w starych euchologiach (np. Goar, Euchologion, Wenecja 1730, repr. Graz 1960, 561-575); pierwszego troparionu używa się nadal w soboty wstrzemięźliwe (avpo,krew) i zmarłe (yucosa,bbaton). J.B. Pitra, Analecta Sacra I, 242-249, opublikował wydanie krytyczne. Przypisuje się ją kwestorowi Anastazjuszowi Jąkającemu (IX-X w.), Anastazjuszowi Synaicie i skądinąd nieznanemu mnichowi, który żył przed Romanusem Melodusem, na który wywarł on wpływ.

ANAFORA

I. Wstęp. W etymologii anafory odnajdujemy podwójne znaczenie zapowiedzi, niesienia wiadomość dla kogoś i wiadomość o podniesionej ofierze (avna.-fe,rw) dla dobra społeczności. Termin ten był używany zarówno przez chrześcijan, jak i niechrześcijan. W sensie chrześcijańskim, wskazuje się na złożenie ofiary religijnej. Anafora ma cztery główne znaczenia: (1) akt ofiarowania Eucharystii; 2) formularz stosowany w akcie eucharystycznym; (3) materiał ofiarowany w Eucharystii (odpowiednik prosfory); oraz (4) zasłona liturgiczna zakrywająca postacie eucharystyczne. Znaczeniem najczęściej używanym w języku liturgicznym w sensie technicznym jest anafora, czyli kapłańska modlitwa eucharystyczna. W starożytności chrześcijańskiej termin ten był tak wyrazisty, że w liturgiach sprawowanych w językach innych niż grecki nie tłumaczono go. Syryjczycy, Koptowie i Etiopczycy, używając semickich słów, takich jak qudd?s? czy qurb?n?, w dalszym ciągu używali annaf?tra lub anfűra, co jest oznaką ciągłości archaizującej terminologii. Formuły eucharystyczne Kościoła syro-zachodniego nazywają anaforą tę część Eucharystii, która trwa od pocałunku pokoju aż do Komunii. Kościół etiopski, posiadający tradycję szczególną i eklektyczną, wyznacza całą anaforę liturgii eucharystycznej. W przypadku innych anafora rozciąga się od pocałunku pokoju aż do końcowej doksologii właściwej modlitwy eucharystycznej. Termin anafora pojawił się historycznie jako substytut terminów wczesnochrześcijańskich, takich jak Eucharystia, pochwała i "łamanie chleba", i pogłębia ideę ofiary jako ofiary. W czasowniku anapher? teologia eucharystyczna podkreśla ideę wzniesienia-wniebowstąpienia , jako momentu ofiarnego, który należy przeżyć w bojaźni Bożej: "Stańmy z oddaniem, stójmy z bójcie się, pamiętając o złożeniu w pokoju świętej ofiary" - jak w napomnieniu bezpośrednio przed anaforą św. Jana Chryzostoma. Przed IX w., kiedy kapłan wypowiadał to wprowadzenie, podkreślał jego wagę, podnosząc wielki welon umieszczony nad pateną i kielichem. W homilii św. Jan Chryzostom mimochodem nawiązuje do wagi tego anaforycznego momentu: "Chwila jest podniosła i poważna, dlatego też proszono nas, abyśmy wyglądali jak najlepiej, jak przystało na ludzi, którzy stoją przed Bogiem z bojaźnią i drżeniem"

II. Rodziny anafor. Ustalenie kapłańskich modlitw eucharystycznych nastąpiło późno, a po swobodnej improwizacji okresu archaicznego nastąpiło ustalenie tekstu normatywnego, mniej lub bardziej niezmiennego. Wzrost herezji i obawa, że tradycja zostanie zmieniona, były ważnymi czynnikami wpływającymi na powstanie i ewolucję anafor. Ich wielka liczba, bogactwo i różnorodność treści świadczy o tym, że pochodzą one z czasów wolności i kreatywności liturgicznej; proces ten nie zakończył się anarchią, ale jednością inspiracji wielkich kompozycji anaforycznych. Anafory tworzą rodziny liturgiczne, których nie należy mylić z homonimicznymi rodzinami instytucjonalnymi lub wyznaniowymi: np. anafora Aleksandryjska lub św. Marka jest praktycznie nieużywana w patriarchacie Aleksandrii; kościoły odgałęzienia bizantyjskiego posługują się anaforą św. Bazylego z Cezarei i św. Jana Chryzostoma, w budowie Antiochene; Kościół etiopski posługuje się obecnie anaforą syryjską, przyjętą podczas średniowiecznych reform liturgicznych przeprowadzonych pod wpływem kościoła syryjskiego. Najczęściej przyjmowana klasyfikacja obejmuje trzy rodziny: (1) syro-wschodnią (niewłaściwie zwaną chaldejską), (2) antiochenską (lub syro-zachodnią) i (3) aleksandryjską. Inne klasyfikacje zaproponowali L. Ligier i H. Fuchs. L. Ligier: (1) anafory o prostej budowie, pozbawione celebracji bytu Boga i uwzględniające w istocie ekonomię Chrystusa (Traditio Apost., anafora św. Epifaniusza); (2) anafory o złożonej strukturze na linii ewoluującej od uroczystej pochwały do historycznej anamnezy zbawienia, wzór nawiązujący do św. Justyna Męczennika, gdzie modlitwa eucharystyczna obejmowała ainos, doxa, hymnoi i pompai bezpośrednio połączone z Eucharystii, bez przerywania sanctus.

III. Wzór anafory syro-wschodniej. (1) Dialog i mowa teologiczna przed sanctus; (2) hymn sanctus z towarzyszącym mu wprowadzeniem i głośną odpowiedzią ludu (Qanona); (3) modlitwa po sanctus z odpowiednią doksologią (Qanona) i odpowiedzią "Amen"; (4) opis instytucji eucharystycznej (NB: brakuje tego w niektórych starych dokumentach, takich jak anafora Addaja i Mariego oraz w pozostałościach anafory z VI w. w MS Brit. Mus. Add. 14669) ; (5) wstawiennictwo, czyli ofiarowanie i upamiętnianie żywych i zmarłych; (6) wywiad; (7) epikleza; (8) doksologia ostateczna. Do tego typu należą anafory apostołów Addaja i Mariego, św. Teodora z Mopsuestii, Nestoriusza, wersja malabarska anafory apostołów Addaja i Mariego oraz anafora maronicka św. Apostoła Piotra . Najstarszy mieści się w archaicznym jądrze anafory Addaja i Mariego, w którym podstawowym wzorem jest żydowski posiłek rytualny, w którym zbiory modlitw-upamiętnień występują nie po, ale przed epiklezą. Problem braku opisu instytucji można wytłumaczyć analogicznie: występuje on w anaforach tego samego rodu (Nestoriusz, Teodor z Mopsuestii) i jest stosowany w praktyce historycznej kościoła Nestoriańskiego. Ze średniowiecznych komentarzy liturgicznych wnioskujemy, że było to obowiązkowe. B. Botte wysuwa hipotezę o recytowaniu z pamięci przez celebransów. Dominuje teologia imienia Bożego, związana z oikonomia/dispensatio Chrystusa; rezultatem jest ogólna interpretacja Eucharystii, a nie tyle gnostycka spekulacja onmatologiczna, co gloryfikacja imienia. Późniejsze redakcje dodają wyjaśnienia trynitarne, zwł. w doksologiach. Nie ma konkretnej terminologii ofiarnej, ale koncepcja pamiątki tajemnicy (raza) odwołuje się do męki Chrystusa; w Addai i Mari wspomnienie eucharystyczne nazwano typus, zgodnie z ofiarnym znaczeniem pomnika żydowskiego, czyli wezwaniem Boga, Jego imienia i Jego czynów w nadziei, że się powtórzą: "I my też, Panie, Twoi słabi, słabi i chorzy słudzy, którzy zebrali się w Twoje imię i stoją przed Tobą w tej chwili, otrzymaliśmy także typ [tu,poj], który pochodzi od Ciebie, radując się, że możemy wychwalać, wywyższać, upamiętniać i celebrować tego wielkiego, straszna, święta, życiodajna i Boska tajemnica męki, śmierci, pogrzebu i zmartwychwstania naszego Pana i Zbawiciela, Jezusa Chrystusa"

IV. Wzór anafory antiochenskiej lub syro-zachodniej. (1) Dialog, teologiczna modlitwa uwielbienia i dziękczynienia z wprowadzeniem do sanctus; (2) modlitwa chrystologiczna po sanctus z opisem ustanowienia i praeceptum; (3) wywiad; (4) epikleza; (5) wstawiennictwo; (6) doksologia. Do tego typu zaliczają się (1) teksty zachowane w komentarzach liturgicznych z IV i V w. (mistagogiczne katechezy św. Cyryla Jerozolimskiego, VI katecheza mistagogiczna Teodora z Mopsuestii, Testamentum Domini, Hierarchia kościelna ps.-Dionizy Areopagita); (2) bizantyjskie anafory św. Bazylego, św. Jana Chryzostoma, św. Jakuba i św. Epifaniusza z Salaminy; (3) anafory syro-antiocheńskie 12 apostołów, św. Jakuba, brata Pańskiego, św. Tymoteusza z Aleksandrii, Sewera z Antiochii, św. Cyryla Jerozolimskiego, św. Ignacego z Antiochii, Jana z Bostry, Papież św. Klemens, papież św. Juliusz, Eustacjusz z Antiochii; (4) anafory maronickie św. Sykstusa i Świętego Kościoła Rzymskiego; (5) ormiańskie anafory św. Atanazego z Aleksandrii, św. Grzegorza z Nazjanzu, Sahaga (Jakuba), św. Cyryla z Aleksandrii, św. Jakuba, brata Pańskiego; (6) egipskie anafory św. Bazylego i św. Grzegorza z Nazjanzu. W różnych anaforach dialog początkowy opiera się na pozdrowieniu zaczerpniętym z 2 Kor 13,13: "Łaska Pana naszego Jezusa Chrystusa…" i podkreśla ideę, że komunia eucharystyczna oznacza zjednoczenie z Trójcą Świętą. Modlitwa przed sanctus przedstawia prawdziwą teologię, czyli gęsty dyskurs celebrujący świętość dzieł Boga Ojca. Język ten jest zarówno katafatyczny (chwała, błogosławieństwo jedynego prawdziwego Boga), jak i apofatyczny; anafora św. Bazylego jest absolutnym arcydziełem teologii apofatycznej, uznającej jej niezdolność do objaśniania cudów Bożych , ponieważ Bóg nie ma porównania z ludzkimi wzorami ; jest bez początku, niewidzialny, niezrozumiały, nieograniczony, niezmienny. Część chrystologiczna po sanctus celebruje włączenie ludu w anielską, niebiańską liturgię. Z podtekstem języka mądrości i anty-ariańskimi lub pneumatologicznymi wyjaśnieniami doktrynalnymi (z których niektóre są późniejszymi interpolacjami), odkupienie, o którym mowa w modlitwie teologicznej przed sanctus, staje się jasne, dokonane przez Jednorodzonego Syna, który musi ponieść świadczyć na świecie o niezrównanej miłości Boga. W anaforze św. Jana Chryzostoma brakuje wyraźnego mandatu (evntolh) tej ekonomii, zawartego w narracji instytucji, który zamiast tego włącza go do anamnezy w mowie pośredniej. Ekonomia Chrystusa realizuje się w Duchu Świętym; anafora św. Jakuba rozszerza tę instytucję aż do tej idei: "Pokazali kielich Tobie, Bogu i Ojcu, i dzięki złożył, błogosławiony, uświęcony, napełniony Duchem Świętym…" . Właściwa anamneza podsumowuje wszystkie poprzedzające anamnezy, stawiając je przed ofiarowanymi i obecnymi darami (prokei, mena); oprócz różnych momentów świętego triduum i parousii, anafora Tymoteusza z Aleksandrii upamiętnia także wieczne zrodzenie Syna przez Ojca i narodziny według ciała. Epikleza prosi o przyjście Ducha najpierw na obecnych wiernych, a następnie na dary. Przywoływanie Ducha Świętego jest prawem (dia. tou/to) wywodzącym się z celebracji eucharystycznej, zgodnie z anaforą św. Bazylego , pomimo niegodności wszystkich, łącznie z szafarzami. W Duchu Świętym chleb i wino zostają objawione jako prawdziwa ikona Syna; dla Kościoła dokonuje się nowa Pięćdziesiątnica i pod znakiem sądu głoszona jest pełnia królestwa . Wstawiennictwo dodaje wymiary antropologii i eschatologii do postępu teologii - chrystologii - pneumatologii. Eklezjologia wyrażona w początkowym dialogu oraz w idei niegodności człowieka łączy się z ofiarą Chrystusa z niemal pewnością, że nie zostanie odrzucona. Sprawujący Eucharystię w Kościele przemienia Kościół widzialny, który poprzez koncentryczne kręgi łączy się z Kościołem niewidzialnym, z Maryją Matką Bożą i świętymi. Dziękczynienie, uwielbienie i wstawiennictwo osiągają swój punkt kulminacyjny w końcowej doksologii: "I pozwól nam wychwalać i śpiewać hymny jednym głosem i jednym sercem Twojemu najwspanialszemu i najwspanialszemu imieniu Twojemu, Ojcu, Synowi i Duchowi Świętemu" (anafora św. Jana Chryzostoma, Prex euch. 229). Zachęta do zanoszenia próśb przemienia się w całkowitą pochwałę, dochodząc tutaj do logicznego zakończenia.

V. Schemat anafory aleksandryjskiej. (1) Dialog i modlitwa przed sanctus; (2) upamiętnienie świętych, zmarłych i żywych; (3) sanctus ze wstępem; (4) modlitwa po sanctus z wprowadzeniem do epiklezy (lub pierwszej epiklezy); (5) rachunek instytucji; (6) wywiad i ofiarowanie darów; (7) epikleza (właściwa, czyli druga epikleza); (8) doksologia. Do tego typu należą: (1) grecko-egipska anafora św. Marka ewangelisty, a także św. Marka we fragmentach papirusu Strasburg i Manchester; (2) koptyjska anafora św. Cyryla Aleksandryjskiego, ostrakon koptyjski Muzeum Brytyjskiego 4; (3) etiopska anafora świętych ojców apostolskich, naszego Pana Jezusa Chrystusa, św. Jana Boanergesa, Marii Dziewicy (Horicos z Bahnesa), 318 ojców ortodoksyjnych, św. Atanazego Apostolskiego, św. Epifaniusza z Salaminy, św. Jan Chryzostom, Św. Cyryl Aleksandryjski (1a), Dioskor z Aleksandrii, Matka Boża Matka Boża (Abba George). W porównaniu z typem Antiochene, anafora aleksandryjska sprawia wrażenie rozproszonego porządku. Doktryna trynitarna i chrystologia są dobrze rozwinięte. Tu i ówdzie można dostrzec echa aleksandryjskiego języka żydowskiego i humanistycznego języka mądrości, w koncepcjach takich jak czysta ofiara z Mal 1:11 (qusi,a kaqara), ofiara duchowa (logikh. qusi,a) oraz motywy Chrystusa jako światło i mądrość. W opisie stworzenia akcentowany jest ważny w Egipcie element wody (morza, źródła, rzeki, jeziora). Następuje zauważalny rozwój modlitwy wstawienniczej, pojmowanej jako jedna wielka modlitwa, podsumowana w kilku końcowych prośbach. We wstępie do sanctus znajduje się specjalna wzmianka o boskie imię. Epikleza, do której czyni się zawoalowane nawiązania we wstawiennictwie w wykazie ofiar akceptowalnych w ST, dzieli się na dwa momenty: (1) epikleza przejściowa: ogólna prośba kierowana do instytucji o dopełnienie zbawczego objawienia Chrystusa poprzez Boskie błogosławieństwo ofiary poprzez zstąpienie-zstąpienie (evpifoi,thsij/adventus) Ducha Świętego: "Niebo i ziemia są naprawdę pełne Twojej świętej chwały przez objawienie się naszego Pana, Boga i Zbawiciela, Jezusa Chrystusa. Doprowadź i tę ofiarę, Boże, swoim błogosławieństwem, przez nawiedzenie Twojego Najświętszego Ducha"; (2) epikleza specyficzna: ścisła korelacja anamnezy i epiklezy, z formalną prośbą epikletyczną nawiązującą do stworzenia (Paradklet w anaforze św. Marka ogłaszany jest źródłem charyzmatów Bożych); celem ofiarowania darów materialnych jest duchowa i cielesna korzyść ludzkości. Zarówno ostatnia część epiklezy, jak i końcowa doksologia skutecznie podkreślają gloryfikację Imienia, prawdziwego motywu kultu i przedmiotu ludzkiej wdzięczności

VI. Obserwacje. Formuły i wzorce eucharystyczne z pierwszych wieków (Didache, św. Justyn) ukazują ciągłość i tożsamość form odziedziczonych ze świata żydowsko-chrześcijańskiego. Uznanym faktem jest, że korzenie anafory chrześcijańskiej sięgają liturgii żydowskiej, zachowując jej podstawowe słownictwo (grupa semantyczna brk-ydh, euvloge,w-euvcariste,w) i dwubiegunowy tryb berakot posiłków (tryb teologiczny : błogosławieństwo imienia Bożego; tryb ekonomiczny: rozpowszechnianie tajemnicy zbawienia w Bożym dziele stwórczym i odkupieńczym). Święto Dziękczynienia przekształca się w błaganie, zanim przekształci się w doksologię. Można zatem dostrzec tę samą formę literacką biegnącą od starotestamentowego todah, przez żydowską berakah, aż do anafory chrześcijańskiej, z tymi samymi elementami strukturalnymi, choć odmiennie powiązanymi. Trzyczęściowa struktura pozostaje podstawowa i można ją łatwo zidentyfikować: (1) część teologiczna: preambuła o Ojcu, błogosławieństwo skierowane do Boga, pełne uwielbienia i dziękczynienia głoszone przez czasowniki kierujące, takie jak aivnei/n, u`mnei/n, doxologei /N; (2) część chrystologiczna: dość obszerne rozwinięcie poprzedniej, skupionej na Chrystusie w indykatywnym dyskursie anamnetycznym, dziękującym za ekonomię zbawienia na różnych jego etapach; (3) część pneumatologiczno-eklezjologiczna: mowa epikletyczna w trybie rozkazującym lub optatywnym, tak aby dary ofiarowane przez Kościół zostały uświęcone przez Ducha Świętego w taki sposób, że komunikujący się otrzymają eschatologiczne owoce odkupienia; prawie wszędzie następuje po niej modlitwa za żywych i umarłych, poprzedzona mnh,qete ("pamiętaj") typu zkr, przez które Bogu przypomina się o przymierzu. Sekcje te nie zawsze są rygorystycznie oddzielone; momenty anamnetyczne można odnaleźć w części teologicznej (por. Laus-gratiarum actio anafory św. Marka, Prex euch. 103) lub zastosować je także do specyficznej ekonomii Ducha Świętego. Chociaż można wyraźnie rozróżnić poszczególne fazy (uwielbienie - dziękczynienie - modlitwa ofiarna), anafora tworzy jedno, w pełni spójne działanie i modlitwę: chleb i kielich eucharystyczny reprezentują zarówno stworzenie, jak i zbawienie. Ofiara jest zasadniczo logikh. qusi,a, ponieważ jest uświęcona przez Ducha, który z kolei przemienia ludzi w pierwociny przemienienia. Kościół wstawienniczy kojarzy się od tego momentu z uwielbieniem świętych. Każda epikleza nieuchronnie kończy się momentem całkowitej doksologii, prawdziwym końcem chrześcijańskiego kultu eucharystycznego.

ANANIASZ (apokryf) Chrześcijanin z Damaszku, który uzdrowił św. Pawła . Tradycja bizantyjska zalicza go do Siedemdziesięciu i przedstawia go jako pierwszego biskupa Damaszku i ewangelizatora Euleutheropolis, gdzie został ukamienowany (1 października 70). Konstytucje Apostolskie czynią go świeckim , Oecumeniusem - diakonem , Augustynem - kapłanem. Symeon Metafrastes opowiada o swoim życiu i męczeństwie.

ANANIASZ i SAPPHIRA (ikonografia) Para ta jest rzadko przedstawiana (Dzieje Apostolskie 5:1-11). W połowie IV w. Relikwiarz z Brescii , Piotr siedzi po lewej stronie w tunice i paliuszu, przesłuchuje stojącą Safirę; między nimi jest worek pieniędzy; po prawej czterech młodych mężczyzn niesie zwłoki Ananiasza. Na podstawie tego przedstawienia można zidentyfikować tę scenę na fragmencie sarkofagu Kallisto (ok. 370-400). Scena ta pojawia się także na fragmencie zachowanym w Muzeum Calvet w Awinionie (Ws 145,3), na którym przedstawiono dwóch młodzieńców (został tylko jeden) niosących zwłoki.

ANANIASZ z Sziraka lub Anania Shirakatsi (zm. 670). Autor ormiański, urodzony w regionie Shirak ok. 600 i zmarł 670; w tradycji ormiańskiej nazywany jest także Anania Anetsi, od Ani, nazwy starego głównego miasta Shirak. Znany ze swojej wiedzy matematycznej i filozoficznej, zdobytej w Teodosiopolis, Konstantynopolu, Trebizondzie i gdzie indziej, napisał liczne prace dotyczące zagadnień matematycznych i astronomicznych. Dlatego jest on również znany jako Metzn (Wielki) Anania lub Anania Hamarogh (Matematyk). katolikos Anastazjusz (662-667) zlecił mu sporządzenie nowego kalendarza, reformę tę zrealizowano dopiero w XII w. Napisał także autobiografię, kronikę i kilka krótkich traktatów teologicznych. Geograficzny opis świata przypisywany wcześniej Mojżeszowi z Khorene jest teraz przypisywany jemu.

AMULETY W języku greckim phylaktērion ("coś, co chroni") lub periamma lub periapton ("coś zawieszonego w środku" - na szyi, ramieniu lub nodze), po łacinie phylacterium lub amuletum. Według wiary tych, którzy się nimi posługiwali, amulet był przedmiotem obdarzonym mocą - w naszym rozumieniu magiczną - chroniącą przed nieszczęściami, chorobami, złym okiem i złymi duchami. Zwykle używano ich do ochrony ludzi; niektórzy jednak uważali, że chronią dom lub nawet miasto. Amulety były wykonywane głównie przez wyspecjalizowanych rzemieślników z różnorodnych materiałów: twardego kamienia, bursztynu, koralowca, metali, drewna, kości zwierzęcych, fragmentów naczyń glinianych, pergaminu i papirusu. Niektórym z tych materiałów (np. agatowi, koralowi, bursztynowi) przypisywano magiczną moc. Oprócz materiału, czynnikiem wpływającym na skuteczność amuletów były wyryte lub namalowane na nich obrazy (bogowie lub demony, często zoomorficzne), a zwłaszcza. inskrypcje zawierające, oprócz formuł apotropaicznych, bezsensowne ciągi liter i/lub imion bogów. Amulety były używane od niepamiętnych czasów, w różnych kulturach. Wielu pobożnych Żydów, przestrzegając prawa zabraniającego przedstawiania ludzi lub zwierząt lub wymawiania imienia Boga, nosiło jako amulet mały woreczek lub pudełko zawierające kawałek pergaminu lub papirusu z wypisanymi wersetami biblijnymi. Talmud wspomina praktykę noszenia amuletów, zwł. podczas modlitwy, na czole i wewnętrznej stronie lewego ramienia, na wysokości serca. W okresie Cesarstwa Rzymskiego teksty wyryte lub malowane na pogańskich amuletach często zawierały elementy zaczerpnięte z religii żydowskiej - imiona Boga oraz archaniołów, aniołów i serafinów. Stało się tak, ponieważ w starożytności Żydzi byli znani jako potężni magowie. Do szczególnej kategorii amuletów zaliczały się tzw. gnostyckie klejnoty. Amulety te wykonywano z jaspisu (zwłaszcza jaspisu zielonego z jaskrawoczerwonymi plamami) lub hematytu (tzw. krwawnik). Na ich powierzchni wyrzeźbiono wizerunki demonów i bogów, wyraźnie synkretyczne, oraz napisy, głównie w języku greckim, zawierające nic nieznaczące słowa i imiona bogów. Często Bóg ST jest wymieniany pod imieniem Iao (gr. pisownia YHWH) lub Sabaoth, bądź też istnieje przedstawienie egipskiego boga Khmuna w postaci węża z głową lwa, Hekate lub Serapisa w towarzystwie przez Cerbera. Związek tych gnostyckich klejnotów z samym gnostycyzmem jest często niejasny. Władze kościelne, synody i ojcowie Kościoła nie zgadzali się ze stosowaniem amuletów. Mimo to wielu chrześcijan korzystało z nich, kontynuując wielowiekową tradycję. Używane np. były amuletami z wypisanymi wersetami biblijnymi (fragmenty psalmów, zwłaszcza Ps 90; Iz 6,3; prolog ewangelii Jana Ojcze nasz [patrz Modlitwa Pańska]). Często (choć niekoniecznie) w wersecie umieszczano magiczne znaki, imiona demonów itp. Obecność tych elementów w wielu przypadkach utrudnia ustalenie, czy danym amuletem posługiwał się poganin, Żyd czy chrześcijanin. W Egipcie odkryto dużą liczbę amuletów składających się z kawałków pergaminu lub papirusu z napisami nie dlatego, że używanie tego typu amuletu było specyficznie egipską praktyką, ale dlatego, że klimat Egiptu sprzyjał zachowaniu tych materiałów. Pomimo związku amuletów z magią, fakt, że wielu chrześcijan nosiło kawałki pergaminu lub papirusu z wersetami biblijnymi, można uznać za przejaw osobistej pobożności, nie sprzeciwiającej się wierze chrześcijańskiej. W takich przypadkach granica między religią a magią zacierała się.

ANAKLETOS (lub Cletus), papież (76-88) Ireneusz z Lyonu i Euzebiusz z Cezarei, cytując najstarszą listę biskupów Rzymu , wymieniają Anakleta jako drugiego następcę Piotra , po Linusie i przed Clementem. Uważa się, że jego pontyfikat przypadał na lata 76-88, ale daty są niepewne. Skomplikowana kwestia utożsamienia Anakleta z Kletusem - czyli czy jest to jedna, czy dwie osoby - sięga Martyrologium Rzymskiego. Dokument ten ich rozdziela, wyznaczając święto Anakleta na 13 lipca, a Kletusa na 26 kwietnia; obaj są przedstawiani jako męczennicy. Baroniusz zgadza się z tą interpretacją i tymi datami. Niedawno wykazano historyczne podstawy ich identyfikacji, opierając się na świadectwach Ireneusza i Euzebiusza. Według LP Anaklet był Grekiem urodzonym w Atenach i prawdopodobnie był koadiutorem Piotra w rządzie Kościoła rzymskiego. W 79 roku był naocznym świadkiem erupcji Wezuwiusza. Cierpiał z powodu prześladowań ze strony Domicjana, umarł męczeńską śmiercią 13 lipca i został pochowany w pobliżu grobowca Piotra, który sam Anakletus zbudował i ozdobił na jego cześć.

ANAMNEZA (avna,mnhsij) Termin ten, pierwotnie oznaczający "pamięć, upamiętnienie", w liturgicznym użyciu przyjął techniczne znaczenie upamiętniania wielkich chwil zbawczej męki Chrystusa, w nawiązaniu do nakazu przekazanego uczniom podczas Ostatniej Wieczerzy - według 1 Kor. 11,24-25 i Łk 22,19 - "Ilekroć to czynicie, czyńcie to na moją pamiątkę". Za K. Rahnerem możemy technicznie zdefiniować anamnezę jako: "celebrację, która uobecnia wydarzenie historii zbawienia, aby zawładnąć sercami i umysłami biorących udział w obrzędzie." Najstarszy zachowany formuła liturgiczna, należąca do Tradycji Apostolskiej, wyjaśniła już dwa istotne momenty tego dzieła zbawczego - śmierć i zmartwychwstanie - aby bezpośrednio powiązać je z ofiarowaniem chleba i kielicha jako "dziękczynienia" (eucharystia). , abyśmy mogli zostać dopuszczeni do pełnienia posługi kapłańskiej (i`erateu,ein, termin nieco osłabiony w tłumaczeniu łacińskim, ministerare). Kanon rzymski, poświadczony od końca IV w. Ambrożego w De Sacramentis (IV, 27) także wspomina o zstąpieniu do piekła i chwalebnym wniebowstąpieniu. Niektórzy dostrzegają w tych wydarzeniach pochodzenie syryjskie, na przykład wzmiankę o męce, a nie o śmierci. W każdym razie to w Syrii te receptury rozwinęły się najpełniej. Stara mezopotamska anafora apostołów (Addaj i Mari) przywołuje "tę wielką, straszliwą, świętą, żywą i boską tajemnicę męki, śmierci, pogrzebu i zmartwychwstania naszego Pana i Zbawiciela, Jezusa Chrystusa". W ostatnich dziesięcioleciach IV w. autor Konstytucji Apostolskich zastąpił trzeźwy schemat Tradycji Apostolskiej długą anaforą, ukazując wszystkie etapy ekonomii zbawienia, począwszy od stworzenia. Opis ustanowienia Eucharystii kończy się stwierdzeniem Pawła: "Za każdym razem, gdy jecie ten chleb i pijecie ten kielich, głosicie śmierć Pana, aż przyjdzie". Formuła anamnezy kontynuuje: "Pomny na swoją mękę, śmierć, zmartwychwstanie, powróć do nieba i przyszłego powtórnego przyjścia, kiedy pojawi się ponownie w chwale i mocy, aby sądzić żywych i umarłych, oddając każdemu według jego dzieła, ofiarujemy Tobie, Królu i Bogu, zgodnie z Twoim przykazaniem, ten chleb i ten kielich; dziękujemy Ci za ich pośrednictwem, że uznałeś nas za godnych stania przed Tobą i sprawowania kapłaństwa" . Nacisk położony tutaj na perspektywę eschatalogiczną można znaleźć także w różnych wersjach jerozolimskiej anafory św. Jakuba, a następnie we wszystkich anaforach syryjskich i egipskich, a także w niektórych hiszpańskich "Post Pridie′s". Mniej lub bardziej wyraźna odpowiedź na polecenie Chrystusa, aby na Jego pamiątkę odnowić istotne czynności ostatniego posiłku , formuły zwane "anamnezą" - w istocie dość późne - stwarzają ryzyko skupiając naszą uwagę zbyt wyłącznie. W istocie to cały obrzęd eucharystyczny, a w szczególności wielka modlitwa w formie dziękczynienia (eucharistia) - anafora w liturgii wschodniej - stanowi pamiątkę, w całym bogactwie semantycznym biblijnego hebrajskiego terminu azkarah. i zikkaron. Pierwsza oznacza ofiarę składającą się z mąki, oliwy i kadzidła, "którą kapłan spali na ołtarzu jako pamiątkę" . To ostatnie określenie charakteryzuje świętowanie Paschy: "Dzień ten będzie dla was pamiątką" . Oddźwięk tej pamiątki Paschy był stale wzbogacany, obejmując obecnie całą szerokość planu zbawienia. Nie bez znaczenia jest z pewnością fakt, że grecka tradycja liturgiczna preferowała określenie qusi,a (dosłownie: "co idzie z dymem") na oznaczenie ofiarnego charakteru celebracji eucharystycznej, a syryjscy chrześcijanie nazywaliby go corban, tj. , "oblacja". Opracowano anafory Aleksandrii (św. Marka, Gk i św. Cyryla, koptyjskiego), Jerozolimy (św. Jakuba i jego pochodne syryjskie) oraz Kapadocji (św. Bazylego z Cezarei i jego różne wersje) zostały opracowane w globalnej perspektywie tego planu zbawienia, poczynając od dzieła stworzenia i przechodząc przez różne etapy starego cov1: enant, aż do jego zdecydowanego przejawu we wcieleniu Chrystusa i Jego ofiarnej ofierze na krzyżu, która dokonał swego przejścia (pascha) do Ojca, pierwocin tego, co ostatecznie wypełni wspólnota kościelna w czasie ostatecznego przyjścia (patrz: Drugie Przyjście Chrystusa). Zatem całą formułę anafory należy uznać za anamnezę w pełnym tego słowa znaczeniu. Komentarze patrystyczne, zwł. ci po grecku uwielbiają podkreślać ogrom tych perspektyw. Na Zachodzie, aż do współczesnej reformy liturgicznej, na ogół zwracano uwagę na te aspekty anamnezy, które odnoszą się do Chrystusa, podczas gdy biblijna koncepcja "pamiątki" jako urzeczywistnienia planu zbawienia, przynajmniej w jego najbardziej charakterystycznych momentach, , zostało zbyt mało podkreślone. W średniowieczu i od czasów średniowiecza wyprowadzono z niego godne ubolewania tłumaczenia, które wywarły duży wpływ na ofiarniczą interpretację Eucharystii. Zebranie i skomentowanie głównych dowodów patrystycznych i liturgicznych pozostanie jedną z największych zasług Odo Casela, nawet jeśli niektóre z jego interpretacji nie są do końca przekonujące

AMFILOCHIUSZ z Ikonium (ur. 340/345, biskup 373/374-398/404). Retor w Konstantynopolu zanim został biskupem. Niezbyt skłonny do teologicznych spekulacji, prowadził energiczną działalność antyheretycką, uczestnicząc w Soborze w Konstantynopolu (381) i niektórych lokalnych synodach przeciwko Macedończykom (Iconium, 376) i Messalianom (Side, 383). Wydaje się, że cieszył się po śmierci pewną sławą, o czym świadczą Eraniste i inne stare florilegie, które cytują jego chrystologiczne homilie. Oprócz niektórych fragmentów mamy jednak tylko kilka dzieł pochodzących bezpośrednio od niego: traktat Contra haereticos (przeciwko Mesalianom), Epistola synodalis, wyznanie wiary, kilka homilii (IV-VI i VIIIIX w wydaniu Datemy oraz syryjskie wydanie opublikowane przez Moss) oraz krótki, dobrze skomponowany poemat dydaktyczny Iambi ad Seleucum. Późny hołd złożony jego sławie stanowi szereg fałszywych dzieł: homilia I , autor nieznany; homilie IIIIII (Leoncjusza z Konstantynopola), homilia koptyjska na temat ofiary Abrahama , seria praktycznie niepublikowanych homilii ascetycznych oraz cykl życia i cudów św. Bazylego . Przypisanie Amphilochiusowi homilii VII (ps.-Chryzostom) i In mesopentecosten wynika z błędu w przekazie.

AMFILOCHIUSZ z Side (zm. 458) Biskup Side (lub Sida) w Pamfilii co najmniej od 426-458; brał udział w soborze w Efezie (431), na którym spowodował wydanie niektórych dekretów przeciwko Mesalianom. Choć jasno wyraził się o potępieniu Nestoriusza, jego stanowisko w sprawie Eutychesa zachwiało się. Przychylny Eutychesowi podczas "latrocinium w Efezie" w roku 449, wycofał swoje poglądy na soborze chalcedońskim (451). Napisał wiele listów, wśród nich Epistula ad Leonem Imperatorem

AMPHION z Epifanii (zm. po 325) Znany również (lub Cletus) papież jako Alerion lub Amphitryon, biskup Epifanii w Cylicji, święty, święto 12 czerwca. Brał udział w soborach w Ancyrze, Neocezarei (314) i Nicei (325) jako obrońca ortodoksji. Pisał dzieła antyaryjskie . Nie mylić z Amphionem z Nikomedii.

AMFION z Nikomedii (zm. po 338) Dwukrotny następca Euzebiusza na stanowisku biskupa Nicomedii; po raz pierwszy, pod koniec 325 r. po deportacji Euzebiusza, aż do ok. 328; drugi, po wyborze Euzebiusza na biskupa Konstantynopola (338).

AMONIUSZ (V-VI w.) Komentator arystotelesowski i syn Hermiasa i Aidezji , który wyróżnił się jako uczeń Proklosa w Atenach , ale prawie całe życie spędził w rodzinnym mieście Aleksandria, zostając dyrektorem tamtejszej szkoły. Uczył komentatorów arystotelesowskich, takich jak Simplicius, John Philoponus i Olympiodorus , a także niektórych filozofów neoplatońskich, a także Damascius . Damascius i Focjusz opowiadają o jego dużej wszechstronności w różnych dziedzinach filozofii, np. astronomii i geometrii. Był także egzegetą Platona , ale poświęcił się szczególnie. do interpretacji dzieł Arystotelesa. Współczesna krytyka nie aprobuje sławy, jaką cieszył się wśród współczesnych i późniejszych komentatorów arystotelesowskich, uznając go za nieoryginalnego, pedantycznego i trywialnego . Jego pisma to: (1) zaginiony komentarz do Syntaxis Ptolemeusza; (2) na bogu Arystotelesa, wykazując, że była to nie tylko przyczyna ostateczna, ale i sprawcza , również utracona; (3) De fato ; (4) komentarz do Isagogi Porfiriusza; (5) komentarz do Kategorii Arystotelesa ; (6) komentarz do De interpretacji Arystotelesa ; (7) komentarz do Prior Analytics Arystotelesa, częściowo zaginiony , wskazał na obecność szeregu scholii Ammoniusza w Prior Analytics i traktat Ammoniusza o sylogizmie hipotetycznym ; (8) komentarz do Posterior Analytics, wspomniany przez Johna Philoponusa ; (9) komentarz do De Generatione et Corrupte Arystotelesa, na którym opiera się zachowany komentarz Jana Filoponusa na ten temat; (10) komentarz do Meteorologiki Arystotelesa, na który powołuje się Olympiodorus ; (11) komentarz do De caelo Arystotelesa . Trzy kodeksy - Paryż 1899, Paryż 1901 i Paryż 1904 - zawierają komentarz do pierwszych sześciu ksiąg Metafizyki Arystotelesa, przypisywanych Amoniusowi : w istocie nie jest to komentarz Ammoniusza, lecz Asklepiosa, choć zależny od wykładów Ammoniusza; opublikował ją M. Hayduck . Zachowane komentarze arystotelesowskie nie odtwarzają oryginalnych słów Ammoniusza, lecz zawierają notatki sporządzone przez jego słuchaczy. Czasami dwie lub trzy różne scholia komentują tę samą kwestię ; czasami istnieją oczywiste interpolacje; a w niektórych przypadkach to samo dzieło jest przekazywane w kodeksach w wielu wersjach (np. komentarz do Isagogi Porfiriusza - patrz nr 4 powyżej - z których istnieją różne wersje, z których jedna jest zawarta np. w kodeksach

AMONIUSZ z Aleksandrii (VI w.) Anastazjusz Synaita dwukrotnie cytuje w swoim Hodegos dzieło niejakiego Ammoniusza z Aleksandrii, w którym ten ostatni atakuje Juliana z Halikarnasu, założyciela aftartodocetyzmu. Ammoniusz z Aleksandrii przywołuje tam zarzut, który "niewierny żydowski filozof Filon" musiał wysunąć przeciwko Mnasonowi, uczniowi apostołów: cuda Starego Testamentu były znacznie większe niż wszystkie cuda Jezusa, a wiele nowożytnych stwierdzeń pokazuje, że Jezus nie mógł być Bogiem. Oczywiście stwierdzenie to nie może pochodzić od Filona z Aleksandrii. Wpływ dyskusji pomiędzy mnichem i dwoma Żydami, Papiscosem i Filonem, jest mało prawdopodobny, podobnie jak związek, jak twierdzi J.E. Bruns, z zaginionym dialogiem Arystona z Pelli. Wskazane jest źródło - zarówno w relacji "o godności kapłańskiej" , która pierwotnie dotarła do nas w kazaniu Anastazjusza Synajczyka , jak i w przekazywanym niezależnie Erotapokryzie tego samego Anastazjusza . - jako "historia kościoła filozofa Filona" , tj. "Filon historyk". Schliasta wspomina Filona z Karpazji, który żył pod koniec IV w.; z jego dzieła mamy jednak jedynie komentarz do Pieśni nad pieśniami i fragment komentarza do Hexameron, cytowany przez Cosmas Indicopleustes . Biorąc powyższe pod uwagę, nic nie można powiedzieć z całą pewnością poza tym, że żaden z cytatów Anastazjusza nie odnosi się do działającego w VI w. egzegety Ammoniusza z Aleksandrii. Trzecie świadectwo znajdujące się w Hodegosie musi jednak pochodzić z dzieła "przeciw herezjom Eutychesa i Dioskorusa" autorstwa pewnego kapłana Ammoniusza z Aleksandrii.

AMONIUSZ Saccas (II-III w.) Jak zauważyli Dörrie i Schröder , nazwisko Saccas występuje tylko w Theodoret of Cyrrhus, w Lexicon Suidae i w Ammianus Marcellinus , gdzie jednak słowa Saccas i Plotini magister są interpolacją i gdzie Ammonius wymieniony wraz z innymi gramatykami nie jest aleksandryjskim filozofem, ale gramatykiem . Mamy dowody na Ammoniusza z Porfiru , Euzebiusza z Cezarei , Nemesjusza z Emesy, Teodoret i Photius Proklos nawiązuje także do nauk Ammoniusza . Mówi się, że neoplatończyk Orygenes uczęszczał do tej samej szkoły co Plotyn. Porównanie dowodów pozwala nam stwierdzić, co następuje: (1) Amoniusz nauczał w Aleksandrii przez ok. 50 lat, od czasów Kommodusa (zm. 192) aż do jego własnej śmierci, ok. 242, rok perskiej wyprawy Gordiana III, do której przyłączył się Plotyn: nie ma powodu w to wątpić, podobnie jak Dörrie (1955, 468). Baltes uważa, że Ammonius rozpoczął swoją działalność już w czasach Kommodusa (Gnomon 56 [1984] 205). (2) Jak przyznają niemal wszyscy uczeni , chrześcijanin Orygenes studiował w szkole Ammoniusza : nie ma powodu twierdzić, jak Dörrie i Goulet, że chrześcijanin Orygenes miał przez pewien czas chrześcijańskiego Amoniusza nauczycielem, odmiennym od nauczyciela Plotyna, i że Porfiriusz pomylił Orygenesa chrześcijanina z Orygenesem neoplatończykiem, który uczył się u Ammoniusza (jest wysoce nieprawdopodobne, aby Porfir popełnił taki błąd). (3) Ammoniusz był pierwotnie chrześcijaninem, który w pewnym momencie wyrzekł się wiary, aby przyjąć filozofię grecką ; Porfir jednak błędnie utrzymywał, że chrześcijanin Orygenes był pierwotnie poganinem, wprowadzonym w błąd swoją niezwykłą znajomością filozofii greckiej ; jest bardzo mało prawdopodobne, aby Ammoniusz pozostał chrześcijaninem przez całe życie, jak twierdzi Euzebiusz. (4) Istnienie traktatu O umowie między Mojżeszem a Jezusem, o którym mówił Euzebiusz, można wyjaśnić zakładając, że został on napisany albo przez samego Ammoniusza w młodości, przed jego "apostazją" , lub przez homonimicznego autora chrześcijańskiego, z którym Euzebiusz pomylił Amoniusza. (5) istnienie pisanego zbioru wykładów Ammoniusza potwierdzają von Arnim, Heinemann, Hermes i Theiler, choć zaprzeczają temu Zeller. (6) Nie można wykluczyć, że Ammonius miał duże zainteresowanie religiami Wschodu, a zwłaszcza religiami Wschodu. Religia perska, którą przekazał przynajmniej części swoich uczniów: fakt, że Plotyn i Antonin, obaj uczniowie Ammoniusza, interesowali się religią perską, nie wydaje się być czystym przypadkiem. (7) W swoich wykładach Ammoniusz starał się pogodzić myśl Platona z myślą Arystotelesa, w ten sposób dostosowując się do "eklektycznej" tendencji Antiocha z Askalonu i środkowego platonizmu, którą ponownie podjęli Plotyn i Porfiriusz. (8) W swoich wykładach, z których wywodzą się Enneady, Plotyn w dalszym ciągu miał w pamięci naukę Ammoniusza: wypowiedzi Porfiriusza słusznie podkreślali von Arnim i Heinemann (5). Nie można też całkowicie odrzucić procedury Theilera, tj. odkrycia dokładnych podobieństw między Hieroklesem a chrześcijaninem Orygenesem, podobnie jak biorąc pod uwagę bliskie powiązania, jakie niewątpliwie istniały między Ammoniuszem i Pantaenusem na przełomie II i III w., nie jest całkowicie bezpodstawne sądzić, że liczne podobieństwa, jakie można zaobserwować pomiędzy Klemensem Aleksandryjskim i Plotynem, można przypisać wspólnemu źródłu środowisk kulturowych Aleksandra w tamtym okresie; zobacz na tym R.E. Witt. Jeśli chodzi o pierwszą zasadę, nie można z całą pewnością ustalić, czy Ammonius utożsamiał tę pierwszą zasadę z bytem absolutnym i inteligencją lub uważał to za ponad bycie-inteligencją, antycypując Plotyna . Te dwa alternatywne rozwiązania nie są pozbawione podstaw. Z jednej strony Orygenes Neoplatończyk utożsamiał najwyższą zasadę z bytem-inteligencją, jak zaświadcza Proclus; i według Porfiriusza w swoim traktacie Król jest jedynym twórcą opublikował naukę Ammoniusza, uchylając swój pakt z Herenniuszem i Plotynem, zgodnie z którym trzej uczniowie Ammoniusz zgodził się nie ujawniać doktryny nauczyciela. (Koncepcja pierwszej zasady Orygenesa neoplatonika odzwierciedlałaby zatem koncepcję Ammoniusza). Z drugiej strony Proclus, wyrażając swoje zdziwienie Orygenesem neoplatończykiem, który uczęszczał do tej samej szkoły co Plotyn, zdaje się brać pod uwagę jego doktrynę o Jedno dobro jako wyższe od inteligencji być dziedzictwem Amoniusza, od którego zdystansował się Orygenes Neoplatonik. Ponadto Porfiriusz podaje, że nauka Plotyna od początku opierała się na naukach Ammoniusza. Chociaż jednoznaczne stanowisko na korzyść jednej lub drugiej tezy nie jest możliwe ze względu na brak wyraźnych dowodów w tym punkcie nauczania Ammoniusza, lepiej jest założyć, że kwestia związku pierwszej zasady z bytem inteligentnym była przedmiotem dyskusji w szkole Ammoniusza, ale nie została rozstrzygnięta w sposób jednoznaczny i ostateczny. (To, że problem ten był przedmiotem dyskusji w ówczesnych szkołach platońskich, słusznie wykazał Whittaker w odniesieniu do Orygenesa. Wydaje się, że Plotyn i Orygenes neoplatończyk poszli w różnych kierunkach: podczas gdy Orygenes pozostał bardziej wierny literze nauczania Ammoniusza, nie rozwijając jego implikacji, wydaje się, że Plotyn doszedł do skrajnych konsekwencji, co mogło być ukryte, ale jeszcze niejasne stwierdził w doktrynie Ammoniusza o pierwszej zasadzie.

AMONIUSZ ALEKSANDRYJCZYK (V-VI w.) Znamy Ammoniusza Aleksandryjczyka, egzegetę, który napisał komentarze do Księgi Daniela i Ewangelii Jana , ale dane na jego temat jest niewystarczające do dokładnej identyfikacji. Zwykle utożsamiano go z prezbiterem i ekonomem kościoła aleksandryjskiego, który podpisał list do cesarza Leona w obronie Soboru Chalcedońskiego przeciwko Timotheosowi Ailurusowi. W catenae o Janie nazywany jest "prezbiterem". Ponieważ Ammonius Aleksandryjczyk zależy od IV i V w. autorów Reuss utożsamia go z innym Ammoniuszem z Aleksandrii (CPG 6982), cytowanym przez Anastazjusza Synajczyka, a zatem datowanym na pierwszą połowę VI w. Inni, jak Elorduy, myśleli o utożsamieniu go z filozofem Ammoniuszem Saccasem, a więc z III w. a nie VI w., choć opinia ta nie jest powszechnie akceptowana. Wydaje się, że egzegeta żył w V-VI w. Oprócz dwóch cytowanych ksiąg zachowały się jedynie fragmenty innych komentarzy biblijnych: do Psalmów , do Łk i Dziejów Apostolskich , do 1 Kor i 1 Piotra ; fragmenty na Mt są fałszywe

AMONIUSZ MNICH (IV w.) Naszą jedyną wiedzą o Ammoniuszu jest to, że był on koptyjskim mnichem, który wracając z pielgrzymki do Jerozolimy spędził kilka lat na pustyni Synajskiej, gdzie był naocznym świadkiem masakr mnichów i słyszał o nich dalsze relacje w Raithu i na Synaju popełnione przez Saracenów, Blemmyów i innych barbarzyńców. W niektórych napisał relację w sposób niepokojący, który dotarł do nas w tłumaczeniu greckim, a także w tłumaczeniu z języka greckiego na palestyński chrześcijański aramejski; dostępna jest takżewersja syryjska, gruzińska i arabska. Mówi, że wydarzenia te miały miejsce za patriarchatu Piotra z Aleksandrii, prawdopodobnie Piotra II (373-380), a ich upamiętnienie przypada 28 grudnia. Mogą to jednak być te same wydarzenia (porównując imiona: Izajasz, Sabbas, Mojżesz itd.), które mnisi z Synaju i Raithou upamiętniali 14 stycznia w kalendarzu bizantyjskim.

AMBROSIASTER (zm. po 384) Autor komentarzy do trzynastu listów Pawła, które przez całe średniowiecze przypisywano Ambrożemu. Odkrycie w okresie renesansu nieautentyczności tej atrybucji spowodowało, że anonimowemu autorowi dzieła nadano imię Ambrosiaster. (Erasmus z Rotterdamu był odpowiedzialny za sprostowanie communis opinio, uznając nieautentyczność całego dzieła. Oprócz MSS, które zawierają komentarze pod imieniem Ambrożego, niektóre kodeksy przypisują je niejakiemu Hilariusowi; większość MSS (w tym najstarszy, Casinensis z połowy VI w.) przedstawia dzieło jako anonimowe. Problem autorstwa pozostaje nadal nierozwiązany: wiele hipotez próbuje przypisać dzieło znanemu nam autorowi, żadna jednak nie zyskała konsensusu badaczy. Wśród proponowanych autorów są lucyferiański diakon Hilariusz, donatysta Tykoniusz, rzymski kapłan Faustinus, nawrócony Żyd Izaak (przeciwnik papieża Damazy), rzymski prefekt Hilarianus Hilarius, Hilariusz z Pawii, Ewagriusz z Antiochii, urzędnik cesarski Claudius Callistus Hilarius, rzymski prefekt Emilianus Dexter (syn Pacian z Barcelony i przyjaciel Hieronima), Niceta z Remesiana i Maximus z Turyn. Wskazówki zawarte w jego pismach wskazują, że Ambrozjaster pracował w Rzymie za pontyfikatu papieża Damazego (366-384), chociaż prawdopodobnie miał powiązania z N Włochami i Hiszpanią. Autor mógł nawrócić się z pogaństwa lub judaizmu. Komentarze, po raz pierwszy na Zachodzie, oferują systematyczne wyjaśnienie listów Pawła, które zawierają w całości, zgodnie z tekstem łacińskim powszechnym we Włoszech przed rewizją Wulgaty. Ich historyczno-dosłowna egzegeza, przeciwna alegorii, ale nie ignorująca typologii, posługuje się cytatami biblijnymi i racjonalną argumentacją, aby ukazać wątki teologiczne. Obejmują one praktyczne zastosowania w życiu moralnym wierzących. Niemałym problemem leżącym u podstaw dokładnej rekonstrukcji myśli Ambrozjastra jest istnienie więcej niż jednej wersji Komentarzy (trzy do Rzymian, dwie do pozostałych listów), czasami częściowo różniących się treścią doktrynalną: Vogels, który redagował wydanie krytyczne dzieła, nawiązując do badań Brewera i Soutera, uznaje je za kolejne przeróbki samego autora, nadając im nazwę a, b i g, przy czym g jest wersją ostatnią i ostateczną. Problem rozbieżnych wersji istnieje w przypadku Quaestiones Veteris et Novi Testamenti, przekazywanych wśród dzieł Augustyna, lecz obecnie, w ślad za badaniami Soutera, jednomyślnie przypisywanych Ambrosiastrowi. Mamy trzy zbiory, które zawierają odpowiednio 127, 150 i 115 traktatów. Większość z nich wyjaśnia trudne fragmenty Pisma Świętego; inni wykładają wiarę w polemice z heretykami, poganami lub Żydami; jeszcze inne odwołują się do dokładnych warunków historycznych, jak na przykład quaestio CI, które gani dumę rzymskich diakonów. Niektóre fragmenty egzegetyczne w kodeksie Ambrosianus I 101 sup. (VIII w.) przypisuje się także Ambrosiastrowi: trzy fragmenty z Ewangelii Mateusza 24, Incipit de tribus mensuris (z Mt 13,33 // Łk 13,21) i De Petro apostolo (z Mt 26,52 i zaparcia się Piotra) . Wątki obecne w twórczości Ambroziastra, choć związane głównie z komentującymi przez niego tekstami biblijnymi, ukazują niektóre z jego szczególnych zainteresowań: problem niewiary Żydów (o których instytucjach autor ma głęboką wiedzę i których przyłączenia się do Chrystusa oczekuje ); związek prawa mojżeszowego z wiarą w Chrystusa i kwestią judaistów; stanowisko pogan w stosunku do przesłania chrześcijańskiego; prezentacja wiary trynitarnej i chrystologicznej; oraz sytuacja człowieka, grzesznego i odkupionego. Sposób, w jaki Ambrozjaster potraktował ten ostatni temat, często prowadził uczonych do porównań z Augustynem i Pelagiuszem, dochodząc do odmiennych wniosków. Najwcześniejsze wyraźne cytowanie tekstu Ambrozjastra pochodzi od Augustyna z 420 r., który wprowadza fragment komentarza Ambrozjastra do Rz 5,12 jako dzieło "sanctus Hilarius", wyraźnie myśląc o Hilarym z Poitiers

AMMIANUS MARCELLINUS (ok. 335-400) Historyk łaciński, urodzony w Antiochii, w szlacheckiej rodzinie greckiej. Jako młodzieniec wstąpił do korpusu protektorów krajowych, przez długi czas podążając za magister ekwitum Ursicinus, najpierw w Nisibis, Mediolanie i Antiochii, następnie w Galii i na Wschodzie, przeciwko Persom. Po ucieczce przed oblężeniem Amidy (359) udał się z Ursicinusem do Meliteny, a stamtąd do Antiochii. W 363 r. poszedł za cesarzem Julianem w wyprawę przeciw Persom, a po śmierci Juliana (26 lipca 363 r.) wycofał się do Antiochii; po dalszych podróżach dotarł do Rzymu, gdzie napisał Rerum gestarum libri. W kontakcie z rzymskimi środowiskami arystokratycznymi Ammianus w ostatnich latach swego życia został senatorem , choć został wydalony z Rzymu w 383 r. z powodu dotkliwej klęski głodu. Zmarł wkrótce po roku 400. Dzieło Ammianusa, Rerum gestarum libri, obejmowało okres od Nerwy (96) do śmierci Walensa (378) w 31 księgach. Zachowane księgi, XIV-XXXI, obejmują 26 lat historii, od 354 (śmierć Gallusa) do 378. Programowo podążając za Historią Tacyta, Ammianus poświęcił większość swojej pracy opisaniu wydarzeń historycznych swoich czasów, których zwyczaje, społeczeństwo i trendy kulturowe, które szczegółowo opisał. Obecność różnorodnych merytorycznych wycieczek, wstawianie przemówień i użycie sztucznego stylu świadczą o jego zamiłowaniu do tradycji gatunku. Jego zasadnicze pogaństwo, odzwierciedlone w pochwałach dla Juliana, nie przeszkadza mu w dystansowaniu się i bezstronności wobec chrześcijaństwa. Twierdzenia o łagodnej tolerancji religijnej towarzyszą dezaprobacie dla prześladowczej gorliwości Juliana i szczerym słowom podziwu za męczenników. Jego zainteresowanie ruchami religijnymi było owocem tych samych curiositas, które skłoniły go do pilnego notowania cudów i znaków ; był także dobrze zorientowany w1: wiedział jednak o zwyczajach i zwyczajach Kościoła, jak również o jego wewnętrznym takie jak starcie pomiędzy Damazym i Ursinusem . Jego źródła pozostają niepewne i niejasne: prawdopodobnie Oribasius, Magnus z Carre, Virius Nicomachus Flavianus, Eutychianus z Kapadocji, Rufius Festus, Timagenes, Pliniusz Starszy (ci ostatni dla wycieczek). Tekst znajduje się w kodeksie Vat. łac. 1873, dokładna kopia egzemplarza z X w. kodeks z Hersfelda, obecnie prawie całkowicie zaginiony. Editio Princeps zostało opublikowane w Rzymie w 1474 roku przez Angelo Sabino.

AMMONA (IV w.) Biskup bliżej nieokreślonej stolicy. Na prośbę biskupa Teofila napisał list do Pachomiusza i zw. na swojego ulubionego ucznia Teodora. Ammon poznał tego ostatniego osobiście, gdy w wieku 17 lat spędził trzy lata w Pbou (352-355). List ten można porównać pod względem literackim do Żywotu Antoniego Atanazego i Historii łużyckiej Palladiusza: wszystkie trzy przedstawiają, na życzenie, historię będącą jednocześnie pochwałą życia monastycznego. Ammon opisuje najbardziej zewnętrzne i cudowne cechy Teodora, jego dar proroctwa i czynienia cudów. Do jego zeznań należy podchodzić ostrożnie.

AMMON z Adrianopola (zm. po 394) Późny IV w. biskup Adrianopola (Tracja), który uczestniczył w synodzie Konstantynopola (394), który rozstrzygnął schizmę między Bagadiusem i Agapiusem w związku z stolicą Bostra (Mansi III, 851-854). Ponownie przebywał w Konstantynopolu w roku 399, uczestnicząc w spotkaniu biskupów, podczas którego Euzebiusz z Walentynopolis przedstawił swoje oskarżenie o symonię przeciwko Antoninowi z Efezu. Ammon napisał De resurrectione przeciwko Orygenesowi.

AMMONASZ (IV w.) Święto 26 stycznia (dla Greków). Po 14 latach życia monastycznego jako uczeń św. Antoniego w Scete i jego następca (356) jako głowa grupy anchorytów w Pispir na prawym brzegu Nilu, został konsekrowany przez Atanazego na biskupa mały nieznany ośrodek głównie dla mnichów, za których powierzono mu pewną odpowiedzialność bardziej duszpasterską niż prawną. Zmarł przed 396 r., gdyż Historia monachorum w Aegypto znała jego następcę Pithyriona (XV, 2). Przypisuje się mu 11 apophthegmata , z czego nr. 1, 3, 4, 9 i 11 niewątpliwie należą do grupy pierwotnej; 8 i 10, które podkreślają jego wyjątkowe miłosierdzie biskupie wobec (nawet zatwardziałych) grzeszników, są również z pewnością autentyczne. Nr 2 jest jednak podejrzany. Mniej rozpowszechnione, ale o wielkim znaczeniu, jest 14 poświadczonych liter (VI w.) w wersji syryjskiej, z których niektóre zachowały się w gruzińskim, greckim , wersji arabskiej i ormiański. Dają świadectwo bardzo wczesnego okresu monastycyzmu, cytując apokryfy żydowskich chrześcijan (Wniebowstąpienie Izajasza; Testamenty Dwunastu Patriarchów) i kładąc nacisk na doświadczenie Ducha Świętego. Inne prace są mniej pewne. Teksty Ammonasa były czasami rozpowszechniane pod nazwą Macarius; Przypisuje się mu także teksty Izajasza z Gazy, a nawet Ewagriusza. Imiona Amoun, Pi-Ammon itp. są powszechne w Egipcie; F. Nau sporządził listę mnichów, których pisownia imion w dokumentach jest niepewna i nie należy ich mylić z naszym autorem.

AMBROŻY (zm. ok. 250) Przyjaciel i patron Orygenesa. Bogaty Aleksandryjczyk, którego zainteresowania intelektualne zaprowadziły go do sekty Walentynianów, Ambroży został poprowadzony przez Orygenesa z powrotem do ortodoksji. Pragnąc otrzymać od swego nauczyciela pokarm intelektualny, którego brak doprowadził go do herezji, odegrał ważną rolę w działalności pisarskiej Orygenesa; oddał do dyspozycji Orygenesowi znaczne środki i nieustannie namawiał go do pisania, do tego stopnia, że Orygenes nazwał go "boskim poganiaczem niewolników". Orygenes w dalszym ciągu utrzymywał kontakt z Ambrożym w Cezarei w Palestynie i razem udali się do Nicomedii. Hieronim znał listy Ambrożego do Orygenesa, które świadczyły o jego bystrości . Orygenes poświęcił mu znaczną część swojego dzieła, zwł. były. mart., ponieważ Ambroży był prześladowany pod rządami Maximinusa Thraxa (235). Przeżył, gdyż z jego inicjatywy powstała Contra Celsum; według Hieronima zmarł przed Orygenesem. Miał żonę Marcellę i dzieci

AMBROŻY (IV w.) Uczeń Dydymosa Ślepego. Mieszkał w Aleksandrii. Jedynym źródłem na temat Ambrożego jest Hieronim (Vir. il. 126), który wspomina o dwóch swoich dziełach, oba zaginione: obszerny tom zaprzeczający Apollinarisowi z Laodycei oraz Komentarz do Hioba, o którym Hieronim słyszał, ale go nie widział.

AMBROŻY z Mediolanu (337?-397) Urodzony z Trewiru w 339 lub 337, zgodnie z różnymi interpretacjami podanymi przez uczonych do fragmentu Ep. 50,4. Studiował retorykę i był zawodowym retorem w prefekturze Sirmium i ok. 370 został mianowany consularis Liguriae et Aemiliae z siedzibą w Mediolanie. O jego bezstronnym rządzie świadczy fakt, że został wybrany zarówno przez arian, jak i katolików na następcę arianina Auxentiusa na biskupa Mediolanu. Został ochrzczony, a tydzień później konsekrowany na biskupa. Raportowanie w sprawie jego wyboru na biskupa są Ruf. Niektórzy uczeni przypisują datę jego konsekracji na 7 grudnia 374 r., inni na 1 grudnia 373 r. Ambroży rekompensował swoje pośpieszne przygotowania do święceń biskupich systematycznym , studium Biblii przez całe życie pod stałym przewodnictwem Simplicianusa; Augustyn zaświadczył o intensywności i wytrwałości tego studium . Jego zrozumienie Pisma Świętego pogłębiła się dzięki znajomości pism ojców greckich oraz autorów hebrajskich i pogańskich, takich jak Filon i Plotyn. Różni autorzy badali formację kulturową Ambrożego, często dochodząc do różnych wniosków, m.in. P. Courcelle, G. Madec, M. Testard, G. Nauroy, a ostatnio H. Savon, C. Gnilka i P.F. Moretti . Studia nad światem klasycznym i Ojcami, połączone z medytacją nad Słowem Bożym, były podstawą jego myśli teologicznej, moralnej, ascetycznej, politycznej i społecznej, a co za tym idzie, jego działalności jako pasterza i kaznodziei. Problem arian był przedmiotem ciągłego zainteresowania Ambrożego. Za panowania Walentyniana I (zm. 375), wspominanego przez Ambrożego jako okres wzajemnego szacunku i szacunku między cesarzem a biskupem, cesarska polityka nieinterweniowania na rzecz katolików, utrzymywana przez cesarza chrześcijańskiego być może jako pozostałość po tradycyjna koncepcja pax deorum polegała na sprawdzeniu jakiejkolwiek interwencji Ambrożego. Jednakże za panowania Gracjana, które początkowo charakteryzowało się liberalną i pobłażliwą polityką wobec niekatolików, nasiliły się interwencje antyariańskie. W latach 376-377 Ambroży musiał uciszyć zamieszanie wywołane przez ariańskiego księdza Juliana, wypędzonego z Petovium przez ludność katolicką . Również w 376 r. interweniował, aby doprowadzić do wyboru wiarygodnego Nicejskiego Anemiusa na biskupa Sirmium, pomimo proariańskiej działalności matki cesarza Justiny. Spotkania z Gracjanem w Sirmium (ok. 378) i Mediolanie (379) wywarły silny wpływ na politykę religijną cesarza do tego stopnia, że porzucił on ojcowską neutralność na rzecz polityki coraz bardziej antyheretyckiej i coraz bardziej przywiązywał się do stanowisk katolickich. Ambroży, który stał się niemal doradcą Gracjana, poświęcił swoje De fide cesarzowi, aby nauczył go prawdziwej wiary nicejskiej, w przeciwieństwie do herezji ariańskiej (por. De fide 4,1). Niektórzy uczeni uznają Ambrożego za autora edyktu z 22 kwietnia 380 r., w którym zapowiedziano sankcje wobec arian i to właśnie Ambroży zapewnił zwrot przejętej przez arian bazyliki . Latem 380 roku Ambroży dał Gracjanowi trzy księgi o Duchu Świętym, kończąc naukę rozpoczętą przez De fide. Nowa antyariańska interwencja Ambrożego wobec cesarza miała miejsce w 381 r. przy okazji soboru w Akwilei . Odc. 12 i 14, skierowane do Teodozjusza i powiązane z Soborem Rzymskim (382), również nawiązują do polemiki antyariańskiej. Oprócz problemu ariańskiego, antykatolicki sprzeciw wynikający z wielu różnych sytuacji, czasami związanych z kwestią ariańską, niepokoił Ambrożego i motywował wiele jego reakcji wobec imperium (zob. Cracco Ruggini). W 382 r. Gracjan kazał usunąć z kurii senatorskiej Ołtarz Zwycięstwa, a dekrety przeciwko poganom, zainspirowane przez Ambrożego, wydano jeden po drugim. Zabójstwo Gracjana (383) i uzurpacja jego ziem przez Maksymusa oznaczały przerwę w tej polityce. Jednakże w 384 r. nowa pogańska próba przywrócenia Ołtarza Zwycięstwa zakończyła się niepowodzeniem , co być może nie pozostaje bez związku z wdzięcznością młodego Walentyniana II dla Ambrożego za jego pokojową misję wobec Maksyma. . Na Wielkanoc 386 r. biskup ariański Auksencjusz zwrócił się do dworu Justyny z prośbą o przydzielenie mu bazyliki; Ambroży sprzeciwił się tej prośbie i nakazał zajęcie bazyliki Portiana . Z tej okazji narodził się śpiew ambrozjański . Epizod ten wywołał irytację w stosunkach Ambrożego z Walentynianem II, dokładnie w czasie, gdy stosunki młodego cesarza z Maksymusem ulegały pogorszeniu. Doprowadziło to do drugiej misji Ambrożego do Maximusa, o której mowa w odc. 24. Po egzekucji Pryscyliana, zarządzonej przez Maksymusa i późniejszej ekskomuniki tego ostatniego przez Ambrożego , ich stosunki uległy pogorszeniu. Napięcia z Walentynianem II i Maksymusem oraz wynikający z nich brak stosunków politycznych skłoniły Ambrożego do zintensyfikowania swojej działalności duszpasterskiej. Najazd Maksyma, ucieczka dworu mediolańskiego (387), powrót Walentyniana II po Teodozjuszu (388) oraz klęska i śmierć Maksyma - wszystko to zapoczątkowało kolejny etap polityczny w działalności duszpasterskiej Ambrożego, który do tego czasu pogodził się z Walentynianem II. Powitanie Teodozjusza przez Ambrożego zostało przygotowane przez jego antyheretyckie prawo z 14 czerwca 388 r. Biskup i cesarz poczuli potrzebę ustalenia wzajemnych stref wpływów w oczekiwaniu na wydarzenia, które nie były powolne. Głośny epizod z synagogą i walentyniańskim sanktuarium w Callinicum miał miejsce w 388 r. Reakcja Teodozjusza i stanowisko Ambrożego znajdują odzwierciedlenie w Ep. 40 i 41. Początkowe zwycięstwo Ambrożego w nierestytucji synagogi i kolejne zwycięstwo w utrzymaniu dekretów Gracjana dla świata pogańskiego skłoniło Teodozjusza do podkreślenia autonomii swoich decyzji poprzez wygnanie Ambrożego z dworu oraz przez szereg przepisów niekorzystnych dla Kościoła . Napięcie między Teodozjuszem a Ambrożym wzrosło latem 390 r. wraz z masakrą w Tesalonice , której odległe przyczyny były różnie interpretowane . Pojednali się w Boże Narodzenie 390 r., po tym jak cesarz spełnił publiczną pokutę narzuconą przez Ambrożego. W latach 392 i 393 interwencje Ambrożego miały na celu rozwiązanie schizmy Antiochii (bez uzyskania jednak abdykacji Flawiana na rzecz Ewagriusza) i potępienie herezji Bonosusa. Troska o wewnętrzne życie Kościoła u Ambrożego przeplatała się z troską o pokój między narodami i między ludźmi. Kiedy Ambroży podróżował do Galii w 392 r., wysłany przez Walentyniana II w celu przywrócenia harmonii między cesarzem a generałem Arbogastesem, dotarła do niego wieść o morderstwie Walentyniana . Jego stosunki z katolickim następcą cesarza Eugeniuszem nie były ani łatwe, ani jasne, a duży wpływ na nie miały trudne relacje między Teodozjuszem a Eugeniuszem (Ep. 61). Po klęsce Eugeniusza Brose nalegał, aby Teodozjusz ulitował się nad pokonanymi , przy doskonałej harmonii panującej między Ambrożym i Teodozjuszem aż do śmierci tego ostatniego, 17 stycznia 395 r. Ambroży wygłosił mowę pogrzebową na jego cześć w obecności Honoriusza. Stosunki Ambrożego z generałem Stilicho, któremu powierzono młodego Honoriusza, nie wywarły większego wpływu, co wskazywało na spadek wpływów politycznych Ambrożego. Wzrosła jednak jego aktywność duchowa. Do znalezienia ciał męczenników Gerwazego i Protazego w 386 r. dodano ciała męczenników Nazariusz i Celsus, według literatury hagiograficznej, której towarzyszyły cuda . Ambroży był także obecny przy wjeździe Paulina do Noli i tworzeniu nowych stolic biskupich w północnych Włoszech oraz przy mianowaniu ich odpowiednich pasterzy. Do kościoła w Vercelli uważany jest za traktat o wyborach biskupich. Intensywna działalność duszpasterska, społeczna i polityczna Ambrożego jest obszernie udokumentowana w jego pismach egzegetycznych, moralnych, ascetycznych i dogmatycznych. Jego dorobek uzupełniają przemówienia, listy i hymny. W dziełach egzegetycznych, które poza systematycznym komentarzem do Ewangelii Łukasza podejmują tematykę starotestamentową, Ambroży przyjmuje potrójne znaczenie Pisma Świętego, choć dominuje egzegeza alegoryczno-moralna. Jego dzieła egzegetyczne obejmują: Hexaemeron, De Paradiso, De Cain et Abel, De Noe, De Abraham, De Isaac et anima, De bono mortis, De fuga saeculi, De Jacob et vita beata, De Joseph, De patriarchis, De Helia et Jejunio , De Nabuthae historia, De Tobia, De interpellatione Job et David, De apologia prophaetae David, Enarrationes in XII Psalmos davidicos, Expositio Psalmi CXVIII, Expositio Evangelii secundum Lucam i Expositio Isaiae prorokae (z których pozostały tylko fragmenty). Dzieła moralne i ascetyczne obejmują De officiis ministrorum, De virginibus, De viduis, De virginitate, Destitutione virginis i Exhortatio virginitatis. Do jego dzieł dogmatycznych należą De fide ad Gratianum, De Spiritu Sancto, De incarnationis dominicae sacramento, Explanatio symboli ad initiandos, Expositio fidei, De mysteriis, De sacramentis, De paenitentia i De sacramento regeneracjais sive de philosophia (z których zachowały się jedynie fragmenty w Augustynie i Klaudian Mamertus). Istnieją trzy dyskursy - De ekscesu fratris (378), De obitu Valentiniani (392) i De obitu Theodosii (395) - oraz Sermo contra Auxentium de basilicis tradendis (386). Jego 91 zachowanych listów (odc. 23 uznawany jest za nieautentyczny) stanowi jedno z najważniejszych źródeł wiedzy o Ambrożym, jego działalności oraz sytuacji politycznej i religijnej jego czasów. Jeśli chodzi o jego hymny, hymnologia ambrozjańska wyrosła z bardzo szczególnego kontekstu historycznego. Uczeni są zgodni co do autorstwa Ambrożego jedynie 4 hymnów (na podstawie świadectwa Augustyna): Aeterne rerum conditor, Deus Creator omnium, Iam surgit hora tertia i Intende qui regis Izrael. Nie wszyscy uczeni uważają 14 innych hymnów za autentyczne. Ambroży pozostawił także trzy epigrafy w dystychach: dla grobowca swego brata Satyrusa, dla chrzcielnicy św. Tekli i dla św. Nazariusz. Autentyczność 21 tytułów przeznaczonych jako podpisy do odcinków ST i NT jest kwestionowana. Intensywna działalność duszpasterska Ambrożego ukierunkowała jego twórczość literacką bardziej na tematykę praktyczną niż spekulatywną. Istnieje mnóstwo dzieł homiletycznych, ogrodniczych i moralnych, natomiast niewiele jest traktatów czy pism egzegetycznych, które bezpośrednio i systematycznie poruszają problemy teologiczne i doktrynalne. Co więcej, te ostatnie często wydają się być reakcjami wywołanymi przez szczególne okoliczności. Zamiast opracowywać nowe idee teologiczne, Ambroży wolał czerpać z tego, co już zbadali i sformułowali ojcowie greccy, dostosowując to z dużą wrażliwością do konkretnych potrzeb swojej sytuacji. Myśl teologiczna Ambrożego pojawia się wyraźnie w jego dziełach antyaryjskich i chrystologicznych (De fide; De Spirtu S.; De inc. dom. sacr.), gdzie zauważa się wpływ zwłaszcza. Dydymusa Ślepego i Bazyliego. Doktryna trynitarna Ambrożego broni jedności substancji i rozróżnienia osób; Ojciec jest źródłem i podstawą Syna ; Syn jest źródłem Ducha . W chrystologii, zwł. w polemice z doketystami i apolinarystami Ambroży utrzymuje doskonałą równowagę, która pozwala mu rozróżnić w Chrystusie dwie natury i dwie woli, bez szkody dla jedności jego osoby . W temacie odkupienia dominuje teoria zadośćuczynienia i pokuty Chrystusa . Od Orygenesa i Ireneusza Ambroży przyjmuje ideę męki i śmierci Chrystusa jako cenę zapłaconą diabłu za zbawienie ludzkości. Głównym tematem niektórych dzieł Ambrożego jest sakramentalna teologia pojednania, chrzest i Eucharystia (mysterium sacramentum). Jego ciągła troska o Kościół skłoniła Ambrożego do refleksji nad postacią Maryi i Jej miejscem w historii zbawienia. Uważa jej życie za bezgrzeszne i wzór wszelkich cnót, ale nie formułuje jasnego stwierdzenia na temat jej zwolnienia z grzechu pierworodnego. Dzieła Ambrożego, zdominowane przez zainteresowania duszpasterskie, pomagają nam także zrozumieć obrzędy i liturgię jego czasów.

ALIPIUSZ (zm. po 428) Święty, biskup Thagaste, współobywatel, uczeń, przyjaciel, współpracownik i kolega Augustyna. Jego życie znamy z twórczości przyjaciela, m.in. z Wyznań i Listów . Urodzony w Thagaste w rodzinie wysoko postawionych , był niskiego wzrostu , ale mocnego serca i cnotliwego usposobienia . Kilka lat młodszy od Augustyna (ur. 354), został jego przyjacielem (frater cordis mei) i słuchał jego wykładów i jego manicheizmu , zanim udał się do Rzymu, gdzie studiował prawo i, stając się przedmiotem dystrybucji dla Włoch, dał rzadkie przykłady uczciwości i bezstronności ; towarzyszył Augustynowi do Mediolanu , gdzie podzielił się swoim bolesnym powrotem do wiary katolickiej ; był obecny przy nawróceniu Augustyna i poszedł za jego przykładem . Alipiusz wycofał się z Augustynem do Cassiciacum, gdzie brał udział w debatach filozoficznych ; i został wraz z nim ochrzczony przez Ambrożego w dniach 24-25 kwietnia 387 r. Po powrocie do Afryki prowadził cenobityczne życie z Augustynem i innymi przyjaciółmi, najpierw w Thagaste , a następnie w Hippo . Wybrany na biskupa Thagaste ca. 394, przed Augustynem, współpracował z nim przez prawie 40 lat na rzecz odrodzenia Kościoła afrykańskiego, zwł. w sporze donatystycznym (na konferencji w 411 r. był jednym z 7 biskupów katolickich biorących udział w dyskusji) oraz w sporze pelagijskim, co spowodowało, że dużo podróżował . Pelagianie włączyli go w swoją niechęć do Augustyna ; Katolicy natomiast kojarzyli go z zasługami przyjaciela . Zmarł prawdopodobnie 430 r. Klemens X zatwierdził jego kult.

AMA (Amma) Rodzaj żeński Apy (semickie określenie oznaczające "ojciec", nie mylić z abbas = opat), kobiecego przewodnika duchowego. Greckie avbba/ i avmma pochodzą od rdzenia semickiego, podczas gdy łacina ma tylko abbas i żeńską abbatissa. Ama niekoniecznie było równoznaczne z przełożoną lub przełożoną - choć zwykle przełożoną lub przełożoną nazywano "matkę" swojego klasztoru - ale kojarzyło się z "duchowym macierzyństwem" (patrz Theodore Stud. , Ep. 2,68), czyli taki, który ofiarował kierownictwo wewnętrzne, łagodząc władzę z braterstwem w miłości nie nakładającej większych ciężarów, niż można unieść, udzielając przewodnictwa duchowego odpowiedniego do osobistej sytuacji każdego.

AMANDUS (zm. 676-684) Biskup Maastricht, założyciel i pierwszy opat opactwa Elnon (obecnie Saint-Amand-les-Eaux), misjonarz i ewangelizator Niderlandów. Urodził się na przełomie VI i VII w., miejsce urodzenia nie jest pewne (ewentualnie Akwitania, Poitou lub Gaskonia). Najpierw wycofał się do życia monastycznego na wyspie Yeu, następnie w Bourges, oddając się rygorystycznej ascezie. Jego peregrinatio (patrz: Pielgrzymki) rozpoczęło się od podróży do Rzymu i trwało przez całą Galię, po święceniach kapłańskich na biskupa wędrownego z rąk Dagoberta (zm. 639). Jego ruchy misyjne miały charakter ciągły (wyjechał do Anglii na ratunek uwięzionym niewolnikom, a poza pracą na terenie dzisiejszej Belgii, gdzie jego wysiłki ewangelizacyjne były szczególnie skuteczne, dotarł także na ziemie słowiańskie), aż do osiedlenia się w klasztorze w Elnon, gdzie zmarł 6 lutego, gdzieś pomiędzy 676 a 684 rokiem. Często ścierał się z duchowieństwem i innymi biskupami, którzy nie tolerowali jego rygoru moralnego, zwłaszcza. po wyborze na biskupa Maastricht, a później na biskupa Nantes. Przypisuje się mu założenie wielu klasztorów w całej Europie. Niektóre biografie pozostały, chociaż ich wzajemne relacje są niejasne, zwł. po niedawnym odkryciu w MS w Innsbrucku (1976) fragmentu tzw. Vita antiqua. Według tradycyjnej hipotezy Vita prima została spisana w drugiej połowie VIII w., być może przez Gislebertusa, opata Saint-Amand (diecezja Noyon-Tournai), ostatnio jednak przypuszcza się, że została napisana na południe od Loara. Milo, mnich z Saint-Amand, napisał w połowie IX w. Żywot, do którego dołączony jest dodatek zawierający m.in. testament świętego, prawdopodobnie autentyczny przynajmniej w jego pierwotnym rdzeniu, oraz jego korespondencję z papieżem Marcina I. Inne życie datuje się na XII w., a jeszcze inne znajduje się w Speculum sanctorale dominikanina Bernardo Gui (1329). Kult św. Amandusa (święto 6 lutego) jest szczególnie rozpowszechniony w północnej Francji i Belgii.

AMANDUS z Bordeaux (IV-V w.) Według tradycji trzeci biskup Bordeaux, następca Delfina, który go wychował, ok. 401-404. Daty jego urodzin i śmierci są niepewne. Jako kapłan przygotowywał Paulina, ucznia Auzoniusza i przyszłego biskupa Noli, do chrztu i często wymieniał z nim listy. Ukazują w Amandusie człowieka zajętego kwestiami egzegetycznymi i teologicznymi oraz przyjaciela, któremu Paulin składa osobiste zwierzenia. Według Paulina i Grzegorza z Tours Amandus był człowiekiem o niezwykłej erudycji i moralności. Prawdopodobnie można go utożsamić z księdzem o tym samym imieniu, do którego Hieronim wysyła list 55, omawiający kwestie egzegetyczne i przypadek rozwiedzionej osoby, która wyszła ponownie za mąż. Wybrany na biskupa, z pomocą św. Seweryna podjął energiczne kroki przeciwko pogaństwu i prycylianistycznej herezji. Według Grzegorza z Tours właśnie w tym czasie przekazał on urząd biskupa Sewerinowi, by po jego śmierci ponownie go objąć, co wydaje się jednak legendarne.

AMASEA Pontu (Ama,seia) Miasto Azji Mniejszej, pośrodku Iris (Yesi Irmak); zwany także Hadrianopolis (Bulletin de Correspondance Hellénique, 101 [1976] 358). Metropolia cywilna (wówczas religijna). Pontusa (II w.); region ten nazwano później Diospontem (Dioklecjan), a ostatecznie Helenopontem (Konstantyn); z VII w., gród tematyczny Armeniacoi. Doznał trzęsienia ziemi w 529 r. (Malalas, 448 Bonn) i najazdu arabskiego w 712 r. patriarcha Eutychiusz z Konstantynopola został tam zesłany w lutym 565 r. Tradycja przypisuje swoją ewangelizację św. Piotrowi (pierwszemu biskupowi, Nicetusowi) lub św. Andrzejowi. Hagiografia łączy Amaseę ze św. Bazylia, Filantia i towarzysz, Gregorij Taumaturgus, Fokas z Sinope, Hesychius homologeta, Eutychiusz z Konstantynopola i zwł. Teodor z Tyru, wychwalany przez św. Grzegorza z Nyssy , a także uhonorowany bazyliką zbudowaną przez cesarza Anastazego. Na początku IV w. w mieście znajdowało się wiele kościołów, a później wiele klasztorów pod władzą katolikosa. Sukcesja biskupia, datowana na II w. n.e. i dobrze ugruntowany w epoce soborowej, jest zdominowany przez Asteriusza i Seleukosa. W pierwszej Notitii biskupiej (VII w.) Amasea zajmuje 12. miejsce wśród metropolii bizantyjskich, z sześcioma sufraganami.

AMASTRIS (Amastrij) Biskupstwo Azji Mniejszej nad rzeką Euxine (Morze Czarne). Metropolia cywilna Ora Pontica, jej biskup Palmas przewodniczył, być może jako taki, synodowi biskupów Pontus ca. 190. Miejsce urodzenia męczennika św. Jacka (IV w.). W okresie soborowym miasto było częścią Paflagonii i stało się pierwszą stolicą sufragańską Gangry, utrzymując swoją pozycję w pierwszej Notitii biskupiej (VII w.). Utworzył niezależne (autokefaliczne) arcybiskupstwo ok. ok. 800 r. na zlecenie biskupa św. Jerzego, który zasłynął z najazdu arabskiego (koniec VIII w.). Św. Jan Gocki szukał schronienia i tam zmarł (785). Miejsce urodzenia św. Sergiusza Magistra i cesarzowej św. Teodory (ok. 800 r.). Współczesna Amasra znajduje się w prowincji Zonguldak.

AMATORIUM CANTICUM Manichejski hymn miłości do Boga Najwyższego Króla. Augustyn z Hippony (Contra Faustum manichaeum, XV, 5-6) określa ją jako swego rodzaju manichejską Pieśń nad pieśniami. Jak podaje Augustyn, Bóg ukoronowany kwiatami i noszący berło jest otoczony przez dwanaście eonów, czyli pór roku, wraz z niezliczoną liczbą mieszkańców swego królestwa i aniołami powstałymi z substancji królewskiej. Anioły specjalnie nazwane to Strażnicy Splendoru z sześcioma (w innych źródłach czterema) świetlistymi twarzami; Wielki Władca ze swoimi anielskimi armiami; Adamas Bohater, wojownik uzbrojony we włócznię i tarczę; Monarcha Chwały, sprawca trzech podziemnych kół ognia, wody i wiatru; i Najwyższy Atlas, który klęka na jedno kolano, dźwigając świat na ramionach. Te same imiona znajdują się, w tej samej kolejności, w wielu koptyjskich tekstach manichejskich (gdzie są one identyfikowane jako pięciu synów Żywego Ducha).

ALTERCATIO ADRIANI I EPICTETI Anonimowe dzieło z VI lub VII w. należące do grupy pism monastycznych zwanych Ioca monachorum, sporządzonych prawdopodobnie w Galii na podstawie greckiego oryginału. Już w VIII w. istniało wiele różnych wersji i wielu manuskryptów, co świadczy o popularności tego gatunku literackiego. Utwór napisany przeciętną łaciną jest fikcyjnym dialogiem, zawierającym pytania cesarza Hadriana (117-138) i odpowiedzi filozofa Epikteta (zm. 130), zw. dotyczące Biblii.

ALTERKACJA KONTRA EOS Pełny tytuł tego okaleczonego tekstu, opublikowanego przez Caspariego w 1883 roku, brzmi Altercatio [S. Ambrosii] contra eos qui animam non confitentur. W trzech rękopisach przypisuje się go św. Ambrożemu z Mediolanu, ale ocena tego przypisania nie jest łatwa, biorąc pod uwagę charakter tekstu. Argumentacja tego krótkiego traktatu jest taka sama jak argumentacja podtytułu Dialogusa Hieronomi na temat pochodzenia duszy ludzkiej, ale jest znacznie gorsza zarówno pod względem treści, jak i głębi. Altercatio jest w rzeczywistości jedynie krótką przemową, przeplataną cytatami biblijnymi, skierowaną przeciwko tym, którzy myślą inaczej w tej kwestii.

ALTERKACJA ANIMA Przekazany pod tytułem altercatio ("debata") jest tekstem (początek jest niekompletny) skierowanym przeciwko traducjanizmowi, wykazującym wyłącznie na podstawie fragmentów ST, że Bóg stworzył duszę w łonie matki. MSS i Jan z Sewilli przypisują to Ambrożemu. Odnosząc się do szczegółów użytej wersji biblijnej, Caspari sądzi raczej, że pochodzi ona od nieznanego autora i musiała zostać napisana przed rokiem 600. Zdaniem Madeca, który przygotował nowe wydanie krytyczne, nie można odrzucić autentyczności ambrozjańskiej.

ALTERCATIO ECCLESIAE ET SYNAGOGAE To anonimowe dzieło, różnie przypisywane Augustynowi, Wigiliuszowi z Tapsus i Sewerowi z Minorki, różni się nieco od typowych sprzeczek, w których chrześcijanin i Żyd, chrześcijanin i poganin lub ortodoksyjny i heretyk , prowadzić dyskusję na tematy religijne - poprzez fakt, że dwójka bohaterów nie jest rzeczywistymi osobami, lecz personifikacjami samego kościoła i synagogi. W tym aspekcie Altercatio ecclesiae et synagogae ponownie opracowuje formę dialogu typową dla filozofii pogańskiej. Dzieła tego nie da się z całą pewnością datować, lecz na podstawie wewnętrznych wskazówek można z pewną pewnością przypuszczać, że zostało napisane w latach 438-476 przez prawnika lub autora znawcę prawa rzymskiego. Na podstawie wielu cytatów biblijnych zaczerpniętych bezpośrednio z Świadectwa Cypriana z Kartaginy można postawić hipotezę, że zostało ono skomponowane w Afryce Północnej, a później przekazane przez Hiszpanię. Ogólnie rzecz biorąc, praca ukazuje znaczną nieznajomość religii żydowskiej i wydaje się nie poruszać problemu konwersji Żydów na chrześcijaństwo. Raczej ogranicza się do ciągłego podkreślania niższości Żydów w stosunku do chrześcijan.

ALTERKACJA HERACLIANI Altercatio Heracliani laici cum Germinio episcopo Sirmiensi jest relacją z publicznej debaty, która odbyła się w Sirmium (Pannonia) 13 stycznia 366 roku pomiędzy proariańskim miejscowym biskupem Germiniusem, wspieranym przez księdza Teodota i Agrypinusa, a laikiem Heraklian, Niceńczyk, aresztowany za zakłócanie spokoju. Debata ma charakter doktrynalny, a Heraklian zmusza swoich przeciwników do milczenia. Widzowie grożą mu śmiercią, ale Germinius odsyła go bez szwanku. Dokument, który do nas dotarł, został poddany retraktorowi, aby Heraklian wyróżniał się kosztem swoich przeciwników; mimo to jest bogaty w fakty ważne z historycznego punktu widzenia.

ALTERKACJE Przez altercatio łacińska retoryka oznacza debatę, w której przeciwstawia się za i przeciw (patrz Quint., Inst. lub VI,4). Pierwotnie będące częścią dyskursu, altercatio zaczęto używać także do celów dydaktycznych i egzegetycznych. W starożytnej literaturze chrześcijańskiej Zachodu pojęcie to używane jest przede wszystkim w odniesieniu do (wyimaginowanej) debaty, w której chrześcijanin spiera się z Żydem, ale także ortodoksyjny z heretykiem lub chrześcijanin z poganinem. W ten sposób Hieronim definiuje dialog, o którym wspomina Orygenes w Cels. IV, 52 pomiędzy Papiscusem a Jasonem jako altercatio. Wczesny V w. dzieło zatytułowane Altercatio Ecclesiae et Synagogae przypisuje się Augustynowi lub Vigiliusowi. Z tego samego okresu, według Gennadiusa , pochodzi Altercatio Simonis et Theophili, skomponowane przez galijskiego mnicha Evagriusa , ostatni wczesnochrześcijański spór przeciwko Żydom . W nim, na wzór Tertuliana, Cypriana, Grzegorza z Elwiry i innych, boskość ukrzyżowanego ukazana jest wyłącznie ze ST. Z ariańskich kontrowersji mamy Altercatio Heracliani laici cum Germinio episcopo , w którym przeciwstawiają się wiary nicejskiej i wyznaniu Rimini. Od VI w. to Altercationes filozofii chrześcijańskiej przeciwko błędom pogańskim, zebrane w Włochach lub Afryce na podstawie tekstów Augustyna . Aby dokonać literackiej oceny tych lub innych Altercationes, należy mieć na uwadze różne starożytne formy dialogu, natomiast przy ich teologicznej ocenie należy mieć na uwadze tradycje antyżydowskie i antyheretyckie.

Alfa i Omega Pierwsza i ostatnia litera alfabetu greckiego. Ilekroć pojawia się to połączenie, wyraża ono ideę całości: na tyle, na ile jest zawarta, symbolicznie i idealnie, w nieskończonej kombinacji liter od A do Z. Iz 41:4; 44:6; 48:12 nadaje ton kolejnemu rozwojowi poprzez sformułowanie: "Ja, Pan, jestem pierwszy i ostatni", które wyjaśnia, w jaki sposób Bóg może oddziaływać na wydarzenia historyczne i wpływać na nie, przekraczając wszelkie ograniczenia czasu i przestrzeni. Ten boski przymiot pojawia się ponownie w Obj. 1:8; 21,6, gdzie sam Bóg mówi: "Ja jestem alfą i omegą", uszczegółowione przez następujące słowa: "Ten, który jest, który był i który ma przyjść" lub dodatkowo "Początek i koniec" . Atrybut "Alfa i Omega" nie jest przyznany Chrystusowi przy jego pierwszym pojawieniu się; preferowane jest określenie "pierwszy i ostatni" , połączone z przywołaniem Jego śmierci i zmartwychwstania, aby podkreślić nieskończoną moc, która teraz do Niego należy. W Ap 22,13 Chrystus otrzymuje tytuły, które poprzednio należały do Boga: Alfa i Omega, Pierwszy i Ostatni, Początek i Koniec, które wskazują na władzę, jaka należy do Niego jako sędziego. Z Apokalipsy wnioskujemy o dziele Chrystusa zarówno w stworzeniu jako Słowo (Alfa), jak i na końcu jako sędzia (Omega). To określenie Boga i Chrystusa ma analogie z rabinicznym symbolem Szekina, który wyrażał się inicjałami aleph-tau lub aleph-mem-tau (= prawda). W alfabecie greckim litera mu znajduje się w połowie drogi między alfa i omega, chociaż w alfabecie hebrajskim mem nie jest w połowie drogi. W każdym razie litery alfabetu greckiego i hebrajskiego reprezentowały trzy fazy - pierwszą, środkową i ostatnią - o nieskończonym czasie trwania . W odniesieniu do Chrystusa pokazuje to, że ma On imię takie jak imię Ojca i że jest Bytem w pełnym tego słowa znaczeniu. Jana, przyjmując negatywną postawę wobec żydowskich chrześcijan Cerinthus i Mikołaitów, którzy powszechną i boską władzę nad światem przypisywali nie Chrystusowi, ale serii liter stoicei/a (aehiouw = AW) (Reitzenstein, Poimandres 286 ), chętnie sięga po symbole znane ze środowisk kulturowych Azji Mniejszej, chrystianizując ich znaczenie . Symboliczna wartość dwóch liter alfa i omega została wkrótce doceniona w spekulacjach chrześcijańskich, obu ortodoksyjnych i gnostyczny , a także w ikonografii, gdzie często łączy się go z Krzyżmonem. Otrzymał znaczące zastosowanie w całym średniowieczu. Rabanus Maurus powtarza schemat aleph-mem-tau (= alfa-mu-omega), aby odtworzyć trylogię początku, środka i końca.

ALMACHIUSZ (lub Telemach) (zm. ok. 400) Teodoret z Cyrrhus relacjonuje, że wschodni mnich, który przybył do Rzymu, aby położyć kres walkom gladiatorów, został zaatakowany przez widzów i ukamienowany w amfiteatrze. Papież Honoriusz zaliczył go do męczenników. Mart. hier., z 1 stycznia, opowiada podobną historię, którą przypisuje Almachiusowi, umieszczając ją w okresie prefektury Alypius. Istnieją zatem dwie różne tradycje dotyczące daty i imienia męczennika. Wiadomo jednak, że igrzyska ustały po roku 410; w tym kontekście mogła powstać legenda o św. Almachiuszu.

ALEKSJUSZ (IV w.) Niepewność otacza wydarzenia związane z tym spowiednikiem, być może IV w., którego legenda powstała pod koniec V w. w Syrii (450-475). Bohater opowieści, członek szlacheckiej rodziny rzymskiej, w noc poślubną uciekł do Edessy, aby wieść życie żebracze przed kościołami, głosząc i nauczając cnót. Ze względu na swą ascezę i mądrość nazywany jest mężem Bożym, Mar Riscia. Na krótko przed śmiercią wyjawia swoją historię zakrystianowi kościoła, w którym żył w biedzie. Biskup Rabbula, dowiedziawszy się o jego śmierci, udał się na cmentarz, na którym został pochowany, i nie znalazł ciała, a jedynie łachmany, którymi był okryty . Zalążkiem tej legendy, której pierwszym świadectwem jest przełom V/VI w. W historię wkraczają rodzice młodzieńca, Euphamianus i Aglara; nadano mu imię Aleksy; w noc poślubną w szczegółowym dialogu przekonuje żonę do wstrzemięźliwości, po czym opuszcza Rzym i znika. Wraca tam po 17 latach i zostaje przyjęty jako żebrak przez rodziców, którzy go nie poznają, w tym samym domu, z którego wyszedł. Jego życie jest wzorowe: akceptuje każdy rodzaj umartwienia, mieszkając pod klatką schodową, skąd buduje wszystkich, zupełnie nierozpoznany. Sam papież rozpoznaje go ostatecznie na podstawie dokumentu, który święty ściskał po jego śmierci w sztywnej dłoni. W legendzie greckiej papieżem jest Marcjan, który nigdy nie istniał; w wersji łacińskiej, Innocenty (401-417). Rozpowszechniająca się w Konstantynopolu i wśród Bizantyjczyków od VI do IX w. historia Aleksego stała się inspiracją dla hymnu Romanusa Melodusa; druga wersja tekstu opracowana w regionach syryjskich. Krytyka pokazała zależność niektórych podstawowych elementów opowieści, takie jak ucieczka po ślubie z domu ojca i powrót, na wzór Żywotu Jana Kalibyta ; podkreśla się fakt, że rozmowa w noc poślubną, podczas której mąż przekonuje żonę o czystości, jest toposem starożytnej hagiografii (De Gaiffier); wreszcie przyczyna nienaruszonego sponsam relinquens została osadzona w szerszym, typowym dla IV i V w. kontekście, dotyczącym wyższości ascezy nad małżeństwem i przekształcenia węzła małżeńskiego w relację duchowej przyjaźni, "narzuconej" albo przez męża na żonę, albo odwrotnie, z różnym powodzeniem, a także dalszy rozwój w granicach średniowiecznego romansu i symetryczne hagiograficzne użycie postaci w opowieści (patrz analogiczna sytuacja z kobiecego perspektywy w życiu św. Cecylii). Legenda bizantyjska koncentruje się na bazylice św. Piotra w Rzymie, gdzie miał się odbyć zarówno ślub, jak i pogrzeb (patrz Menologia Bazylego i Legendy arabskie udokumentowane przez Watykańskie i paryskie MSS); w wersji greckiej ślub odbywa się u św. Bonifacego, pochówek u św. Piotra; czasami zarówno legendy greckie, jak i łacińskie są zgodne co do umiejscowienia wszystkiego w Bazylice św. Piotra, oczywiście po to, aby nadać życiu świętego większą wartość i zainteresowanie, a zwłaszcza. na pogrzeb, który odbył się 17 marca dla Greków, 17 lipca dla Latynosów, daty jego święta. Na Zachodzie wydaje się, że legenda została po raz pierwszy potwierdzona w Hiszpanii w pierwszej połowie X w. oraz w rejonie Burgos , z pewnymi istotnymi uzupełnieniami (włączenie zapowiedzi dla Rzymian o śmierci świętej w domum sanctae Mariae) i zmianami geograficznymi (np. Laodycea syryjska zamiast Edessy). W Rzymie kult i "historia" rozprzestrzeniły się dzięki Sergiuszowi, metropolicie Damaszku, wygnańcowi w Urbe (977), który otrzymał od papieża klasztor św. Bonifacego na Awentynie, gdzie mnisi zaczęli czcić Najświętszego święty. Ze względu na obecność tam relikwii Aleksego, kościół dodał imię Aleksego do imienia pierwotnego patrona (986). To stąd rozwinęła się wersja łacińska, czyniąca żebraka świętym rzymskim w tym sensie, że urodził się, umarł i pochowany w mieście, a papieżowi przyznano centralną rolę w wydarzeniach. Uznając wielkość Aleksego, papież zatwierdził ascezę świeckich jako nadrzędną wobec małżeństwa, zgodnie z modelem życia zgodnym z wskazaniami Kościoła. W średniowieczu Aleksy stał się autorytetem świętym (kazanie na jego temat wygłosił Piotr Damian), kochanym przez papieży (Leon IX poświęcił mu hymn). Jego życie rozprzestrzeniło się we Francji w XI i XII w. w związku z reformą Cluny, dzięki legatowi papieskiemu Leonowi; zostało ono ponownie rozwinięte w poezji i prozie, jak pokazano w wierszach włoskich i francuskich oraz w Legenda aurea Jacobusa da Varagine. Aleksy jest szeroko obecny w literaturze: angielskiej, flamandzkiej, niemieckiej, polskiej, serbskiej, rosyjskiej, a nawet norweskiej. Oprócz Rzymu jego relikwie znajdują się w Montecassino, Pradze, Bolonii, Bergamo, Paryżu i Kolonii. Nawet w St. Albans w Anglii poświęcono mu kaplicę. Przedstawienia ikonograficzne przedstawiają go głównie w stroju pielgrzymim-żebraczym (jest ich patronem), z laską, klatką schodową (nawiązującą do klatki schodowej, w której mieszkał) i trzymanym w dłoni listem, po którym był rozpoznawany. Oprócz cyklu obrazów u św. Klemensa w Rzymie znajduje się mozaika katedry w Monreale z XII w. Pasjonata Stuttgarckiego, płaskorzeźba katedry w Strasburgu autorstwa Hansa Himmerera (XV w.) i obraz A. Carracciego w Bolonii w kościele żebraków (XVII w.). Posąg Cacciniego zdobi fasadę Trójcy Świętej we Florencji, dowód niezwykłej popularności świętego, wzmocniony tym, co jego legenda sugerowała i tak wrażliwej wyobraźni popularnej, od poezji i tragedii greckiej po sceny uznania i nieuznania. Znaczące jest, że agnitio dokonuje tu nie ojciec, ale papież, po śmierci bohatera, potwierdzając absolutną wyższość uczuć duchowych i życia ascetycznego nad więzami cielesnymi i życiem w saeculum. Wszystkie wydarzenia wokół Aleksego można odczytać jako narracyjną egzegezę tego ewangelicznego stanowiska.

analityka danych: proces gromadzenia, organizowania, przechowywania i analizowanie dużych zbiorów danych ("big data") w celu identyfikacji wzorców i innych informacji, które są najbardziej przydatne dla biznesu teraz i do podejmowania przyszłych decyzji

agencje administracyjne : instytucje federalne lub stanowe oraz inne organizacje rządowe utworzone przez Kongres lub stanowe ciała ustawodawcze z delegowanymi uprawnieniami do uchwalania zasad i przepisów w ramach ich mandatu.

akredytywa : Obietnica banku do zapłaty sprzedającemu określonej kwoty, jeśli zostaną spełnione określone warunki.

akceptacja bankiera : Obietnica, że bank zapłaci określoną kwotę w określonym czasie.

akcje zwykłe: najbardziej podstawowa forma własności w firmie; przyznaje prawo głosu i prawo do udziału w zyskach firmy

akcje : Udziały własnościowe w firmie.

akcje uprzywilejowane : Akcje, które dają właścicielom pierwszeństwo w wypłacie dywidendy i wcześniejsze roszczenie do aktywów niż akcje zwykłe akcjonariuszy, jeśli firma zostanie zmuszona do zaprzestania działalności, a jej aktywa zostaną sprzedane.

aktywa : Zasoby ekonomiczne (rzeczy wartościowe) będące własnością firmy.

aktywa obrotowe : Pozycje, które mogą lub zostaną zamienione na gotówkę w ciągu jednego roku.

aktywa trwałe : aktywa, które są względnie trwałe, takie jak grunty, budynki i wyposażenie.

audyt : praca polegająca na przeglądaniu i ocenie informacji wykorzystanych do przygotowania sprawozdań finansowych firmy.

amortyzacja : Systematyczny odpis kosztu składnika aktywów trwałych przez szacowany okres jego użytkowania.

analiza wskaźnikowa : Ocena kondycji finansowej firmy za pomocą obliczeń i interpretacji wskaźników finansowych opracowanych na podstawie sprawozdań finansowych firmy.

Amenemopet: niezwykła rodzina Teb, służąca faraonom Nowego Państwa (1550-1070 p.n.e.), niektórzy zajmowali stanowiska w świątyni Amona w Tebach, a inni kierowali urzędami biurokratycznymi. Do tego rodu należał trzeci prorok Amona za panowania Ramzesa III (1194-1163 p.n.e.). Inny osobnik o imieniu Amenemope był namiestnikiem Kusz lub Nubii, obszaru na południe od Asuanu we współczesnym Sudanie, dla Setiego I (1306-1290 p.n.e.). Bakenkhonsu, arcykapłan Amona za panowania Ramzesa II (1290-1224 p.n.e.), również był członkiem rodziny. Ci urzędnicy państwowi byli arystokratami, czyli nomarchami, z południowej prowincji. Ich wysiłki oraz wysiłki innych dużych klanów zajmujących różne urzędy biurokratyczne pozwoliły rządowi Egiptu kontynuować nieprzerwane działanie dekada po dekadzie.

Amenhirkhopshef (1) (fl. XII w. p.n.e.) książę XX dynastii. Amenhirkhopshef był synem Ramzesa III (1194-1163 p.n.e.) i królowej Iset (2). Książę zmarł w wieku dziewięciu lat. Według doniesień królowa Iset poroniła, gdy usłyszała o śmierci Amenhirkhopshefa, a nienarodzone dziecko zostało zmumifikowane i pochowane w krypcie księcia. W komorze grobowej Amenhirkhopshefa przedstawiono Ramzesa III prowadzącego syna do boga Anubisa, bóstwa o głowie szakala, kojarzonego z Ozyrysem i rytuałami pogrzebowymi. Książę przez swoje krótkie życie pełnił funkcję królewskiego skryby. Został pochowany w Dolinie Królowych na zachodnim brzegu Nilu w Tebach, miejscu używanym do grobowców książąt w Nowym Królestwie (1550-1070 p.n.e.). Ściany niektórych komór tego grobowca są znakomicie pomalowane.

Amenhirkhopshef (2) (fl. XIII w. p.n.e.): książę z XIX dynastii. Syn Ramzesa II (1290-1224 p.n.e.) i królowej Nefertari Merymut, początkowo nazywał się Amenhirwonmef ("Amon jest po jego prawicy"), a następnie Amenhirkhopshef ("Amon dzierży miecz"). Książę ten jest pokazany w procesji królewskich spadkobierców Ramessydów w Świątyni Luksorskiej oraz w Abu Simbel, miejscu wielkiego pomnika jego ojca. Jest on także przedstawiony w KV5, niedawno otwartym grobowcu synów Ramzesa II. Ten grobowiec, największy, jaki kiedykolwiek znaleziono w Egipcie, został zaprojektowany, aby pomieścić w dolinie szczątki ponad 100 synów Ramzesa II. W Dolinie Królowych na zachodnim brzegu Nilu w Tebach znajduje się inny wystawny grobowiec noszący jego imię. Amenhirkhopshef był dowódcą armii egipskiej i głównym następcą tronu. Brał aktywny udział w kampaniach Ramzesa II, karząc państwa-miasta, takie jak Moab, które przyjęły ochronę Hetytów, ówczesnych wrogów Egiptu. Kiedy między Hetytami a Egipcjanami podpisano traktat, w korespondencji królewskiej wspomniano o Amenhirkhopshefie. Hetycki król Hattusilis III i jego królowa Pedukhipa przesłali pozdrowienia Nefertari Merymut i następcy tronu Amenhirkhopshefa. Zmarł w 20. roku panowania Ramzesa II. Jedenastu innych braci wyprzedziło śmierć ojca. Merenptah, jego ewentualny następca, był 13. w linii sukcesji.

Amenemope (2) (fl. XIV wiek p.n.e.) : mędrzec Nowego Państwa. Żył prawdopodobnie za panowania Amenhotepa III (1391–1353 p.n.e.) i był autorem Instrukcji Amenemopa. Tekst ten odnaleziono na papirusie znajdującym się obecnie w British Museum w Londynie. Był mieszkańcem Achmina i przedstawiał siebie jako urzędnika ds. rolnictwa, który ustanowił królewskie tytuły do ziemi odsłoniętej w wyniku corocznego obniżania się poziomu wody w Nilu. Amenemope, którego żoną była Twasoret, sprawował także funkcję nadzorcy podatkowego dla obszaru Achmin i zarządzał lokalną dystrybucją plonów. Napisał dla swojego syna Instrukcję, a dzieło to odzwierciedla ducha ma&primeat, pielęgnowanego przez wieki nad Nilem. Jego dzieło składało się z ponad 80 rozdziałów i było pisane krótkimi linijkami. Amenemope przełożył ideały Egiptu na codzienne zadania życia zwykłego człowieka. Maksymy Ptah-hotepa to kolejny przykład tego typu literatury. Taka literatura dydaktyczna była popularna w Dolinie Nilu. Amenemope został pochowany w piramidzie w Achminie. Dzieło Amenemopa odkryto na różnych tablicach do pisania, na ostrakonie (patrz ostraki) i we fragmentarycznym papirusie.

Amenemnisu (Neferkaré) (zm. 1040 p.n.e.): współregent drugiego władcy XXI dynastii Amenemnisu piastował tę rangę przez ostatnie cztery lata panowania Smendesa (1) na tron z 1044 r. p.n.e. do jego śmierci. Prawdopodobnie był synem Herihora, arcykapłana Amona w Tebach, i kobiety imieniem Nodjmet. Smendes pozwolił Amenemnisu służyć na tym stanowisku w nowej stolicy Tanis we wschodniej Delcie, aby zjednoczyć wysiłki z Tebami. Amenemnisu, którego imię oznaczało "Amon jest królem", służył Mencheperresenbowi (2), innemu arcykapłanowi w Tebach. Podczas wojny domowej w regionie tebańskim Amenemnisu zesłał na pewien czas swoich przeciwników na Pustynię Libijską, ale potem ich ułaskawił, rzekomo na mocy dekretu podyktowanego przez wyrocznię boga Amona. Miejsce pochówku Amenemnisu było nieznane do czasu, gdy niedawne wykopaliska w Tanis odsłoniły jego grób. Przed śmiercią uczynił Psusennesa I swoim współregentem.

Amenemope (Userma′atré Setepenamun) (zm. 984 p.n.e.): czwarty władca XXI dynastii Amenemope panował od 993 p.n.e. do jego śmierci. Był następcą i prawdopodobnym synem Psusennesa I i królowej Mutnodjmet (2), pełniąc funkcję współregenta przez dwa lata. Zbudował dla siebie grobowiec w Tanis, ale jego mumia została z niewyjaśnionych powodów złożona w grobowcu Mutnodjmeta. Jego imię oznaczało "Amon w Opet", części dawnej stolicy Teb. Amenemope pochował Psusennesa I z bogatymi ofiarami, podczas gdy jego własne regalia pogrzebowe były niewielkie. Miał sarkofag z żółtego kwarcytu, którego wieko wykonano z bloku kamienia przywłaszczonego ze stanowiska w Starym Królestwie, ale miał on pozłacaną maskę mumii z kartonażu. Sarkofag znajdował się w jego grobowcu, ale jego mumię, znalezioną w stanie nienaruszonym, odkryto w komorze grobowej jego matki w pobliżu świątyni Tanisa.

Amenemope (1) (fl. XII w. p.n.e.): arcykapłan Amona w XX dynastii. Służył za panowania Ramzesa IX (1131-1112 p.n.e.). Amenemope był synem Ramzesnachta i bratem Mesamuna, jego poprzedników. Jego synem był uzurpator Herihor. Amenemope zaczął utwierdzać swoją władzę religijną w 10. roku panowania Ramzesa IX. Na płaskorzeźbach świątynnych był przedstawiany jako równy faraonowi, co stanowiło naruszenie egipskiego kanonu artystycznego. Został pochowany w Tebach.

Amenemhet IV (Ma′akheruré) (zm. 1787 p.n.e.): siódmy władca XII dynastii. Panował od 1799 r. p.n.e. do jego śmierci. Syn Amenemheta III i prawdopodobnie królowej Aat, przez dwa lata służył wraz z ojcem jako współregent i realizował rodzinne projekty w Fajum, bujnym regionie środkowego Egiptu. Uważa się, że wzniósł świątynię Qasr el-Saghah, na północ od jeziora Qarun. Ukończył także świątynię Amenemheta III w Medinet ma′adi, wysłał wyprawę na Synaj i utrzymywał pakty handlowe. Sobekneferu, siostra Amenemheta IV, którą poślubił, objęła tron, gdy ten zmarł po krótkim panowaniu. W ten sposób Sobekneferu została kobietą faraonem, jedyną kobietą noszącą ten tytuł w Państwie Środka (2040-1640 p.n.e.). Dwie piramidy w Mazghunie, w południowej części Daszur, przypisuje się tej parze królewskiej, ostatnim władcom XII dynastii, kończąc tę linię królewską i cały okres historyczny.

Amenemhet V (Ameny Intef IV; Sekhemkaré; Sankhibré; Hornedjheritef) (fl. ok. 1760 p.n.e.): czwarty władca XIII dynastii. Jego imię tronowe oznaczało "Serce Ré żyje". Nazywano go także Ameny Intef IV i pod imieniem tronowym Hornedjheritef, "Horus, Mściciel Swojego Ojca", w niektórych pomnikach XII dynastii Wojowniczego faraona Amenemheta III z Państwa Środka (Hulton Archive). Hyksosi, czyli Azjaci, przebywali w Delcie za jego panowania, ustanawiając swoje wpływy na terytoriach północnych i wschodnich, ale nie ma żadnych wzmianek o konflikcie między dwoma domami królewskimi. Przypisuje mu się otrzymanie daniny od Byblos (we współczesnym Libanie). Trzynasta dynastia z drugiego okresu przejściowego to tajemnicza linia królewska, składająca się podobno z 50 faraonów, w większości niezidentyfikowanych.

Amenemhet VI (fl. XVIII w. p.n.e.): mało znany władca XIII dynastii. Dokładna data jego panowania nie jest znana. Amenemheta VI nazywano "Azjatą", a jego piramida grobowa podobno znajduje się w Daszur.

Amenemhet VII (Sedjefakaré) (fl. XVIII w. p.n.e.): piętnasty władca XIII dynastii. Rządził ok. 1740 p.n.e. Imię Amenemheta VII odkryto na pomnikach w Tanis, na wyspie Elefantyńskiej (na terenie współczesnego Asuanu) i w Medamud. Nic więcej nie wiadomo o jego panowaniu.

Amenemhet III (Nima′atré) (zm. 1797 p.n.e.): szósty władca XII dynastii. Panował od 1844 r. p.n.e. do jego śmierci. Amenemhet był synem Senwosreta III i królowej Neferhent (2) i uważany jest za jednego z najwybitniejszych faraonów Państwa Środka (2040-1640 p.n.e.). Za jego panowania Egipt przeżywał okres wzrostu gospodarczego. W epoce pokoju Amenemhet III zagospodarował region Fajum w środkowym Egipcie i z pożytkiem wykorzystał kopalnie i kamieniołomy na Synaju i w południowych regionach Egiptu. Amenemhet III trzymał także w ryzach rząd Egiptu. Na Synaju w Serabit el-Khadim odkryto 49 tekstów dotyczących tamtej epoki, a inne w Wadi Maghara i Wadi Nasb. Pierwotnie Egipcjanie zakładali sezonowe obozy w takich miejscach górniczych, ale za panowania Amenemheta III powstały stałe osady wraz z rezydencjami, fortyfikacjami obronnymi, studniami i cmentarzami. Powiększono świątynię Hathor w Serabit el-Khadim, zbudowaną na cześć tej bogini, a do kopalń przydzielono jednostki wojskowe w celu ochrony pracowników zbierających klejnoty. Na południu Amenemhet III ufortyfikował wielką placówkę handlową w Semnie, na południowym krańcu drugiej katarakty. Większość wysiłków Amenemheta III była jednak skierowana na region Fajum, ponieważ rekultywował on gęste bagna i wspierał projekty irygacyjne i groble rozpoczęte przez innych faraonów z jego rodu. W epoce grecko-rzymskiej został uhonorowany za odzyskanie Fajum i czczony pod imieniem Lamares. W Biahmu, miejscu na północny wschód od Hawary, odkryto dwa kolosalne posągi Amenemheta III wykonane z granitu na wapiennych podstawach. Udekorował świątynię boga Sobka w Kiman Fares i zbudował kaplicę dla Renenutet, egipskiej bogini żniw. Królową Amenemheta III była A′at, matka Amenemheta IV, który został pochowany w Daszur w południowo-zachodnim korytarzu. Znajdująca się tam piramida, zwana "Amenemhet jest piękny", była wadliwa, więc faraon ją porzucił i zbudował drugą w Hawara, w południowo-wschodnim Fajum, zwaną "Amenemhet żyje". Ta druga piramida nazywana jest labiryntem ze względu na jej skomplikowane komory, zapadnie, ślepe przejścia i przesuwane panele. Komora grobowa to rozległy blok kwarcytu, wydrążony i zagłębiony w fundamencie piramidy. W komorze odnaleziono sarkofag Amenemheta III, także kwarcytowy i mniejszy dla jego córki księżniczki Neferuptah. Miejsce pochówku zostało zapieczętowane pojedynczą płytą kamienną o wadze około 45 ton.

Amenemhet II (Nubkauré) (zm. 1892 p.n.e.): trzeci władca XII dynastii. Panował od 1929 r. p.n.e. do jego śmierci. Amenemhet II był synem Senwosreta I i królowej Nefrusheri. Służąc przez trzy lata wraz z ojcem jako współregent, Amenemhet II przeprowadził dwie kampanie wojskowe, wyprawę do Nubii, współczesnego Sudanu, i jedną mającą na celu rozbicie Beduinów na Półwyspie Synaj. Zawarł także pakty handlowe z Syrią i miastami Lewantu. Jego panowanie uwypukliły wewnętrzne trudności, gdy różni nomarchowie (prowincjonalni arystokraci) próbowali obalić scentralizowany system rządów w celu uzyskania niepodległości. Począwszy od Senwosreta, Amenemhet II odzyskał terytorium Fajum w Egipcie, bujne bagna zasilane przez Bahr Yusuf (mała rzeka wiodąca do regionu od Nilu pomiędzy współczesnym el-Ashmunein i starym Meir). Fajum, zwane przez Egipcjan Ta-she, "Krainą Jezior" lub Payuum, stało się bazą rolniczą kraju. W różnych okresach Fajum rozciągało się na powierzchni ponad 4000 mil kwadratowych i obejmowało jezioro Moeris. W stolicy regionu Shedet narodził się kult Sobka, boga krokodyla. Kartusz Amenemheta II odkryto w Libanie, a inne pieczęcie znaleziono w świątyni Montu w Tebach. Wysyłał wyprawy do Morza Czerwonego i do Puntu oraz korzystał z lokalnych kopalni złota. Amenemhet II poślubił królową Meryet (2), matkę następcy tronu, Senwosreta II oraz królowych Teo i Kemanweb. Jego córkami były Ata, Atuart, Khnumt, Sit Hathor, Sit Hathor Hormeret i Sit Hathor Meryt. Senwosret II był jego współregentem przez pięć lat przed śmiercią Amenemheta II. Amenemhet II został pochowany w Daszur, niedaleko Memfis, w białej piramidzie o powierzchni pierwotnie około 263 stóp kwadratowych, zwanej "Duszą Amenemheta". Groby księżniczek panowania zawierały ogromną kolekcję biżuterii, obecnie cenionej przez współczesny świat. Znaleziono tam także pochowaną królową Keminibu z XIII dynastii (1784-1640 p.n.e.).

Amenemhet I (Sehetepibré) (zm. 1962 p.n.e.): założyciel XII dynastii. Panował od 1991 r. p.n.e. do jego śmierci. Jego imię oznaczało "Amon jest najważniejszy" i służył jako wezyr Górnego Egiptu (terytoriów południowych) za panowania Mentuhotepa IV (1998-1991 p.n.e.), ostatniego faraona z XI dynastii, który zmarł bezpotomnie. dziedzic. Amenemhet I poprowadził wyprawę dla faraona do Wadi Hammamat, wyschniętego wąwozu rzeki w pobliżu Koptos, gdzie Nil skręca najbliżej Morza Czerwonego. Tam zdobył kamień użyty do sarkofagu Mentuhotepa IV. Amenemhet Byłem zwykłym człowiekiem, synem niejakiego Senwosreta i kobiety o imieniu Nefret, wymienionymi jako prominentni członkowie rodziny z wyspy Elefantyńskiej. Amenemhet I przedstawił się jako prawdziwy zjednoczyciel Egiptu po latach upadku i częściowego oddzielenia. Różne proroctwa, w tym słynne napisane przez Nefer-rohu, zostały upublicznione, aby zagwarantować autentyczność twierdzeń nowego faraona. Proroctwo Nefer-rohu, zwanego także Neferti, opisuje Amenemheta I jako syna "kobiety z Nubii" (lub z obszaru Elefantyny we współczesnym Asuanie). Mając wieloletnie doświadczenie jako wezyr, Amenemhet wiedział, jak zmusić Egipcjan do zaakceptowania jego rządów. Dowodził flotą statków i pływał po całym kraju, żądając pokłonu od swego ludu. Podczas jednej z takich podróży Amenemhetowi I towarzyszył Khnumhotep (1), książę i niekwestionowany przywódca nomu (lub prowincji) Oryx w Beni Hasan. W tej armadzie było 20 statków, a Amenemhet I okazywał wsparcie polityczne arystokraty nome obok potęgi militarnej. Przeniósł także stolicę z Teb do Itj-tawy, "Zdobywcy Dwóch Krain", w pobliżu współczesnego miasta Liszt. Stolica pierwotnie nosiła nazwę Amenemhet-Ity-tawy i z biegiem lat była skracana. Ożenił się z Nefru-Totenenem, o którym uważa się, że urodził Senwosreta I, dziedzica. Druga królowa, Sit-Hathor, urodziła księżniczkę Dedyet i księżniczkę Nensebdjebet. Później za jego panowania jego królową została kobieta o imieniu Nefru-Sobek (2). Miał dwie córki: Nefrusheri i Nyetneb. Amenemhet I okazał się skutecznym administratorem i bystrym militarnie władcą. Założył swoją nową stolicę pomiędzy granicami Górnego i Dolnego Egiptu, aby zwiększyć kontrolę nad Deltą. Wzniósł także Mur Księcia, szereg fortów chroniących wschodnie i zachodnie granice Egiptu. Założył fort Semna w Nubii i rozgromił Beduinów na Półwyspie Synaj, wykorzystując geniusz generała Nysumontu. Jednak w pałacu Amenemhet I stanął w obliczu buntów w haremie, jednego nieudanego zamachu na jego życie i ostatniego morderczego ataku. W 1979 roku p.n.e. Amenemhet I mianował swojego syna, Senwosreta I, swoim współregentem, zniechęcając tym samym do prób objęcia tronu przez innych. Senwosret otrzymał także zestaw "Instrukcji" od Amenemheta I. Dokument ten nazywany był także Testamentem Amenemheta. Faraon oświadcza w nim, że władca musi unikać wszelkiej zażyłości z niższymi dworzanami, a te "Instrukcje" jasno definiują obowiązki królewskie w oparciu o potrzeby ludu, w tym osobiste ofiary i samotność. Prawdopodobnie Instrukcje Amenemheta I zostały napisane po drugim ataku na życie faraona, waśni pałacowej, która zakończyła panowanie Amenemheta I. Senwosret I, który prowadził kampanię wojskową w imieniu swojego ojca, przebywał na pustyni, kiedy nadeszła wiadomość o zamachu. Pobiegł z powrotem do stolicy z dużymi siłami i rozgromił wrogów swojego dziedzictwa. Amenemhet został pochowany w piramidzie w Liszt, zwanej "Horusem Powtarzających się Narodzin", obecnie znajdującej się w ruinie. Zabójstwo Amenemheta jest kluczowym elementem fabuły opowieści o "Sinuhe Żeglarzu". Bohater opowieści zostaje w jakiś sposób uwikłany w walki w haremie i ucieka z Egiptu, gdy Senwosret I otrzymuje wiadomość o śmierci króla.

Amenemhet (3) (fl. XIX w. p.n.e.): urzędnik XII dynastii. Amenemhet służył Amenemhetowi III (1844-1797 p.n.e.) jako nadzorca napraw prowadzonych w Wadi Hammamat, ważnym szlaku handlowym wiodącym z Koptos do Morza Czerwonego. Amenemhet poprowadził duże siły militarne do Wadi Hammamat ma eskortować pracowników przydzielonych do wydobywania bloków kamienia bazaltowego w okolicy. Liczące 2000 żołnierzy siły Amenemheta nie tylko wydobywały kamienie, ale także odnowiły to miejsce i dodały nowe udogodnienia, które sprzyjały osadnictwu.

Amenemhet (4) (fl. XV w. p.n.e.): urzędnik świątynny z XVIII dynastii. Służył królowej-faraonowi Hatszepsut (1473-1458 p.n.e.). Amenemhet był także kapłanem świątyni Amona. Niegdyś uważany za brata Senenmuta, ulubieńca Hatszepsut, Amenemhet służył jako nadzorca kory bóstwa Amona i przywódca świąt, podczas których Amon był paradowany ulicami lub przenoszony na zachodni brzeg Teb. Został pochowany w Tebach.

Amenemhab: (fl. XV w. p.n.e.) generał wojskowy z XVIII dynastii. Amenemhab służył Totmesowi III (1479-1425 p.n.e.) i Amenhotepowi II (1425-1401 p.n.e.) i miał długą i wybitną karierę wojskową. Jego żona była pielęgniarką rodziny królewskiej i prawdopodobnie przedstawiła go Totmesowi III. Jego grobowiec na zachodnim brzegu Nilu w Tebach zawiera wyszukane inskrypcje autobiograficzne, które zawierają szczegółowe relacje z energicznych kampanii Totmesa III. Amenemhab podążał za tym wojownikiem faraonem przez wiele krajów, gdy Egipt tworzył imperium. Pewnego razu, gdy Totmes III lekkomyślnie rozpoczął polowanie na słonie, Amenemhab odciął trąbę oszalałego słonia byka, który zaatakował faraona. Za ten wyczyn otrzymał trzecią nagrodę "Złota Walecznych". Na innym polu bitwy Amenemhab zobaczył, jak wróg wypuścił młodą klacz w szeregi nadchodzącej kawalerii egipskiej. Klacz taka miała wywołać szał godowy wśród ogierów egipskich. Amenemhab rozciął brzuch klaczy, zmniejszając w ten sposób jej urok. Jednocześnie go rozczłonkował, wykorzystując smród krwi i krwi, aby jeszcze bardziej rozwścieczyć egipskie rumaki pod ich opieką. Zawsze u boku Totmesa III Amenemhab przeżył tego faraona i służył jego synowi i dziedzicowi, Amenhotepowi II, człowiekowi, który lubił życie wojskowe i walkę wręcz na polu.

Amenemhet (1): (fl. XIV w. p.n.e.) książę z XVIII dynastii. Mumię Amenemheta znaleziono w pozycji stojącej, opartej o ścianę grobowca Totmesa IV (1401-1391 p.n.e.). Był synem Totmesa IV, ale nie dziedzicem. W pobliżu znaleziono wapienne dzbany kanopskie (pojemniki na ważne narządy), noszące jego imię. Najwyraźniej zmarł wcześniej niż jego ojciec i został pochowany w drugiej komnacie grobowca Totmesa IV w Dolinie Królów na zachodnim brzegu Nilu w Tebach. Grobowiec ten został zrabowany wkrótce po śmierci Totmesa IV i odrestaurowany za panowania Horemhaba (1319-1307 p.n.e.). Ciało Totmesa IV zostało zabrane przez kapłanów z późniejszej epoki i złożone w grobowcu Amenhotepa II. Prawdopodobnie odnaleziono mumię księcia Amenemheta i przygotowano ją do podobnego przeniesienia, ale w jakiś sposób przeoczono ją w tym procesie. Dobrze zachowany Amenemhet stał sztywno pod ścianą przez wieki poprzedzające swoje odkrycie.

Amenemhet (2) (fl. XX w. p.n.e.): szlachcic Beni Hasana/ Służył swojemu nomowi Beni Hasanowi i państwu za panowania Senwosreta I (1971-1926 p.n.e.). Ten szlachcic uosabia nomarchów, czyli prowincjonalnych arystokratów Egiptu, osoby, które odziedziczyły tytuły księcia lub hrabiego w każdym oddzielnym nomie ziemi. Część odziedziczonej prowincji Amenemheta nazywała się Menet-Chufu i była czczona jako miejsce narodzin Chufu (Cheopsa) (2551-2528 p.n.e.), budowniczego Wielkiej Piramidy w Gizie. Amenemhet był synem Chnumhotepa (1), odziedziczył nom Oryx, region zawsze znany z tego, że demonstrował silne poparcie dla rządzących faraonów Egiptu. Amenemhet, dowódca wojskowy, prawdopodobnie dowodzący jednostkami armii ze swojego terytorium, służył Senwosretowi I w kampaniach nubijskich, w rejonie poniżej Asuanu (obecnie współczesny Sudan). Prowadził wyprawy handlowe i zajmował się operacjami w królewskich kamieniołomach i kopalniach. Za swoje zasługi otrzymał złote obroże (symbol honoru) i 3000 sztuk bydła. Amenemhet sprawował władzę na tronie Egiptu przez ponad ćwierć wieku.

Am Duat (Am Tuat): Tekst grobowy przedstawiony na ścianach grobowca Totmesa III (1479-1425 p.n.e.) w Dolinie Królów w Tebach, Am Duat (Księga to, co jest w podziemiach), przedstawia nocną podróż boga Ré, prototyp pobytu wymaganego od zmarłego. Am Duat jest podzielony na 12 części, przedstawiających pola lub jaskinie i wyznacza ścieżkę prowadzącą do ziemi, która rozpoczyna się przy bramie zachodniego horyzontu. Tekst zawiera wiele przygód i udręk, ale kończy się duchowym odkupieniem i osiągnięciem raju.

Amemait: okrutna boska istota kojarzona z egipskimi rytuałami i tradycjami pogrzebowymi. Miała głowę krokodyla, przednie części dużego kota i tył hipopotama. Nazywana "Wielkim Śmierci" lub "Pożeraczem" Amemait była kobietą. Ilustracje bestii w Księdze Umarłych przedstawiają Amemaita czekającego przy wadze w Salach Sądu Ozyrysa, gdzie bóg Ozyrys ważył serca zmarłych na piórze bogini Ma′at. Serca tych, którzy byli źli za życia, zostały przekazane Amemaitowi jako pokarm. Wyznania negatywne, twierdzenia, że nie popełnili różnych przestępstw i grzechów, miały na celu ochronę zmarłego przed Amemaitem, który najwyraźniej był szafarzem sprawiedliwości, a nie bezmyślnego terroru. Używano także amuletów i zaklęć, aby powstrzymać tę boską istotę przed pożeraniem zmarłych. Horror towarzyszący spożywaniu przez Amemaita posiłku na zmarłych wywodził się ze strachu Egipcjan przed wejściem w "nicość" lub nieskończoną pustkę.

Amaunet (Amunet): Boska małżonka boga Amona, czczona w Tebach we wczesnym Państwie Środka (2020-1640 p.n.e.), jej imię oznaczało "ukryta". Amaunet był także zaliczany do Ogdoad, ośmiu bóstw Hermopolis. Stworzona przez siebie, była przedstawiana jako kobieta nosząca koronę Dolnego Egiptu. Amaunet był popularny we wszystkich okresach historycznych Egiptu.

Amasis (Khnemibré): (zm. 526 p.n.e.) szósty władca dwudziestej szóstej dynastii. Amasis uzurpował sobie tron Apries i rządził od 570 roku p.n.e. do jego śmierci. Był generałem armii egipskiej, służąc Psammetichusowi II (595-589 p.n.e.) jako dowódca wyprawy do Nubii we współczesnym Sudanie. Służył Apriesowi (589-570 p.n.e.) na tym samym stanowisku do czasu, gdy Egipt został wciągnięty w wojnę między władcą Libii Adicranem a grecką kolonią Cyrena. Apries wysłał wojska, aby pomogły Libii w uwolnieniu się od greckich kolonistów, ale zostali oni dotkliwie pokonani przez przeważającą grecką armię. Wojska egipskie natychmiast zbuntowały się, a Amasis został wysłany do ich obozu w Delcie, aby pośredniczyć w zawarciu rozejmu. Stanął po stronie żołnierzy i został okrzyknięty nowym władcą Egiptu. Apries, zmuszony do wygnania, powrócił w 567 r. p.n.e. z greckimi najemnikami, którzy nie mieli entuzjazmu dla wojny domowej, która nastąpiła. Apries spotkał Amasisa w Momemphis (prawdopodobnie w pobliżu Terany na kanopskiej odnodze Nilu) w regionie Delty i szybko został rozgromiony. Następnie został wydany tłumowi i zabity, ale pochowano go ze znaczną pompą. Na miejscu bitwy wzniesiono stelę z czerwonego granitu. Amasis, pewny na tronie, okazał się zdolnym władcą. Będąc z urodzenia zwykłym człowiekiem, wniósł na tron wyjątkową perspektywę, dzięki której zyskał reputację osoby życzliwej, wykazującej się dobrą naturą, bezpretensjonalną postawą i rzadkim zrozumieniem życia wśród zwykłych kast nad Nilem. Rozpoczął swoje panowanie w Sais we wschodniej Delcie, przydzielając greckie wojska Apriesa do Memphis, gdzie utworzyły one straż przyboczną. Amasis zasłużył sobie na miano "Philhellena", czyli "Tego, który kocha Greków", ze względu na swoje obawy związane z oporem Greków wobec rosnącego imperium perskiego. Ograniczył działalność handlową Greków w Egipcie do miasta Naukratis, które zapewniało im przystań, ale jednocześnie chroniło egipskich kupców przed konkurencją. Ożenił się z Ladicą, Cyrenejką, i w ten sposób przejął kontrolę nad częścią Cypru, w tym nad ogromną flotą cypryjską. Przyjaciel Polikratesa, tyrana Samos, Amasis przekazał fundusze w wysokości około 11 000 talentów na odbudowę świątyni Apolla w Delfach po jej zniszczeniu w 548 roku p.n.e. Kiedy Krezus z Lidii poprosił o pomoc w odparciu Persów, Amasis okazał się hojnym sojusznikiem. Matką Amasisa była Takheredeneset, zwykła osoba. Ożenił się także z królową Nakhsebasteru, która urodziła syna o imieniu ′Ahmose, i królową Khedebneitheret, która była prawdopodobnie córką Apriesa. Jego córka, księżniczka Nitocris (1), została oficjalnie "adoptowana" przez Ankhesneferibré, siostrę zabitego Apriesa, jako Boża Małżonka Amona lub Boska Adoratorka Amona. Zbudował pomniki w Sais, Buto, Memfis i Abydos oraz świątynię boga Amona w oazie Siwa na pustyni libijskiej. Przetrwało tylko kilka posągów Amazysa, gdyż perski zdobywca Kambyzes (rządzący Egiptem od 525 do 522 p.n.e.) zniszczył te, które udało mu się znaleźć. Amasis został pochowany w Sais w kamiennej konstrukcji z podwójnymi drzwiami i filarami. Na miejscu znaleziono Shabtis, czyli posągi grobowe. Jego syn Psammetichus III został jego następcą w 526 r. p.n.e. ale rok później stanął w obliczu inwazji perskiej. Kambyzes (525-522 p.n.e.) kazał ekshumować i spustoszyć ciało Amazysa, prawdopodobnie z powodu wsparcia Amazysa dla Greków.

Amarna (el-Amarna; Akhetaten Tell el-Armana): arabska nazwa miejsca, które służyło za stolicę, Akhetaten, "Horyzont Atona", zostało zbudowane przez Echnatona (Amenhotepa IV z XVIII dynastia, ok. 1353-1335 p.n.e.) jako jego stolica i zniszczona przez Horemhaba kilka dekad później. Wzniesiona na płaskiej równinie pomiędzy Nilem a wschodnimi klifami na północ od Assiut, Amarna miała sześć mil długości i była oznaczona stelami granicznymi. Dzielnice miasta zostały dobrze zaplanowane i rozplanowane z geometryczną precyzją i kunsztem. Wszystkie rejony ′Amarny zostały zaprojektowane z myślą o rezydencji królewskiej i świątyni boga Atona. Urzędnicy i dworzanie mieszkali w głównych dzielnicach, a zapewnione im domy były duże i wystawne. Większość zawierała ogrody, baseny i letnie wille, a także recepcje. Świątynię i pałac usytuowano przy alei królewskiej, która miała biegnąć równolegle do Nilu. Tę arterię prowadził ogromny ceglany most, co było nie tylko zaskakującą innowacją architektoniczną, ale także osiągnęło artystyczną jedność, która stała się znakiem rozpoznawczym siedziby boga. Most łączył dwa oddzielne skrzydła rezydencji królewskiej i zawierał słynne okno wyglądu, które odkryto w płaskorzeźbach okolicy. Echnaton i Nefertiti pozdrawiali w oknie wiernych miasta oraz honorowych urzędników, dowódców wojskowych i rzemieślników, tworząc urzekający portret królewskiego splendoru w tym miejscu. Pałac nie służył jako rezydencja królewska, ale jako miejsce rytuałów i ceremonii. Rodzina królewska zajmowała ograniczoną przestrzeń w oddzielnych mieszkaniach. Pozostałe części budowli zaprojektowano jako miejsca ołtarzowe, sale, stajnie, ogrody, baseny, sale tronowe i komnaty ceremonialne. Cały pałac ozdobiony był malarstwem w stylu amarneńskim. Ściany zdobiły sceny z ptactwa wodnego i bagien, dodając rezydencji naturalnego, duszpasterskiego charakteru. Główna sala tronowa, w której odbywały się oficjalne ceremonie na cześć Atona, została usytuowana pomiędzy kolumnowymi komnatami i salami, każda z 30 rzędami po 17 filarów każdy. Do pałacu przylegała świątynia boga. Miejsce to miało prostokątną ścianę o wymiarach 2600 na 900 stóp. Świątynię, podobnie jak wiele innych budowli w Amarnie, dostosowano do klimatu Nilu i przeznaczono do usług zewnętrznych. W planie architektonicznym zespołów było niewiele dachów. Domy rzemieślników z Amarny znajdowały się w południowo-wschodniej części miasta, otoczone kolejnym murem. Na tym terenie, pomiędzy pięcioma równoległymi ulicami, wytyczono sześć bloków tego typu rezydencji. Akhetaten, zwane także "Miastem Dysku Słonecznego", jest dziś przypuszczalnie nazywane ′Amarna lub Tell el-′Amarna dla upamiętnienia plemienia Beduinów, które osiedliło się w tym miejscu około dwa wieki temu. W pobliżu założono rozległy cmentarz klifowy, połączony z Amarną Królewskim Wadi.

Amada : Miejsce w Nubii, we współczesnym Sudanie. Amada była miejscem, w którym Totmes IV (1401-1391 p.n.e.) założył świątynię poświęconą bogom Amonowi i Ré Horakhte, a ozdobił ją Amenhotep III (r. 1391-1353 p.n.e.). Totmes IV rozbudował sanktuarium za swojego panowania. Sanktuarium słynie z pięknych kolorowych płaskorzeźb i wizerunków Messuya, wicekróla Kush, jak nazywano Nubię. Zachowały się tam także kartusze Merenptaha. Przedstawienie Messuya w Amadzie doprowadziło do jego identyfikacji w niektórych epokach z Amunmessesem, uzurpatorem za panowania Merenptaha (1224-1214 p.n.e.). Wielka świątynia w Amadzie została wzniesiona przez Ramzesa II (1290-1224 p.n.e.) z salami kolumnowymi i posągami Ozyryda przedstawiającymi tego faraona. Znaleziono tam dwie stele, jedną poświęconą Amonowi-Ré, a drugą ogłaszającą przybycie księżniczki hetyckiej jako oblubienicy Ramzesa II. Misterne malowidła, przedsionki, sanktuarium i kaplica boga Thota dopełniają projekt świątyni. Na miejscu odkryto także dwie kolejne stele, ku czci różnych urzędników epoki. Świątynia Amady została przeniesiona podczas budowy Wysokiej Tamy w Asuanie.

Amara: Ufortyfikowany obiekt w pobliżu Wadi Halfa nad Nilem w Nubii, we współczesnym Sudanie, Amara została założona przez Setiego I (1306-1290 p.n.e.). W Amarze znajdują się dwie osady, na wschodnim i zachodnim brzegu rzeki. Amara West była rozległym kompleksem fortecy z otaczającymi go murami i umocnieniami. Amara East datuje się na okres meroicki (ok. 300 p.n.e. - 350 n.e.). Odkryto tu pozostałości świątyni Ramessydów, wzniesionej prawdopodobnie przez Ramzesa II (1290-1224 p.n.e.) oraz nekropolię.

Aleksandria: Aleksandria, stolica Egiptu w okresie ptolemejskim, została założona w 331 roku p.n.e. przez Aleksandra III Wielkiego. Dziś Aleksandria jest drugim co do wielkości miastem w Egipcie, zajmującym około 30 km wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego i liczącym ponad 4 miliony mieszkańców.

Historia : Przybycie Aleksandra Wielkiego do Egiptu położyło kres okupacji perskiej i ożywiło wiele dziedzin życia w Dolinie Nilu. Aleksander nie pozostał długo nad Nilem, ale założył w Delcie nową stolicę, miasto Aleksandrię. Grecki historyk Arrian (I w. n.e.) odnotował, że Aleksander osobiście zaprojektował teren, włączając rynki, świątynie, pałace i biura administracyjne. Wyznaczył nawet bóstwa, które miały być czczone w mieście i położył podwaliny pod budowle obronne miasta. Zdobywca wybrał Rhakotis w zachodniej Delcie Nilu na lokalizację swojej nowej stolicy. Rhakotis było starożytnym miastem, datowanym na okres Nowego Państwa (1550-1070 p.n.e.), położonym na najbardziej na zachód wysuniętym dopływie Nilu. Dwa wapienne grzbiety biegną równolegle do wybrzeża Aleksandrii, zewnętrzny przełamuje fale, a wewnętrzny chroni miasto przed przesuwaniem się aluwiów. Aleksander zamówił groblę zwaną Heptastadionem o "długości siedmiu stadiów", aby połączyć grzbiety. Po obu stronach znajdowały się dwa starożytne porty: Eunostos, czyli "Przystań Bezpiecznego Powrotu", na zachodzie i Wielki Port na wschodzie. Trzeci port, nad jeziorem Mareotis, łączył miasto z Nilem. Pierwotne plany Aleksandra obejmowały dwa obszary podmiejskie, Neopolis i wyspę Pharos. Nie pozostał jednak w Egipcie i nigdy nie widział, jak miasto budowano w jego imieniu. Wicekról Aleksandra, Kleomenes z Naukratis, był zatem faktycznym twórcą nowej stolicy Egiptu, która była idealnie położona dla handlu i szybko się rozwijała. Budowę nadzorował Dinocrates, grecki urbanista z Rodos. Kleomenes służył Aleksandrowi jako minister finansów i był zastępcą satrapy miasta. Jednak później uznano go za skorumpowanego i został stracony przez Ptolemeusza I Sotera (304-284 p.n.e.), już po założeniu dynastii Ptolemeuszy (304-30 p.n.e.). Ptolemeusz I przejął Egipt jako swoje własne królestwo po śmierci Aleksandra Wielkiego w 323 roku p.n.e. Kiedy nadeszła wieść o śmierci zdobywcy, Ptolemeusz I wyruszył z armią z Egiptu, aby przerwać podróż szczątków Aleksandra. Zwłoki Aleksandra znajdowały się w ogromnym sarkofagu, ciągnięte przez woły i były przewożone do Macedonii przez różne podbite regiony. Ptolemeusz I ukradł sarkofag i zabrał go do Aleksandrii, stwierdzając, że młody zdobywca prosił o pochówek nad Nilem. Ptolemeusz w tym samym czasie uznał Egipt za swoją domenę w Sfinksach i innych pomnikach wystawionych w Starej Aleksandrii (Archiwum Hultona). Według doniesień szczątki Aleksandra Wielkiego zostały umieszczone w Somie, mauzoleum miasta, po przywróceniu ich do stolicy przez Ptolemeusza I pod koniec tego samego roku. Mauzolea ptolemejskie, w tym grobowce rzymskiego generała Marka Antoniusza (83-30 p.n.e.) i ostatniej królowej Ptolemeuszy, Kleopatry VII (51-30 p.n.e.), zniknęły na przestrzeni wieków wraz z ciałem Aleksandra. Ptolemeusz I był energiczny i szybki w budowaniu swojego królestwa. Wznosił pałace, świątynie, muzeum, bibliotekę i domy nauki, zapraszając uczonych z innych krajów do zamieszkania w jego stolicy. Wymyślił także nowe bóstwo, Serapisa, promując jednocześnie kult Ozyrysa, w nadziei na zjednoczenie się z narodem egipskim. Chociaż władcy ptolemeuszowi i ich rodziny budowali świątynie w całej dolinie, nigdy osobiście nie opuścili stolicy. Centrum Aleksandrii obejmowało rynki, rezydencje, zatopione dziedzińce, a nawet katakumby. Serapeum (2), święte miejsce pochówku i świątynia świętych byków Apis, zostało zbudowane na wzgórzu Rhakotis w najstarszej części miasta. Budowano także rezydencje królewskie, budynki miejskie i siedziby rządów. Szczególne uznanie nowej stolicy przyniosły dwie budowle: Biblioteka Aleksandryjska i Latarnia Morska Aleksandryjska, obie wzniesione na wyspie Pharos. Latarnia morska w Aleksandrii stała się jednym z siedmiu cudów starożytnego świata. Rozpoczęty przez Ptolemeusza I Sotera, ukończył Ptolemeusz II Filadelfus (285-246 p.n.e.). Latarnia morska, wysoka na około 400 stóp, widoczna z odległości 30 km od morza, składała się z trzech poziomów i była zwieńczona złotym posągiem. Latarnia przetrwała do 1477 roku, choć już wówczas znajdowała się w stanie ruiny. Bibliotekę Aleksandryjską, kolejny projekt Ptolemeusza I, obsługiwali jedni z największych filozofów i uczonych tamtego okresu historycznego. Agenci Ptolemeuszy nieustępliwie szukali papirusów, ksiąg i rękopisów. Donoszono, że w ciągu 200 lat Biblioteka Aleksandryjska posiadała od 500 000 do 700 000 odrębnych papirusów. Biblioteka Aleksandryjska posiadała także ogrody zoologiczne i obiekty naukowe do studiowania anatomii, biologii i astronomii. Władze miejskie skonfiskowały wszelkie książki i papirusy znajdujące się w posiadaniu nowo przybyłych i gości. Z tych dzieł wykonano kopie i zwrócono je pierwotnym właścicielom. (Biblioteka przechowywała oryginały). Miasto prosperowało przez wieki pomimo przemocy, degradacji i słabości różnych władców ptolemejskich, którzy w czasach kryzysu coraz bardziej uzależniali się od Rzymu. Kiedy Kleopatra VII i Marek Antoniusz stawili czoła Rzymianom pod Akcjum i zostali pokonani, Oktawian, przyszły cesarz August, zajął Egipt. Zbawicielem Aleksandrii został Arrius Diudymus, towarzysz Oktawiana, który powstrzymał wojska rzymskie przed zniszczeniem miasta. Od 1994 roku archeolodzy na nowo odkrywają fragmenty Aleksandrii, które zostały zalane podczas trzęsienia ziemi, które wieki temu nawiedziło ten region. Nurkowie wydobywają pomniki i konstrukcje architektoniczne, takie jak obeliski i kolumny. Aleksandria była prawdziwym miejscem helleńskim, ponieważ władcy ptolemejscy zachowali swoje greckie i macedońskie tradycje oraz prawa. Egipcjanom pozwolono kontynuować swój rozległy, tradycyjny system sądowniczy, podczas gdy Grecy byli oceniani według własnych standardów. Aleksandria pozostała stolicą Egiptu po śmierci Kleopatry VII, jednak naród został zredukowany do rangi prowincji rzymskiej.

Populacja: Od początku istnienia miasta w IV wieku p.n.e. Aleksandria przyciągała dużą populację, w skład której wchodzili Egipcjanie, Grecy, Żydzi, Nubijczycy i ludzie z całego basenu Morza Śródziemnego. Tysiące nowych mieszkańców przybyło do Aleksandrii, a zagranicznym najemnikom, którzy mieszkali w mieście i zgłosili się do służby wojskowej, przekazywano nadania majątkowe, zwane kleruchami. Grecka elita przeniosła się z Naukratis (el-Nibeira), pierwotnej greckiej placówki, i uchwalono specjalne prawa i regulacje, aby chronić ich wyjątkowy status. Aleksandria stała się kluczowym ośrodkiem handlowym, co przyczyniło się do ciągłego wzrostu jej populacji, a już w I wieku p.n.e. liczyło ponad 180 000 mieszkańców. Liczba ta stale rosła w okresie rzymskim w mieście, aż pod koniec II wieku n.e. osiągnęła ponad 300 000. To uczyniło Aleksandrię drugim co do wielkości miastem Cesarstwa Rzymskiego i stanowiło artystycznego i gospodarczego rywala samego Rzymu. Całe floty handlarzy i handlarzy płynęły do jego portów w chwili, gdy ogromne karawany wjeżdżały do bram, aby robić interesy. Wielu z tych kupców i podróżników pozostało. Różnorodność miasta świadczyła o jego miejscu jako jednej z metropolii gospodarczych starożytnego Morza Śródziemnego. Ludność Aleksandrii była wieloetniczna, mimo że od czasów diaspory zamieszkiwała tam największa populacja Żydów na świecie. Żydzi w mieście mieszkali we własnej dzielnicy, na co zezwolili pierwsi Ptolemeusze, aby umożliwić im oddzielenie się od pogan w innych częściach Aleksandrii; mieli tam własną administrację lokalną pod przewodnictwem etnarchy.

Gospodarka: populacja Aleksandrii była zarówno zróżnicowana, jak i szybko rosła, tak samo gospodarka miasta stała się jedną z najlepszych w starożytnym świecie. Jego bogactwo wynikało z korzystnego położenia na wybrzeżu Egiptu, naturalnego portu oraz bogatych zasobów naturalnych zbóż, minerałów i warzyw, które znaleziono wzdłuż Nilu. Miasto zostało zbudowane dosłownie na skrzyżowaniu starożytnych szlaków handlowych, w tym szlaków fok i linii karawan. Gospodarka została zbudowana wokół kilku głównych filarów. Pierwszym był handel. Kiedy produkty i zboża z Egiptu sprowadzano do Aleksandrii na eksport, ogromne floty handlowe przewoziły je do wszystkich zakątków Morza Śródziemnego, aby nakarmić inne miasta. Jednym z głównych powodów znaczenia Aleksandrii w świecie rzymskim był stały dopływ zboża z Egiptu do Rzymu. Rzym był zależny od zboża z Egiptu, a Senat i cesarze rzymscy z wielkim niepokojem witali wszelkie zakłócenia tego przepływu. W pobliżu portów zbudowano ogromne magazyny i spichlerze, w których przechowywano produkty i zboże przeznaczone do dystrybucji.

Znaczenie: Zbudowana pod wpływem kampanii i wizji Aleksandra Wielkiego, Aleksandria stała się najważniejszym wyrazem hellenizmu w czasach przed ostateczną dominacją Rzymu. Przez wieki było to największe miasto w basenie Morza Śródziemnego i najlepiej prosperujący ośrodek handlowy na świecie. Jego szkoły, targi i biblioteki przyciągały ludzi z całego starożytnego świata, a handlarze towarami i usługami przybywali i zbijali fortunę na jego ulicach. Miasto było także modelem dla Aleksandrowskiej wizji wielkiej i zjednoczonej cywilizacji greckiej. Podczas gdy imperium Aleksandra rozpadło się niemal natychmiast po jego śmierci, Aleksandria była najbliżej urzeczywistnienia tego, co miał nadzieję powstać w następstwie jego podbojów. Ptolemeusze czerpali korzyści z tego dobrobytu, a ich administracja była dyskretna, aby nie zakłócać ich źródła potęgi gospodarczej. Miasto przetrwało upadek Ptolemeuszy i pozostało jednym z najważniejszych miast całego Cesarstwa Rzymskiego. Jego znaczenie utrzymywało się jako ośrodek gospodarczy, a następnie od IV wieku n.e. jako główne miejsce nauki teologii chrześcijańskiej.

akcja afirmatywna : Działania związane z zatrudnieniem mające na celu "naprawienie przeszłych krzywd" poprzez zwiększenie szans dla mniejszości i kobiet.

analiza pracy: badanie tego, co robią pracownicy zajmujący różne stanowiska.

Aleksander IV (Ha′a-ibre Setep-en-Amun): (zm. 304 p.n.e.) władca Egiptu i syn Aleksandra III Wielkiego. Był synem Aleksandra III Wielkiego i Roksany i rządził Egiptem od 316 roku p.n.e. do jego śmierci. Aleksander IV przyjął na tron imię Ha′a-ibre Setep-en-Amun, co można przetłumaczyć jako „Raduje się serce Ré, wybraniec Amona”. Aleksander IV urodził się po śmierci ojca w 323 r. p.n.e. Jego wuj Filip III Arrhidaeus, podobno nieco kwestionowany przyrodni brat Aleksandra Wielkiego, rządził od 323 do 316 p.n.e., kiedy został zamordowany. Ptolemeusz I służył jako satrapa, czyli namiestnik Egiptu, zarówno dla Filipa, jak i Aleksandra. Roksana jako królowa prawdopodobnie sprawowała funkcję regentki dla swojego syna. W 304 roku p.n.e. Kassander, macedoński „generał Europy”, zamordował Aleksandra i Roksanę. W tym samym czasie padła ofiarą popleczników Kassandra królowa Olimpia, matka Aleksandra Wielkiego. Dom królewski Macedonii został zniszczony.

Aleksander Aetolus: (fl. III wiek p.n.e.) Grecki poeta Aleksandrii. Ptolemeusz II Filadelfos (285–246 p.n.e.) mianował Aleksandra Aetolusa urzędnikiem wielkiej Biblioteki Aleksandryjskiej. Biblioteka była instytucją znaną z rozległych archiwów obejmujących wieki historii świata i dorobek kulturalny wielu narodów. Jego zadaniem było sporządzenie spisu i skatalogowanie tragicznych dramatów znajdujących się w bibliotece. Pisma Aleksandra Aetolusa zaginęły, choć zachował się tytuł jednej z jego sztuk, Astragalistae, czyli „Miotacze kości”. Krótsze dzieła poetyckie Aleksandra znane są w czasach nowożytnych jedynie z fragmentów, które przetrwały przez wieki.

Aleksander Balas (Efifanes): (fl. II wiek p.n.e.) król Syrii i Pergamonu, współczesnej Turcji. Poprosił Ptolemeusza VI Filometora (180–164/163–145 p.n.e.), aby pomógł mu w rządzeniu pozostałościami rozpadającego się imperium macedońskiego. Aleksander Balas zabił Demetriusza I Sotera, spadkobiercę syryjskiej dynastii Seleucydów. Kiedy Demetriusz II Nikator, syn Demetriusza I, spotkał w bitwie Aleksandra Balasa, pomścił śmierć ojca. Aleksander Balas utrzymywał poparcie Egiptu i aprobatę Senatu Rzymu aż do pamiętnej bitwy, która zakończyła jego życie.

Aleksander Helios (fl. I w. p.n.e.) syn Kleopatry VII (51–30 p.n.e.) i Marka Antoniusza. Urodził się w 40 r. p.n.e. jako bliźniak Kleopatry Seleny. Aleksander Helios został wyznaczony na władcę „Dalszej Azji”, obszaru obejmującego Armenię, Medeę i niepodbite królestwa Partów. Znika ze sceny po bitwie pod Akcjum i samobójstwach Kleopatry VII i Marka Antoniusza.

Aleksander III Wielki wkracza do Egiptu (332 p.n.e.) : Jesienią 332 roku p.n.e. król Macedonii Aleksander III Wielki (336-332 p.n.e.) wkroczył ze swoim zwycięskim doliną Nilu armii, która niedawno zatriumfowała nad armią perską w Azji Mniejszej. W tym czasie Egipt znajdował się pod kontrolą drugiej okupacji perskiej, historycznie zaliczanej do trzydziestej pierwszej dynastii (343-332 p.n.e.).

Kontekst: Chociaż drugi okres perski znajdował się pod panowaniem perskim, nie był szczególnie trudny dla narodu egipskiego, ponieważ Persowie byli władcami nieobecnymi, których nigdy nie było u siebie nad Nilem i najwyraźniej byli zbyt zajęci problemami w swojej ojczyźnie, aby odwiedzić odległe prowincje. Zamiast tego satrapowie, namiestnicy mianowani przez Persów, rządzili Egiptem i próbowali to robić, nie angażując się w codzienne sprawy Egipcjan. Kiedy jednak Persja po raz pierwszy podbiła Egipt w roku 525 p.n.e., perski król Kambyzes (525-522 p.n.e.) rzeczywiście odwiedził Dolinę Nilu, a zapisy jego pobytu w Egipcie zawierają egipskie orzeczenie, że był on "wariatem-kryminalistą". Wyrok ten wynikał prawdopodobnie z faktu, że Kambyzes kazał zabrać z grobowca zmumifikowane szczątki faraona Amazisa (570-526 p.n.e.), a następnie zbezcześcić je i spalić. Kambyzes również wściekły dźgnął świętego byka Apisa i chłostał kapłanów kultu Apisa. Dlatego Egipcjanom nie było przykro, gdy Kambyzes powrócił do Persji, aby stłumić bunt Medów. (Kambyzes zginie podczas tej kampanii w wyniku morderstwa lub samobójstwa). Do roku 398 p.n.e. Persowie zostali całkowicie wypędzeni z Egiptu i powrócili ponownie dopiero w roku 343 p.n.e. Następna okupacja nie była pokojowa, ponieważ Egipcjanie byli już zmęczeni panowaniem perskim, bez względu na to, jak dyskretne było.

Wydarzenie: cesarz Dariusz III Codoman był ostatnim Persem, który zdobył Egipt. Był kilkakrotnie atakowany przez Aleksandra III Wielkiego, a jego siły poniosły szereg niepowodzeń, m.in. w bitwach pod Granikiem i Issos. Persowie, nawet słynni Nieśmiertelni, elitarna jednostka, toczyli każdą wojnę, korzystając z logistyki wojskowej poprzednich kampanii. Jednak w obliczu armii Aleksandra musieli zmierzyć się z nowymi technikami, nowymi manewrami wojskowymi i elastycznością na polu walki, co doprowadziło do porażki Persów. Dariusz III Codoman uciekł z miejsca bitwy pod Issos, a triumf Macedonii otworzył drogę do dalszych kampanii w Palestynie. W 332 roku p.n.e. Aleksander przeprowadził zaciekłe oblężenie głównego miasta Tyru na śródziemnomorskim wybrzeżu Fenicji (współczesny Liban); na koniec wymordował ocalałych mężczyzn z miasta, a kobiety i dzieci sprzedał w niewolę. Reszta Palestyny, w tym Jerozolima, poddała się. Po zdobyciu perskiej twierdzy w Gazie Aleksander udał się do Egiptu, aby zająć tę ziemię. W tym czasie w Egipcie nadal znajdowały się perskie jednostki wojskowe, ale perski satrapa Mazeus, który miał pełną kontrolę nad ziemią i wojskami, obawiał się, że jego żołnierze poniosą ogromne straty i wysłał posłańców do każdego perskiego obozu i garnizonu, żądając poddania się pokojowo wobec Macedończyków. Następnie Mazeus formalnie poddał Egipt Aleksandrowi. Aleksander przejechał przez pustynię do oazy Siwa, położonej 800 km na północny zachód od współczesnego Kairu, gdzie w głównej świątyni przyjęła go Wyrocznia Amona. Aleksander został ogłoszony prawdziwym synem boga Amona i prawdziwym faraonem. Po koronacji podczas tradycyjnych ceremonii w Memfis, pierwotnej stolicy starożytnego Egiptu, Aleksander przystąpił do zakładania nowej stolicy, Aleksandrii. Na swoją stolicę Aleksander wybrał miejscowość Rhakotis w zachodniej delcie Nilu. Rhakotis było starożytnym miastem, którego początki sięgały Nowego Państwa (1550-1070 p.n.e.) i znajdowało się na najbardziej na zachód wysuniętym dopływie Nilu, w miejscu, które według Aleksandra było idealnym skrzyżowaniem Egiptu i Grecji. Równolegle do wybrzeża Aleksandrii biegną dwa wapienne grzbiety, zewnętrzny przełamuje fale, a wewnętrzny chroni miasto przed przesuwaniem się aluwiów. Aleksander zamówił groblę zwaną Heptastadionem, o długości "siedmiu stadiów", aby połączyć oba grzbiety. Po obu stronach znajdowały się dwa starożytne porty: Eunostos, czyli "Przystań Bezpiecznego Powrotu", na zachodzie i Wielki Port na wschodzie. Trzeci port, nad jeziorem Mareotis, łączył miasto z Nilem. Miasto, zaplanowane przez Dinokratesa, greckiego urbanistę z Rodos, i zbudowane za wicekróla Aleksandra, Kleomenesa z Naukratis, było idealnie położone dla handlu i handlu. Plany Aleksandra obejmowały rezydencje królewskie, rynki, świątynie, ulice i dwory. Aleksandria szybko się rozwinęła i wkrótce stała się głównym centrum handlowym całej wschodniej części Morza Śródziemnego. Aleksander nie pozostał jednak w Egipcie i kontynuował najazdy na różne ziemie, w tym na Indie, gdzie lud odpowiedział jego zakusom i w bitwie zadał mu poważną ranę. Towarzysze Aleksandra namówili młodego zdobywcę do powrotu do Babilonu, gdzie zmarł 10 czerwca 323 roku p.n.e., tuż przed swoimi 33. urodzinami. Aleksander nigdy nie widział miasta, które budowano w jego imieniu.

Wpływ : Aleksander przekształcił Egipt, dodając go do swojego imperium, które wówczas rozciągało się na powierzchni około 2 milionów mil kwadratowych. Jego miasto Aleksandria stało się cudem świata, a egipska gospodarka gwałtownie wzrosła wraz z otwarciem nowych rynków handlowych i poprawą stosunków z innymi częściami imperium. Wejście Aleksandra do Doliny Nilu miało zatem trwałe konsekwencje dla narodu egipskiego. Chociaż w czasach Aleksandra w Egipcie istniały już pewne wpływy greckie ze względu na grecką społeczność kupców handlowych z siedzibą w Naukratis w Delcie, Aleksander rozpowszechnił kulturę grecką w całym społeczeństwie egipskim. Zastąpił egipskie systemy finansowe, podatkowe i biurokratyczne systemami opartymi na modelach greckich. Przykładowo samo miasto Aleksandria, wzorowane na greckim modelu, miało być ukoronowaniem osiągnięcia architektury, demonstrując kunszt najwybitniejszych greckich architektów. Po wybudowaniu Aleksandria przekształciła się w ważny ośrodek gospodarczy w regionie, przejmując handel prowadzony wcześniej w mieście Tyr. Wraz z budową Biblioteki Aleksandryjskiej, która ostatecznie miała pomieścić około 700 000 papirusów, Aleksandria stała się także centrum nauki znanego świata tamtego okresu historycznego. Aleksandria była głównym portem śródziemnomorskim zarówno w starożytności, jak i dzisiaj. Pod rządami zamożnej dynastii Ptolemeuszów, która nastąpiła po Aleksandrze, miasto wkrótce prześcignęło Ateny jako kulturalne centrum greckiego świata.

Aleksander III Wielki: (zm. 323 p.n.e.) zdobywca Egiptu w 332 p.n.e. i władca znanego świata w swojej epoce. Jeden z największych zdobywców w historii świata, Aleksander zakończył panowanie Persów nad Nilem i założył legendarne miasto Aleksandria.

Biografia: Był trzecim królem Macedonii o imieniu Aleksander i był synem Filipa Macedońskiego i królowej Olimpii z Epiru. Urodzony w stolicy Filipa, Pellas, w 356 r. p.n.e., Aleksander przez trzy lata, w wieku od 13 do 16 lat, uczył się u Arystotelesa, który towarzyszył Aleksandrowi, gdy młody książę objął tron macedoński w 336 r. p.n.e. Aleksander kształcił się także w sztukach wojskowych, zgodnie z tradycją macedońską. Dwa lata po koronacji Aleksander rozpoczął kampanię przeciwko imperium perskiemu, a w listopadzie 333 roku p.n.e. król macedoński i jego doskonale wyszkolona armia pokonali Persów pod wodzą króla Dariusza III Kodomana pod Granicus i Issus. Persowie zajmowali lepszą pozycję taktyczną, ale determinacja Macedończyków i nieprzenikniona przenikliwość militarna Aleksandra zapewniły Grekom zwycięstwo. Dariusz III próbował zawrzeć pokój, ale Aleksander odmówił i udał się ze swoimi siłami do Fenicji, gdzie w 332 roku p.n.e. zdobył miasto Tyr. Zdobycie przez niego tego kluczowego miejsca zakończyło potęgę Persji na wybrzeżu Morza Śródziemnego. Następnie Aleksander podbił Palestynę i jesienią 332 roku p.n.e. wkroczył do Doliny Nilu. Perski satrapa nad Nilem stawiał opór przez pewien czas, ale potem poddał Egipt młodemu zdobywcy. W ten sposób Egipcjanie byli wolni od Persów, ale teraz Grecy zgłosili roszczenia do tego narodu. Egipscy urzędnicy chcieli powitać Aleksandra, najgłośniejszego zdobywcę na świecie, ale naród egipski i kapłani świątyń kultowych mieli zastrzeżenia. Świadomy tego, że Egipcjanie postrzegali go jako kolejnego obcego tyrana, Aleksander zabiegał o względy ich, wykorzystując własne mechanizmy religijne. Udał się do słynnej oazy Siwa na Pustyni Libijskiej, gdzie odwiedził Wyrocznię Amona. Była to świątynia poświęcona bogu Amonowi, który według Egipcjan przemawiał do wyznawców i udzielał odpowiedzi na pytania dotyczące spraw religijnych i państwowych. Według doniesień Aleksander został ogłoszony w oazie Siwa prawdziwym władcą Egiptu, a wieść o uznaniu Amona szybko rozeszła się po całym kraju. Przez wielu uważany za boskiego lub półboskiego, a po tym jak Amun ogłosił go prawdziwym władcą, naród egipski w dużej mierze zaczął witać jego przybycie. Aleksander ugruntował tę aklamację udając się do Memfis, starożytnej stolicy, aby zostać koronowanym w tradycyjny sposób, łącznie z otrzymaniem pieczęci aprobaty Dusz Pe i Dusz Nekhen. Były to postacie z okresu predynastycznego, pamiętane i czczone w każdym okresie historycznym nad Nilem. W całym Egipcie rozeszła się pogłoska, że Aleksander był synem Nektanebo II, władcy Egiptu od 360 do 343 p.n.e. Królowa Olimpia została przedstawiona jako mająca romans z Nektanebo II, z Aleksandrem wynikającym z ich miłości. Imię egipskiego tronu Aleksandra brzmiało Meryamun-Setepenre, co można przetłumaczyć jako "Ukochany Amona, wybrany przez Ré". Aleksander założył także nową stolicę Krainy Dwóch Królestw w miejscu małej wioski zwanej Rakhotis, nad brzegiem Morza Śródziemnego. To miasto, Aleksandria, stało się jednym z głównych ośrodków kulturalnych świata w okresie ptolemejskim i rzymskim. Aleksandria była położona w zachodniej Delcie Nilu i posiadała przybrzeżną groblę łączącą się z małą wyspą, która zapewniała bezpieczny port dla statków handlowych. Wiosną 331 roku p.n.e. Aleksander wyruszył z Egiptu, pozostawiając pod dowództwem dwóch greckich namiestników, Ptolemeusza i Kleomenesa. Kleomenes z Naukratis, grecki mieszkaniec Egiptu, wkrótce przejął sprawy, kończąc budowę Aleksandrii. Ptolemeusz, syn Lagusa, czekał na swój czas, ale miał własne ambicje związane z Egiptem i został Ptolemeuszem I Soterem. Kiedy umocnili macedońską kontrolę nad Egiptem, Aleksander spotkał Dariusza III pod Gaugamelą i ponownie go pokonał. Darius uciekł, ale został zamordowany przez byłego sojusznika. Aleksander podbił wielkie perskie miasta Babilon, Ekbatana, Persepolis i Suza, a następnie pomaszerował na Medeę. Przyjął tytuł Bazylego, "Wielkiego Króla", i w 326 r. p.n.e. wkroczył do Indii. Jego natarcie zostało skutecznie zablokowane w bitwie pod Hydaspes przez Indian pod wodzą króla Porusa. Jego żołnierze byli zdemoralizowani i wyczerpani, otwarcie krytykowali jego przywództwo i nadmierne ambicje. Aleksander powrócił do Babilonu, gdzie zmarł 10 czerwca 323 roku p.n.e. Przeprowadzono wiele badań na temat jego śmierci, ponieważ zaobserwowane wówczas objawy nasuwały podejrzenia co do faktycznego charakteru jego ostatniej choroby. Postawiono zarzuty zabójstwa politycznego, ale najnowsze badania na temat jego śmierci przedstawiają inną perspektywę. Aleksander stracił bliskiego towarzysza, Hefajstiona, i był przygnębiony śmiercią. Lekarze w tamtych czasach zwykle leczyli depresję lekiem wykonanym częściowo z cykuty, która jest niebezpieczną trucizną. Historycy znający ówczesne zwyczaje i tradycje odrzucają pogląd, jakoby zabił go jeden z jego bliskich przyjaciół lub doradców. Fakt, że cykuta była stosowana jako lek przeciwdepresyjny, znacznie zwiększa prawdopodobieństwo, że jego lekarz, mając nadzieję na przywrócenie mu stabilności psychicznej, nie zdawał sobie sprawy ze śmiercionośnych właściwości leku. Aleksander spędzał także noce i dnie na napadach picia, co zmniejszało jego zdolność do przyjmowania cykuty bez wyrządzania sobie szkody. Nagła i niespodziewana śmierć młodego zdobywcy zapoczątkowała tytaniczną walkę o kontrolę nad jego rozległym imperium. Śmiałym posunięciem Ptolemeusz I, który zagarnął dla siebie Egipt, wybrał kohortę weteranów i ruszył ostro na północ, aby przechwycić masową kondukt pogrzebowy szczątków Aleksandra. Aleksander został zabalsamowany miodem i umieszczony w dużym mauzoleum na kółkach, aby jego ciało było widoczne i publicznie czczone przez ludność jego podbitego królestwa, gdy zmierzał w stronę królewskiego cmentarza w Macedonii. Ptolemeusz I i jego ludzie schwytali ciało i wyruszyli do Egiptu. Zmarłego króla pochowano początkowo w Memfis, lecz Ptolemeusz II przeniósł szczątki do Aleksandrii. Pierwotny sarkofag był wykonany ze złota i został umieszczony w większym, złotym sarkofagu zewnętrznym. Oba sarkofagi podobno usunięto na rozkaz Ptolemeusza IX na początku I wieku p.n.e., a ciało złożono w szklanej lub kryształowej trumnie. Sarkofagi zostały wówczas rzekomo sprzedane przez króla. Na przestrzeni wieków grób odwiedzały różne osobistości, w tym Juliusz Cezar i cesarz August. Ciało zostało później usunięte z widoku publicznego i nigdy nie zostało odnalezione.

Wpływ historyczny: Aleksander Wielki był jedną z najważniejszych postaci w historii starożytnego świata. Na czele armii Macedonii i sojuszu państw greckich dopełnił dzieło swojego ojca, Filipa, prowadząc ostateczną, wyniszczającą wojnę z imperium perskim. Podboje Aleksandra dosłownie zmieniły bieg starożytnej historii. Obalając imperium perskie, umieścił wielu różnych ludzi w regionie Morza Śródziemnego i południowej Azji pod bezpośrednim wpływem kultury i instytucji greckich. W ten sposób Aleksander utorował drogę do triumfu hellenizmu w stuleciach po swojej śmierci. W swoim własnym małżeństwie z Roksaną (zm. 313 p.n.e.), księżniczką Baktrii (będącej wówczas częścią Imperium Perskiego), oraz zachęcając swoich generałów i żołnierzy do poślubiania Persów, Aleksander szukał harmonii między kulturami. Nagła śmierć Aleksandra pozostawiła kolosalne imperium bez spadkobiercy, z wyjątkiem upośledzonego intelektualnie brata Aleksandra i syna urodzonego pośmiertnie przez Roksanę. Twierdzenia niemowlęcia zostały odrzucone przez generałów Aleksandra i satrapów. Po 40 latach otwartej wojny generałowie założyli cztery dynastie, które podzieliły imperium Aleksandra. Jedno z tych imperiów obejmowało na swoim terytorium Egipt i część Bliskiego Wschodu i znajdowało się pod panowaniem generała Ptolemeusza, który zapoczątkował dynastię Ptolemeuszy, która trwała aż do 30 roku p.n.e. Imperia walczyły ze sobą przez kilka następnych stuleci, ale żadna dynastia nigdy nie odbudowała globalnego imperium z popiołów królestwa Aleksandra. Niemniej jednak dynastie odegrały kluczową rolę w pogłębieniu korzeni kultury helleńskiej, które jako pierwszy zasadził Aleksander. Dokonali tego, czyniąc instytucje greckie stałym elementem życia swoich poddanych, budując główne greckie miasta i promując rozległe systemy handlowe, które zjednoczyły Bliski Wschód i Morze Śródziemne w szeroką helleńską całość kulturową. Greckie metropolie szczyciły się świątyniami, teatrami i szkołami, a wszyscy wybitni społecznie i ambitni ludzie kultywowali greckiego ducha, mówili po grecku (wspólny język grecki zwany koine stał się lingua franca, czyli wspólnym językiem starożytnego świata), wysyłali swoje dzieci do szkół greckich i eksportował te ideały do innych miast. Najważniejszym miastem w tym procesie była Aleksandria w Egipcie. Pod rządami Ptolemeuszy miasto stało się centrum handlu i kultury świata hellenistycznego i słynęło z portu, grobowca Aleksandra, wielkiej latarni morskiej w Aleksandrii (jednego z siedmiu cudów starożytnego świata) i słynnej Biblioteki Aleksandrii, która była skarbnicą praktycznie całej wiedzy znanego świata, liczącą około pół miliona tomów.

Akadyjczycy: Dynastia założona przez Sargona w północnej Mezopotamii ok. 2371 p.n.e. Akadyjczycy, używani również do określenia grup zamieszkujących ten obszar, posługujących się językami semickimi, przyjęli sumeryjski system pisma klinowego i byli kulturowo reprezentowani w Asyrii i Babilonie. Język akadyjski stał się lingua franca rozległego imperium Egiptu w okresie Nowego Państwa (1550-1070 p.n.e.). Pierwsze Listy Amarny zostały napisane w języku babilońskim, późnej formie języka akadyjskiego.

Alara: (fl. ok. 780 p.n.e.) potężny władca Napaty w Nubii. Królestwo Napaty, położone w Nubii, we współczesnym Sudanie, podtrzymało egipskie tradycje w sprawach religijnych, społecznych i rządowych. Alara był bratem Kaszty, założyciela dwudziestej piątej dynastii egipskiej, panującej od 770 do 750 p.n.e. Kaszta i jego następca, Pianchi (1), rządzili przez całe życie tylko częścią Egiptu. Później, gdy Szabaka maszerował na północ w 712 r. p.n.e., Napatanie zajęli cały Egipt. i podbił całą Dolinę Nilu. Córka Alary, Tabiry, matka Shabaki, poślubiła Piankhi. Żoną Alary była szlachcianka imieniem Kassaga.

akhet: Pora wylewów w starożytnym kalendarzu egipskim, wschody Syriusza, psiej gwiazdy, zwanej przez Egipcjan Sopdu i Sothis przez Greków, zasygnalizowały początek corocznych wylewów Nilu. Kiedy ten znak pojawił się na niebie, rzeka rozlała się po polach i sadach wzdłuż brzegów, ożywiając ziemię mułem i ściekami z jądra Afryki. Achet było pierwszą porą roku, rozpoczynającą się wraz z podniesieniem się Nilu, czynnikiem, który wszyscy Egipcjanie rozumieli jako podstawowy dla witalności narodu. Achet był jednym z trzech głównych pór egipskiego roku kalendarzowego i trwał cztery 30-dniowe miesiące. Po Akhecie w kalendarzu następują pory roku: proyet i shomu.

Akhethotep: (fl. 24 w. p.n.e.) urzędnik V dynastii i syn wezyra Ptah-hotepa Akhethotep służył Niuserré (2416-2392 p.n.e.) jako wezyr; stanowisko to również zajmował przed nim jego ojciec. Pełnił także funkcję sędziego i nadzorcy kapłanów uczestniczących w rytuałach grobowych prowadzonych przy piramidach zmarłych faraonów. Jego wnuk, Ptah-hotep (2), wielki mędrzec słynący ze swoich maksym, został pochowany we wnęce grobowca Achetotepa. Misterne malowidła świadczą o bogactwie i prestiżu tej wybitnej rodziny. Grobowiec Achetotepa odkryto w Saqq ara, niedaleko współczesnego Kairu.

Akhlane (Akhlamu): starożytna semicka grupa koczowników w północnej Syrii, nazywana "wrogami Asyryjczyków". Za panowania Echnatona (Amenhotepa IV, r. 1353-1335 p.n.e.) Achlan pojawia się w egipskiej korespondencji znanej dziś jako "główne" Listy Amarny. Opisywano ich jako prężny klan nad Eufratem i w rejonie Zatoki Perskiej. Asyryjczycy, którzy uważali ich za groźnego wroga, nazywali ich "Achlamu-Aramejczykami". Achlan zniknął wkrótce po panowaniu Echnatona, prawdopodobnie został wchłonięty przez inne kultury lub przemianowany w późniejszych okresach historycznych.

Akhmin (Khent Menu; Apu; Panopolis; Khemmis): miejsce położone prawie 500 mil na południe od współczesnego Kairu, zwane Khent Menu lub Apu przez Egipcjan i Panopolis przez Greków. Inna nazwa, Khemmis, pochodzi od Greków. Achmin był stolicą dziewiątego nomu i kultowym ośrodkiem kultu boga Mina (1). Badana jest świątynia odkryta w Achminie, ponieważ jest jedną z najwspanialszych, jakie kiedykolwiek wzniesiono nad Nilem. W mieście czczono także boginię Tait. Na miejscu znajduje się nekropolia datowana na VI dynastię (2323-2150 p.n.e.). Prace budowlane w tym miejscu w 1981 roku odsłoniły podstawę posągu o ogromnych rozmiarach. Pomnik jest pomnikiem Ramzesa II (1290-1224 p.n.e.). Drugi posąg, największy wizerunek kobiety królewskiej, jaki kiedykolwiek widziano nad Nilem, przedstawia córkę Ramzesa II, królową Meryamun. Odkryto tam także świątynię pochodzącą z XVIII dynastii Egiptu. Wymiary tej stolicy, obecnie zakopanej pod miastem, wskazują, że i ona była ogromna. W późnych epokach w Achminie rozwinął się egipski przemysł lniarski. Grecki uczony Strabon odwiedził Achmin w okresie ptolemejskim (304-30 p.n.e.).

Aker: starożytne bóstwo Egiptu w postaci lwa, zwykle przedstawiane w parach, tyłem do siebie i zwane Akeru w liczbie mnogiej. Aker był pierwotnie bogiem ziemi, ale zaangażował się w kult Ré, którego pochodzenie było słoneczne. Reprezentował wschodni i zachodni horyzont Zaświatów, czyli Tuat, i spoglądał zarówno na wschód, jak i zachód słońca. Akeru strzegli słonecznej kory Ré podczas jego codziennych podróży po niebie. Kult lwa na cześć Akera zapoczątkowano w To Remu lub Leontopolis (współczesny Tel Migdam). Akeru przedstawiono w grobowcu królowej Nefertari, Wielkiej Żony, czyli pierwszej małżonki Ramzesa II (1290–1224 p.n.e.).

Ahmose Tumerisy: (fl. XVI w. p.n.e.) kobieta królewska z XVIII dynastii. Była córką Amenhotepa I (1525-1504 p.n.e.) i królowej Ah′hotep (2). Za panowania Totmesa I (1504-1492 p.n.e.) Ahmose Tumerisy mieszkał w rezydencji królewskiej w Tebach, być może pełniąc funkcję "ciotki" królewskich dzieci lub będąc żoną urzędnika. Ulubienica dworu, została uhonorowana przez faraona i jego rodzinę. ′Ahmose Tumerisy został pochowany na platformie w Deir el-Bahri, na tebańskim brzegu Nilu, w kompleksie wzniesionym przez Mentuhotepa II (2061-2010 p.n.e.). Niektóre zapisy wskazują, że pierwotnie została pochowana w Dra-abu′ el-Naga.

Aion : Bóstwo okresu grecko-rzymskiego w Egipcie od 332 r. p.n.e. do 395 roku n.e. uważano go za uosobienie Czasu. Bóstwo słoneczne, powiązane z Serapisem i rzymskim bóstwem Mitrą, bóg został przedstawiony na płaskorzeźbie znalezionej w Oxyrrhynchus (1) (współczesne el-Bahnasa). Panel przedstawia skrzydlate stworzenie z głową lwa, tułowiem człowieka i nogami kozy. Aura lub nimb otacza głowę boga. Trzyma klucze, pochodnię i błyskawicę. Jego kult był popularny jedynie lokalnie.

Ahmose-Pen Nekhebet: (fl. 16 w. p.n.e.) dworzanin i oficer wojskowy z XVIII dynastii Służył za panowania ′Ahmose (Nebpehtiré) (r. 1550-1525 p.n.e.) i podobnie jak ′Ahmose, syn Ebany, innego kronikarza wojskowego tamtej epoki, ′Ahmose-Pen Nekhebet był szlachcicem z Nekheb (współczesny Elkab). Kampanie wojskowe, które doprowadziły do wypędzenia Hyksosów, czyli Azjatów, z Egiptu przez "Ahmose" są wyraźnie zapisane w grobowcu "Ahmose-Pen Nekhebet". Na ścianach grobowca w Elkabie kronikuje kampanie Ahmose, w tym bitwę z A′atą i siłami nubijskimi na południe od Asuanu we współczesnym Sudanie. Dożył chwili, gdy wziął udział w przynajmniej jednej wyprawie prowadzonej przez Amenhotepa I (1525-1504 p.n.e.). ′Ahmose-Pen Nekhebet otrzymał za życia wiele odznaczeń, a kroniki jego grobowca służyły kolejnym pokoleniom, dostarczając precyzyjnych i jasnych relacji z pierwszej ręki o jego burzliwych czasach. Niektóre źródła podają, że żył aż do panowania Hatszepsut (1473-1458 p.n.e.)

Ahmose-Sipair: (fl. XVI w. p.n.e.) książę i możliwy współwładca XVIII dynastii. Był synem pierwszego Ahmose (Nebpehtiré) (1550-1525 p.n.e.) i królowej pierwszego Ahmose-Nefertari i prawdopodobnie służył jako współwładca ze swoim ojcem. Na jego grobowcu, wzniesionym na zachodnim brzegu Teb, widnieją insygnia zarezerwowane dla królów. ′Ahmose-Sipair zmarł, zanim zdążył odziedziczyć tron, a jego brat Amenhotep I został drugim władcą Okresu Nowego Państwa. Inny brat, książę Ahmose-ankh, był pierwotnym dziedzicem, ale zmarł młodo. Zmumifikowane szczątki księcia Ahmose-Sipaira znaleziono w Deir el-Bahri, przywiązane do kija i w sykomorowej trumnie, po wydobyciu z jego zdewastowanego grobowca.

Ahmose Sitayet: (fl. XVI w. p.n.e.) wezyr z XVIII dynastii. Ahmose Sitayet został mianowany przez pierwszego Ahmose′a (1550-1525 p.n.e.) wicekrólem Kusz, czyli Nubii, terytorium na południe od Asuanu (we współczesnym Sudanie). Towarzyszył pierwszemu Ahmosemu w kampaniach wojskowych przeciwko A′acie i powstaniu nubijskim, a po zwycięstwie Egiptu został mianowany wezyrem, czyli gubernatorem regionu, na stanowisku noszącym tytuł "Syna króla Kusz". Na tym stanowisku ′Ahmose Sitayet mieszkał w Asuanie na Wyspie Elefantyńskiej. Tam zarządzał kopalniami i kamieniołomami w regionie oraz nadzorował szeroko zakrojone kampanie handlowe prowadzone przez Egipcjan z fortów rozciągających się na południe nad Nilem, placówek datowanych na okres Państwa Środka (2040-1640 p.n.e.). Zastąpił go na tym stanowisku syn Tjuroy.

Ahmose-Merytamon: (fl. XVI w. p.n.e.) kobieta królewska z XVIII dynastii. Była niższą rangą małżonką Amenhotepa I (1525-1504 p.n.e.), córką ′Ahmose (Nebpehtiré) i przyrodnią siostrą Amenhotepa I. Niewiele wiadomo o jej życiu, ale jej szczątki dostarczają obszernych dowodów na artretyzm i skolioza, choroba dominująca w jej królewskim rodze. Jej mumię odkryto w składowisku szczątków królewskich w Deir el-Bahri, przeniesionych z jej pierwotnego grobowca na zachodnim brzegu Nilu w Tebach. Obok jej szczątków znaleziono mumię małego księcia, amunemheta (1), jej siostrzeńca. Ciało Ahmose-Merytamona zostało poważnie uszkodzone, a jej ramiona zostały odłamane.

Ahmose-Nefertari :(fl. XVI w. p.n.e.) kobieta królewska z XVIII dynastii. Była córką Sekenenré Ta′o II i królowej Ah′hotep (1) oraz żoną ′Ahmose (Nebpehtiré) (1550-1525 p.n.e.). ′Ahmose-Nefertari prawdopodobnie poślubiła jej brata Kamose, ostatniego władcę XVII dynastii, który zmarł w 1550 roku p.n.e. podczas wojny z Hyksosami, czyli Azjatami, w północno-wschodniej Delcie. Kiedy Ahmose w młodym wieku wstąpił na tron, została jego Wielką Żoną, czyli królową najwyższej rangi. Była pierwszą siostrą Ahmose′a. ′Ahmose-Nefertari odegrała wraz ze swoim mężem wyjątkową rolę w założeniu XVIII dynastii i okresu historycznego Nowego Państwa. Była widoczna dla społeczeństwa egipskiego na wszystkich etapach odbudowy narodu po wypędzeniu Hyksosów przez Ahmose'a i jego siły. Inskrypcje na Półwyspie Synaj i na wyspie Sal przy trzeciej katarakcie Nilu, we współczesnym Sudanie, zawierają jej imię i stopień. "Napis na budynku" wzniesiony w Abydos opisuje, jak główny Ahmose i pierwszy Ahmose-Nefertari siedzieli razem, aby zaplanować wielkie kompleksy grobowe dla ich matki, Ah′hotep (1) i ich babci, królowej Tetisheri. Z czułością opisano ich nagraną rozmowę, dotyczącą wypełnienia zobowiązań wobec zmarłych kobiet, które kierowały Egiptem podczas kryzysu hyksoskiego. ′Ahmose-Nefertari urodziła następcę, Amenhotepa I; Książę ′Ahmose-sipair (jeden z pierwotnych spadkobierców); Książę Ramose; Księżniczka Ah′hotep (2); i inne córki. Przeżyła Ahmose'a i doradzała Amenhotepowi I (1525-1504 p.n.e.) we wczesnych latach jego panowania, mając tytuł "kobiety wodza Górnego i Dolnego Egiptu". Dwór nadał ′Ahmose-Nefertari wiele zaszczytów ze względu na jej wcześniejszą rolę królowej regentki. Kiedy zmarła w wieku 70 lat, otrzymała część świątyni grobowej Amenhotepa na zachodnim brzegu Nilu w Tebach. Jej kult grobowy - codzienne ofiary i ceremonie składane przy jej grobie - pozostawał popularny przez prawie sto lat. Ahmose-Nefertari była pierwszą egipską kobietą królewską nazwaną "Bożą Małżonką Amona". Tytuł ten, kojarzony z bóstwem Amonem, nabrał w późniejszych epokach potężnych atrybutów, zapewniając dynastiom wyjątkową władzę polityczną. Niektóre wykazy wskazują, że żyła, gdy Totmes I wstąpił na tron jako następca Amenhotepa I. Po śmierci Amenhotepa I w 1504 roku p.n.e. on i pierwszy Ahmose-Nefertari zostali ubóstwiani jako patroni Teb. ′Ahmose-Nefertari założył także zakon kobiet z wyższych sfer, zwany "Boskimi Wielbicielkami Karnaku". Niezwykłe przedstawienia Ahmose-Nefertari w niebiesko-czarnych odcieniach przebóstwienia odzwierciedlają jej status i kult, który pozostawał popularny przez wieki. Zmumifikowane szczątki ′Ahmose-Nefertari odkryto w Deir el-Bahri w uszkodzonym stanie. Była prawie łysa i nosiła perukę z ludzkich włosów. Miała wydatne przednie zęby, co było cechą fizyczną odziedziczoną po jej linii, a prawa ręka została usunięta.

Ahmose-ankh: (fl. XVI w. p.n.e.) książę z XVIII dynastii. Książę ten, syn pierwszego Ahmose′a (Nebpehtiré) (1550-1525 p.n.e.), jest postacią mało znaną, ale w niektórych wykazach widnieje jako pierwotny następca tronu. Kiedy pierwszy Ahmose-ankh zmarł, pierwszy Ahmose-Sipair został spadkobiercą i prawdopodobnie współregentem, również umierając przed pierwszym Ahmose. Amenhotep I został drugim królem dynastii. Możliwe, że królowa Ahmose, małżonka Totmesa I (1504-1492 p.n.e.), była córką księcia Ahmose-ankh.

Ahmose-Hetempet: (fl. XVI w. p.n.e.) kobieta królewska z XVII dynastii. Ahmose-Hetempet była córką Sekenenré Ta′o II (ok. 1560 p.n.e.) i królowej Ah′hotep (1). Jej zmumifikowane szczątki odkryto w Deir el-Bahri w 1881 roku. Ahmose-Hetempet miał ciemne włosy i został znaleziony w trumnie z jaworu. Jej pierwotny grób nie został odnaleziony. Nie udokumentowano żadnych szczegółów dotyczących jej życia osobistego.

Ahmose-Hettinehu: (fl. 16 w. p.n.e.) kobieta królewska z XVII dynastii. Była córką Sekenenré Ta′o II (ok. 1560 p.n.e.) i królowej ′Ahmose-In-Hapi. Jej szczątki znaleziono w Deir el-Bahri, uszkodzone i odnowione. Trumna ′Ahmose- Hettinehu&prime została wykonana z akacji i uratowana z jej pierwotnego, zdewastowanego grobowca.

Ahmose-In-Hapi: (fl. 16 w. p.n.e.) kobieta królewska z XVII dynastii. Była wtórną małżonką Sekenenré Ta′o II (ok. 1560 p.n.e.) i matką księżniczki ′Ahmose-Hettinehu. Szczątki Ahmose-In-Hapi, znalezione w Deir el-Bahri, należą do silnej kobiety, a jej ciemne włosy były splecione w warkocze. Była córką Senakhtenré Ta′o I.

Ankh-tawy lub Ankh-taui: nazwa starego Memphis, "Życie Dwóch Krain".

aser : nazwa drzewa tamaryszkowego związana z tradycjami kultowymi i kilkoma bóstwami, które spisywały postacie i wydarzenia.

Asuański Nilometr :stacja w świątyni bogini Satet na Wyspie Elefantyńskiej, która co roku służyła jako punkt obserwacyjny przypływu i opadania Nilu; Nilometr był w rzeczywistości konstrukcją rurową z 90 stopniami, stromo naniesionymi i oznakowanymi, aby umożliwić coroczny pomiar poziomu wylewu rzeki.

Atbara (Astaboras) : dopływ Nilu, który wpływa do Nilu przy piątej katarakcie, w Nubii (współczesny Sudan), przynosząc do Doliny Nilu ogromne ilości aluwiów i czerwonego błota.

aut :starożytna egipska nazwa ofiar pogrzebowych za zmarłego, jeśli na takie ofiary mogła składać rodzina lub zakontraktować je przed śmiercią; kapłaństwo utrzymywało specjalne grupy wyszkolonych urzędników, którzy ofiarowali zmarłemu towary w ramach rytuałów pogrzebowych.

auta: imię kobry, bogini Wadjet; w uderzającej pozycji, z odsłoniętym pełnym kapturem, symbol ten był przedstawiony na koronach królów w postaci Uraeusa.

awet: starożytny oszust i cepnik, królewski symbol faraonów, przejęty od boga Ozyrysa i starożytnego bóstwa pasterskiego Andjeti; oszust oznaczał rolę faraona jako strażnika ludu Nilu.

Abaton: Czysty Kopiec stworzenia.

Abu :nazwa słonia, kości słoniowej i wyspy Elefantyńskiej.

afnet: nakrycie głowy bogów i faraonów.

Aigyptos: greckie słowo, które dało początek współczesnej nazwie Egiptu; wywodzi się od terminu Hiku-Ptah, który oznaczał miasto Memphis jako "rezydencję duszy Ptaha".

akhet (1): pora powodzi.

akhet (2): symbol horyzontu.

Akh-iker-en-Ré: przodkowie, nazywani "wspaniałymi zmarłymi w Ré".

Alashya: egipska nazwa Cypru.

alchemia: termin wywodzący się ze starożytnej egipskiej umiejętności obróbki metali szlachetnych; słowo to pochodzi od arabskiego al-kimia, sztuki Khemet, Khem lub Kamt, co oznacza Czarny Ląd - Egipt.

Amenti: mitologiczna kraina zmarłych opisywana jako zlokalizowana duchowo na Zachodzie, uważana za rezydencję boga Ozyrysa; był to luksusowy raj pełen jezior, drzew i kwiatów, a także oaza spokoju na całą wieczność dla osób uznanych za godnych takich nagród.

ames: nazwa berła w formie maczugi lub buławy, która w większości epok była używana jako insygnia królewskie; królowie zachowali insygnia z czasów starożytnych i włączyli je do nowszych rytuałów urzędowych.

Anatolijczycy: lud zamieszkujący ziemie zwane obecnie Turcją; Anatolijczycy zbudowali wiele starożytnych miast, w tym Hacilar, którego początki datuje się na rok 5400 p.n.e.

ankh: krzyż ansatowy, symbol życia.

a′akh: duch uwolniony z więzów ciała.

A′amu :to nazwa nadana Azjatom, zwłaszcza Hyksosom.

A′aru : to raj za grobem.

a′asha : słowo oznaczające szakala, także auau lub sab.

ATUM: pierwotny bóg-stwórca, o którym wierzono, że powstał z chaosu, czyli Nun, a następnie przez plucie lub masturbację stworzył bóstwa Shu i Tefnut. Można go przedstawić jako postać ludzką lub węża. Atum oddawał cześć w Heliopolis, gdzie utożsamiano go z bogiem słońca Re. Jego świętym zwierzęciem był ichneumon, czyli ryjówka.

AUGUST (63 p.n.e. - 14 n.e.): pierwszy cesarz rzymski. Oryginalne imię Caius Octavius. Syn Kajusza Oktawiusza i Atii oraz pra-bratanek Juliusza Cezara, który adoptował go w testamencie. Wykorzystał imię swojego przybranego ojca i własne umiejętności polityczne po zabójstwie Cezara w 44 rpne, aby zostać jednym z władców świata rzymskiego, obok Marka Emiliusza Lepidusa i Marka Antoniusza. August ostatecznie zmusił Lepidusa do rezygnacji i starł się z Antoniuszem i jego sojuszniczką Kleopatrą VII, którą pokonał i doprowadził do samobójstwa w 30 rpne. Następnie zaanektował Egipt jako osobistą własność cesarza, zabraniając senatorom udania się tam bez pozwolenia cesarskiego i oddając Egipt pod kontrolę prefekta. Jego rządy ograniczały prawa rdzennych Egipcjan i odmawiały uznania użycia języka egipskiego w oficjalnej dokumentacji. August był przez Egipcjan uważany za faraona, a jego imię widnieje w kartuszach z prenomen autokratorem, greckim odpowiednikiem imperatora, jego oficjalnym rzymskim oznaczeniem.

AVARIS: Współczesny Tell el-Daba. Stolica dynastii Hyksosów 15 położona w Delcie. Niewiele wiadomo o jego historii. Zostało założone w XII dynastii i zasiedlone przez imigrantów z Syrii i Palestyny, a później służyło jako twierdza Hyksosów. Avaris został zaatakowany przez Kamose, a później schwytany przez Ahmose I z 18. dynastii, po czym popadł w ruinę. Od 1966 r. austriacka ekspedycja prowadziła w tym miejscu wykopaliska, które odsłoniły konstrukcje pałacowe i freski ścienne w stylu minojskim.

AVIDIUS CASSIUS, CAIUS (ok. 130-175 po Chr.): generał rzymski. Urodził się w Egipcie ok. 130 AD jako syn Gajusza Awidiusza Heliodora, prefekta Egiptu. Służył cesarzowi rzymskiemu Markowi Aureliuszowi i brał udział w wojnie partyjskiej w latach 162-166. Został konsulem w 166 r., a następnie został mianowany namiestnikiem Syrii. Na wieść o śmierci cesarza w 175 r. ogłoszono go jego następcą i kontrolował Egipt oraz Wschód, lecz jego bunt upadł, a on został zabity, gdy wiadomość o śmierci cesarza okazała się fałszywa.

AY (panował ok. 1327-1323 p.n.e.): imię tronu Kheperkheprure. Wysoki urzędnik za panowania Echnatona i Tutanchamona, noszący tytuł ojca Boga i wezyra. Spekuluje się, że był bratem Tiy i ojcem Nefertiti, jednak o jego rodzinie nie wiadomo nic konkretnego poza faktem, że jego żona, również Tiy, była pielęgniarką Nefertiti. Ay został następcą Tutanchamona, prawdopodobnie wbrew woli królowej Ankhesenamona, i przeprowadził rytuały pochówku zmarłego monarchy, jak przedstawiono w grobowcu Tutanchamona. Jego panowanie było krótkie i został pochowany w grobowcu KV23 w Dolinie Królów, który został odkryty w 1816 roku, lecz jego mumia nie została zachowana ani zidentyfikowana. Pamięć o nim została później stłumiona w XIX dynastii.

AYN SOKHA: współczesna nazwa terenu nad Zatoką Sueską, na południe od miasta Suez. Istnieją pozostałości zakładów hutnictwa miedzi od Starego Państwa do Państwa Środka. Od 2001 roku obszar ten jest badany przez francuską ekspedycję.

AZIRU (fl. 1350-1320 p.n.e.): władca Amurru. Syn Abdi-Ashirty. Kontynuował politykę podboju ojca i przejął lokalną stolicę Egiptu, zabijając egipskiego komisarza. W listach do Amarny nadal protestował przeciwko swojej lojalności wobec Echnatona. Aziru został wezwany do Egiptu, aby wyjaśnić swoje działania, ale pozwolono mu wrócić do Amurru, aby stawić czoła natarciu Hetytów. Wyrzekł się egipskiej wierności i został wasalem hetyckiego króla Suppiluliuma

ASYRIA: królestwo położone w północnym Iraku, słynące ze swoich zdolności bojowych. Asyria odniosła korzyści ze zniszczenia Mitanni i imperium hetyckiego i rozszerzyła się na południe, aby podbić Mezopotamię, a na zachód do Syrii i Palestyny, których państwa zostały zaanektowane lub zredukowane do statusu wasala. Królestwo weszło w konflikt z Egiptem na początku 25 dynastii, ale jego siły były trzymane na dystans aż do panowania Asarhaddona (681-69 p.n.e.), który najechał Egipt w 671 r. p.n.e. Nubijski władca Taharqo z 25 dynastii został pokonany i wypędzony na południe, a członkowie rodziny królewskiej zostali schwytani, ale ostatecznie siły asyryjskie zostały wypędzone. Syn i następca Asarhaddona, Ashurbanipal (669-27 pne), wznowił kampanię, zajął Memfis i ponownie wypędził Taharqo na południe. Lokalni książęta Delty poddali się, zwłaszcza Nekau I z Sais z 26 dynastii, który został głównym wasalem asyryjskim po straceniu pozostałych książąt za nielojalność. Nowy władca 25 dynastii, Tantamani, najechał Egipt z Nubii w 664 rpne, po odejściu głównych sił asyryjskich, i zabił Nekau, którego syn, Psamtik I, uciekł do Asyrii w poszukiwaniu ochrony. W 663 rpne Asyryjczycy powrócili, pokonali Nubijczyków i splądrowali Teby. Podczas długiego panowania Psamtika I, kontrola Asyrii stopniowo słabła z powodu trudności wewnętrznych, a Egipt odzyskał niepodległość. Kiedy Asyryjskie królestwo zostało zniszczone w 612 rpne, resztki zwróciły się do Egiptu o pomoc, a Nekau II najechał Palestynę jako sojusznik, ale został pokonany przez Babilończyków w bitwie pod Karkemisz w 609 rpne, po którym Asyria zniknęła jako byt polityczny.

ASTARTE: kananejska bogini miłości i płodności. Jej kult rozprzestrzenił się na Egipt w okresie Nowego Państwa. Uważana była za jedną z żon boga Seta, obok Anata.

ASYUT: arabska nazwa egipskiego Sauty, greckiego Lycopolis, stolicy 13. nomu Górnego Egiptu. Głównym bóstwem miasta był bóg Wepwawet. Z miasta pozostało niewiele pozostałości, ale odkryto grobowce nomarchów z I Okresu Przejściowego i Państwa Środka. Wykopaliska prowadziła ekipa francuska w 1903 r., wyprawa włoska w latach 1905-1913, a brytyjska w latach 1906-1907 i 1922. Od 2003 r. przy grobowcach na nekropolii pracuje wspólna wyprawa niemiecko-egipska.

ATEN: Dysk słoneczny, a więc forma boga słońca Re-Harakhty. Pod koniec 18. dynastii Aten był czczony jako samodzielny bóg i wyniesiony na stanowisko najwyższego bóstwa przez Echnatona w opozycji do kultu Amona. Na jego cześć król przyjął imię połączone z imieniem boga i założył nowe miasto w Amarnie. Król starał się stłumić kulty innych rywalizujących ze sobą bogów, lecz jego nowa religia nie była monoteistyczna, gdyż nie zakazywał kultów związanych z bogiem słońca, takich jak byk Mnevis czy te, które deifikowały królestwo jego ojca lub jego samego. Po śmierci Echnatona kult Atona został porzucony i zakazany, chociaż czasami pojawiają się wzmianki o Atenie w jego starej formie jako dysku słonecznego.

ATANAZJUSZ (ok. 296-373 po Chr.): egipski patriarcha chrześcijański. Urodził się w Aleksandrii, gdzie kształcił się i został sekretarzem patriarchy Aleksandra, którego zastąpił w 326 r. Przed wstąpieniem na tron brał udział w Soborze Nicejskim w 325 r., na którym sformułowano ortodoksyjne wyznanie wiary, a następnie stał się zagorzałym przeciwnikiem doktryny Ariusza. Atanazy został wygnany w latach 334-337 i obalony w latach 340-345 i 356-61, a także na krótko wygnany w latach 363 i 365 przez różnych cesarzy za swoje poglądy. Dał przykład sprzeciwu patriarchów Aleksandrii wobec polityki imperialnej, gdy była ona sprzeczna z ich przekonaniami religijnymi. Zmarł w maju 373. Zachowane jego pisma obejmują wpływowy żywot św.

ATHRIBIS: grecka nazwa egipskiego Hutheryiba, współczesnego Tell Atrib, stolicy 10. nomu Dolnego Egiptu. Miasto jest znane co najmniej ze Starego Państwa, ale było szczególnie widoczne w okresie późnym i grecko-rzymskim. Niewiele pozostało na tym miejscu, ale został odkopany przez Flindersa Petrie w 1907 r., a następnie przez Alana Rowe′a w 1939 r., a wykopaliska są prowadzone przez polską ekspedycję od 1957 r. Grób królowej Takhut, żony Psamtika II i matki Wahibre, został odnaleziony odkryto tu w 1951 roku. Drugie stanowisko o nazwie Athribis znajduje się we współczesnym Nag ash-Shaykh Hamad w dziewiątym nomie Górnego Egiptu, na zachodnim brzegu Nilu, naprzeciwko Achmim, starożytnego Hutrepitu. Zachowane pozostałości datowane są na okres od późnego okresu do okresu koptyjskiego i obejmują grobowce grecko-rzymskie oraz świątynię poświęconą lokalnej bogini Repit i jej małżonkowi Min. Od 1998 roku stanowisko to bada ekspedycja niemiecko-egipska.

ARTAXERXES I (panował w latach 465-423 p.n.e.):: król Persji i władca Egiptu. Syn Kserksesa i Amestris. Wstąpił na tron po zamordowaniu ojca i starszego brata Dariusza. Stanął w obliczu poważnego buntu w Egipcie, który rozpoczął się w 459 rpne pod wodzą Inarosa, ale jego siłom udało się zmiażdżyć opór w 454 rpne. Ustanowił Arsamesa jako satrapę. Podpisał także traktat pokojowy z Atenami w 449 rpne, kończący wojny grecko-perskie. Po jego śmierci tron zajmowali na krótko jego synowie, Kserkses II i Sogdianus, aż do czasu, gdy jego władzę zapewnił trzeci syn, Dariusz II.

ARTAXERXES II (ok. 453/445-359 p.n.e.):: król Persji. Syn Dariusza II i Parysatisa. Po jego sukcesji w Egipcie zbuntował się, chociaż wydaje się, że był uznawany na Elefantynie aż do 401 roku p.n.e. Stanął w obliczu buntu swojego młodszego brata Cyrusa, który został stłumiony i pomimo kilku kampanii nie był w stanie ponownie podbić Egiptu.

ARTAXERXES III (panował w Egipcie 343-338 p.n.e.):: król Persji i władca Egiptu. Imię osobiste Ochus. Syn Artakserksesa II i Statiry. Brał udział w wojnie z Egiptem około 361 roku p.n.e. i przejął władzę po śmierci ojca w 359 rpne. Swoje panowanie spędził na tłumieniu buntów i konsolidowaniu swojego imperium. Rozpoczął kampanię mającą na celu podbój Egiptu w 343 rpne. Miał reputację okrutnego i bezwzględnego władcy i został zamordowany przez swojego bliskiego doradcę Bagoasa w 338 rpne, który początkowo umieścił na tronie jego syna Arsesa - oficjalnie Artakserksesa IV - zanim zastąpił go Dariuszem III.

ASHAYET (fl. 2020 p.n.e.):: nieletnia żona Mentuhotepa II z 11. dynastii. Została upamiętniona w kaplicy i pochowana w grobowcu w jego kompleksie grobowym w Deir el-Bahri. Kaplicę odkryto podczas wykopalisk prowadzonych przez Henriego Edouarda Naville′a w tym miejscu, ale grobowiec Ashayeta został znaleziony w większości nienaruszony przez amerykańską ekspedycję z Metropolitan Museum of Art podczas wykopalisk prowadzonych w latach 1920-1921. Jej sarkofag i mumia znajdują się obecnie w Muzeum Egipskim w Kairze.

ASKUT: współczesna nazwa miejsca, w którym znajduje się twierdza w regionie Drugiej Katarakty w Nubii. Egipski Dżer Setiu. Wydaje się, że został zbudowany w okresie Państwa Środka jako część szeregu fortec od Buhen do Semna przez Senusreta III w celu kontrolowania rdzennych Nubijczyków. Twierdza została opuszczona w Drugim Okresie Przejściowym, ale została ponownie wykorzystana w okresie Nowego Państwa. Askut został odkopany w latach 1962-1964 przez ekspedycję z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles, zanim miejsce to zostało zalane przez Jezioro Nassera, jezioro utworzone przez Wysoką Tamę w Asuanie.

ARSAMES (fl. 423-404 p.n.e.): perski satrapa Egiptu za panowania perskiego Dariusza II (423-404 p.n.e.). Członek rodziny królewskiej. Odkryto część jego oficjalnej korespondencji pisanej w języku aramejskim. Jego urząd gubernatora mógł zostać zakończony przez bunt, który wyniósł do władzy Amyrtaeosa.

ARSINOE I (ur. ok. 300 p.n.e.):: córka króla Lizymacha z Tracji i Nicei. Pierwsza żona Ptolemeusza II i matka Ptolemeusza III. Została zesłana do Coptos w 279 rpne pod zarzutem spisku, po tym jak Arsinoe II wyparł ją z uczuć króla. ARSINOE II (ok. 316-270 pne). Córka Ptolemeusza I i Berenice I. Poślubiła króla Tracji Lizymacha, który zabił swojego syna w pierwszym małżeństwie, prawdopodobnie pod jej wpływem. Doprowadziło to do konfliktów społecznych, które doprowadziły do śmierci króla w bitwie w 281 rpne. Następnie poślubiła swojego przyrodniego brata Ptolemeusza, króla Macedonii, który zamordował dwóch jej synów i zginął w bitwie z Celtami w 279 rpne. Wróciła do Egiptu i około 276 rpne zawarła trzecie małżeństwo ze swoim pełnym bratem, Ptolemeuszem II. Miała duże wpływy na dworze i została ubóstwiona wraz z mężem.

ARSINOE III (ok. 235-205 p.n.e.):: córka Ptolemeusza III i Bereniki II oraz żona jej pełnego brata Ptolemeusza IV, którego poślubiła w 217 p.n.e. Była oddzielona od męża i najwyraźniej zamordowana przez jego dworzan wkrótce po jego śmierci, aby uniemożliwić jej zostanie regentką.

ARSINOE IV (ok. 63-41 p.n.e.):: córka Ptolemeusza XII i prawdopodobnie Kleopatry VI Tryfeny. Wspierała swojego brata Ptolemeusza XIII w walce z Kleopatrą VII i została zabrana do Rzymu przez Juliusza Cezara, aby stawić się na jego triumfie w 46 roku p.n.e. Później schroniła się w Efezie, ale w 41 roku p.n.e. została stracona na rozkaz swojej siostry Kleopatry VII.

ANUBIS: egipski bóg nekropolii i balsamowania, przedstawiany jako szakal lub człowiek z głową szakala. Był odpowiedzialny za doprowadzenie zmarłego do Ozyrysa, boga umarłych.

ANUKIS: Córka boga Chnuma z Elefantyny i Satis. Jest przedstawiana jako ludzka postać kobieca w nakryciu głowy z piórami i była czczona głównie na Elefantynie i w Nubii.

APEPI (panował ok. 1585-1550 p.n.e.):: grecka forma jego imienia to Apophis. Imię tronowe Aawoserre. Ostatni lub przedostatni władca Hyksosów z 15. dynastii. Jest uznawany za przeciwnika władców Teb, Tao i Kamose. Apepi próbował zawrzeć sojusz z władcą Kusz przeciwko Tebańczykom, ale ta próba najwyraźniej się nie powiodła. Nie jest jasne, czy nadal panował, gdy jego stolica, Avaris, padła ofiarą sił tebańskich pod wodzą Ahmose′a I. Dwa inne imiona tronu, Aakenenre i Nebkhepeshre, są kojarzone z Apepim i mogą odnosić się do różnych monarchów lub, co bardziej prawdopodobne, do tego samego człowieka który zmienił imię swego tronu. Mógł zostać na krótko zastąpiony przez Khamudy, ostatniego z dynastii.

APEREL (fl. 1370 p.n.e.): północny wezyr Amenhotepa III. Jego nienaruszony grób odkopano w Sakkarze na początku 1976 r., a jego kulminacją było otwarcie komory grobowej w 1987 r. Jego istnienie było dotychczas nieznane. Imię Aperela jest semickie, ale jego pochówek był w całości egipski, zatem nie można koniecznie zakładać, że był obcego pochodzenia, ponieważ Egipcjanie używali czasami semickich imion. APION. Rodzina egipskich właścicieli ziemskich i urzędników w okresie bizantyjskim, znana z dokumentów z Oxyrhynchusa, gdzie posiadali majątki ziemskie. Wydaje się, że najwcześniejszym znanym członkiem był Flawiusz Strategius I, który zmarł przed 469 rokiem. Jego prawdopodobnym synem był Apion I, patrycjusz i wiceprefekt Wschodu w latach 503-504, a później prefekt pretorianów na Wschodzie w latach 518-519, który sprawował urząd konsulat honorowy pod koniec V wieku n.e. i zmarł między 524 a 532 rokiem. Innymi członkami rodziny byli Flavius Strategius II, prefekt Egiptu w latach 518-523 i Flavius Strategius Apion II, konsul w 539, który zmarł około 578. Rodzina wspierał ortodoksyjny pogląd imperialny w sporach religijnych z rodzącym się Kościołem koptyjskim. Ostatnim znanym członkiem był Apion III, który zmarł lub zaginął pod koniec 619 r., prawdopodobnie ofiarą najazdu perskiego. Apionowie reprezentują jedną z niewielu egipskich rodzin, które wywarły wpływ polityczny na dworze cesarskim.

APIS: grecka nazwa świętego byka z Memfis. Egipski Hapi. Byk był żywym ucieleśnieniem boga Ptaha, a po śmierci utożsamiano go z Ozyrysem. Rozpoznano go po wyraźnych znakach i umieszczono w kompleksie świątynnym. Po jego śmierci poszukiwano nowego byka, który urodził się w pobliżu czasu śmierci starego. Byki chowano w Serapeum w Sakkarze. Szczególnym wyróżnieniem obdarzono także matkę byka, a katakumby grobowe krów odkryła w latach 70. brytyjska ekspedycja. Kult znany jest z I dynastii, jednak szczególne znaczenie zyskał w okresie późnym. ARIUSZ (ok. 270-336 po Chr.). Egipski chrześcijański ksiądz z Aleksandrii pochodzenia libijskiego, który głosił doktrynę arianizmu, wskazując, że Chrystus miał tylko jedną naturę - ludzką, w przeciwieństwie do ortodoksyjnego poglądu na dwie natury, zmieszaną się ludzką i boską. Zaciekle sprzeciwiał mu się Atanazy, późniejszy patriarcha Aleksandrii, który zmusił go do opuszczenia miasta. Ariusz zmarł w Konstantynopolu w 336 r. Jego doktryna znalazła niewielkie poparcie w Egipcie, chociaż Atanazy został przez pewien czas obalony przez arianina, wywarła jednak wpływ na kilku cesarzy, a później rozprzestrzeniła się na barbarzyńskich nawróconych poza imperium.

ARMANT: współczesna nazwa egipskiej Iuny, greckiej Hermonthis, stolicy czwartego nomu Górnego Egiptu do czasu zastąpienia przez Teby. Leżało na zachodnim brzegu Nilu, naprzeciw Tod. Głównym bóstwem tego miejsca był bóg Montu, którego świątynia jest obecnie zniszczona. Pozostałości archeologiczne pochodzą z okresu predynastycznego do okresu rzymskiego, kiedy to ponownie stało się stolicą nomu. Odnaleziono także pochówki świętego barana Buchisa. Odkopania Armanta prowadzono na zlecenie Towarzystwa Eksploracji Egiptu w latach 1927-1932, a od 2002 r. teksty znajdujące się w świątyni są rejestrowane przez Instytut Francuski.

ANIBA : Miejsce w Dolnej Nubii, w rejonie drugiej katarakty. Miam egipski. Twierdza została tu zbudowana podczas XII dynastii i została ponownie zajęta w okresie Nowego Państwa, kiedy stała się głównym ośrodkiem administracyjnym dla obszaru pomiędzy Pierwszą a Drugą Kataraktą. Aniba została wydobyta przez niemiecką ekspedycję w latach trzydziestych XX wieku i obecnie jest zalana przez Jezioro Nassera, jezioro Wielkiej Tamy w Asuanie. Niektóre pomniki z tego miejsca zostały uratowane przed powodzią.

ANKHESENAMUN (fl. 1345-1327 p.n.e.: dawniej Ankhesenpaaten. Trzecia córka Echnatona i Nefertiti oraz żona Tutanchamona. Dołączyła do męża, porzucając praktyki religijne i stolicę swojego ojca w Amarnie i zmieniła jej imię, aby usunąć wzmiankę o Atonie. Po śmierci męża Ankhesenamun napisała do króla hetyckiego, szukając hetyckiego księcia na nowego męża, ale wybrana Zannanza zmarła w tajemniczy sposób w drodze do Egiptu. Jej dalsze losy są nieznane , chociaż przypuszcza się, że poślubiła kolejnego króla, Ay, ponieważ jej imię pojawia się połączone z jego imieniem na dwóch pierścieniach.

ANKHESENMERYRE I I II (fl. 2305-2270 p.n.e.): Nazywany także Ankhesenpepy. Imię dwóch siostrzanych królowych Pepy I i córek Huy. Starsza została matką Nemtiemsafa I, młodsza Pepy II. Grób-piramida młodszej siostry Ankhesenmeryre II/Ankhesenpepy II został zidentyfikowany w Sakkarze w 1999 roku.

ANKHESENPAATEN-TASHERIT (fl. 1336 p.n.e.): księżniczka okresu amarneńskiego. Jest poświadczona na niektórych pomnikach pochodzących z Amarny znalezionych w Hermopolis. Jej pochodzenie nie jest znane, ale może być córką Echnatona lub Smenkhkare, a jej matką może być Ankhesenpaaten, później Ankhesenamun.

ANKHESENPEPY III. (fl. 2230 p.n.e.): Księżniczka i królowa 6. dynastii. Była córką Nemtiemsafa I i poślubiła swojego wuja, Pepy'ego II. Jej grób w Sakkarze został zidentyfikowany i odkopany przez francuską ekspedycję rozpoczętą w 1999 r.

ANKHESENPEPY IV (fl. 2220 p.n.e.): Imię żony Pepy'ego II. Jej sarkofag odnaleziono w grobowcu Iputy, kolejnej z jego królowych, w Sakkarze. Była matką efemerycznego króla z VII lub VIII dynastii, którego tronowe imię brzmiało Neferkare.

ANKHNESNEFERIBRE (fl. ok. 590-525 p.n.e.):: córka Psamtika II z 26 dynastii i Takhut. Została adoptowana przez swoją cioteczną babkę Nitocris w 595 rpne i zastąpiła ją jako Boża żona Amona w 586 rpne. Pełniła tę funkcję aż do inwazji perskiej w 525 roku p.n.e., po czym nie ma o niej dalszych wzmianek. Ankhnesneferibre jest ostatnią poświadczoną żoną Boga, chociaż późniejsze klasyczne źródło sugeruje, że urząd ten był kontynuowany. Jej ponownie wykorzystany sarkofag odkryto w Deir el-Medina i obecnie znajduje się w British Museum.

ANKHWENNEFER (panował ok. 199-186 p.n.e.):: Grecka forma jego imienia to Chaonnophris, poprzednio błędnie czytana jako Anchmachis. Zbuntowany władca południa za panowania Ptolemeusza V. Zastąpił Harwennefera i był w stanie odzyskać Teby, kontrolując aż do Asjut na północy. Ankhwennefer został wypędzony z Teb w 191 rpne i ostatecznie pokonany i schwytany w bitwie w 186 rpne. Jego ostateczny los jest nieznany.

ANTONI (ok. 251-356 po Chr.): egipski święty i pustelnik. Był synem chrześcijan z wioski Qiman, a po ich śmierci rozdał swój ziemski majątek i wiódł życie ascetycznego pustelnika w pobliżu wioski, a później na wschodniej pustyni. Antoni zainspirował innych pustelników, aby przez jakiś czas mieszkali obok niego, tworząc pierwszą wspólnotę ascetyczną, choć sam przeprowadził się na pustynię, aby żyć samotnie. Zachowało się kilka jego listów, a jego życie, napisane przez Atanazego, rozpowszechniło ideę życia ascetycznego w świecie chrześcijańskim. Inny asceta Pachomiusz miał zamienić samotne życie pustelnika w życie wspólnoty monastycznej.

ANTINOOPOLIS: grecka nazwa miasta w środkowym Egipcie, założonego przez Hadriana w 130 r. n.e. na cześć jego ulubieńca Antinousa, który utonął w Nilu. Obecnie nowoczesny Szejk Ibada znajduje się na wschodnim brzegu Nilu, naprzeciwko Hermopolis. Mieszkańcy pochodzili z głównych greckich miast w Egipcie. Miejsce to było pierwotnie egipskim miastem ze świątynią wzniesioną przez Ramzesa II, a pozostałości pochodzą z okresu predynastycznego. Antinoopolis zostało odkryte przez francuskiego archeologa Alberta Gayeta w latach 1895-1914, przez ekspedycję brytyjską w latach 1913-1914, a ostatnio przez ekspedycję włoską.

ANTIOCHUS IV (panował w latach 175-164 p.n.e.):: władca imperium Seleucydów obejmującego Syrię, Azję Mniejszą, Mezopotamię i części Iranu. Syn Antiocha III i Laodice z Pontu oraz brat Kleopatry I. Wstąpił na tron po zabójstwie swojego brata Seleukosa IV we współpracy ze swoim siostrzeńcem Antiochem, którego adoptował, a później stracił. Konflikt z Egiptem o Syrię został wznowiony w latach 170-169 pne, ale najeżdżająca armia egipska została pokonana. Antioch z kolei najechał Egipt, zajmując graniczne miasto Pelusium i zdobywając Ptolemeusza VI i Memfis, ale nie udało mu się zdobyć Aleksandrii i wycofał się w 169 rpne. Najechał ponownie w 168 rpne i być może miał na celu koronację na władcę Egiptu, ale pod naciskiem Rzymu został zmuszony do wycofania się. Następnie zwrócił swoją uwagę na wschód, do Iranu i zmarł w Tabae w 164 rpne. .

ANTONIUS, MARCUS (83-30 p.n.e.): polityk rzymski. Syn Marka Antoniusza i Julii z rodu Julii Cezarów. Był wczesnym zwolennikiem swojego odległego krewnego, Kajusza Juliusza Cezara, i starał się odziedziczyć władzę polityczną po jego zabójstwie w 44 rpne, ale został zmuszony do sprzymierzenia się z przyszłym Augustem, aby zmiażdżyć ich przeciwników politycznych. Antoniusz otrzymał wschodnią część imperium w podziale terytorium po zwycięstwie pod Filippi w 42 rpne i poślubił siostrę Augusta w ramach ich sojuszu politycznego. Wkrótce nawiązał polityczne i osobiste powiązania z egipską Kleopatrą VII, co oddaliło go od Augusta, który wykorzystał to orientalne uwikłanie do oczerniania Antoniusza w Rzymie. Ostatecznie wypowiedziano wojnę Egiptowi, a Antoniusz został pokonany w bitwie pod Akcjum w 31 roku p.n.e. i popełnił samobójstwo w 30 roku p.n.e., gdy siły Augusta wkroczyły do Aleksandrii.

AMENHOTEP III (panował ok. 1390-1352 p.n.e.): imię tronu Nebmare. Syn Totmesa IV z XVIII dynastii i Mutemwi. Być może odniósł sukces już jako dziecko i panował 32 lata. Jego zwierzchnictwem jest znany ze swojej wspaniałości w budownictwie i dziełach sztuki. Utrzymywał imperium egipskie w Azji i utrzymywał kontakt z wieloma książętami tego obszaru, o czym świadczą listy z Amarny. Jego główna królowa, Tiy, była matką jego ewentualnego następcy, Echnatona, ponieważ wydaje się, że jego najstarszy syn, Tutmozis, zmarł przed nim. Amenhotep III poślubił kilka zagranicznych księżniczek z Mitanni i Babilonu. Miał też kilka córek, zwłaszcza Sitamuna, którą poślubił. Proponowana współrządzność ojca i syna jest dyskusyjna i większość egiptologów odrzuca tę koncepcję. Został pochowany w grobowcu KV22 w Dolinie Królów, a jego ciało wydobyto z królewskiej skrytki w grobowcu KV35 Amenhotepa II. Jego świątynia grobowa w Kom el-Hetan na zachodnim brzegu, naprzeciw Teb, jest w większości w ruinie, ale zawierała Kolosy Memnona i inskrypcje wspominające Keftyu. Od 1998 roku jest badana przez niemiecką ekspedycję.

AMENHOTEP, SYN HAPU (fl. ok. 1390-1360 p.n.e.):: Nadzorca prac dla Amenhotepa III. Urodził się w Athribis i prawdopodobnie był odpowiedzialny za budowę wielu najważniejszych pomników króla, w tym świątyni grobowej w Tebach i świątyni nubijskiej w Soleb, gdzie został upamiętniony. Pochowano go w Tebach. Amenhotep, syn Hapu, zyskał reputację mądrości, a po śmierci został ubóstwiony i czczony we własnej świątyni grobowej.

AMENIRDIS: Imię dwóch księżniczek z 25. dynastii, które zostały adoptowane jako żona Boga Amona. Amenirdis I była córką Kaszta i Pebtamy, a jej adopcja przez Shepenwepeta I była przejawem kontroli nad Tebami sprawowanej przez władcę Nubii. Amenirdis II, córka Taharqo, została adoptowana przez Shepenwepeta II na swoją spadkobierczynię, ale nie jest pewne, czy jej się to udało, gdyż 25. dynastia została wypędzona z Teb przez Psamtika I z 26. dynastii, który wysłał swoją córkę, Nitocris, aby stała się Bogiem. żona.

AMENMESE (panował ok. 1202-1199 p.n.e.): imię tronu Menmire. Nieznanego pochodzenia walczył z Setym II o tron po śmierci Merenptaha. Amenmesse został pokonany, a jego pamięć w dużej mierze zatarta. Na swój pochówek przygotował grób KV10 w Dolinie Królów.

AMENMOSE (fl. 1504-1499 p.n.e.): Egipski książę z 18. dynastii. Był najstarszym synem Totmesa I, prawdopodobnie z damą Mutnefret. Jest poświadczony za panowania ojca tytułem generała oraz w scenie nagrobnej wraz z młodszym bratem Wadjmose. Obaj zmarli wcześniej, a tron ostatecznie przeszedł na ich brata lub przyrodniego brata, Totmesa II.

AMENY QEMAU (panował ok. 1793-1783 p.n.e.): Nazwa tronu niepewna. Ulotny król z 13. dynastii. Jego grobowiec w piramidzie odkryto w Dahszur w 1957 r., ale nigdy nie został właściwie odkopany ani opublikowany. Imię Qemau było w przeszłości błędnie interpretowane w znaczeniu azjatyckim. Mógł być ojcem Harnedjitefa, który również nosił przydomek, który można było odczytać jako syn Qemau. Imię Ameny Qemau można interpretować jako wskazujące, że był on synem poprzedniego władcy imieniem Ameny, którego z kolei można utożsamić z jednym z mało znanych władców o imieniu Amenemhat z 13 dynastii, prawdopodobnie Amenemhatem V.

AMETYST: Hesmen starożytnego Egiptu. Kwarc o fioletowej barwie stosowany w miniaturowych naczyniach, amuletach i biżuterii, głównie od późnego okresu predynastycznego do końca Państwa Środka i ponownie w okresie grecko-rzymskim. Główne kamieniołomy znajdowały się w Wadi el-Hudi w Państwie Środka oraz Wadi Abu Diyeiba w okresie grecko-rzymskim, które zostało odkryte w 1914 r. i zbadane przez zespół amerykański w 2004 r.

AMHEIDA: starożytne Trimithis. Miasto w północno-zachodniej oazie Dakhla. Od 2004 r. wykopuje je amerykańska ekspedycja. Miejsce to było zamieszkane w okresie Starego Państwa, ale obecne pozostałości pochodzą z trzeciego okresu przejściowego do późnego okresu rzymskiego. Miasto zostało opuszczone pod koniec IV wieku. Główna świątynia, obecnie zniszczona, była poświęcona bogu Thotowi.

AMMISTAMRU I (fl. 1360-1340 p.n.e.): władca Ugarit. Był korespondentem listów amarneńskich. Jako władca wasalny napisał list, w którym zadeklarował swoją lojalność wobec Egiptu. Jego syn i następca, Niqmaddu, zakwestionował jego lojalność i uznał hetyckiego króla Suppiluliumę I za swojego zwierzchnika.

AMUN: główny bóg Nowego Królestwa i później. Pierwotnie był pomniejszym bogiem w Tebach, zyskał rozgłos w XII dynastii, która przybyła z południa, i został awansowany na głowę panteonu za panowania dynastii tebańskiej 18 poprzez fuzję z bogiem słońca Re, stając się Amen-Re, królem bogów. Amona zwykle przedstawia się jako postać ludzką z dwoma pióropuszami, ale może też mieć głowę jastrzębia. Uważany jest za jednego z bogów stwórców. Jego główna świątynia znajdowała się w Karnaku w Tebach, gdzie wraz z żoną, boginią Mut i synem, bogiem księżyca Chonsu, stanowił część triady tebańskiej. Później był czczony jako jeden z głównych bogów Nubii w Gebel Barkal i innych świątyniach. Jego świętymi zwierzętami były baran i gęś.

AMURRU: królestwo w Syrii będące najbardziej wysuniętym na północ obszarem podbitym przez Totmesa III. W czasach Amenhotepa III i Echnatona rządzili nim Abdi-Ashirta i jego syn Aziru, którzy rozszerzyli swoją władzę przy pomocy Habiru. Aziru później przeszedł na stronę hetyckiego króla Suppiluliumy I i został jego wasalem. Późniejszy władca, Benteszina, powrócił do niewoli egipskiej pod rządami Ramzesa II, ale został obalony przez Hetytów w następstwie bitwy pod Kadesz. Później został przywrócony przez Hattusili III. Do czasu egipsko-hetyckiego traktatu pokojowego Egipt ostatecznie uznał utratę Amurru.

AMYRTAEOS (panował w latach 404-399 p.n.e.):: greckie imię egipskiego władcy z 28. dynastii, Amenirdisa z Sais, który przewodził buntowi przeciwko perskiej okupacji i któremu udało się wypędzić ich z kraju. Najwyraźniej najechał Fenicję, aby zapobiec perskiemu kontratakowi. Nie są znane żadne jego inskrypcje, ale Amyrtaeos jest wspomniany w demotycznym papirusie. Amyrtaeos został później obalony przez Nefaaruda I, założyciela 29 dynastii.

ANAT: kananejska bogini wojny. Jej kult przyjął się w Egipcie w okresie Ramessydów, a Ramzes II nadał jej imię swojej najstarszej córce, Bintanat. Egipcjanie uważali Anat za jedną z żon Seta, obok Astarte.

ANEDJIB (panował ok. 2935 p.n.e.):: szósty władca I dynastii i następca Den. Został pochowany w skromnym grobowcu w Abydos, a w niektórych przypadkach jego imię zostało wymazane, co wskazuje na możliwe niepokoje pod koniec jego panowania.

ANHUR: egipski bóg znany Grekom jako Onuris i uważany za boga wojny. Przedstawiany jest jako brodaty mężczyzna w pióropuszach i dzierżący włócznię. Jego głównym miejscem kultu było Thinis w ósmym nomie Górnego Egiptu, ale czczono go także w połączeniu z Shu w Sebennytos. Żoną Anhura była bogini z głową lwicy Mehit.

AMENEMHAT: Imiona kilku egipskich książąt z 18. dynastii. Jeden znany jest wyłącznie z inskrypcji na trumnie, która została wykonana z okazji jego ponownego pochówku pod koniec 20. dynastii lub na początku 21. dynastii i została ponownie odkryta w 1918-1920 w Deir el-Bahri. Został błędnie opisany jako syn Amenhotepa I, ale jego faktyczne pochodzenie pozostaje nieznane. Samo jego istnienie mogłoby budzić wątpliwości, gdyby późniejsi balsamiści pomylili się w identyfikacji ciała, czyli ciała jednorocznego dziecka. Najstarszy syn Totmesa III, który zmarł przed ojcem, ale żył w 24. roku życia (1456 p.n.e.), nazywał się Amenemhat, ale nie można go utożsamiać z tym dzieckiem, ponieważ jego tytuły wskazują na starszą osobę. Inny książę Amenemhat mógł być synem Totmesa IV.

AMENEMHAT I (panował ok. 1985-1955 p.n.e.): imię tronu Sehetepibre. Syn Senusreta i Nefret. Po raz pierwszy jest poświadczony jako wezyr Mentuhotepa IV z XI dynastii i musi być identyczny z założycielem XII dynastii, chociaż nie jest jasne, czy wstąpił na tron w sposób pokojowy, czy w wyniku zamachu stanu. Amenemhat I okazał się silnym i skutecznym władcą, ustanawiając nową stolicę w Itjtawy, obecnie Liszt w Fajum. Rozpoczął kampanię podboju Nubii, a także zbudował szereg fortyfikacji wzdłuż granicy Egiptu na Synaju, znanych jako Mury Władcy. Najwyraźniej mianował swojego syna Senusreta I na współgenta, chociaż niektórzy egiptolodzy wątpią w to. Amenemhat I został zamordowany po 30 latach rządów w wyniku rzekomego spisku pałacowego, który później został stłumiony przez jego syna. Został pochowany w kompleksie piramid w Liszt. Tekst mądrościowy w jego imieniu, Instrukcja Amenemhata I, został ułożony po jego śmierci, prawdopodobnie za panowania jego syna.

AMENEMHAT II (panował ok. 1922-1878 p.n.e.): imię tronu Nubkaure. Syn Senusreta I z 12 dynastii i Nefru. Kontynuował ekspansję egipską w Nubii i wysyłał wyprawy do Morza Czerwonego i Puntu. Napis podaje szczegóły kampanii na Półwyspie Synaj i prawdopodobnie dalej na północ. Amenemhat II utrzymywał kontakty z Byblosem. Został pochowany w kompleksie piramid w Dahszur.

AMENEMHAT III (panował ok. 1855-1808 p.n.e.): imię tronu Nimaatre. Syn Senusreta III z 12 dynastii. Jego główne zabytki znajdują się na obszarze Fajum, który, jak się wydaje, został intensywnie zagospodarowany za jego panowania. Zbudował dwie piramidy, jedną w Dahszur, gdzie prawdopodobnie został pochowany, a drugą w Hawara, gdzie jego świątynia grobowa została później znana Grekom jako Labirynt.

AMENEMHAT IV (panował ok. 1808-1799 p.n.e.): imię tronu Maatkherure. Syn Amenemhata III z 12. dynastii. Znany jest głównie z kilku pomników w Fajum. Wydaje się, że Amenemhat IV zmarł bezpotomnie, a jego następczynią została jego siostra Sobeknefru. Miejsce jego pochówku nie zostało dokładnie zidentyfikowane.

AMENEMHAT V (panował ok. 1796-1783 p.n.e.): imię tronu Sekhemkare. Mniejszy król z 13. dynastii. Znany jest jedynie z Kanonu Królewskiego w Turynie i posągu znalezionego na Elefantynie.

AMENEMHAT VI (panował ok. 1788-1785 pne). Imię tronowe Sankhibre. Mniejszy król z 13. dynastii. Jest poświadczony w Kanonie Królewskim w Turynie oraz na kilku pomnikach w Heliopolis, Abydos i Karnaku. Jego pełne imię i nazwisko brzmi Ameny Intef Amenemhat, co może sugerować, że jego ojciec nazywał się Antef, a dziadek Ameny, co jest skrótem od Amenemhat i prawdopodobnie nazywał się Amenemhat V.

AMENEMHAT VII (panował w latach 1769-1766 pne): imię tronu Sedjefakare. Mniejszy król z 13. dynastii. Prawdopodobnie syn Kay. Jego imię znajduje się w Kanonie Królewskim w Turynie i na kilku pomnikach.

AMENEMNISU (panował ok. 1043-1039 pne). Imię tronowe Neferkare. Drugi władca 21 dynastii niewiadomego pochodzenia. W Manetho cytowano go pod imieniem tronowym, co powszechnie uważano za błąd, dopóki w grobowcu Pasebakhaenniuta I w Tanis nie odkryto inskrypcji z jego tytułem. Wydaje się, że jego panowanie było krótkie.

AMENEMOPE (panował ok. 993-984 p.n.e.): imię tronu Usermaatre setepenamun. Epitet meryamun. Czwarty władca 21 dynastii i następca Pasebakhaenniuta I. Niewiele wiadomo o jego panowaniu. Jego pochówek odkrył w Tanis francuski kopacz Pierre Montet.

AMENHERKHEPESHEF (fl. 1285-1255 p.n.e.):: najstarszy syn Ramzesa II z 19. dynastii i Nefertari. Wydaje się, że książę był również znany jako Amenherwenemef i Setiherkhepeshef. Został mianowany księciem koronnym przez ojca i jest poświadczony do 21 roku panowania, kiedy wraz z matką prowadził korespondencję dyplomatyczną z Hetytami. Amenherkhepeshef zmarł przed swoim ojcem. Pochowano go w grobowcu synów Ramzesa II (KV5) w Dolinie Królów. Podobnie nazwany syn Ramzesa III, który zmarł młodo, został pochowany w Dolinie Królowych (QV55).

AMENHOTEP I (panował ok. 1525-1504 p.n.e.):: grecka forma jego imienia to Amenophis. Imię tronowe Djeserkare. Syn Ahmose I z 18. dynastii i Ahmose-Nefertari. Wydaje się, że odniósł sukces jako dziecko pod regencją swojej matki. Wydaje się, że za jego panowania powstała wspólnota robotnicza w Deir el-Medina i był on pierwszym królem pochowanym w grobowcu na klifie w Dolinie Królów lub w jej pobliżu, ale pozostaje to zidentyfikować. Amenhotep I najwyraźniej zmarł bezpotomnie przez swoją siostrę i królową Meritamun, a jego następcą został Totmes I. Później był czczony jako bóg, wraz ze swoją matką, zwłaszcza w Deir el-Medina. Jego ciało odnaleziono w królewskiej skrytce w Deir el-Bahri w 1881 roku.

AMENHOTEP II (panował ok. 1427-1400 p.n.e.): imię tronu Akheperure. Syn Totmesa III z XVIII dynastii i Meryetre Hatszepsut. Wydaje się, że jego ojciec mianował go współregentem, a w 1425 r. p.n.e. objął stanowisko jedynego władcy. Po przystąpieniu na tron stanął w obliczu buntu w swoich azjatyckich posiadłościach, który bezlitośnie stłumił, eksponując pozostałości rebeliantów aż do Nubii na południu. Jego inskrypcje przechwalają się jego sprawnością sportową. Wydaje się, że w dużej mierze podtrzymał północne podboje swojego ojca. Amenhotepa II pochowano w grobowcu KV35 w Dolinie Królów, a jego ciało wydobyto z grobowca w 1898 r. wraz ze szczątkami innych władców, którzy zostali tam pochowani w królewskiej skrytce. Jego świątynia grobowa w Tebach jest w ruinie, ale udało się odzyskać pewne osady fundamentowe. Została odkryta w 1896 roku przez Flindersa Petrie, a od 1998 roku przez ekspedycję włoską. Jego następcą został jego syn Totmes IV i pani Tiaa.

Asurowie (Azja Południowa i Środkowa): W Rygwedzie słowo asura opisuje najwyższego ducha i oznacza "duchowy, boski". Odpowiednikiem był Ahura Mazdah, starożytne perskie bóstwo. Później słowo to przestało oznaczać boga i nabrało zupełnie przeciwnego znaczenia, antyboga lub demona. Asury pochodzą od Prajapatiego, "pierwszego przodka", aspektu Indry, Somy i innych wczesnych bóstw. Ich miejscami zamieszkania są jaskinie góry Sumeru i głębiny oceanu. Bogowie i asurowie uzupełniają się: ci pretendenci, uwikłani w serię nieustannych wojen, nigdy nie osiągają pełnego zwycięstwa, ponieważ wyeliminowanie jednej ze stron sprawiłoby, że druga stałaby się zbędna.

Ataensic (Ameryka):: Według Irokezów Ataensic była zarówno kobietą nieba, jak i boginią ziemi. Mówi się, że zmarła przy porodzie bliźniaków Hahgwehdiyu i Hahgwehdaetgah. Po jej śmierci Hahgwehdiyu stworzył świat z jej zwłok.

Atea (Oceania): w mitologii Tuamotuanu pierwotna poruszająca się przestrzeń nieba, bezkształtna istota. Atea została bogiem nieba, a Fa′ahotu została jego żoną. Według jednej z legend pierworodnym pierworodnym Fa'ahotu był mag Tahu, ale zmarł z głodu, gdy był karmiony piersią na jej płaskim łonie. Podczas gdy inne dzieci podążały tą krótką ścieżką do grobu, Atea i Fa′ahotu zamieniły się płciami, a niebo było ojcem-matką, która karmiła młode. Jednym z wielkich mitów o konflikcie w Polinezji była walka pomiędzy Ateą i Tane-mahutą, którą Maorysi postrzegali jako oddzielenie ojca nieba od matki ziemi, odpowiednio Rangi i Papy. Mieszkańcy wysp Tuamotu wierzyli, że Atea próbowała schwytać młodego boga Tane'a i wysłała za nim zastępy pomniejszych bóstw. Po tym jak Tane uciekł przed swoimi prześladowcami na ziemi i wędrował po chmurach, stał się tak głodny, że zabił i zjadł jednego ze swoich przodków, co było początkiem kanibalizmu. Osiągnąwszy wiek męski, Tane wypowiedział wojnę bogu nieba i używając piorunów swojego przodka Fatu-tiri, "grzmotu", zabił Ateę. Jedna z dynastii archipelagu Tuamotu twierdziła, że pochodzi od obalonego władcy nieba.

Atena (Europa): Lub Atena. Atena, córka Zeusa i Metis, "głównej doradczyni", stała się w pełni uformowana i w pełni uzbrojona z głowy swego ojca, po tym jak Zeus połknął ciężarną Metis. Być może przy tych narodzinach pomagał bóg kowal Hefajstos ze swoim toporem. Wojownicza dziewica, Pallas Atena, w przeciwieństwie do boga wojny Aresa, wystrzegała się bezsensownej przemocy i polegała na śmiałości mądrości. Udało jej się spierać z bogiem morza Posejdonem, który powinien rządzić Atenami: Zeus uznał ją za zwycięzcę, ponieważ zasadziła drzewo oliwne. Istniała jednak ciemna strona jej charakteru, ponieważ była Glaukopisem, "o sowich oczach", i Gorgopisem, "o twarzy Gorgony". Atena była patronką rzemieślników, zwłaszcza kowali, tkaczy i przędzalników. To wyjaśnia jej tytuł Hefajstii, towarzyszki boga kowala. Ale nie wszystko było dobrze między bogiem a boginią, jak jasno pokazuje mit Erichtoniusza. Aby nie stracić dziewictwa z Hefajstosem, wyrzuciła go z siebie lub w cudowny sposób zniknęła z małżeńskiego łoża. Rozlane nasienie boga kowala spadło na ziemię, gdzie wyrosło na węża Erichtoniusza. Bogini dała trzy córki Cecropsa, pierwszego króla Aten i człowieka pół-węża, z poleceniem, aby nie zaglądały do środka. Ciekawość zwyciężyła dwójkę z nich, a widok boskiego dziecka-węża doprowadził ich do szaleństwa. Atena jednak nie wycofała swojej ochrony z miasta, wręcz zawsze pozostała energiczną boginią działania. Było to aktywne wsparcie, które pomogło Odyseuszowi w jego epickiej podróży do domu po wojnie trojańskiej.

Atius Tirawa (Ameryka): bóstwo stwórcze Pawnees. Mówi się, że zarządził kursy słońca, księżyca i gwiazd. Plemiona Pawnee zostały tak nazwane, ponieważ wojownicy ubierali swoje włosy jak "róg". Koncepcja Atiusa Tirawy może coś zawdzięczać europejskim osadnikom, których Pawneowie spotkali na Wielkich Równinach, ale kult astralny zawsze był cechą ich wiary.

Attis (Azja Zachodnia):: W języku frygijskim obchodzono święto wiosny ku czci samookaleczonego i wskrzeszonego boga Attisa, syna bogini matki Kybele. Według jednej z legend Attis był tak nękany przez czułego potwora, że sam się wykastrował. Inna opowiada, że został skazany na śmierć za miłość do Kybele, córki króla Frygii i Lidii. Sanktuarium bogini matki znajdowało się w Pessinus, nad rzeką Sangarius, w trzcinach, w których znalazła swojego młodzieńczego kochanka. Cybele utożsamia się z Inanną, Attis z Tammuzem. Towarzyszyły jej lwy, a kastracja, śmierć i odrodzenie jej małżonka, zwykle przedstawianego jako zniewieściały młodzieniec, wspominano podczas corocznej ceremonii pełnej upuszczania krwi. Barany składano w ofierze, a ich krew wykorzystywano do chrztu; wtajemniczeni zostali bezzałogowi, a jej kapłani-eunuchowie w szale przecinali własne ciała. W Rzymie, gdzie ′tajemnica′ Kult wprowadzono w 205 roku p.n.e., wiemy, że sosna była związana z Attisem, którego wizerunek nosił nagrobne płótno. Tak jak bóg umarł i został przywrócony do życia, tak wtajemniczony w jedności z nim wszedł w stan błogosławieństwa, który, jak sądzono, miał trwać po śmierci. Zjednoczenie osiągnięto albo przez samookaleczenie, albo przez święte małżeństwo: dla wszystkich wielbicieli było otwarte to, co kiedyś było prerogatywą królestwa Azji Zachodniej.

Auwa (Oceania): Święte miejsca pochodzenia pulwaiya, ′przodkowie′. Wśród członków plemienia Wikmunkan z północnej Australii auwa, czyli centra totemów, są gniazdami i miejscami lęgowymi ptaków i zwierząt. Każda auwa ma swoją własną charakterystykę, chociaż w pobliżu zawsze znajduje się woda w kształcie strumienia, laguny lub oczka wodnego. Uważa się, że totemiczni przodkowie zamieszkują i bawią się w pobliżu auwy. W pobliżu tych podziemnych duchów odbywają się wielkie ceremonie plemienne, a w niektórych obszarach można znaleźć stare malowidła naskalne nawiązujące do tych rytuałów.

Awalokiteśwara (Azja Południowa i Środkowa): buddyjski uosobienie miłosierdzia i współczucia. Kiedy Awalokiteśwara osiągnął najwyższą świadomość, zdecydował się nie wkraczać w nirwanę, ale ślubował pozostać w niej jako pomoc cierpiącym. Był pełen współczucia, karuna, dla cierpień żywych, których zawsze stara się doprowadzić do oświecenia. Jest to ideał mahajany bodhisattwy, w przeciwieństwie do celu hinajany arhata, mnicha, który zdobył najwyższą wiedzę. Podczas gdy Sri Lanka podążała za monastyczną tradycją hinajany - trudną i samotną ścieżką odosobnienia - w Indiach wyrosła skomplikowana ikonografia bodhisattwów mahajany. Kiedy około 400 chińskich pielgrzymów Fa-hsien odwiedziło główne świątynie buddyjskie w dolinie Gangesu, był świadkiem publicznych uroczystości, podczas których Awalokiteśwara i inni święci byli traktowani jak półbogowie. Wraz z wizerunkami Buddy paradowano ulicami miasta w bogato zdobionych ceremonialnych powozach w towarzystwie śpiewaków, muzyków i mnichów. Podobnie jak samochody świątynne hinduskich bóstw, wagony te wznosiły się na wysokość pięciu pięter, przewyższając wszystkie budynki oprócz Głównego i bramy miejskie. Awalokiteśwara był przedstawiany jako przystojny młody mężczyzna trzymający kwiat lotosu w lewej ręce. Często nosił we włosach wizerunek Amitabhy, bodhisattwy, który w buddyzmie mahajany praktycznie zastąpił Siakjamuniego, historycznego Buddę. Jakiś czas przed X wiekiem Chińczycy przekształcili Awalokiteśwarę w boginię miłosierdzia. Żeńską małżonką Awalokiteśwary była Tara, znana również jako pandaravasini, "odziana na biało", cecha ta znalazła odzwierciedlenie w Kwan-yin, chińskiej transformacji. W Tybecie Awalokiteśwara miał szczęście zostać bóstwem narodowym, gdzie nadal inkarnuje się w osobie Dalajlamy, najwyższego rangą mnicha. Po śmierci Dalajlamy duch boga przechodzi na nowonarodzone dziecko, które zostaje zidentyfikowane i wychowane w Kościele tybetańskim. Jednakże Awalokiteśwara ma boską moc przybierania dowolnych form; jego przejawy obejmują postać z jedenastoma głowami i tysiącem ramion, bajeczną chmurę oraz wszelkiego rodzaju zwierzęta i ludzi.

Awonawilona (Ameryka): dosłownie: ′all-container′. Podwójne bóstwo twórcze Pueblo Zuni. Awonawilona istniała przede wszystkim: swoją-jej wolą on-ona stworzyła życie. ′Mgły wzrostu i strumienie wzrostu′ wypłynęła z jego-jej istoty, kiedy przybrała kształt słońca i zapłodniła pierwotne morze. Zielona piana utworzyła się nad nieskończonymi wodami i stwardniała, a następnie podzieliła się na Awitelin Tsta, matkę ziemi i Apoyan Tachi, ojca nieba. Z tej boskiej pary zrodziły się wszystkie żyjące istoty. W czterech łonach poruszyły nasiona życia. Wewnątrz każdego łona roiło się od niedokończonych stworzeń, pełzających po sobie w ciemności, wijących się jak gady, próbujący zyskać ciepło promieni słonecznych. Wśród nich był Poshaiyangkyo, najważniejszy i najmądrzejszy z ludzi. Udało mu się uciec. Znalazł przejście i poszedł nim w górę i na zewnątrz, aż dotarł do światła. Tam, na płyciznach oceanu świata, stojąc cicho w szumiących wodach, Poshaiyangkyo błagał słońce, aby uwolniło stworzenia wciąż uwięzione w czterokrotnym łonie Awitelina Tsty. I tak się stało, że Awonawilona wysłała boskie bliźniaki na miejsce poczęcia. Rozdarli ziemię piorunami i będąc lekkimi, zstąpili na nitkach pajęczej sieci. W łonach instruowali żywe istoty, jak przygotować się do narodzin. Większość z tych, za których modlił się Poshaiyangkyo, została w ten sposób prowadzona w górę przez boskie bliźniaki, ale było wiele ofiar, ponieważ niektórzy cofnęli się i uciekli dopiero później jako potwory, kaleki i idioci. Jednak pierwsi ludzie byli dziwni, gdy dotarli do światła. Przystosowały się do świata macicy i posiadały łuski, krótkie ogony, sowie oczy, ogromne uszy i błoniaste stopy. Pierwszy wschód słońca powitali z wyjącym przerażeniem. Ich przystosowanie się do życia na powierzchni ziemi następowało stopniowo, choć szaman Yanaulaha w ogromnym stopniu przyczynił się do tego trudnego procesu.

Azra′il (Afryka): Według mieszkańców Tunezji mówiących po hausa, to anioł śmierci, Azra′il, sprowadził na świat wczesną śmiertelność. Pierwsi ludzie żyli przez wieki. Pewna dziewica żyła 500 lat, zanim umarła. Kiedy Mojżesz znalazł jej bransoletki, modlił się do Allaha, aby pozwolono mu zobaczyć właścicielkę. Allah wyprowadził tę kobietę z grobu, lecz ona poskarżyła się Mojżeszowi na to zmartwychwstanie, gdyż jej ducha dręczyło zmęczenie światem. Następnie Mojżesz poprosił, aby Allah pozwolił ludziom umrzeć wcześniej, więc Azra′il otrzymał polecenie, aby dopilnował, aby wszyscy przeminęli po sześćdziesięciu lub siedemdziesięciu latach.

Ares (Europa): grecki bóg wojny, syn Zeusa i Hery. Ares, niepopularne bóstwo, był poważnie czczony jedynie w środkowej i północnej Grecji. W mitologii pojawia się jako podżegacz do przemocy, burzliwy kochanek lub pozbawiony skrupułów przyjaciel. Pozbawiony żadnych cech moralnych Ares może być krwawy, bezlitosny, bojaźliwy i tchórzliwy, co stanowi uderzający kontrast do rzymskiego Marsa.

Arka (Azja Zachodnia): Kiedy w 63 rpne Pompejusz szturmem wdarł się do Jerozolimy i przedarł się do Miejsca Najświętszego, aby zobaczyć, co się tam znajduje, znalazł puste pomieszczenie. Idole, obrazy i akcesoria kultu świątynnego w religiach Azji Zachodniej były zauważalnie nieobecne w judaizmie. Oddawanie czci odbywało się na wyżynach i pod każdym zielonym drzewem, lecz miejscem zamieszkania Jahwe była "góra Syjon, po stronie północnej, miasto wielkiego Pana". Tutaj saphon, "północ", jest aluzją do góry Saphon w pobliżu Ugarit - Olimpu bogów kananejskich. Na Synaju Mojżesz wszedł na górę i Pan z nim rozmawiał. Ale po sporządzeniu złotego cielca i stłuczeniu pierwszych tablic Zakonu Jahwe nakazał Mojżeszowi sporządzić drewnianą arkę, czyli skrzynię, w której będzie można przechowywać drugie tablice. "Arka Przymierza Bożego", symbol hebrajskiej wiary w szczególny związek z niebem, została pewnego razu zdobyta przez Filistynów, ale musieli ją zwrócić wraz z ofiarą za występek, ponieważ mieszkańcy każde miasto, w którym ukazała się Arka, zostało dotknięte plagami.

Artemida (Europa): Kiedy świecił księżyc, Artemida była obecna, a zwierzęta i rośliny tańczyły. Na cześć bogini występowali tancerze i tancerze, a mieszkańcy Arkadii na Peloponezie ubierali swoje dziewczyny w fallusy. Ateńczycy przeczuwali przedgreckie pochodzenie dziewiczej łowczyni Artemidy, bogini dzikich miejsc i dzikich rzeczy, a jej kult ograniczał się do okolicznych wsi, gdzie opiekowały się nią arktoi, "pierwsze dziewice niedźwiedzie". W jej kulcie można znaleźć ślady składania ofiar z ludzi: wielbicielki niegdysiejszej bogini niedźwiedzia pobierały krew z lekkiego skaleczenia gardła ofiary płci męskiej. Grecka legenda opowiada, jak Akteon podczas polowania miał nieszczęście spotkać Artemidę podczas kąpieli. Zmieniła go w jelenia, a jego własne psy ścigały go i rozrywały na kawałki. W starszej wersji do nagiej bogini podchodził myśliwy okryty jelenią skórą. Podobnie jak Atena, Artemida czasami nosiła na szyi straszliwą maskę Gorgony, gdyż wraz z Ateną i Hestią, łagodną strażniczką domu, była jedną z bogiń, nad którymi Afrodyta nie miała władzy. Jednakże w Azji Mniejszej Afrodytę często utożsamiano z Artemidą w aspekcie dziewiczej łowczyni. Korythalia, "pierwsza dziewica laurowa", Artemida była córką Zeusa i Leto, tytanki i siostrą bliźniaczką Apolla. Kiedy gigant Tityos zaatakował Leto w drodze do Delf, został zabity przez jednego z Artemid. wałami lub uderzeniem Apolla. Odyseusz widział sprawcę w Hadesie: olbrzyma ukuto w łańcuchy, a dwa sępy bezustannie szarpały jego wątrobę.

Arthur (Europa) : Hic jacet Arthurus, rex quondam, rexque futurus. ′Tu leży Artur, król, który był i król, który będzie′. Ten napis na jego grobie w Glastonbury oddaje smak jego legendarnego życia i nie-śmierci. W Walii, Kornwalii i Bretanii w okresie średniowiecza panowało powszechne przekonanie, że Artur nie umarł, ale powróci, by wyzwolić swój lud z rąk wrogów. Był ośrodkiem i inspiracją późnej mitologii celtyckiej. W jednej z najwcześniejszych wzmianek o Arturze, a mianowicie w Historii Brittonum Nenniusza, mnicha walijskiego z IX wieku, opisano go jako dux bellorum, "głównego przywódcę wojsk". Podobnie jak Irlandczyk Finn MacCool był wojownikiem, który bronił swojego kraju przed obcymi najeźdźcami. Ale jego legendarna postać znacznie przyćmiła jakąkolwiek historyczną sławę, jaką mógł mieć. W romansie król Artur i Rycerze Okrągłego Stołu byli wzorami rycerskości. Syn Uthera Pendragona, króla Wielkiej Brytanii, i Igriany, żony księcia Gorlois z Kornwalii, Artur został poczęty poza małżeństwem i wychowany przez czarodzieja Merlina. Wyciągając magiczny miecz Excalibur z kamienia, z którego nikt inny nie mógł go wydobyć, objawił się jako dziecko, jako przeznaczony król. Koronowany w wieku piętnastu lat w Walii, wkrótce wykazał się umiejętnościami dowódcy wojskowego, docierając nawet w jednej kampanii do Rzymu. Wbrew radom Merlina Artur poślubił Ginewrę, która kochała Sir Lancelota i była niewierna królowi. Katastrofa nawiedziła jego królestwo w postaci buntu wzniesionego przez jego siostrzeńca Mordreda. Doszło do wielkiej bitwy, w wyniku której prawie wszyscy Rycerze Okrągłego Stołu zginęli, a sam Artur został ciężko ranny. Excalibur został wrzucony do jeziora, a trzy wróżki zabrały Artura na łodzi do Avalon, czyli Avallach, utożsamianego z Glastonbury.

Asa (Afryka): dosłownie "′ojciec′". Bóg ludu Akamba w Kenii. Asa jest "silnym panem", ponad duchami, ale także miłosiernym bóstwem. To Mwatuangi, "główny;dystrybutor"; Mulungu, &główny;twórca′; i Mumbi, ′moder′. Asa, bóg pocieszenia i wsparcia, interweniuje, gdy pomoc ludzka jest powolna lub nieskuteczna.

Asklepios (Europa):: w mitologii greckiej patron medycyny i syn Apolla. Nie tylko uzdrawiał chorych, ale także przywracał do życia zmarłych. Ta rzadka władza nad Hadesem mogła wynikać z okoliczności jego własnych narodzin. Koronis, nimfa jeziorna, została zapłodniona przez Apolla, a mimo to odważyła się przyjąć w tajemnicy człowieka jako drugiego kochanka. Bóg był tak wściekły, gdy odkrył niewierność, że wysłał swoją siostrę Artemidę, aby zabiła Koronisa. Zrobiła to z zarazą. Kiedy ogień palił już wokół nimfy jeziornej na stosie pogrzebowym, Apollo współczuł swemu nienarodzonemu synowi i wyjął go ze zwłok. W ten sposób Asklepios przyszedł na świat i nauczył się sztuki uzdrawiania od Chirona, najmądrzejszego z centaurów, potworów przypominających bestie zamieszkujących lasy. Powodzenie tej instrukcji było tak wielkie, że Zeus, obawiając się, że ludziom uda się uniknąć śmierci, zabił Asklepiosa błyskawicą; ale na prośbę Apolla umieścił boga medycyny wśród gwiazd. Jego główna świątynia znajdowała się w Epidauros, niedaleko Argos, a święte były dla niego węże - jedyny gatunek mający moc zdzierania skóry. W Rzymie kult Asklepiosa został wprowadzony z Grecji w 293 roku p.n.e. w celu zapobieżenia zarazie.

Asgaya Gigagei (Ameryka): Dosłownie "czerwony człowiek". Bóg piorunów Czirokezów, plemienia długo pod panowaniem Irokezów. Mają też mniejszych bogów, znanych jako "chłopcy piorunów".

Ashur (Azja Zachodnia):: W Asyrii Ashur przejął role Marduka i Enlila i był także, jak można było się spodziewać w tej cywilizacji wojskowej, bogiem wojny. Powszechną praktyką było paradowanie przez stolicę, znaną również jako Ashur, z jeńcami zakutymi w kajdany, których błogosławił bóg-wojownik. Przedstawiano go jako skrzydlaty dysk zawierający napięty łuk, gotowy wypuścić strzałę. Jego małżonką była Isztar, która w odpowiedzi na wojowniczy temperament swojego partnera zapuściła brodę sięgającą jej piersi.

Astarte (Azja Zachodnia): Bogini matka w tekstach Ras Shamra pojawia się jako Anat, Athirat i Athtart lub Astarte. Małżonkę i siostrę Baala, najbardziej aktywnego boga kananejskiego, Anat, nazywano "pierwszą damą góry" i to dzięki jej pochlebstwu Elowi pozwolono Baalowi zbudować dom na Safon, górze położonej w ′ strony północy. Pomimo tytułów takich jak ′the maiden′ i "dziewica" Anat była agresywną boginią: zabijała wrogów Baala, brodziła we krwi swoich ludzkich ofiar i pragnęła posiąść łuk Aqhat. Przedstawiano ją z hełmem, toporem bojowym i włócznią. W Egipcie, gdzie została sprowadzona przez najeźdźców Hyksosów, krowie rogi Hathor stały się częścią jej ikonografii. Athirat, "pani morza", wydaje się być małżonką El, odpowiednikiem hebrajskiego boga Jahwe. Jej rola ograniczała się do płodności. Mniej odległa niż Athirat i prawie tak samo zacięta jak Anat była Astarte, "pierwsza; królowa niebios". Hebrajczycy znali ją jako boginię Sydończyków i oddawali jej cześć. Jahwe powiedział prorokowi Jeremiaszowi, że dzieci zbierają drewno, ojcowie rozpalają ogień, a kobiety ugniatają ciasto, aby upiec placki dla królowej niebios i wylewać ofiary z płynów innym bogom, aby prowokować mnie rozzłościć. W Micpie świątynie Jahwe i Astarte faktycznie wznoszono obok siebie, podczas gdy w Górnym Egipcie społeczność hebrajska nadal uważała boginię księżyca za boską małżonkę w V wieku p.n.e. Podobnie jak w przypadku Isztar i Inanny, dominującymi cechami kultu były święte małżeństwa i prostytucja świątynna. ′Kiedy nakarmiłem je w całości,′ Pan poskarżył się, "po czym dopuścili się cudzołóstwa i zgromadzili się oddziałami w nierządnicach". domy.′ Astarte była zarówno niebezpieczna, jak i piękna. Nosiła rogi byka: odniosła zwycięstwo w walce jako "władczyni koni i rydwanów". Arabskim wariantem mógł być bóg Athtar, znany również jako "straszny"; władca, który bezskutecznie próbował wyprzeć Baala.

ALEKSANDRIA : Miasto na wybrzeżu Morza Śródziemnego w zachodniej Delcie założone przez Aleksandra Wielkiego w 331 rpne na miejscu egipskiej wioski Rakedet, greckiej Rakotis. Stało się stolicą Egiptu ptolemejskiego i rzymskiego i obejmowało wiele wspaniałych budynków, zwłaszcza słynną Bibliotekę Aleksandryjską i Faros, czyli latarnię morską w Aleksandrii, uważaną za jeden z siedmiu cudów starożytnego świata. Ciało Aleksandra zostało przechowane w specjalnym mauzoleum w mieście. Miasto udekorowano także egipskimi pomnikami usuniętymi z wcześniejszych miejsc, zwłaszcza Heliopolis. Duża populacja kosmopolityczna obejmowała Egipcjan, Greków i Żydów. Miasto później ucierpiało w wyniku trzęsień ziemi i inwazji i podupadło po przeniesieniu stolicy do Kairu po podboju arabskim w 642 roku. Wygląda na to, że wiele części miasta zatonęło pod portem. Niewiele ze starożytnej metropolii pozostało do dziś, poza obszarem przylegającym do tzw. Kolumny Pompejusza. Wykopaliska prowadzone przez kolejnych dyrektorów Muzeum Grecko-Rzymskiego odsłoniły wiele lokalnych katakumb grobowych z płaskorzeźbami w stylu mieszanym egipsko-rzymskim. Od 1960 roku na miejscu Kom el-Dikka pracowała polska ekspedycja, odkrywając teatr i łaźnie. Francuska ekspedycja ratunkowa przeprowadziła wykopaliska na terenie głównego cmentarza w Gabbari w latach 1997-2000, przed budową nowej drogi ekspresowej. Niedawne badania przeprowadzone przez zespoły francuskich nurków zaczęły odkrywać części miasta znajdujące się obecnie pod wodą oraz wydobywały egipskie rzeźby i płaskorzeźby. Zidentyfikowano bloki w morzu w pobliżu fortu Qait Bey jako należące do pierwotnej latarni morskiej.

AMADA: Współczesna nazwa miejsca w Dolnej Nubii, gdzie znajduje się świątynia zbudowana przez Totmesa III i jego syna Amenhotepa II na cześć Amona-Re i Re-Harakhty. Obszar ten jest obecnie zalany przez Jezioro Nasera, jezioro utworzone przez Wysoką Tamę Asuańską, ale świątynia została usunięta i ponownie wzniesiona na wyższym poziomie.

AMARAWEST: współczesna nazwa miejsca w Górnej Nubii, gdzie odkryto główną osadę i świątynię Ramessydów. Wydaje się, że miasto zostało założone przez Setiego I, a dalszą budowę prowadził jego syn Ramzes II. Prawdopodobnie był to główny ośrodek administracyjny Górnej Nubii. Został wydobyty przez Egypt Exploration Society w latach 1938-1939 i 1947-1950.

AMARNA: Współczesna arabska nazwa el-Amarna lub Tell el-Amarna oznacza lokalizację stolicy Akhetaten założonej przez Echnatona w środkowym Egipcie w jego 5 roku (1348 p.n.e.). Echnaton twierdził, że na nową stolicę wybrał dziewicze miejsce, z dala od nietolerancji religijnej Teb i gdzie mógł swobodnie wyznawać Atona. Miejsce to składa się z pozostałości pałaców królewskich, willi, świątyń, mieszkań prywatnych i wioski robotniczej, a granice zaznaczono serią stel. W pracowni rzeźbiarza Totmesa powstało słynne popiersie Nefertiti, obecnie znajdujące się w Muzeum Egipskim w Berlinie. W pobliskich skałach wykuto grobowce dla urzędników, a dla króla zbudowano grobowiec królewski. Sceny na ścianach nie są w pełni zachowane, ale jedna przedstawia śmierć księżniczki Meketaten, choć okoliczności jej śmierci są niejasne. Miasto zostało opuszczone przez Tutanchamona i wykorzystane jako materiał budowlany przez późniejszych władców, zwłaszcza Ramzesa II. Miejsce to zostało po raz pierwszy odkopane przez Flindersa Petrie w latach 1891-1892, a następnie podczas niemieckiej ekspedycji w latach 1907 i 1911-1914. Groby zostały skopiowane przez wyprawę Funduszu Eksploracji Egiptu w latach 1901-1907. W latach 1921-1936 dalsze prace wykopaliskowe prowadziła brytyjska organizacja, przemianowana na Egypt Exploration Society, a prace pod jej auspicjami wznowiono w 1977 r.

Angakoq (Ameryka): Jedno z imion eskimoskiego szamana, czyli szamana. Ponieważ idee religijne mieszkańców ziem arktycznych nigdy nie zostały sformalizowane, angakoq jest skarbnicą wiedzy, sędzią w sprawach tradycji i środkiem komunikacji ze światem duchów. Angakoq, czyli magikami, mogą zostać zarówno mężczyźni, jak i kobiety, ale mówi się, że kobietom brakuje odwagi, by czynić zło. Angakoq, który może sprowadzić nieszczęście na swoich towarzyszy, nazywany jest ilisitsoq: jego ofiara zostaje zaatakowana przez jedno z jego magicznych zwierząt, tupilaka, zwykle w postaci foki. Osoba staje się angakokiem poprzez uzyskanie ochrony tornaqa, "głównego ducha opiekuńczego". Istnieją trzy szczególne rodzaje: te w kształcie ludzi, te w kształcie kamieni i te, które zamieszkują niedźwiedzie. Uważa się, że ci ostatni są najpotężniejsi ze wszystkich. Za pośrednictwem tornaqa szaman leczy chorych, kontroluje pogodę, zapewnia dobre polowania i przebłaga głodną boginię morza Sednę.

Antychryst (Europa): W średniowiecznej mitologii chrześcijańskiej cudowny tyran dni ostatecznych, arcy-wróg Chrystusa. Była to koncepcja łącząca perski dualizm z apokalipsą judeochrześcijańską. Antychryst po raz pierwszy pojawił się w Apokalipsie jako pseudomesjasz, "pierwszy", który sprzeciwia się i wynosi ponad wszystko, co nazywa się Bogiem lub co jest czczone… I dano mu prowadzić wojnę ze świętymi i zwyciężać ich. I dano mu władzę nad wszystkimi rodzajami, językami i narodami.′ Jednak w średniowieczu był przedstawiany nie tylko jako światowy tyran, ale także jako latająca bestia z ogromną głową, płonącymi oczami, oślimi uszami i żelaznymi zębami. Z niecierpliwością oczekiwano na przyjście Antychrysta. W 1096 roku papież Urban powiedział, że skoro przybycie tyrana było bliskie i Ziemia Święta miał być ośrodkiem jego władzy, istotne było, aby chrześcijanie wypędzili muzułmanów z Jerozolimy. W ten sposób rozpoczął pierwszą krucjatę. Kiedy groźba najazdu Saracenów, Tatarów czy Turków nie podsycała mitu, Europa znajdowała raczej w sobie swoich zwolenników. Szatan stał się "ojcem Żydów" i rozpoczęły się krwawe prześladowania. Jednak większość ludzi wierzyła, że Antychryst miał być Żydem, było wielu, którzy wierzyli, że będzie synem biskupa lub zakonnicy. Antyklerykalizm i Antychryst zostały dziwnie splecione. Jak napisał papież Bonifacy VIII w 1296 r.: "Starożytność podaje, że świeccy wykazują ducha wrogości wobec duchowieństwa, czego wyraźnie dowodzi doświadczenie współczesności". W okresie reformacji nie jest zaskoczeniem odkrycie, że protestanci uważali papieża za antychrysta, podczas gdy katolicy odwzajemniali się komplementami w odniesieniu do Lutra.

Antony, St (Azja Zachodnia): Przez całe średniowiecze św. Antoniusz był czczony ze względu na jego legendarne pokusy. Wyruszył na pustynię egipską około roku 270, mając dwadzieścia lat. Młodzieniec, który "zarumienił się, żeby zjeść", przyjął jako osobisty nakaz słowa Jezusa: "Idź, sprzedaj wszystko, co masz, rozdaj ubogim i pójdź za mną". Tam diabeł atakował św. Antoniego różnymi pokusami, lecz nic nie było w stanie mu przeszkodzić, nawet potworny hipocentaur, w ikonografii chrześcijańskiej symbol zwierzęcej zmysłowości. Powściągliwość pustelnika pozostała nienaruszona. Szatan poskarżył się nawet, że na pustkowiach, które przez wieki w Azji Zachodniej były uznaną rezerwatem demonów, roiło się od zaniedbanych pustelników. Samotny święty zmarł w 356 r., kiedy dał jasno do zrozumienia, że ma zostać pochowany. Sztuka. postać balsamisty cieszyła się wówczas popularnością wśród chrześcijan. O swoim ciele św. Antoni powiedział: "W dniu zmartwychwstania otrzymam je niezniszczalne z rąk Chrystusa".

Anubis (Azja Zachodnia): egipski bóg pogrzebowy z głową szakala. Przed powstaniem Ozyrysa, drugiego wielkiego boga zmarłych, Anubis był uważany za główne bóstwo, do którego należało zanosić modlitwy pogrzebowe. Pełnił funkcję patrona balsamowania i strażnika grobowca. Innym bogiem objawiającym się jako pies był Wepwawet, "pierwszy, który otwiera drogi", uważany za pomocnika i przewodnika zmarłych. Od najdawniejszych czasów sztandar Wepwawet był zawsze noszony przed egipskim władcą podczas bitwy, a następnie podczas uroczystości zwycięstwa.

Afrodyta (Europa):: grecka bogini miłości. W przeciwieństwie do swojej rzymskiej odpowiedniczki Wenus, z którą ją utożsamiano, Afrodyta była nie tylko bóstwem miłości seksualnej, ale także uczuć i wszystkich impulsów leżących u podstaw życia społecznego. Jej miłosność częściowo tłumaczy jedna z legend o jej narodzinach. Kiedy Kronos odciął Ouranos′ fallusa ostrym sierpem, wrzucił nieśmiertelnego członka do morza, gdzie unosił się wśród białej piany. Wewnątrz boskiego ciała wychowywała się bogini, którą Grecy nazywali Afrodytą, "pierwszą, która wyszła z piany". W ten sposób dotarła do otoczonego morzem Cypru, gdzie dla jej kultu zbudowano dwie ważne świątynie w Pafos i Amathos, przy czym ta ostatnia była poświęcona brodatej postaci przypominającej asyryjską Isztar. W rzeczywistości Afrodyta podróżowała w odwrotną stronę: pochodziła z Cypru, wyspy znajdującej się od najdawniejszych czasów pod wpływem Azji Zachodniej. To właśnie rywalizacja z Herą, rdzenną ziemską matką i żoną Zeusa, spowodowała, że wyspecjalizowała się w roli bogini miłości, stając się z czasem matką Erosa, bóstwa, z którym pierwotnie nie miała nic wspólnego. Starsze aspekty jej kultu - grecka metamorfoza sumeryjskiej Inanny - przetrwały w jej imionach. Afrodyta była Apostrofią, "tą, która się odwraca"; Androphonos, ′morderca ludzi′; Tymborychos, ′grabarz′; Anoza, ′bezbożność′; Epitymbidia, ′ona na grobowcach′; a przede wszystkim Pasiphaessa, ′daleko świecąca′ królowa podziemia. Ateńczycy uważali ją za "najstarszą Moirajkę". - starszy z Losów. Jako bogini miłości Afrodyta również zebrała specjalne epitety, jak Kallipygos, "pierwsza;ona z pięknymi pośladkami"; Morpho, ′zgrabny′; i Ambologera, ′ona, która opóźnia starość′. W Koryncie były nawet prostytutki świątynne. Według legendy Horajowie przyjęli Afrodytę na Cyprze, gdzie okryli jej nagość odpowiednim strojem. Bóstwa te były córkami Temidy, bogini odpowiedzialnej za porządek, sprawiedliwość i pory roku. Pierwszy posąg nagiej bogini został wykonany przez rzeźbiarza Praksytelesa i wzniesiony w Knidos na południowo-zachodnim wybrzeżu Azji Mniejszej w IV wieku p.n.e. Knidianie czcili kąkol, ponieważ wierzono, że bogini miłości wyrosła w muszli kąkola. Niewierna żona Hefajstosa, kalekiego boga kowala, Afrodyta, miała kilkoro dzieci z bogiem wojny Aresem. Kiedy oburzony mąż wymyślił pułapkę z subtelnych łańcuchów i przyłapał kochanków razem w łóżku, przywołał bogów olimpijskich na świadków swojej hańby. Ale wszyscy się śmiali, z wyjątkiem Posejdona, który obiecał stosowną pokutę w imieniu bogów. Dopiero wtedy Hefajstos zgodził się na rozkucie Afrodyty i Aresa. Najbardziej ukochanym przez Afrodytę był Adonis, syryjski bóg zabity przez dzika. Zrodzony z kazirodczego związku króla z jego dwunastoletnią córką - prawdopodobnie królem Libanu oszukanym przez księżniczkę Myrrę - Adonis był tak przystojny, że Afrodyta i Persefona, królowa umarłych, pokłóciły się o jego posiadanie. Ich gwałtowny spór został wniesiony przed Zeusa, który orzekł, że Adonis będzie mieszkał samotnie przez trzecią część roku; w trzeciej części z Persefoną; i dla trzeciej części z Afrodytą. W ten sposób syryjski bóg co roku umierał i odradzał się, a jego winna matka zamieniła się w drzewo, które wypłakiwało pikantną gumę: mirrę. Historycznie interesujące są dwie historie łączące Afrodytę z Troją. Bogini miłości była tak potężna, że zmusiła nawet Zeusa do zakochania się w śmiertelnych kobietach i zaniedbania swojej rywalki Hery, córki Kronosa i Rei. W zamian Zeus zmusił ją, by zakochała się w trojańskim pasterzu Anchisesie. Przebrana za księżniczkę frygijską odwiedzała zagrody dla bydła, olśniewając biednego człowieka swoją urodą. Chociaż przerażenie Anchisesa po ich miłosnej nocy było uzasadnione, zadośćuczynił mu świadomość, że ich syn Eneasz będzie założycielem narodu łacińskiego we Włoszech. Za spanie z boginią - kosztowny przywilej dla każdego śmiertelnika - Anchises został albo okaleczony przez piorun, albo oślepiony przez pszczoły. Chociaż Afrodyta odegrała kluczową rolę w ocaleniu resztki Trojan, zapewniając im przywództwo Eneasza po zdobyciu miasta przez Greków, sama przyczyniła się do fatalnego konfliktu. Aby zostać uznanym za najpiękniejszą z bogiń przez Paryża, syna Priama i Hekabe, gdy pełnił funkcję pasterza, Afrodyta obiecała mu rękę Heleny, już żony spartańskiego króla Menelaosa. Porwanie Heleny przez Paryża doprowadziło do wojny trojańskiej. Grecka terakota z II wieku p.n.e. z południowych Włoch przedstawiająca Afrodytę otoczona muszlami sercówkowymi.

Apollo (Europa) : brat bliźniak Artemidy, dziewiczej łowczyni, syn Zeusa i Leto, tytanki. Nazywany przez Greków Phoebus ′shining′. Skojarzenia kultowe z Azją Mniejszą poprzedzają te z Grecją: mówi się, że Leto urodził Apolla i Artemidę w Licji, chociaż miejscem najściślej kojarzonym z narodzinami Apolla była święta wyspa Delos. Przy urodzeniu powiedział: "Droga będzie mi lira i łuk, a w wyroczniach objawię ludziom nieubłaganą wolę Zeusa". Według jednej z legend młody Apollo w wieku czterech dni udał się do Delf, aby tam zabić ziemskiego węża, który w czasie ciąży próbował molestować jego matkę. Ten pyton, syn Gai, wysłał objawienia przez szczelinę w skale; W ten sposób kapłanka Pytia, wdychając potężne opary, została zainspirowana do wyrażenia tajemniczych wypowiedzi - proroctw Wyroczni Delfickiej. Apollo zabił wielkiego węża i zajął jego miejsce. Inna legenda mówi, że wywłaszczona istota to smok o imieniu Delphyne, "pierwotny; podobny do łona": stąd Delphi. Z jego miłosnych przygód na uwagę zasługują romanse z Koronis, matką boga medycyny Asklepiosa; z Dafne, dziką dziewicą z Tesalii, która stała się laurem, aby uniknąć zachwytów; z nimfą Dryope, do której zbliżył się w przebraniu żółwia; z chłopcem Kyparissos, ′cypress′, swego rodzaju sobowtór samego Apolla. Daphne i Kyparissos muszą pochodzić ze starszego siedliska boga, dzikich regionów północy. Apollo był pierwotnie patronem pasterzy: po objęciu tronu w Delfach zdobył władzę nad łucznictwem, muzyką i medycyną. Rzymianie zbudowali swoją pierwszą świątynię Apolla w 432 roku p.n.e. Być może zaadoptowali go od osadników greckich lub od Etrusków, których bóstwo Veiovis utożsamiano z Apollem.

Ahenobarbus, Gneusz Domicjusz (zm. ok. 31 p.n.e.): : rzymski generał i zwolennik różnych rzymskich frakcji w Egipcie. Ahenobarbus pomagał Markowi Antoniuszowi w jego wysiłkach, aby zostać panem świata rzymskiego. Syn prominentnego rodu, który miał duże wpływy w rzymskim senacie, nosił imię Ahenobarbus, czyli "czerwona broda", w związku z tradycyjną opowieścią o odległym przodku, któremu bogowie Kastor i Polluks przywrócili mu taki kolor brody. Zanotowano go także jako dziadka przyszłego cesarza Nerona. Pierwotnie Ahenobarbus wspierał Brutusa i Wyzwolicieli, którzy zamordowali Juliusza Cezara, wzywając do kontynuacji Republiki Rzymskiej. Po klęsce Republikanów po zabójstwie Cezara w 44 roku p.n.e. Ahenobarbus uciekł z Rzymu i musiał przetrwać, pracując jako pirat na Morzu Śródziemnym. W 40 roku p.n.e. pojednał się z Markiem Antoniuszem (który wystąpił przeciwko Wyzwolicielom), służąc mu jako namiestnik Anatolii (współczesna Turcja) aż do 35 roku p.n.e. Był konsulem Rzymu, kiedy Marek Antoniusz i Oktawian, przyszły August i pierwszy cesarz Rzymu, okazali się niezdolni do pozostania sojusznikami politycznymi. Ahenobarbus udał się z Antoniuszem do Aleksandrii w Egipcie, ale wkrótce odkrył, że Kleopatra VII (51-30 p.n.e.), słynna kochanka Antoniusza, wywierała zły wpływ. Zarzucił jej, że sprzeciwia się tradycyjnym rzymskim wartościom, a kiedy Antoniusz odmówił usłuchania jego rady, Ahenobarbus opuścił sprawę Antoniusza tuż przed bitwą pod Akcjum w 31 roku p.n.e. Zmarł wkrótce potem, rzekomo z powodu wyrzutów sumienia, ale prawdopodobnie z powodu nieuleczalnej choroby. Jego wściekły temperament był legendarny.

Ah′hotep (1) (fl. 16 w. p.n.e.): kobieta królewska z XVII dynastii. Była małżonką Sekenenré Ta′o II (ok. 1560 p.n.e.) i matką założyciela Nowego Państwa, ′Ahmose (Nebpehtiré) (1550-1525 p.n.e.). Ah&hotep, córka Senakhtenre Tao I i królowej Tetisheri, wychowała się w Deir el-Baas, na północ od Teb, w okresie, w którym terytoriami północnymi rządzili Hyksosi, czyli Azjaci. Urodziła dwóch synów, Kamose i ′Ahmose, oraz dwie córki, ′Ahmose-Nefertari i ′Ahmose-Hetempet. Kiedy Tao II rozpoczął wojnę o zjednoczenie, Ah′hotep stał jako strażnik tronu tebańskiego. Otrzymała ciało Tao, gdy został zabity, a następnie wysłała swojego pierworodnego syna, Kamose, na tę samą krucjatę. Kamose zmarł w 1550 r., a nowym władcą został Ahmose. Ah&hotep był regentem tego młodego syna, poślubiając go jego siostrę, ′Ahmose-Nefertari, która prawdopodobnie była wdową po Kamose. Przez prawie 10 lat Ah′hotep rządził ziemiami tebańskimi w południowym Egipcie, utrzymując niepewny pokój z Hyksosami. Kiedy ′Ahmose rozpoczął swoją spektakularną kampanię przeciwko Azjatom, Ah′hotep utrzymał porządek i werbował coraz więcej jednostek do armii. Jej imię łączono w inskrypcjach z imieniem ′Ahmose, jak w fortecy Buhen, na południe od Asuanu nad Nilem. Zmarła w wieku 90 lat po zjednoczeniu narodu i otrzymała rozległy kompleks grobowy w Tebach, pochowana w pobliżu Kamose. Na jej pochówek złożono wspaniałe ofiary, w tym ceremonialny topór (zaszczyt wojskowy) i złotą łódź zamontowaną na drewnianym rydwanie z kołami z brązu. ′Ahmose wychwalał ją na steli w Karnaku, mówiąc: "To ona odprawiała rytuały i opiekowała się Egiptem". Ogromna trumna Ah′hotepa została znaleziona w 1881 roku i służyła do pinudjem (1). Jej zmumifikowane szczątki odkryto w małym grobowcu niedaleko wejścia do Doliny Królów. Nie zidentyfikowano żadnego pierwotnego grobowca.

Ah′hotep (2) (fl. 16 w. p.n.e.): kobieta królewska z XVIII dynastii. Była małżonką Amenhotepa I (1525-1504 p.n.e.). Ah′hotep, córka pierwszego Ahmose (Nebpehtiré) i królowej Ahmose-Nefertari, Ah′hotep poślubiła jej brata i jest wymieniona na jej grobie jako "Córka króla, żona króla, matka króla". Amenhotep I zmarł jednak bezpotomnie. Syn urodzony mu przez Ah′hotepa zmarł w niemowlęctwie. To dziecko, Amunemhet (1), zostało odnalezione w składowisku mumii wraz z jego ciotką ′Ahmose-Merytamon w Deir el-Bahri, po ponownym zawinięciu i ponownym pochowaniu przez kapłanów XX dynastii, kiedy jego pierwotny grobowiec został splądrowany. Dziecko zmarło w pierwszym lub drugim roku życia. Ah′hotep został pochowany w Tebach.

Ahmose (fl. XVI w. p.n.e.): kobieta królewska z XVIII dynastii. Była Wielką Żoną, czyli wyższą małżonką Totmesa I (1504-1492 p.n.e.). Chociaż czasami wspomina się o niej jako o córce Pierwszego Ahmose'a i siostrze Amenhotepa I, w jej tytułach nazywana jest "Siostrą Króla", ale nie "Córką Króla". Mogła być córką księcia Ahmose-ankh. Została wydana za Totmesa I, kiedy ten został wyznaczony na spadkobiercę Amenhotepa I. Ahmose urodził czworo dzieci: synów Amenmose i Wadjmose oraz córki Neferukheb i Hatszepsut. Żaden z synów Ahmose′' nie został wyznaczony na następcę tronu, prawdopodobnie dlatego, że zmarli przed ojcem. Neferukheb zmarł młodo, a Hatszepsut została królową-faraonem Egiptu. Ahmose był czczony na płaskorzeźbach świątynnych wzniesionych przez Hatszepsut, panującego od 1473 do 1458 roku p.n.e. Świątynia znajduje się w Deir el-Bahri na zachodnim brzegu Nilu w Tebach. Te napisy i portret miały potwierdzać uzurpację tronu Hatszepsut. Opisuje się, że Ahmose odwiedził bóg Amun, który spłodził Hatszepsut w deszczu złota. Nie dożyła wyniesienia córki na tron, gdyż zmarła w młodym wieku. Portrety królowej Ahmose przedstawiają energiczną, przystojną kobietę.

Ahmose (Nebpehtiré) (zm. 1525 p.n.e.): założyciel XVIII dynastii i Nowego Państwa. Ahmose, którego imię oznacza "wschodzi księżyc", panował od 1550 roku p.n.e. do jego śmierci. Założył Nowe Państwo (1550-1070 p.n.e.).

Biografia: Ahmose był synem Ta′o II (Sekenenré) i królowej Ah′hotep (1) Teb oraz młodszym bratem Kamose, ostatniego władcy XVII dynastii. Kamose i Tao II prowadzili wojnę z Hyksosami, czyli Azjatami, którzy uzurpowali sobie północno-wschodnie regiony Egiptu i obaj zginęli podczas tej próby. ′Ahmose wstąpił na tron Teb po śmierci Kamose w 1550 roku p.n.e. Wojna dobiegła końca mniej więcej w chwili śmierci Kamose'a, podobnie jak wkrótce potem zmarł także władca Hyksosów, Apophis. Gubernatorzy Hyksosów kontrolowali północne ziemie aż do Cusae i mocno je utrzymywali. Młody wówczas Ahmose nie był w stanie wykorzystać zdobyczy Kamose, więc Hyksosi przegrupowali się i zdobyli Heliopolis. Być może przez dziesięć lat Ahmose był szkolony przez swoją matkę, która służyła Egiptowi jako regentka na tronie. Tetisheri, jego babcia, również udzielała mu rad we wczesnych latach. Królowa Ah′hotep zyskała szacunek i wdzięczność Górnego Egiptu, konsolidując południowe posiadłości i przygotowując syna do poprowadzenia armii na północ. Ostatecznie Ahmose ruszył przeciwko Avaris, stolicy Hyksosów we wschodniej Delcie, używając sił lądowych i statków, które były w stanie żeglować po wschodnich odnogach Nilu. Oblegając Avaris, ′Ahmose stłumił bunt kapłanów na innym obszarze, zabierając małą flotę i kilka jednostek armii do przeprowadzenia tej kampanii. Ahmose, syn Ebany, obecny podczas tych kampanii wojskowych, szczegółowo opisał przebieg tych działań w swoich hieroglifach pogrzebowych. Inne szczegóły są dostępne w grobowcu ′Ahmose-Pena Nekhebeta, innego współczesnego żołnierza. Po długim czasie Avaris poddał się, a Hyksosi uciekli do Sharuhen, fortecy w południowo-zachodniej Palestynie. Egipcjanie poszli tam za nimi i oblegali Sharuhen. Podczas gdy armia trzymała Hyksosów w zamknięciu w swojej fortecy w Palestynie, Ahmose stanął w obliczu kolejnego buntu. Bunt ten został wszczęty przez A′atę, władcę Kermeh, regionu na południe od Asuanu, w Nubii (współczesny Sudan). ′Ahmose stłumił ten bunt i wziął do niewoli A′atę. Następnie Ahmose ustanowił wicekrólestwo, czyli gubernatorstwo Kusz, czyli Nubii, z biurami administracyjnymi zlokalizowanymi na Wyspie Słoniowej w Asuanie. Na to stanowisko mianowano zaufanego towarzysza, ′Ahmose Sitayeta. Druga kampania nubijska zasiedliła region. Tymczasem Hyksosi zapieczętowani w Sharuhen poddali się po trzech, a może sześciu latach, a Egipcjanie podążyli za nimi aż do współczesnej Syrii. Stoczyli tam bitwy, aby pozbyć się ocalałych Hyksosów, a kiedy ta kampania dobiegła końca, Ahmose zajął się sprawą rządu krajowego. Głównym małżonkiem Ahmose′a był Ahmose-Nefertari i mieli kilkoro dzieci: Amenhotepa I (jego spadkobiercę), pierwszego Ahmose-Sipaira, Siamona (2) i Ramose′a. Jego córkami były Ahmose-Merytamon i Ah′hotep (2). Innymi małżonkami Ahmose′a byli ′Ahmose-In-Hapi i Thent Hep, matka księżniczki Hent Temehu. Unikalny napis na budynku przedstawia ′Ahmose i ′Ahmose-Nefertari siedzących razem w rezydencji królewskiej. Ten pomnik z Abydos, stela wysoki na sześć i pół stopy i szeroki na trzy stopy, opisuje, jak para królewska zaplanowała wspaniałe pomniki grobowe dla jego matki, Ah′hotep, i jego babci, Tetisheri. W późniejszych latach Ahmose powrócił do kampanii w Palestynie i na wybrzeżu Morza Śródziemnego. Zmarł w roku 1525 p.n.e., mając około 35 lat. Jego grób wzniesiono w Dra-abu′ el-Naga na zachodnim brzegu Teb, a w Abydos wzniesiono drugi fałszywy grobowiec z tarasową świątynią. Fałszywy grobowiec był prawdziwą piramidą ze scenami wygnania Hyksosów. ′Szczątki Ahmose′wywieziono z Dra-abu′ el-Naga przez kapłanów XXII dynastii dla bezpieczeństwa. Znaleziono je w Deir el-Bahri w 1881 roku, otoczone bladoniebieskimi ostróżkami i chronione powłoką z twardej czarnej żywicy. Pochowano go w dużej cedrowej trumnie. Po śmierci Ahmose'a faraon Totmes I (1504-1492 p.n.e.) wzniósł stelę ku czci Ahmose'a nad rzeką Eufrat we współczesnym Iraku. Badania kryminalistyczne wskazują, że ′Ahmose był średniego wzrostu, nieco szczupły, miał mocny podbródek i zdrowe zęby. Cierpiał na artretyzm i skoliozę, obie choroby dominujące w dynastii. Ahmose nie był obrzezany, chociaż w tamtych czasach obrzezanie było zwyczajem.

Wpływ historyczny: ′Ahmose był nie tylko założycielem XVIII dynastii (1550-1307 p.n.e.), ale także założycielem Nowego Państwa (1550-1070 p.n.e.), najpotężniejszego okresu historycznego dziejów naród. Ahmose wniósł do swojej epoki wyjątkową sprawność administracyjną, wdrażając programy zemsty i przysługi. Po pokonaniu Hyksosów i zakończeniu w ten sposób ich dominacji w Egipcie, Ahmose odbudował kanały i systemy irygacyjne oraz nagrodził swoich lojalnych wyznawców nadaniami ziemi. Otwarto kopalnie i kamieniołomy, wznowiono handel zagraniczny. Inskrypcja w Masarze głosi, że w 22. roku panowania Ahmose otworzył tam kamieniołom, w którym wydobywano wapień w Heliopolis oraz do budowy świątyni tebańskiego boga Amona w Opet w Tebach, obecnie części współczesnego Luksoru. Stela Masara, wzniesiona przez urzędnika nazwiskiem Neferperet, stwierdza, że schwytane woły Hyksosów były używane do ciągnięcia wydobywanych kamieni na barki na Nilu. Ahmose przypisał swój sukces militarny nad Hyksosami bogu Amonowi, co podniosło znaczenie boga dla narodu. Przez całą XVIII dynastię następcy faraonów po Ahmose również przypisywali swoje zwycięstwa Amonowi, który pod koniec tej dynastii był wybitnym bóstwem czczonym przez cały Egipt. Amun otrzymał znaczne wsparcie od klanu rządzącego, a Teby, miejsce kompleksu religijnego Amona, stały się głównym ośrodkiem kultu bóstwa. Tutmosydzi z XVIII dynastii (1550-1307 p.n.e.) hojnie obdarzyli Tebami opieką i bogactwem, które wkrótce zastąpiły Memfis jako stolicę.

Achmose, syn Ebany (fl. XVI w. p.n.e.): urzędnik wojskowy i dworski XVIII dynastii. Ahmose, syn Ebany, służył założycielowi dynastii, pierwszemu Ahmose (Nebpehtiré) (1550-1525 p.n.e.), a następnie Amenhotepowi I (1525-1504 p.n.e.) i późniejszym władcom. Szlachcic z Nechebu (współczesny Elkab), brał udział w kampaniach wojskowych Egiptu, które opisał na ścianach swojego grobowca (podobnie jak ′Ahmose-Pen Nekhebet). Spersonalizowane i dramatyczne relacje te zapewniają rzadki wgląd w procedury wojskowe tamtej epoki oraz procesy religijne i społeczne. Brał udział w kampanii przeciwko Aéta na obszarze Nubii (współczesny Sudan), otrzymując niewolników i ziemie jako swój udział w zwycięstwie Egipcjan pod rządami Ahmose'a. ′Ahmose, syn Ebany, był dziadkiem Paheri.

ALEKSANDER WIELKI (356–323 p.n.e.):: król Macedonii i zdobywca imperium perskiego, w tym Egiptu. Syn króla Filipa Macedońskiego i Olimpii z Epiru. Aleksander wstąpił na tron macedoński po zabójstwie swojego ojca w 336 rpne, a w 334 rpne rozpoczął podbój Persji. W 332 rpne jego armia wkroczyła do Egiptu, którego satrapa poddał się w sposób pokojowy. Aleksander przyjął status egipskiego władcy i odwiedził oazę Siwa, gdzie otrzymał przepowiednię, która później miała wskazywać, że jest synem boga. Wskazał położenie nowego miasta, które miało zostać zbudowane na wybrzeżu i nazwał Aleksandrię swoim imieniem. Opuścił Egipt w 331 rpne, aby kontynuować swoje podboje gdzie indziej, organizując podział kraju pod władzą różnych urzędników, z których wodzem był Kleomenes, dyrektor finansowy. Aleksander zmarł w Babilonie w 323 rpne po powrocie z Indii. Jego zmumifikowane ciało zostało ostatecznie pochowane w specjalnym mauzoleum w Aleksandrii, gdzie pozostawało na wystawie co najmniej do III wieku naszej ery.

ALEKSANDER HELIOS (ur. 40 p.n.e.):: syn Marka Antoniusza i Kleopatry VII. Bliźniacza Kleopatra Selene. Został ogłoszony królem Armenii, Partii i Medii w 34 rpne i zaręczony z księżniczką Iotape z Medii. Został schwytany przez Augusta w 30 rpne i wystawiony podczas jego triumfu w Rzymie w 29 rpne. Jego ostateczny los jest nieznany.

ALAZJA.: obcy kraj wymieniony w dokumentach egipskich z 18., 19. i 20. dynastii, zwłaszcza w listach z Amarny. Do kraju można było dotrzeć drogą morską, jak opisano w historii Wenamuna. Alazję na ogół utożsamia się z całym Cyprem lub jego częścią, choć niektórzy autorzy sytuują ją na wybrzeżu Lewantu. Jednak niedawny postęp w rozumieniu geografii Aisa Minor dzięki dokumentom hetyckim sprawia, że ta ostatnia teoria staje się coraz bardziej nie do utrzymania.

ALEKSANDER II (IV Macedoński) (panował w latach 317–310 p.n.e.):: pośmiertny syn Aleksandra Wielkiego i księżniczki baktryjskiej Roksany. Panował wspólnie ze swoim wujem Filipem Arrhidaeusem aż do zamordowania tego ostatniego w 317 roku p.n.e. Aleksander II został uwięziony przez Kasandra i zamordowany w 310 rpne, ale uznawano go za władcę aż do 305 rpne, kiedy Kassander, Ptolemeusz I i inni macedońscy generałowie objęli niezależne królestwa nad częściami imperium Aleksandra Wielkiego.

Anansi (Afryka): Pan Pająk: wielki oszust z legendy Afryki Zachodniej. Pierwotnie przypisywano mu stworzenie świata, Anansi został przekształcony w bohatera założyciela kultury. Jego wyczyny tworzą cykle popularnych historii, którymi rozkoszuje się nawet tak odległa część Indii Zachodnich. Dopiero podczas spotkania z Woskową Dziewczyną Pan Pająk zostaje pokonany. Kiedy ona „nie rozmawiała”, uderzył ją nogami i utknął. Wściekły, ′on um, on pierś fas′n′. Znalazłszy się w pułapce, Pan Pająk ′rozpocznij′ mów suflet, on błaga, błaga… zrób′ idź na czysto.′ Ale według opowieści toczącej się w Sierra Leone nie było odpowiedzi ani ucieczki, ponieważ ′on fashion′n tak ′pon dah wosk my′en den ludzie wszyscy bili, um, przez co jest płaski aż do dzisiaj.′

Ananta (Azja Południowa i Środkowa): Światowy Wąż mitologii hinduskiej. Podczas spokojnego okresu kosmosu, nocy Brahmy, Wisznu śpi na zwojach cudownego węża, Seszy, znanego jako Ananta, „nieskończonego”, którego tysiące głów wznosi się niczym baldachim nad leżącym bóstwem. Antropomorficzny bóg, wężowe pierścienie tworzące jego kanapę i wody, po których unosi się Nieskończony Wąż, są oczywiście przejawami pierwotnej esencji. Jako Balarama, przyrodni brat Kryszny, Ananta przybiera ludzką postać, choć pod koniec legendy, gdy zamyślony siedzi pod drzewem na brzegu oceanu, z jego ust wypełza wąż, pozostawiając bohatera bez wcielenia. Wracając do głębin wodnych, Ananta wypluwa jadowity ogień, który niszczy stworzenie pod koniec każdej kalpy. Bogowie i demony, gdy chwilowo zaznali spokoju, użyli Węża Świata jako liny, którą owinęli wokół Góry Mandara i w ten sposób ubijali ocean w celu uzyskania eliksiru nieśmiertelności, amrity.

Andriambahomanana (Afryka): w mitologii Madagaskaru pierwszy człowiek. Kiedy Bóg zobaczył, że Andriambahomanana i jego żona Andriamahilala mają wiele dzieci, a nawet wnuków, zapytał ich, jakiej śmierci chcą. Pierwszy mężczyzna postanowił umrzeć jak bananowiec, który wkrótce wypuszcza nowe pędy, natomiast pierwsza kobieta została wysłana na Księżyc, gdzie co miesiąc umiera, by w następnym narodzić się na nowo.

Amon (Azja Zachodnia):: egipski bóg z głową barana, często przedstawiany jako brodaty mężczyzna w czapce z dwoma wysokimi pióropuszami. Era największej dominacji tego tebańskiego boga nieba miała miejsce w XVI wieku p.n.e., kiedy Egipcjanie wypędzili najeźdźców Hyksosów i rozszerzyli granice cesarstwa aż do Kanaanu. Rywalizacja z Re została wyeliminowana przez połączenie Amona z Re jako Amona-Re, z wyjątkiem czasów panowania Echnatona. Jako strażnik dynastyczny, Amon-Re był „najwyższym królem bogów”, wcielonym w rządzącego faraona, a z daniny Azji zbudowano dla jego kultu wielkie świątynie w Luksorze i Karnaku. Amona uważano za jednego z twórców wszechświata i wielbiciele w modlitwach błagali o jego znaną hojność. Dla Greków był on Ammonem, utożsamianym z Zeusem i słynącym ze swojej wyroczni w Siwie w Libii. Herodot dowiedział się od kapłanów Teb, że Fenicjanie porwali dwie z ich kapłanek, którzy sprzedali jedną w Libii, a drugą w Grecji. Mówiono, że te kobiety były założycielkami wróżbiarstwa w tych dwóch krajach, ustanawiając tam pierwotne wyrocznie.′

An (Azja Zachodnia): w mitologii sumeryjskiej personifikacja nieba. W przeciwieństwie do egipskiej koncepcji ich bóstw, które często są przedstawiane w postaciach teriomorficznych, mezopotamscy bogowie zawsze są przedstawiani w ludzkiej postaci, chociaż często towarzyszą im święte bestie. Wygląda na to, że Sumer nie przeszedł przez totemistyczny etap rozwoju religijnego, jak to wyraźnie miało miejsce w przypadku Egipcjan. Wczesny bóg, taki jak An, pozostał po prostu cienistą postacią, ocalałym z mitu o stworzeniu. Był ojcem Enlila. Chociaż panteon asyryjsko-babiloński znalazł dla niego miejsce jako Anu, boga królewskiego i niebiańskiego, on jednak wycofał się bardzo na dalszy plan przed aktywnymi bogami, zwłaszcza Mardukiem i Aszurem. Jego symbolem była gwiazda.

Aha (Hor-Aha; Menes) (zm. ok. 2900 p.n.e.): pierwszy władca I dynastii (2920–2575 p.n.e.). Początków Aha można doszukiwać się w rozwoju Górnego Egiptu, południowego regionu, gdzie miasta Hierakonpolis i Edfu były wysoko rozwinięte i potężne. Narmer, rzekomy ojciec Aha, przeniósł się na północ w swoich wysiłkach na rzecz zjednoczenia kraju, w wyniku czego Aha założył naród w Delcie. Pierwszy władca dynastyczny starożytnego Egiptu, Aha, był nazywany Hor-Aha, „Walczącym Jastrzębiem”. Uważa się, że jest to władca, którego rodowód sięga Hierakonpolis i Thinis w Górnym Egipcie legendarny Menes, ponieważ imię Menes pojawia się jako jedno z jego imion królewskich. Jednakże w grobowcu jego matki Neithotepa odkryto małą tabliczkę z kości słoniowej, na której przedstawiono Aha i Menesa obok siebie. Związek Aha z Narmerem, potomkiem Skorpiona I, również jest otwarty na spekulacje. Uważa się, że Neithotep był małżonkiem Narmera, danym mu w celu przypieczętowania sojuszy z lokalnymi klanami Delty, w tym z potężnym miastem Buto. Narmer, który wyruszył z Thinis, aby zjednoczyć Górne i Dolne Królestwo, był prawdopodobnie ojcem Aha. Aha to władca, który według zapisów założył miasto Memphis, znane jako Ineb Hedj, „Białe Mury”. Stolicę założył Aha, kiedy wzniósł szereg wałów przeciwpowodziowych i tam na kanale Nilu w Delcie oraz zmienił bieg tej rzeki tamą na południe od obecnego miasta. Mała armia robotników zbudowała tamy i utrzymywała je w naprawie. Miasto Memphis, które zostało zbudowane przez lud, położone było na południe od współczesnego Kairu, na szczycie Delty, podnosząc się w ten sposób na pozycję władzy. Ta równina po zachodniej stronie Nilu miała około czterech mil szerokości i miała pochyłe klify na zachodnim krańcu. Memphis pierwotnie nazywało się Ankh-tawy, „Życie Dwóch Krain”, przy czym obie krainy to Górny i Dolny Egipt. Wykonane z cegły mułowej, otynkowane i pomalowane na biało mury miasta stały się inspiracją dla nowej nazwy. Ineb Hedj wywodzi się z epoki VI dynastii (2323–2150 p.n.e.), kiedy Pepi I, drugi władca tej dynastii, zbudował swoją piramidę w Saqq ara. Stolicą było wkrótce Men-Nefer, a następnie Menti, a Grecy zmienili je na Memfis. W starej stolicy znajduje się dziś miasto Mit-Rahina. Chociaż Aha nie kontrolował całego Egiptu, umocnił swoją władzę w Memfis i założył rząd centralny. Do swojej stolicy Aha sprowadził urzędników z Thinis i być może Hierakonpolis, którzy utworzyli biura, sądy administracyjne i agencje rządu Memphis. Naród otrzymał podstawy administracyjne, które przetrwały aż do okresu grecko-rzymskiego rozpoczynającego się w 332 roku p.n.e. Aha zdołała nawet zająć ziemię w Nubii (współczesny Sudan), prowadząc tam kampanię i upamiętniając to wydarzenie drewnianą tabliczką znalezioną w Abydos. Aha nawiązał handel z Palestyną i Syrią, prowadząc kampanię na rzecz przejęcia kontroli nad większą częścią Egiptu. Za panowania Aha w Memfis wzniesiono świątynię ku czci boga Ptaha, a w Sais we wschodniej Delcie zbudował on świątynię bogini Neith. Aha ustanowił także w stolicy kult byków Apis. Egipski historyk Manetho (ok. 280 r. p.n.e.) przypisuje Aha około 63 lata na tronie, wspominając, że według legendy został zabity przez hipopotama. Inna legenda głosi, że przed wrogami uratował go jadąc na grzbiecie krokodyla. Aha zbudowała świątynię w Fajum ku czci Sobeka, bóstwa krokodyla. Królowa Berenib, której imię oznaczało „Słodka w sercu”, była jego małżonką, czyli królową najwyższej rangi; nie była jednak matką spadkobiercy. Syn i dziedzic Aha, Djer, był dzieckiem niższej rangi królowej, Hent (1); Aha też poślubiła Teya. Dżer został wychowany, aby zająć miejsce Aha w rządzie Egiptem. (W tym czasie kult królewski jako deifikacji faraona był już w pewnym stopniu rozwinięty). Trzy żony Aha prawdopodobnie zostały pochowane obok Aha w Sakkarze, nekropolii w Memfis. Grobowiec Aha w Abydos wzniesiony w Umm el-Ga′ab jest największym w okolicy. Jest to budowla murowana, na planie prostokąta, ozdobiona narożnymi bastionami i wieżami. Do pochówku przeznaczono podziemną komorę, a do budowy wykorzystano drewniane słupy. Słudzy i dworzanie byli zabijani lub dobrowolnie umierali, aby towarzyszyć Aha w następnym świecie. Jego grobowiec w Sakkarze to dół wykuty w skale, w którym znajduje się 27 magazynów na parterze i pięć podziemnych komór. Grób ten, wykonany z cegły mułowej, został udekorowany w stylu fasady pałacu. W dole na północ od grobowca znajdowała się łódź zasilana energią słoneczną. Wykonano także ściany ogrodzeniowe. Oprócz szczątków młodych egipskich mężczyzn, którzy najwyraźniej zostali zabici lub zginęli z własnej ręki, aby towarzyszyć Aha do wieczności, w dodatkowych grobach na terenie kompleksu Aha pochowano także siedem młodych lwów, zwierząt reprezentujących królewską siłę.

Wpływ historyczny: Aha był założycielem Egiptu; nazwa Egipt pochodzi od nazwy nadanej później Memfisowi, jego stolicy. Pod rządami Aha Egipt przejął wiele głównych cech panowania faraonów, które charakteryzowały cywilizację egipską aż do ostatecznego upadku królestwa pod panowaniem Rzymian w 30 roku p.n.e. Umocnił swoją władzę w Memphis i założył rząd centralny. Ustanowił także tradycję kształcenia i szkolenia zwykłych ludzi na stanowiskach władzy, tradycję, która miała dobrze służyć Egiptowi przez stulecia. Ponadto za panowania Aha Egipt przejął obecność międzynarodową zarówno poprzez handel z otaczającymi kulturami, takimi jak Palestyna i Syria, jak i prowadzenie przedsięwzięć wojskowych przeciwko Nubii. Jednym z najbardziej uderzających znaków rządów Aha są piramidy w południowym, nubijskim regionie Afryki, we współczesnym Sudanie.

Agryppa, Marek Wipsaniusz (zm. 12 p.n.e.): przyjaciel i doradca Oktawiana (późniejszego Augusta). Agryppa był w dużej mierze odpowiedzialny za kampanię wojskową, która zakończyła się miażdżącą klęską połączonej armii i floty egipskiej pod wodzą Marka Antoniusza i królowej Kleopatry VII w 31 roku p.n.e. w bitwie pod Akcjum. Agryppa, zwykły człowiek urodzony w 63 roku p.n.e., był stałym towarzyszem Oktawiana, bratankiem Juliusza Cezara i przyszłego cesarza Augusta. Kiedy Oktawian rozpoczął szkolenie wojskowe w 45 roku p.n.e., towarzyszył mu Agryppa. Następnie stanął u boku Oktawiana na pogrzebie Cezara w 44 roku p.n.e. i był znakomitym przedstawicielem Oktawiana w okresie po zamachu na Cezara, podczas którego jego przyjaciel wszedł w posiadanie rozległego majątku i umocnił jego władzę polityczną. Agryppa odegrał także kluczową rolę w zorganizowaniu unii Oktawiana i Antoniusza w celu eksterminacji Wyzwolicieli, zabójców Cezara, w szczególności Brutusa. Po klęsce Wyzwolicieli Agryppa został głównym porucznikiem Oktawiana, pokonując brata Antoniusza, Lucjusza, w wojnie peruzyjskiej w 40 roku p.n.e. i stłumienie buntu w Galii. Wracając triumfalnie do Rzymu, Agryppa został wybrany konsulem, a następnie w 37 roku mianowany admirałem. Spędził następne sześć lat na oczyszczaniu części Morza Śródziemnego z piratów, w tym Sekstusa Pompejusza, syna Pompejusza Wielkiego, który został doprowadzony do piractwa po pokonaniu jego ojca przez Juliusza Cezara. W 31 roku p.n.e. Agryppa dołączył do Oktawiana pod Akcjum, gdzie Rzymianie stawiali czoła flocie i armii Kleopatry i Marka Antoniusza. Agryppa dowodził lewym skrzydłem, ale równie ważny jak jego umiejętności taktyczne był jego wynalazek harpaksu, haka wystrzeliwanego z katapulty w stronę wrogiego statku, który następnie umożliwił przejęcie statku przez przełożoną rzymskiej piechoty morskiej. Harpaks odegrał kluczową rolę w sukcesie Rzymian pod Akcjum i klęsce zarówno floty, jak i ambicji Kleopatry VII i jej kochanka Marka Antoniusza. Kiedy Oktawian został Augustem, Agryppa przeprowadził spis prowincji od 29 do 28 roku p.n.e. Nie przypadło mu jednak do gustu życie w Rzymie, z jego intrygami i rywalizacją o względy Augusta. Na jego prośbę został oddelegowany do województw wschodnich. Tam wzmocnił swoją reputację talentu administracyjnego. Wezwany do Rzymu, odbudował znaczną część Wiecznego Miasta, w tym Panterę, i założył kolonie w Fenicji (współczesny Liban). Poślubił Cecylię, córkę Pomponiusza Attyka, rozwiódł się z nią, aby poślubić Marcellę, zamożną siostrzenicę Augusta. Z tego małżeństwa urodziła się Wipsania Agrypina, pierwsza żona cesarza Tyberiusza. W 21 roku p.n.e., kiedy został wezwany do Rzymu, poślubił Julię, córkę Augusta. Urodziła mu trzech synów i córkę.

AKHMIM: współczesna nazwa egipskiego Khent-Min, greckiego Khemmis lub Panopolis w dziewiątym nomie górnoegipskim. Małe pozostałości starożytnego miasta pod nowoczesnym miastem. Achmim to rodzinne miasto Ay. W 1981 roku odkryto tam kolosalne posągi Ramzesa II i jego córki oraz królowej Meritamun. Nienadzorowane wykopaliska prowadzone pod koniec XIX wieku doprowadziły do odkrycia wielu tekstyliów i ich fragmentów z okresu koptyjskiego. Pobliskie grobowce Starego Królestwa w el-Hawawish zostały skopiowane i opublikowane przez australijską ekspedycję z Uniwersytetu Macquarie w latach 1979-1992.

AKORIS: Miasto w środkowym Egipcie, na północ od Beni Hasan i Ashmunein (Hermopolis). Prawdopodobnie starożytny Mer-nefer, późny Ta-dehnet. Współczesne Tihneh-el-Gebel. Jest poświadczony od Państwa Środka aż do okresu koptyjskiego. W pobliżu znajdował się kamieniołom Alimestone. Jest wydobywana przez japońską ekspedycję od 1981 roku.

ALARA (panował ok. 770 p.n.e.): władca nubijski. Pierwszy znany członek późniejszej 25 dynastii. Nie wiadomo, czy działał w Egipcie, ale jego następca, Kaszta, rozszerzył panowanie Nubii na obszar tebański.

AITAKAMA (fl. 1350-1320 p.n.e.): władca Kadesz. Syn Szutatarry, władcy Kadesz. Lojalny wobec Egiptu, jego ojciec został pokonany i obalony przez hetyckiego króla Suppiluliumę I, a Aitakama został osadzony w Kadesz jako wasal hetycki. Dołączył do Aziru z Amurru w atakach na terytorium Egiptu, mimo to napisał list do Amarny, w którym deklarował swoją lojalność wobec Egiptu. Po śmierci swego hetyckiego władcy zerwał tę lojalność, ale został zamordowany przez syna, który powrócił do owczarni hetyckiej.

AKHENATEN (panował ok. 1352-1336 p.n.e.): imię tronu Neferkheperure waenre. Oryginalna nazwa Amenhotep IV. Syn Amenhotepa III i Tiy. Jest prawdopodobne, że nie był on najstarszym synem, jak poświadcza książę Tutmozis, ale prawdopodobnie zmarł młodo. Nie jest również jasne, czy między jego ojcem a nim istniała współrządzność, czy też udało mu się to osiągnąć dopiero po śmierci ojca. Echnaton starał się ustanowić prymat kultu Re-Harakhty w postaci Atona, dysku słonecznego. W odpowiedzi na sprzeciw zwolenników Amona w Tebach założył nową stolicę w Achetaten, obecnie Amarna, i zbudował w pobliżu swój królewski grobowiec. Jego sprzeciw wobec starszych kultów stopniowo stawał się coraz bardziej intensywny, aż w końcu zostały one zakazane. Jego przekonania religijne zostały błędnie opisane jako monoteizm, ponieważ Echnaton nie porzucił kultów związanych z bogiem słońca lub królewstwem, a mianowicie swojego deifikowanego ojca i siebie samego. Jego panowanie znane jest również z nowego, rewolucyjnego stylu artystycznego, który jest znacznie swobodniejszy niż starsze konwencje egipskie i przedstawia rodzinę królewską i on sam w szczególny sposób. Niektórzy próbowali zidentyfikować problem medyczny w tym stylu, ale mogła to być po prostu nowa konwencja artystyczna. Jego żona, Nefertiti, odgrywała znaczącą rolę na scenach królewskich i sugerowano, że nawet została jego następczynią. Okoliczności zakończenia panowania nie są znane. Ostateczny następca Echnatona, Tutanchamon, który mógł być jego synem, porzucił Amarnę i powrócił do kultu Amona. Imię Echnatona i jego bezpośrednich następców zostało później zakazane.

Amotken (Ameryka)

Bóstwo stwórcze Seliszów, jednego z najstarszych ludów Indian północnoamerykańskich. Według ich kosmologii wszechświat składa się ze świata podziemnego, ziemi i nieba, a wszystkie poziomy mieszkalne wsparte są na gigantycznej kolumnie lub słupie. Amotken mieszka w niebie, samotny i samotny: jest starym człowiekiem, mądrym i dobrym, niezmiennym w trosce o swoje stworzenie. Kojot działa jako jego posłaniec, ale nie wykazuje żadnych sztuczek związanych z nim wśród plemion kalifornijskich. Jeden z mitów o stworzeniu głosi, że Amotken stworzył pięć młodych kobiet z pięciu włosów wyrwanych mu z głowy. Kiedy zapytał ich, kim chcą zostać, otrzymał pięć różnych odpowiedzi. Pierwsza chciała zostać matką niegodziwości; druga matka dobroci; trzecia matka ziemia; czwarta matka ognia; a piąta matka wody. Amotken spełnił ich życzenia i powiedział, że początkowo niegodziwi ludzie będą stanowić większość, ale później dobrzy będą panować nad światem.

Amrita (Azja Południowa i Środkowa): Dosłowne znaczenie: ′nieumarły′. Woda życia w mitologii hinduskiej. Został odzyskany podczas Ubijania Oceanu, kiedy demonowi Rahu udało się wypić łyk, zmuszając Wisznu do odcięcia mu głowy, aby uniemożliwić mu uzyskanie całkowitej nie do zdobycia. Ten odcięty kawałek nieśmiertelności, ohydny, rogaty, z wyłupiastymi oczami i żarłocznymi szczękami, został przyjęty jako talizman chroniący przed złymi wpływami i można go zobaczyć w hinduskich świątyniach, pełniąc funkcję podobną do naszego gargulca. Inna legenda o Kirttimukha, „twarzy chwały”, głosi, że Śiwa namówił demona z głową lwa, aby pożywił się jego własnym ciałem, co uczyniło, aż wszystko zostało pożarte do dolnej wargi. Prawdopodobnie identyczna z somą, ulubionym napojem Indry, amrita jest echem praktyk, które musiały poprzedzać inwazję aryjską. Soma, sok z mlecznej rośliny pnącej, był fermentowany jako napój dla bogów i braminów. W Indiach straszliwy żar pożerającego słońca był uważany za zabójczą moc, podczas gdy Soma, księżyc, zwiastun rosy i władca wód, przyjął rolę źródła życia. ′Wypiliśmy somę,′ Wedy wspominają: „staliśmy się nieśmiertelni, weszliśmy do światła, poznaliśmy bogów”. Jego ekscytujące właściwości przypominają nam o roli narkotyków w starożytnych religiach.

Amida-nyorai (Azja Wschodnia): Spośród wszystkich bóstw japońskiego panteonu buddyjskiego ′Budda Nieskończonego Światła′ zbliża się do zachodnioazjatyckiej i europejskiej idei wzniosłego, ale osobowego boga. Amida-nyorai, japoński Amitabha, jest wielkim schronieniem, o którym bhakta myśli w chwili śmierci. Ściśle mówiąc, buddyzm odmawia duszy stałego miejsca spoczynku i uczy nieustannego procesu zmian w charakterze moralnym jednostki. Ale ta ciągłość, niekończący się cykl odradzania się spowodowany karmą, grzechem, zaczął obejmować w tradycji mahajany liczne sfery istnienia, od najwyższych niebios po najniższe piekła. Mitologia japońska jest pełna szczegółów na temat pielgrzymek duszy do i z tych królestw oraz duchów tych, którzy unoszą się między nimi, być może jako Tengus. Najbardziej popularne są legendy skupione wokół Raju Czystej Krainy, Gokuraku Jodo, królestwa Amida-nyorai. W tej niebiańskiej siedzibie znajduje się staw z lotosami, pełen gajów ambrozji i drzew wysadzanych klejnotami, na gałęziach których siadają wspaniałe ptaki i wiszą melodyjne dzwonki, a nad Buddą i jego świętymi krążą anioły, rozrzucając płatki na delikatnym wietrze. Sekta Jodo, czyli „czystej krainy”, została założona przez Genku, lepiej znanego pod imieniem Honen (1133–1212). Powstało, aby zaspokoić potrzeby duchowe okresu kryzysu społeczno-gospodarczego. Wcześniej wyznawcy Amidy-nyorai ufali jego współczuciu jako jedynemu środkowi zbawienia, wierząc, że koniec świata jest bliski. Wraz z naukami Honena wyłoniła się odrębna doktryna pobożności, oparta na prostej wierze w dobroć i miłosierną wolę Buddy, aby zbawić wszystkich ludzi. Według Honena, ktokolwiek ze szczerym sercem przywoła święte imię Amida-nyorai, pod koniec swoich dni uzyska dostęp do Zachodniego Raju Czystej Krainy. W świadomości mnicha głębokie i trwałe wrażenie wywarła gwałtowna śmierć jego ojca z rąk bandytów. Umierający prosił swojego młodego syna, aby przebaczył napastnikom i „starał się prowadzić ludzi na drogę wiecznego zbawienia”. Metodą Honena było całkowite usunięcie elementów mistycznych i rygoru monastycznego z kultu Amidanyorai: była to otwartość ufnego dziecka. Takie łatwe podejście wiązało się z niebezpieczeństwami, między innymi dlatego, że przywoływanie świętego imienia mogło przerodzić się w mechaniczną, pustą formułę.

Amitabha (Azja Południowa i Środkowa): Bodhisattwa „pierwszego;nieskończonego światła”, który reprezentuje pierwotnego, samoistnego Buddę. Będąc manifestacją podstawowej esencji sześciu „pierwszych Buddów medytacji”, wyskoczył z lotosu i nieustannie wyciąga rękę, by pomóc słabym i słabnącym. Amitabha ślubował, że odmówi osobistego zbawienia, chyba że uzyska moc spowodowania, że każda istota, która się do niego zaapeluje, odrodzi się w Czystej Krainie, Zachodnim Raju, natychmiast po śmierci. Jedyne, o co prosimy potencjalnego świętego, to oddanie czci lub wypowiedzenie świętej formuły jego imienia. Dlatego też od niezliczonych pokoleń na ustach umierających było imię bodhisattwy o „niezmierzonej, oświecającej wspaniałości”. To był duchowy ′skrót′ podobało się to chińskim buddystom, których po raz pierwszy przedstawił mu Indo-Scytyjczyk Chih Chéien jako A-mi-t′o-fo około roku 230 n.e. Chih Ch′ien wywarł w Chinach spore wrażenie: był mianowany przez władcę Wu uczonym o szerokiej wiedzy, po-shih i oskarżony o pouczanie moralne księcia koronnego. Archetyp współczucia, Amitabha, stał się w Chinach i Japonii łagodną, łatwą i popularną drogą zbawienia dla buddystów mahajany. Samotny wysiłek, asceza, a nawet dobre uczynki znikają w obliczu obietnicy bezgranicznej łaski. Każda istota odrodzona w Czystej Krainie może z pewnością spodziewać się lotosowego tronu.

Agatokles (2) (zm. ok. 205 r. p.n.e.): urzędnik dworski i spiskowiec okresu ptolemejskiego. Władzę na dworze zdobył za panowania Ptolemeusza V Epifanesa (205–180 p.n.e.). Agathokles połączył siły z dworzaninem imieniem Sosibius podczas zamachu stanu w Aleksandrii, stolicy Egiptu. Ambitny i chętny do kontrolowania dość młodego Ptolemeusza V Agathokles i Sosibius zamordowali matkę króla, Arsinoe (3). Agathokles był regentem osieroconego króla, ale nie był w stanie utrzymać władzy. Gubernator Tlepolemus z miasta Pelusium (niedaleko współczesnego Port Said w Egipcie) był tak wściekły morderstwem królowej Arsinoe, że pomaszerował na Aleksandrię ze swoją armią graniczną. Po drodze Tlepolemus ogłosił swoje zamiary narodowi egipskiemu, który opuścił swoje wioski, aby powiększyć szeregi jego sił. W ten sposób wściekła horda Egipcjan stawiła czoła Agatoklesowi w pałacu w stolicy. Z miejsca zrezygnował i pospieszył do domu, aby przygotować się do lotu za miasto. Ptolemeusz V został przeniesiony na dużą arenę w Aleksandrii, otoczoną przez Tlepolemustroops. Tam Egipcjanie złożyli pokłon młodemu królowi, przysięgając wierność. Gubernator zażądał następnie odwetu za śmierć królowej Arsinoe, na co Ptolemeusz V się zgodził. Tłum pędził do Agathocles′ domu, gdzie pobili go na śmierć wraz z całą rodziną.

Agesilaos (zm. 360 p.n.e.) :król Sparty w Grecji. Agesilaos był krytycznie zaangażowany w sprawy Egiptu za panowania Teosa (365–360 p.n.e.) z trzydziestej dynastii. Agesilaus, syn Archidamusa i przyrodni brat Agisa II, był wielkim dowódcą wojskowym i mistrzem oblężeń. Miał zróżnicowaną karierę wojskową, prowadząc kampanię przez całe swoje panowanie pomimo złego stanu zdrowia. W końcu został upokorzony militarnie i zmuszony do zwiększenia dochodów państwa, zatrudniając się jako najemnik dla innych władców, takich jak Teos. Egipcjanie zaangażowani w kampanię przeciwko Palestynie poprosili Agesilaosa o pomoc w planach inwazji. Spartanie popłynęli do Palestyny, aby dołączyć tam do Egipcjan. Teos rozpoczynał serię kampanii ekspansji, mając nadzieję na zdobycie Syrii i przeciwstawienie się Persji na wszystkich frontach. Posiadanie weteranów Spartan w swojej służbie zapowiadało sukces. Agesilaos jednak uznał Teosa za militarnie naiwnego i kłótliwego. Obaj kłócili się o rozmieszczenie żołnierzy, co spowodowało, że doświadczony spartański wojownik poczuł się nieswojo na myśl o kontynuowaniu sojuszu. Kiedy otrzymał wiadomość, że Teos nakłada podatki na świątynie egipskie, aby opłacić jego militarne przygody, Agesilaos zdał sobie sprawę, że egipski władca będzie krótkotrwały na tronie. Spartanie zdecydowali się porzucić Teos, co znacznie utrudniło Egipcjanom i sprawiło, że kampania była niezwykle wątpliwa. Agesilaos powrócił do Sparty. Tam przyjął egipskich delegatów Nektanebo II (360–343 p.n.e.), bratanka Teosa. Agesilaos zgodził się, że Teos nie pozostanie na tronie z powodu swojej nierozważnej polityki i nieodpowiedniego temperamentu. Aby utrzymać władzę, krewni Teosa zaproponowali jego usunięcie. Agesilaos zgodził się na obalenie i wspierał sprawę Nektanebo, stojąc u jego boku podczas jego koronacji. Agesilaos zmarł w wieku 84 lat w drodze do Sparty po koronacji.

Agatharchides (fl. II wiek p.n.e.): kronikarz i znawca handlu. Służył Ptolemeuszowi VIII Euergetesowi II (170–163, 145–116 p.n.e.) w stolicy Aleksandrii. Urodzony jako Grek w Knidos, mieście na wybrzeżu Anatolii (współczesna Turcja), Agatharchides udał się do stolicy Egiptu, aby studiować monumentalne archiwa w Bibliotece Aleksandryjskiej. Ze względu na swoją reputację naukową został zatrudniony przez urzędników Ptolemeusza w celu przygotowania kompleksowego raportu na temat handlu i handlu w mieście. Agatharchides stworzył dzieło „O Morzu Czerwonym”, w którym wykorzystano świadectwa współczesnych kupców i handlarzy. Ich relacje zapewniają historyczną autentyczność raportu i dają żywy wgląd w szeroko zakrojone wysiłki handlowe tamtych czasów. Agatharchides uważany jest za jednego z najważniejszych uczonych II wieku p.n.e. Napisał także Wydarzenia w Azji i Wydarzenia w Europie, obecnie zaginione.

Agathocles (1) (fl. III wiek p.n.e.): książę Tales. Książę ten padł ofiarą intryg politycznych Arsinoe (2), siostry Ptolemeusza II Filadelfusa (285–246 p.n.e.). Syn króla Lizymacha, był najważniejszym następcą tronu Tracji, regionu na współczesnych południowo-wschodnich Bałkanach. Agathokles stawił czoła politycznej przebiegłości Arsinoe. Wyszła za mąż za Lizymacha i urodziła mu dwójkę dzieci, uważając Agatoklesa za przeszkodę na tronie. Stał się obiektem kpin i plotek na dworze Tracji, a wszystko to miało na celu odizolowanie go i oddalenie od ojca. Następnie Arsinoe i jej zwolennicy oskarżyli go o zdradę stanu, twierdząc, że zamierzał zamordować Lizymacha i objąć tron. Lizymach uwierzył oskarżeniom i stracił Agatoklesa. Arsinoe nie odniósł jednak żadnej korzyści ze śmierci. Kiedy Lizymach zmarł, sama stanęła w obliczu tragicznych konsekwencji, widząc, że jej synowie zostali wykluczeni przed dziedziczeniem i koniecznością ucieczki do przyrodniego brata. Gubernator Pergamonu (dzisiejsza Bergama w Turcji), tak przerażony niesprawiedliwym traktowaniem księcia trackiego, rozpoczął kampanię odwetu militarnego na Lizymachu. W rezultacie Tracja wpadła w ręce Seleucydów z Syrii.

AHA (panował ok. 3080 p.n.e.) : Drugi król dynastii 1. Następca Narmera, co potwierdza pieczęć dynastyczna. Wydaje się, że został pochowany w Abydos, a w Sakkarze znane są grobowce urzędników jego panowania. Aha prawdopodobnie nie należy utożsamiać z Menesem. Jego następcą został Djet, który był prawdopodobnie jego synem, a którego matką była Khenethap.

AHAHIYAWA : Ważna potęga, której królestwo graniczyło z Morzem Śródziemnym. O kraju i jego władcy wspominają źródła hetyckie. Obecnie powszechnie uważa się, że termin ten odnosi się do Achai, kraju Greków mykeńskich. Podstawa posągu Amenhotepa III wymienia nazwy różnych miast w Grecji. Ilości ceramiki mykeńskiej odnaleziono w Egipcie pod koniec 18. i 19. dynastii. Przedmioty egipskie odnaleziono w Grecji kontynentalnej, wiadomo zatem, że oba kraje utrzymywały kontakt, chociaż niekoniecznie bezpośrednio.

AHHOTEP (fl. 1570-1540 pne) : Siostra i królowa prawdopodobnie Seqenenre Tao z 17 dynastii, a tym samym córka Senakhtenre i Tetisheri. Była matką Ahmose I, założyciela 18. dynastii, i jego siostry-żony Ahmose-Nefertari. Ahhotep najwyraźniej pełnił funkcję regentki swego syna od chwili jego wstąpienia na tron i wywierał wielki wpływ podczas jego panowania. Druga królowa, Ahhotep, znana jest z pochówku w Tebach i prawdopodobnie można ją zidentyfikować jako królową Kamose lub Seqenenre Tao. Pozłacana trumna z tego pochówku oraz biżuteria znajdują się obecnie w Muzeum Egipskim w Kairze.

AHMOSE (fl. 1560-1500 pne): Oficer wojskowy. Syn Baby, żołnierza króla Sekenenre Tao, i jego żony Ebany, od której imienia jej syn jest powszechnie znany jako Ahmose, syn Ebany. Był właścicielem grobowca w Elkabie, w którym znajduje się główny napis autobiograficzny opisujący jego wyczyny w wojnach z Hyksosami. Ahmose był obecny podczas oblężenia Avaris, a później brał udział w kampaniach w Palestynie, Syrii i Nubii pod rządami Ahmose I, Amenhotepa I i Totmesa I.

AHMOSE: Imiona kilku książąt i księżniczek z 17. dynastii i wczesnej 18. dynastii. Ich odrębna tożsamość jest myląca, ponieważ wydaje się, że Ahmose było używane zarówno jako odrębne imię, jak i jako część bardziej złożonego imienia, jak Ahmose-Meritamun, córka Ahmose I i żona Amenhotepa I. Najwybitniejszym księciem wydaje się być Ahmose-Sipair.

AHMOSE (fl. 1504-1470 p.n.e.) : Siostra-żona Totmesa I i matka Hatszepsut. Jej pochodzenie nie jest znane, ale nie była księżniczką królewską, jak wcześniej sądzono.

AHMOSE I (panował ok. 1552-1527 p.n.e.) : Imię tronowe Nebpehtyre. Założyciel 18. dynastii. Prawdopodobnie syn Seqenenre Tao i królowej Ahhotep. Został następcą Kamose, który mógł być jego bratem, najwyraźniej pod regencją jego babci Tetisheri i jego matki Ahhotepa. Ahmose I kontynuował kampanię władców Teb przeciwko władcom Hyksosów na północy, a jego armia skutecznie zajęła stolicę Hyksosów, Avaris, i wypędziła Hyksosów z Egiptu, ponownie jednocząc kraj pod jego rządami. Jego armia przedostała się przynajmniej do południowej Palestyny w pogoni za wrogiem. Rozpoczął także egipską inwazję na Nubię. Jego żona i prawdopodobna siostra, Ahmose-Nefertari, po jego śmierci została regentką ich syna, Amenhotepa I.

AHMOSE II (panował w latach 570-526 p.n.e.) : Grecka forma jego imienia to Amasis. Imię tronowe Khnumibre. Dowódca wojskowy Wahibre (Apries), którego obalił po krótkiej wojnie domowej. On starał się sprzymierzyć Egipt z Grekami, aby stawić czoła ciągłemu zagrożeniu ze strony Persji, włączając w to sojusz małżeński z Laodike, grecką damą z Cyreny. Ahmose II rządził skutecznie przez 45 lat i zmarł wygodnie tuż przed inwazją perską w 525 rpne, w wyniku której jego syn, Psamtik III, został obalony, a później stracony.

AHMOSE-NEFERTARI (fl. 1550-1500 pne): żona i prawdopodobnie siostra Ahmose I, a tym samym córka Seqenenre Tao i Ahhotepa. Wydaje się, że była pierwszą królową, która użyła tytułu Bożej żony Amona, i jest przedstawiana wraz z mężem na kilku pomnikach z czasów panowania. Ahmose-Nefertari mogła pełnić funkcję regentki swojego syna, Amenhotepa I, i wydaje się, że go przeżyła. Została wraz z nim ubóstwiona po jego śmierci i wraz z nim jest czczona, zwłaszcza w wiosce Deir el-Medina.

AHMOSE-SIPAIR (fl. 1520 p.n.e.) : Książę z 18. dynastii. Był prawdopodobnie najstarszym synem Ahmose I. Czczono go w późniejszym Nowym Królestwie i pojawia się na malowidłach nagrobnych w Deir el-Medina z okresu Ramessydów. Ahmose-Sipair był czczony razem z Ahmose-Nefertari, która mogła być jego matką, oraz Amenhotepem I. Sugerowano, że był bratem Ahmose I i ojcem Totmesa I. Wydaje się to mniej prawdopodobne ze względu na jego związek z Ahmose-Nefertari, ale równie prawdopodobne jest, że zmarł młodo.

AMERYKA: Ameryka Północna, Ameryka Środkowa, Ameryka Południowa. Mężczyźni przedostali się na kontynenty amerykańskie z Syberii tymczasowym połączeniem lądowym podczas końcowych etapów zlodowacenia. Jeśli przyjąć, że Afryka Wschodnia była miejscem, w którym nasi przodkowie po raz pierwszy odróżnili się od swoich kuzynów, małp człekokształtnych, i ten pogląd na drzewo genealogiczne człowieka wydaje się słuszny, to stamtąd rozpoczyna się wędrówka piesza na Tierrę del Fuego podróż o epickich proporcjach. Plemiona indiańskie żyjące na ponurym i skalistym krańcu Ameryki Południowej należą do najbardziej prymitywnych ludzi na planecie. Przetrwały i w ich folklorze zachowały się ślady mitologii, którą pierwsi osadnicy przywieźli do tej części świata wiele tysięcy lat temu. Członkowie plemienia Yahgan i Ona z Ziemi Ognistej, odpowiednio rybacy i myśliwi, zorganizowali ceremonię inicjacyjną niezwykłą ze względu na jej antykobiecy charakter. Chociaż nie ma zgody co do pochodzenia tej osobliwej postawy, prymitywnej paraleli do Upadku, dominacja mężczyzny jest niekwestionowana i znajduje odzwierciedlenie w płci bóstwa stwórcy. Ich tekst mógłby równie dobrze być słowami Jahwe skierowanymi do Ewy: "Wielce pomnożę twój smutek i twoje poczęcie; w smutku będziesz rodzić dzieci; a twoje pragnienia będą ku twemu mężowi, a on będzie nad tobą panował.′ " Wojownik był centralną postacią w większości społeczeństw prekolumbijskich. Aztekowie, dominujący lud Ameryki Środkowej po przybyciu Hernando Cortésa i jego hiszpańskich żołnierzy w 1519 r., byli nadmiernie purytańscy. Okazywanie zainteresowania kobietami było dla wojownika złem, ponieważ odwrócenie uwagi od praktykowania broni mogło osłabić dominację Azteków. Cudzołóstwo było haniebną zbrodnią karaną śmiercią, a śmierć w bitwie była najwyższym oczyszczeniem. Chociaż inne plemiona nie podzielały rygoru Azteków, nie można zaprzeczyć znaczeniu odważnych. Na przykład Indianie z równin w Ameryce Północnej nalegali zarówno na post, jak i wstrzemięźliwość seksualną, zanim banda wojowników wyruszy na polowanie lub na wojnę. W XVII wieku, kiedy rozpoczynało się systematyczne osadnictwo Ameryki Północnej z Europy, istniało ponad 2000 niezależnych plemion indiańskich. Wielu z tych ludzi było zaprzysiężonymi wrogami, co europejscy imigranci obrócili na swoją korzyść, tak że nie można było zorganizować skutecznego oporu. Indianie z Równin chętnie lubili konie i broń, ale różnorodność samych ludów indyjskich wykluczała wielki sojusz. Rozproszone plemiona osiągnęły etapy cywilizacji, od prostych myśliwych i rybaków po zaawansowanych mieszkańców miast o skomplikowanych podziałach społecznych. Skromne Menomini z brzegów Wielkich Jezior, plemię utrzymujące się ze zbierania dzikiego ryżu, miały niewiele wspólnego ze swoimi sąsiadami Irokezami, uprawiającymi kukurydzę: a jednak oba te ludy wydają się nomadami w porównaniu z Pueblo w Kolorado, gdzie uprawa kukurydza utrzymywała duże osady na wzgórzach i być może najbardziej rozwiniętą mitologię w Ameryce Północnej. Dziś 300 ocalałych plemion indiańskich żyje w rezerwatach. Proces koncentracji i zdrady rozpoczął się na dobre w XIX wieku, kiedy kolej połączyła wybrzeże Oceanu Atlantyckiego z wybrzeżem Pacyfiku, a rolnicy zniszczyli naturalną florę i faunę Wielkich Równin. Plemiona, które nie były rolnikami, doświadczyły największych zmian w swoim stylu życia: tak jak bawół nie wędruje już poza zagrodę ogrodów zoologicznych, tak indyjska grupa myśliwska tropi teraz niewiele więcej niż tylko drogę do rezerwatu supermarketu. Zanim plemiona indiańskie Ameryki Północnej stały się obiektem ciekawości turystów, tak jak są dzisiaj, posiadały niezwykłą różnorodność mitologii. Najbardziej fascynujące są wierzenia ludów zamieszkujących północne wybrzeże Pacyfiku. Znane ze swojego upodobania do rywalizacji plemiennej, niezależnie od tego, czy przybrała ona formę porwań, czy ceremonialnych pokazów, plemiona Haida, Snohomish czy Quinault również zaskoczyły pierwszych Europejczyków zakresem swoich idei kosmologicznych. Tajemniczy Kojot nabiera perspektywy, gdy przypomina się, że ci ludzie wierzyli, że zwierzęta były pierwotnymi mieszkańcami tej krainy i że były dokładnie takie same jak ludzie, z wyjątkiem dwóch przypadków. Były znacznie większe i mogły zakładać i zdejmować futro jak ubranie. Kiedy zmiennokształtny bóg Kwatee stworzył istoty ludzkie, zamienił on tych kolosalnych zwierzęcych ludzi w przodków współczesnych zwierząt, ptaków i ryb. Quinaultowie mówią, że zmienił wszystko, aby przygotować świat na ludzi, których miał stworzyć z własnego potu i z psów. Chociaż potężne bóstwa, takie jak Kwatee, zbliżają się do statusu istoty najwyższej, nie ma tendencji do monoteizmu poza tradycjami Maidu w Kalifornii, Algonquinów na Bliskim Zachodzie i Selish w Kanadzie. Te plemiona jednak by to zrobiły wydają się pochodzić z bardzo starożytnej epoki. Nawet starsze cywilizacje istniały w Ameryce Środkowej i Południowej. Kiedy z nieznanego powodu agresywni Olmekowie porzucili swoje osady w Zatoce Meksykańskiej około 400 roku p.n.e., oznaczało to koniec okupacji trwającej prawie 1000 lat. W międzyczasie Majowie z wielkiego półwyspu Jukatan zaczęli budować z kamienia pod wpływem Olmeków i wkrótce powstały ich rozległe centra ceremonialne: kompleksy dziedzińców, piramid i świątyń, wszystkie bogato zdobione. Nieco oddaleni od centrum rozwoju kulturalnego, które znajdowało się na wysokim płaskowyżu meksykańskim, Majowie rozwinęli własną, odrębną cywilizację, chociaż w X wieku byli to uchodźcy lub poszukiwacze przygód z tolteckiego miasta Tollan wydaje się, że założył nowe państwo w północno-zachodnim Jukatanie. Upadek Tolteków około roku 980 nastąpił w wyniku sporu dynastycznego i powstania poddanych plemion. Wydaje się, że szlachta Tolteków wycofała się z Tollan wraz ze swoim ostatnim władcą, Quetzalcoatlem, i udała się statkiem na terytorium Majów, gdzie zbudowali miasto Chichen Itza. Po jego obaleniu w XIII wieku i okresie skomplikowanych konfliktów politycznych, szlachta Tolteków i Majów połączyła siły, aby założyć kolejną stolicę w Mayapan, pierwszą otoczoną murem miasto w tej okolicy. Jeśli chodzi o religię, przybycie Tolteków oznaczało wprowadzenie nowych bóstw, wierzeń i ceremonii, zwłaszcza praktyk na dużą skalę składania ofiar z ludzi. Antonio de Herrera, oficjalny historyk Indii króla Hiszpanii, napisał w 1598 r., że "liczba osób złożonych w ofierze była ogromna". I ten zwyczaj został przywieziony na Jukatan przez Meksykanów.′ O religii Olmeków wiemy bardzo niewiele. Nie ma niezbitych dowodów sugerujących, że bogini ziemi składano ofiary z ludzi, nawet w jej przerażającej postaci aligatora, ani też maski jaguara jej małżonka nie są dowodem na rytualne zabijanie. W tej starożytnej i prawie zaginionej cywilizacji mogły mieć miejsce ofiary, ale z zachowanych danych wynika, że pierwszymi ludźmi, którzy zinstytucjonalizowali tę praktykę, byli Toltekowie, którzy dominowali na płaskowyżu od około 750 do 980 roku. Jednak Toltekowie wydają się letni w porównaniu z zawziętych Azteków, gdy kroniki z dumą opowiadają o dziesiątkach tysięcy ofiar, którym w uroczystych okazjach wyrwano serca. W Tenochtitlan, niesamowitym mieście na wyspie, które Aztekowie stworzyli na pływających tratwach na jeziorze Texococo, ofiary z ludzi stanowiły integralną część codziennego życia. Pochodzenie budowniczych Tenochtitlan, "cactus rock", które liczyło milion mieszkańców, pozostaje niejasne, ale ich wpływ na Amerykę Środkową w stuleciu ich dominacji był głęboki. Wojny przeciwko rywalizującym miastom miały na celu dostarczanie jeńców na ofiary: były znane jako "wojny kwiatowe". ′kwitnące serce′ a krew ofiary musiała zostać ofiarowana bogom, w szczególności bogowi słońca Tonatiuhowi, który potrzebował całej siły, jaką mogli mu dać ludzie. Według Azteków za utrzymanie kosmosu odpowiadał człowiek - karmiąc bogów krwią i przestrzegając surowości graniczącej z szaleństwem w zachowaniach społecznych. Aztekowie, prymitywni ludzie, kiedy przybyli na płaskowyż meksykański, wyolbrzymili brutalność rdzennej religii, którą odziedziczyli i zatopili duchowe dążenia, które tak wyraźnie pogardzały ciałem. Niemniej jednak głębokie poczucie niezdolności przenikało Tenochtitlan, którego mieszkańcy wymierzali sobie surowe kary: ciała raniono cierniami kaktusów, uszy i języki przekłuwano łozinami, a nieskłonnym ofiarom wycinano serca. Przymus i strach podtrzymywały despotycznego Montezumę, cesarza Azteków, po wylądowaniu Hernando Cortésa, ale także fanatyczna wiara jego własnego ludu. Szybki upadek imperium i wirtualna zagłada Azteków wiązały się zarówno z fatalizmem, jak i bronią palną. Cortes był boski. Quetzalcoatl powrócił, by upomnieć się o swoje. W tym samym czasie, gdy Aztekowie rozpoczęli serię kampanii, które położyły podwaliny pod ich potęgę, wysoko w Andach Inkowie tworzyli państwo o powierzchni porównywalnej z Cesarstwem Rzymskim. Około 1438 roku miasto Cuzco zostało prawie splądrowane przez rywalizujący lud: doszło do desperackich walk ulicznych, a koronę Inków objął człowiek chwili, Pachacuti, młody książę. Wyruszył na podbój i aneksję nie tylko terytorium pokonanych napastników, ale całej reszty wybrzeża Pacyfiku. Pod jego energicznym kierownictwem oraz pod kierunkiem jego syna Topy Inca Yupanqui, który rządził od 1471 do 1493, Cuzco zostało przekształcone w stolicę rozległego imperium. Pomimo nieznajomości koła i podstawowego pisma Inkowie odnieśli sukces w administrowaniu licznymi prowincjami i ludami. Szlachtę powiększano poprzez inkorporację rodzin szlacheckich należących do podbitych plemion w celu zapewnienia dodatkowych urzędników i oficerów wojskowych, natomiast armia Inków przyjęła w swoje szeregi pokonanych wojowników i świeżych rekrutów. Polityka wysiedlania ludności w dużym stopniu przyczyniła się do złagodzenia starych antagonizmów i wzmocnienia nowych lojalności. Pochodzenie dynastii Inków jest niepewne owiane mgłą legend. Mówi się, że pod koniec XI wieku trzech mężczyzn i kobieta weszli w góry, wspinając się po stromym zboczu z dżungli amazońskiej. Po przybyciu na wzgórza nad Cuzco ta niewielka grupa rozbiła obóz i umieściła na ziemi klin złota, który, jak twierdzili, powierzony im przez ich ojca, słońce. Powiedziano im, że tam, gdzie klin wbije się w ziemię, będzie dla nich miejsce do życia. Stało się to w samym Cuzco. Dwóch braci przekształciło się następnie w święte skały i przez kilka pokoleń małżeństwa brat-siostra rodzina Inków rządziła jako drobna dynastia. Do szturmu na miasto doszło, gdy inne plemiona zamieszkujące okolicę doceniły rosnące pretensje Inków. Konsekwencją walk było ustanowienie władzy Inków w całych Andach. Archeologia ujawniła, że Inkowie pojawili się późno w historii prekolumbijskiego Peru. Przez dwa tysiąclecia przed zajęciem Cuzco ludy indyjskie zajmowały się rolnictwem, tkaniem sukna, oddawaniem czci w imponujących świątyniach, wytwarzaniem wyszukanej ceramiki i obróbką metalu. Kultura Mochica, której główne ośrodki znajdują się w pobliżu granicy z Ekwadorem, rozkwitła między 100 rokiem p.n.e. a 800 rokiem naszej ery. Przekazała muzeom zaskakującą gamę artefaktów, ale brak rodzimych zapisów wydarzeń historycznych pozostawia mitologa z skąpymi informacjami na temat wierzenia. Z tego powodu cywilizacje prekolumbijskie Ameryki Południowej są nieuchronnie reprezentowane przez religię Inków. Nasza wiedza o Inkach pochodzi od hiszpańskich obserwatorów podboju Francisco Pizarro, który zakończył się w 1525 roku. Jedynie resztki armii Inków utrzymywały się przez kolejne pięćdziesiąt lat na atlantyckim zboczu Andów, gdzie lasy tropikalne wspomagały wojnę partyzancką. Ich ostatnie schronienie, opuszczone miasto Machu Picchu, odkryto dopiero w 1911 roku. W przekazach religii Inków wyróżnia się boska misja władcy. Zarówno jego osoba, jak i jego władza były przejawami dobroczynnego boga słońca Inti. Z litości nad ludzką biedą i zacofaniem Inti zesłał na ziemię swoje dzieci, Inków. Tak jak gęsty las dorzecza Amazonki zapewniał naturalną osłonę uchodźcom Inków w XVI wieku, tak zapewniał ochronę rdzennym plemionom Indian aż do ostatnich kilkudziesięciu lat naszych czasów. Ruch w głąb Brazylii jest wydarzeniem niedawnym. Niewiele wiedziano o ludach Amazonii przed latami czterdziestymi XX wieku, a członkowie tego plemienia wiedzieli jeszcze mniej o współczesnej cywilizacji. Przybycie poszukiwaczy, osadników i antropologów wiele zmieniło, ale nawet dzisiaj istnieją bandy, które mają jedynie najmniejszy kontakt z obcymi. Podróż Brazylii na zachód napotkała dziwną i znaczącą porażkę w procesie nawracania braci Villas Boas na indyjski styl życia. Ci trzej poszukiwacze przygód byli oczarowani pięknem i bogactwem kulturowym plemion rzeki Xingu. Przebywali w dżungli, mieszkali z Indianami i robili, co mogli, aby chronić ich przed spekulantami, politycy, misjonarze i choroby. Argumentowali, że dopóki "cywilizowane" ludzie stworzyli między sobą warunki do integracji Indian, jakakolwiek próba ich integracji byłaby równoznaczna z wprowadzeniem planu ich zagłady. Niezależnie od tego, czy jest to dzieło Villas Boas bracia będą się wydawać przyszłym pokoleniom jako bezużyteczny gest, ale z punktu widzenia mitologa jest on wzorowy. Ten szacunek dla wartości i idei Hindusów pobudził przynajmniej gromadzenie folkloru i mitów. W 1540 r. wyprawa Francisco Orellany w górę "rzeki Amazonek" potwierdziła wcześniejsze pogłoski o wyspie zamieszkanej przez bogate i wojownicze kobiety, które zezwalały na okazjonalne wizyty mężczyznom, ale nie tolerowały stałego pobytu mężczyzn wśród nich. Hiszpanie znaleźli się pod atakiem grup, w których kobiety pełniły rolę przywódczyń i zajmowały czołowe miejsce w walce. Amazonki te były "bardzo wysokie, krzepkie, jasne, miały długie włosy skręcone nad głowami, skóry wokół lędźwi oraz łuki i strzały w dłoniach". Chociaż potyczka wystarczyła, aby nadać nazwę najdłuższej rzece świata, nie ma wątpliwości, że mit nie miał solidniejszych podstaw niż praktyka niektórych plemion, których kobiety nosiły broń. Nawet na Morzu Karaibskim zwiady ze statków Krzysztofa Kolumba spotkały wyspiarki, które dzielnie walczyły u boku swoich mężów i braci. Dziś wyspy Karaibów zamieszkują ludy pochodzenia europejskiego i afrykańskiego. Masowy transport czarnych niewolników do Nowego Świata w celu pracy na plantacjach oraz lekkomyślne wykorzystywanie rdzennych Indian przez konkwistadorów w pogoni za bogactwami spowodowało tę wielką zmianę. Wydaje się, że pierwotni Karaibowie posiadali tradycje podobne do tradycji plemion Arawak w Ameryce Południowej: ich najwyższą istotą był odległy bóg nieba, który "żył w słońcu" - ale dla mitologa te słabo udokumentowane legendy z przeszłości są mniej znaczące niż żywe kulty byłych niewolników, z których najbardziej znanym jest Voodoo Haiti. Zombi, bezduszne ciało, przeszło do języku angielskim, jednak do ostatnich kilkudziesięciu lat panował zwyczaj odrzucania wierzeń Haiti jako gatunku zdegenerowanej magii, zwłaszcza że jej bóstwa pojawiają się w żywej formie, przejmując w posiadanie wyznawców. Dzięki pracy jednego lub dwóch uczonych możemy teraz docenić, że voodoo, wiara pochodzenia głównie afrykańskiego, wchłonęła różnorodne elementy bez utraty własnej wewnętrznej spójności. Święci i symbole zostały zmieszane z mitologią voodoo do tego stopnia, że chrześcijańscy misjonarze są bezradni. To niezwykłe wydarzenie mogło być spowodowane pojmaniem i transportem houganów, "najwyższych mistrzów duchowych", kapłanów i adeptów religii Afryki Zachodniej. Zapewniłyby ciągłość doktryny, która w przeciwnym razie musiałaby upaść mieszanina wysiedleńców, wrzucona w nowe środowisko.

Amaterasu (Azja Wschodnia): japońska bogini słońca. Jej mity są najważniejszymi mitami rdzennej wiary, Shinto, "drogą bogów". Ta tradycja ludowa jest zasadniczo nie tyle religią, ile zbiorem starożytnych wierzeń i obrzędów, które pozostały stosunkowo niezmienione przez ostatnie tysiąclecie, pomimo importu konfucjanizmu i buddyzmu. Amaterasu to wschodnioazjatycka siostra Inanny, sumeryjskiej bogini płodności i miłości. Główną legendą jest ta o wydobyciu promiennej bogini z niebiańskiego mieszkania w skale w krytycznym momencie dla świata. Jej odwrót był spowodowany złym zachowaniem jej brata Susanowa, boga burzy. Chociaż jego królestwem było morze, "szybkie, porywcze bóstwo" było pierwszym; zaniedbał tam swoje obowiązki i spowodował wszelkiego rodzaju zamieszanie i zamieszanie na lądzie, rządzonym wcześniej przez Amaterasu z życzliwością i mądrością. Pomimo usilnych próśb swojej siostry Susanowo niszczyło pola ryżowe, wyrywało drzewa z korzeniami, a nawet burzyło budowle sakralne. Jako ostateczną prowokację wybił dziurę w dachu jej tkalni, śmiertelnie przestraszył jej damy, a samą boginię słońca wpędził do jaskini. Dopiero gdy Amaterasu zamknęła wejście do swego sanktuarium, sprawiając, że drzwi były szybkie i nieruchome, bogowie zdali sobie sprawę z ogromu arogancji Susanowa. Był odpowiedzialny za trwałe zniknięcie słońca - bez jego łagodnych promieni wszechświat był skończony. Ciemność okryła świat, złe duchy szalały, a niebiańskie zastępy ogarnęła panika. Na dnie spokojnej rzeki nieba, ama-no-yasu-gawara, konferencja bogów zdecydowała, że muszą skłonić Amaterasu do powrotu. Stworzono wiele rzeczy o Boskiej mocy, na przykład lustro, miecz i ofiary z tkanin. Postawiono wielkie drzewo i udekorowano je klejnotami; przy wejściu do jaskini umieszczano koguty, aby mogły pianić bez przerwy; Rozpalono ogniska i odprawiono taniec przy głośnej muzyce. Tancerka, bogini o imieniu Uzume, była tak zabawna i porywająca, że "osiem milionów bóstw" obecni śmiali się i śmiali, aż powietrze wypełniło się ich hałasem i wielka niebiańska równina zatrzęsła się. Bogini słońca w jaskini usłyszała wesołość i była ciekawa, co dzieje się na zewnątrz. Lekko otwierając drzwi swego sanktuarium, zapytała, jak to się dzieje, że bogowie potrafią znaleźć serce do śmiechu w ciemności. Z subtelną przebiegłością Uzume odpowiedział: ′Cieszymy się i jesteśmy zadowoleni, ponieważ istnieje bóstwo bardziej znamienite niż bogini słońca.′ Kiedy mówiła, dwaj bogowie przenieśli lustro i z szacunkiem pokazali je Amaterasu, która natychmiast była zdumiona własnym odbiciem. Kiedy patrzyła, potężny bóg rozszerzył otwór, chwycił ją za rękę i wyciągnął. Po czym inny rozciągnął słomianą linę, zwaną shimenawą, w poprzek wejścia do jaskini, mówiąc: "Nigdy więcej nie wejdziesz". Więc Amaterasu pojawił się ponownie. Wszechświat ponownie został jasno oświetlony, siły zła ustąpiły, a na ziemię powrócił porządek i pokój. Od tego czasu słońca nie było już tylko w nocy, ponieważ shimenawa zapobiegła zniknięciu Amaterasu na zawsze. Ten triumf bogini słońca nad bogiem burzy zapewnił jej panowanie nad światem, a wiara w nią jako bóstwo najważniejsze kojarzono z tradycją, że ród panujący wywodził się od bogini słońca. Była najwyższą manifestacją Kunitokotachi, niewidzialnego, transcendentnego, a zarazem immanentnego ducha wszechświata. Idea słońca jako bogini, a nie boga, jest rzadka i może stanowić pozostałość po najbardziej archaicznym etapie światowej mitologii. W nieśmiałości Amaterasu, jej rozpaczy z powodu grabieży Susanowa i jej ucieczce przed jego nieustępliwą wrogością, możemy dostrzec coś z czułości, jaką pierwotni Japończycy odczuwali wobec daru światła. Amaterasu była piękną boginią, łagodną, współczującą, łagodną; bóstwo, które z radością zlewało na swoje ulubione wyspy życiodajne promienie słońca. Japońska grafika przedstawiająca Amaterasu, boginię słońca Shinto, wyłaniającą się z jaskini.

Alilat (Azja Zachodnia):: Arabska bogini matka, bóstwo znajdujące się pod znacznym wpływem asyryjsko-babilońskim. W Petrze, stolicy królestwa Nabatejczyków, kult zwrócił się ku czci Dusury, jej umierającego syna. Był albo bogiem gór, albo bóstwem astralnym; posągi przedstawiają go jako geniusza winorośli. Arabski historyk odnotowuje, że Nabatejczycy czcili czworoboczny kamień, znany jako Allat lub Alilat. Cześć kamieni i filarów była cechą koczowniczych ludów Azji Zachodniej. Hebrajczyków przyciągały skały jako naturalne ołtarze podczas ich wędrówek po pustyni, podczas gdy ruch ascetyczny w chrześcijańskiej Syrii osiągnął swój spektakularny punkt kulminacyjny w postaci świętych filarów, których głównym przedstawicielem był św. Symeon. Chociaż rytuały wczesnych religii arabskich były szczególnym celem proroka Mahometa, dzisiejsza Mekka dostarcza najbardziej rzucającego się w oczy przykładu czci oddawanej kamieniowi - tej, którą oddano "czarnemu kamieniowi, który spadł z nieba za dni Adama". Skała, prawdopodobnie aerolit, jest wbudowana w narożnik Ka&ba, ′domu Bożego′ i miejsce pielgrzymek muzułmanów. Legenda głosi, że w pobliżu znajduje się nagrobek Iszmeala, syna Adama i ojca północnych Arabów.

Altjira Oceania : Ojciec niebieskiego nieba plemion Aranda w środkowej Australii. Jest przedstawiany jako człowiek w niebie ze stopami przypominającymi emu; jego żony i córki mają nogi jak psy. Dziwne lub zniekształcone stopy są powszechną cechą duchów lub przodków w wierzeniach Aborygenów. Świadczą o tym epitety takie jak ′pies piechoty′, ′foot body′, ′palce-szorstkie stopy′ i ′bone foot′, Altjira is erina itja arbamanakala, ′him none made′. Jego imię jest również powiązane z czasownikiem śnić; dlatego też jest postrzegany jako odległe bóstwo "czasu pierwotnego snu", kiedy podziemne duchy przodków opuściły sen i przemierzały ziemię. Altjira nadał światu jego obecną formę, a następnie uniósł się na szczyt nieba, podczas gdy pozostali "pierwsi;wieczni ze snu"; zapadli z powrotem w swą ziemską siedzibę. Aranda mówią, że dziś Altjira jest obojętny na ludzkość.

Adule: miejsce nad Morzem Czerwonym w pobliżu Massawy, Adule było miejscem polowań na dzikie słonie przez Ptolemeusza II Filadelfusa (285-246 p.n.e.) i Ptolemeusza III Euergetesa (246-221 r.) p.n.e.). Adule i inne pobliskie tereny nad brzegiem Morza Czerwonego były przez wieki okupowane przez Egipcjan, stając się ostatecznie ośrodkami handlu towarami importowanymi z wielu odległych krain i połączonymi ze znanymi szlakami handlowymi prowadzącymi do Nilu.

afnet: Nakrycie głowy ukazane na boginiach Selket i Izydzie oraz na posągu Tut′anchamona (1333-1323 p.n.e.), odkrytego w jego grobowcu. Afnet przypominał nemes, królewskie nakrycie głowy, ale nie był w paski i nie miał przednich paneli. Jego użycie prawdopodobnie ograniczało się do członków rodziny królewskiej lub wizerunków boskich istot, chociaż zarówno zwykli ludzie, jak i szlachta nosili podobne nakrycie głowy. Nakrycie głowy pochodzi z okresu predynastycznego (przed 3000 r. p.n.e.) w Hierakonpolis.

administracja: W 2920 r. p.n.e., kiedy Aha (Menes) założył Memfis i zapoczątkował pierwszą dynastię (2920-2770 p.n.e.), system administracyjny Doliny Nilu był już dobrze zdefiniowany przez tradycje i podmioty zarządzające miasta Hierakonpolis, a następnie Thinis. Koncepcje, wierzenia i praktyki, które stanowiły podstawę systemu rządów w Egipcie, odróżniały go od wszystkich innych istniejących wówczas państw. Obejmowały one poczucie indywidualnej odpowiedzialności, dzielenie się pracą, patriotyzm i przekonanie, że narody na ziemi muszą odzwierciedlać porządek, piękno i harmonię wszechświata.

Podział władzy Faraona : Faraon, władca krainy, był uważany przez bogów za przeznaczonego do pełnienia funkcji pośrednika dla ludu. Faraonów uważano za półboskich, a ich tytuły zapisywano jako neter nefer. Neter był bogiem, a słowo nefer oznaczało dobro i piękno. Sieć została skompromitowana, co oznaczało, że faraon nie był spektakularnym, wszechpotężnym bóstwem, ale człowiekiem wybranym, by służyć jako tarcza dla swego ludu. Jeśli zatem Egipt miał przetrwać i prosperować, lud musiał służyć u boku faraona. Administracja faraona opierała się w dużej mierze na poświęceniu, inteligencji i lojalności setek urzędników państwowych. Co więcej, każdy Egipcjanin wykazujący cechy przywódcy mógł zdobyć władzę polityczną i piastować najwyższe urzędy w kraju. Kiedy w roku 2920 p.n.e. Aha zapoczątkował pierwszą dynastię, filozofia ta zwyciężyła. Nie udokumentowano wszystkich władców okresu predynastycznego, ale uważa się, że Skorpion I był pionierem w przedsięwzięciach administracyjnych. Datowany jest na około 3000 rok p.n.e., w miastach Hierakonpolis i Thinis. Jeden z jego potomków, Narmer, jest udokumentowany jako król-wojownik, który postanowił zjednoczyć Dwa Królestwa, Górny i Dolny Egipt, a uważa się, że Aha był synem Narmera. Tradycje administracyjne, które Aha wniósł za swojego panowania, zostały skutecznie narzucone powstającemu rządowi. Tradycje te obejmowały lojalność wobec własnego nomu, czyli prowincji, oraz równość mężczyzn i kobiet wobec prawa, co było koncepcją wyjątkową w tamtym okresie historycznym. Wszechobecni skrybowie dworscy pierwszych dynastii, oddani prowadzeniu rejestrów wszystkich wydarzeń, tworzyli tomy danych na temat obowiązków i wyglądu faraona, a ich role są spójne od najwcześniejszych dni Egiptu. Podstawowe założenia i tradycje autokratyczne Egiptu zapewniły wyjątkowo kompetentny poziom rządów. Faraon, będący manifestacją boga Ré za jego życia i formą boga Ozyrysa po śmierci, był absolutnym monarchą Egiptu w stabilnych epokach. Polegał na nie-boskich urzędnikach, nomarchach lub rządzących klanach nomów, którzy gromadzili wojska do obrony i chronili zasoby naturalne każdego regionu. Tacy nomarchowie, którym przyznano także oficjalne stanowisko w administracji, kontrolowali ogromną biurokrację. Zwolnienie faraona z obowiązku odprawiania ceremonii w świątyniach przez kapłanów jako jego przedstawiciele.

Nomarchowie: pod rządami faraonów różne regiony Egiptu pogrupowano w nomy, czyli prowincje, zwane sepat. Nomy te zostały wyznaczone w okresie wczesnodynastycznym (2920-2575 p.n.e.), a każdy z nich miał własne bóstwo, totemy i listy czczonych przodków. W Dolnym Egipcie było 20 nomów, a w Górnym Egipcie 22. Każde z nich było rządzone przez heri-tep a′a, zwanego "wielkim władcą" lub nomarchą. Władza takich ludzi została zmodyfikowana za panowania silnych faraonów, ale generalnie służyli oni rządowi centralnemu, przyjmując tradycyjną rolę "bycia pierwszymi pod rządami króla". Stopień ten oznaczał prawo urzędnika do administrowania określonym nomem lub prowincją w imieniu faraona. Tacy urzędnicy kierowali sądami okręgowymi, skarbem, urzędami ziemskimi, milicją, archiwami i magazynami. Sprawozdali wezyrowi i skarbowi królewskiemu sprawy należące do ich jurysdykcji.

Wezyrowie : przez większość wieków w imieniu władcy panował premier, czyli wezyr. Począwszy od Nowego Państwa (1550-1070 p.n.e.) lub wcześniej, było dwóch takich urzędników, po jednym dla Górnego i Dolnego Egiptu, choć w niektórych dynastiach urząd ten sprawowała jedna osoba. Rola rozpoczęła się wcześnie w postaci kanclerza. Wezyrowie w Starym Królestwie (2575-2134 p.n.e.) byli zwykle spokrewnieni z domem królewskim. Jedynym wyjątkiem był Imhotep, plebejusz, który w III dynastii został arcykapłanem świątyni Ptaha i wezyrem Dżesera (2630-2611 p.n.e.). Wezyrowie wysłuchiwali wszelkich sporów terytorialnych w granicach Egiptu, przeprowadzali spis bydła, kontrolowali różne zbiorniki i zapasy żywności, zbierali podatki, nadzorowali przemysł i projekty ochronne oraz zarządzali naprawami wszystkich wałów. Wezyrowie byli także zobowiązani do prowadzenia dokładnych rejestrów opadów (nawet minimalnych) oraz utrzymywania aktualnych informacji o przewidywanym poziomie wylewów Nilu. Wszystkie dokumenty musiały być opatrzone pieczęcią wezyra, aby można je było uznać za autentyczne. Ideały urzędu jasno określił Totmes III (1479-1425 p.n.e.) w swoich "Instrukcjach dla wezyra Rechmira". Każdemu wezyrowi zwykle pomagali członkowie rodziny królewskiej lub arystokraci. Urząd ten uznawano za doskonały poligon szkoleniowy dla młodych książąt z każdej dynastii. Rejestry podatkowe, wpływy ze składów, szacunki plonów i spisy ludności Doliny Nilu były stale aktualizowane w biurze wezyra przez małą armię skrybów. Uczeni w Piśmie pomagali wezyrowi w jego drugorzędnej roli w niektórych okresach, jako oficjalny burmistrz Teb (współczesny Luksor). W Nowym Królestwie burmistrz zachodniej części Teb, zwykle obszaru nekropolii, służył jako pomocnik przy utrzymywaniu miejsc pochówku po tej stronie Nilu i składał sprawozdania wezyrowi (burmistrz wschodniej części Teb był sam wezyr, pełniący drugorzędną rolę oficjalnego burmistrza Teb.). Wezyrowie zarówno Górnego, jak i Dolnego Egiptu codziennie widywali władcę lub na co dzień komunikowali się z nim. Obaj pełnili funkcję głównych sędziów sądów egipskich, wydając wszystkie orzeczenia zgodnie z tradycyjnymi wyrokami i karami. Podobnie jak w przypadku stanowiska wezyra, pozostałe urzędy administracyjne rządu centralnego były w większości epok podwojone, jeden dla Górnego Egiptu i jeden dla Dolnego Egiptu. Naród postrzegał siebie jako całość, ale istniały pewne tradycje sięgające legendarnych północnych i południowych przodków oraz koncepcji symetrii, które znalazły odzwierciedlenie w systemie rządów. Ogólnie rzecz biorąc, urzędy administracyjne rządu centralnego były dokładnymi kopiami tradycyjnych agencji prowincjonalnych; duplikaty urzędów centralnych obejmowały urzędy spraw zagranicznych, spraw wojskowych, skarbu i podatków, wydziały robót publicznych, spichlerze, zbrojownie, kulty grobowe zmarłych faraonów oraz organy regulacyjne kapłaństwa świątynnego.

Skarbnik królewski i kanclerz: Skarbnik królewski, zwykle nazywany skarbnikiem boga, miał dwóch asystentów, po jednym dla Górnego i Dolnego Egiptu. W większości wieków urzędnik ten był także stróżem pieczęci królewskiej umieszczanej na wszystkich dokumentach urzędowych, choć czasami tę funkcję sprawował kanclerz. Skarbnik przewodniczył religijnym i doczesnym sprawom gospodarczym narodu. Był odpowiedzialny za kopalnie, kamieniołomy i świątynie narodowe. Skarbnik opłacał pracowników wszystkich posiadłości królewskich i był płatnikiem zarówno egipskiej armii, jak i marynarki wojennej. Kanclerz Egiptu był wspomagany przez innych urzędników i utrzymywał personel administracyjny do realizacji projektów stołecznych i królewskich. System sądowniczy i kapłaństwo stanowiły przeciwwagę dla urzędników królewskich i zapewniały reprezentację jednego i wszystkich w większości okresów dynastycznych.

Wicekrólestwo Nubii i namiestnicy Ziem Północnych: W XVIII dynastii ′Ahmose (Nebpehtiré) (1550-1525 p.n.e.) ustanowił wicekrólestwo Nubii (współczesny Sudan), urząd noszący tytuł "Króla Syna Kush". Wielu urzędników z poprzednich dynastii pełniło tę samą funkcję na wyspie Elefantyńskiej w Asuanie, ale "najwyższy" Ahmose nadał mu wysoki stopień. Oficer ten kontrolował sprawy ziem poniżej katarakty Nilu, które w niektórych epokach rozciągały się setki mil na południe. W okresie Nowego Państwa mianowano także niektórych namiestników ziem północnych, aby utrzymać kontrolę nad ziemiami azjatyckimi znajdującymi się pod kontrolą Egiptu, a także rządzić granicami wschodnimi i zachodnimi. Niektórzy urzędnicy pełnili także funkcję gubernatorów rezydentów na terytoriach okupowanych, ryzykując utratę życia, gdy zostali wciągnięci w bunty podbitych państw.

Pierścień splintowy i upadek tradycyjnego rządu: Rząd starożytnego Egiptu był zależny od kompetencji i dobrej woli tysięcy urzędników. Ogólnie rzecz biorąc, wydaje się, że władcy byli w stanie zainspirować zdolne jednostki do pełnienia różnych funkcji z oddaniem i dużym poczuciem odpowiedzialności. Niektóre rodziny zaangażowane w różne szczeble agencji rządowych, takie jak klan Amenemopet, służyły przez pokolenia. W pewnych epokach, szczególnie u schyłku panowania Ramessydów z XX dynastii (1196-1070 p.n.e.), urzędnicy stali się egoistyczni i skorumpowani, co miało poważne konsekwencje dla Egiptu. W trzecim okresie przejściowym (1070-712 p.n.e.) rząd Egiptu został podzielony pomiędzy dwór królewski i przywódców religijnych w Tebach. W Tebach kobietom przydzielano wyjątkowe role w urzędzie Bożej Najwyższej Małżonki Amona, czyli Boskich Adoratorek Amona. Urząd ten stał się częścią rywalizacji politycznej konkurujących ze sobą dynastii. Pianchi (750-712 p.n.e.) wyruszył z Nubii, aby podbić Egipt, aby położyć kres takiemu podziałowi rządu i przywrócić jedność starszych tradycji. Dwudziesta szósta dynastia (664-525 p.n.e.) próbowała przywrócić standardy rządów w Egipcie, lecz stanęła w obliczu Persów pod wodzą Kambyzesa (525-522 p.n.e.). Persowie oddali Egipt pod kontrolę satrapy, czyli gubernatora, a instytucje egipskie podlegały żądaniom zdobywców. Dwudziesta ósma dynastia (404-393 p.n.e.) oraz trwalsza dwudziesta dziewiąta dynastia (393-380 p.n.e.) i trzydziesta dynastia (380-343 p.n.e.) próbowały wskrzesić stare zwyczaje. Persowie powrócili w 343 r. p.n.e., by w 332 r. p.n.e. zostać wyparci przez Aleksandra III Wielkiego. Okres ptolemejski (304-30 p.n.e.) przywrócił rządy Egiptu, przenosząc koncepcje helleńskie do starszych form i centralizując wiele aspektów rządów. Wewnętrzne spory Ptolemeuszy i ich odmowa przyjęcia Egipcjan na swój dwór lub do rodzin królewskich doprowadziły jednak do izolacji, która uczyniła tych władców nieco odległymi i obcymi dla przeciętnego mieszkańca Nilu. Ponadto prawa nie były takie same dla rdzennych Egipcjan i Greków zamieszkujących Dolinę Nilu. Stare egipskie zwyczaje, łącznie z bezwstydnym oddaniem całych rodzin służbie rządowej, zostały nadwyrężone, jeśli nie zniszczone przez nową rzeczywistość polityczną. Samobójstwo egipskiej królowej-faraona Kleopatry VII w 30 roku p.n.e. położyć kres tradycyjnemu rządowi egipskiemu, gdy naród stał się terytorium Rzymu.

ACHAEMENES (fl. ok. 484-459 p.n.e.). : Perski satrapa Egiptu. Syn Dariusza I, króla Persji, i Atossy, córki Cyrusa Wielkiego. Został mianowany na urząd w 484 rpne po buncie w Egipcie i rządził aż do śmierci w 459 rpne podczas kolejnego buntu przeciwko rządom perskim pod wodzą Inarosa.

ADAIMA. : Współczesna nazwa miejsca na zachodnim brzegu Nilu, na południe od Esny w Górnym Egipcie. Zawiera pozostałości osady i cmentarzy z okresu Nagada I okresu predynastycznego do okresu wczesnodynastycznego. Adaima została po raz pierwszy odkopana na zlecenie Muzeum Brooklyńskiego w latach 1906-1908. Stanowisko badał zespół Instytutu Francuskiego w 1973 r., a od 1989 r. ekspedycja francuska.

Ajysyt (Azja Wschodnia): dosłownie "pierwszy;rodziciel". Bogini matka Jakutów, ludu tureckiego żyjącego w pobliżu rzeki Leny na Syberii. ′Matka kołysek′ Uważano, że był obecny przy porodzie jednej z jej wielbicielek. Była Ajysyt-ijaksit-khotan, "pierwszą;rodzoną, odżywczą matką". Z nieba sprowadziła duszę dziecka, aby mógł zaistnieć kompletny człowiek. Inni członkowie plemienia syberyjskiego myśleli, że bogini matka mieszka w niebie na siedmiopiętrowej górze, gdzie decydowała o losie wszystkich, zapisując narodziny każdego dziecka w złotej księdze. Tatarzy Ałtaju uznawali boginię zwaną "matką mlecznego jeziora"; ale sami Jakuci mają dziwny mit o białym młodzieńcu, który napotkał spokojne &pierwsze;jezioro mleka′ w pobliżu kosmicznego drzewa, filaru świata Yryn-al-tojon, ′białego pana stwórcy.′ Błagając o błogosławieństwo drzewa, biały młodzieniec poczuł ciepły wietrzyk, usłyszał skrzypienie drzewa i zaobserwował, jak z korzeni wyłania się kobiece bóstwo. Podawała mu mleko ze swoich pełnych piersi, a gdy zaspokoił pragnienie, poczuł, jak jego siły wzrosły stokrotnie. W ten sposób bogini matka o mlecznej piersi i drzewo życia są połączone. Znaczenie kosmicznego drzewa, niezależnie od tego, czy jest ono postrzegane jako słup nieba, czy źródło płodności, można dostrzec w pojęciu jego innego zadania - słupa łączącego gwiazdy wędrujące po niebie.

Alchera (Oceania): dosłownie "czas pierwszego snu". Odległy okres, w którym duchy przodków rdzennych plemion Australii chodziły po ziemi. Uważa się, że chtoniczni przodkowie powrócili do swojej podziemnej siedziby.

Ai Apaec (Ameryka): późne imię aktywnego boga Mochica. Z dowodów archeologicznych wynika, że ta cywilizacja sprzed Inków posiadała odległą, niemal obojętną, najwyższą istotę i bóstwo stwórcę, które było bogiem nieba; pod jego tronem, zwykle umieszczonym na wysokiej górze, znajdował się mobilny Ai Apace. Bóg ten miał wspólne kocie usta bezimiennego bóstwa stwórcy; nosił też kolczyki w kształcie głowy węża i nakrycie głowy jaguara. Prawdopodobnie Ai Apaec był synem boga gór.
Aigamuxa (Afryka) : W mitologii Hotentotów dziwne potwory ludożerne, które czasami można spotkać wśród wydm. Oczy Aigamuxów są skierowane na ich podbicie, więc aby dowiedzieć się, co się dzieje, muszą opaść na ręce i kolana i utrzymać jedną stopę.

Ajok (Afryka): Lub Adyok, Naijok. Sudańscy Lotuko wierzą, że chociaż Ajok z natury jest życzliwy, należy go takim utrzymywać poprzez ciągłe ofiary i modlitwy. Za przyczynę niezgody uważa się człowieka, a nie bóstwo. Na przykład kłótnia rodzinna była sygnałem do wejścia śmierci na świat. Pewnego razu zmarło dziecko i zrozpaczona matka błagała Ajoka o przywrócenie mu życia. Najwyższe bóstwo tak uczyniło, lecz ojciec dziecka był niezadowolony: zbeształ żonę i zabił dziecko. Wtedy Ajok powiedział: ′Płakałaś i prosiłaś o przywrócenie dziecka do życia, ale ja już nigdy tego nie zrobię. Odtąd śmierć jest dla Lotuko trwała.′

Achemenidzi (Achemenidzi; Hakhamanishiya): królewski ród Persji. Ta dynastia perska (współczesny Iran) rządziła Egiptem jako dwudziesta siódma dynastia (525-404 p.n.e.) i trzydziesta pierwsza dynastia (343-332 p.n.e.). Achemenijczycy byli potomkami Achae menesa, władcy królestwa wasali w Imperium Median (858-550 p.n.e.). Cyrus Wielki (ok. 590-529 p.n.e.), potomek założyciela dynastii, obalił linię Medii rządzącą Persją i rozszerzył swoją kontrolę na sąsiednie ziemie. Jego syn Kambyzes zdobył Egipt w 525 r. p.n.e. Do Achemenijczyków należeli: Dariusz I, pochodzący z bocznej gałęzi linii królewskiej; Kserkses I; Artakserkses I Longimanus; Kserkses II; Dariusz II Nothus; Artakserkses II Memnon; Artakserkses III Ochus; tyłki; i Dariusza III Codomana, który padł przed wojskami Aleksandra III Wielkiego w 330 r. p.n.e.

Achillas (zm. ok. 47 p.n.e.) egipski oficer wojskowy Służył Ptolemeuszowi XIII (51-47 p.n.e.) i prawdopodobnie był obecny podczas morderstwa Pompejusza Wielkiego. Pompejusz uciekł do Egiptu dla bezpieczeństwa, ale został zamordowany 28 września 48 roku p.n.e. Podobno jego głowa została zakonserwowana i złożona jako ofiara dla Juliusza Cezara. Kiedy Cezar zajął Aleksandrię, Achillas wziął udział w oblężeniu tej stolicy, ale ofensywa zakończyła się niepowodzeniem. Weteran wielu bitew, ceniony przez inne osobistości wojskowe, nawet wśród swoich wrogów politycznych, Achillas popadł w konflikt z Arsinoe (4), królewską siostrą Kleopatry VII. Arsinoe była wrogiem Kleopatry i Cezara, pragnąc dla siebie tronu Egiptu. Zebrała armię, aby obalić swoją siostrę i jej rzymskich sojuszników, i poprosiła Achillasa, aby służył jako jej dowódca generalny. Nie biegły w intrygach dworskich ani w morderczych sposobach Arsinoe i jej poprzedników, Achillasowi udało się stawić czoła księżniczce i rozwścieczyć ją, która kazała go stracić. Dowódca wojskowy Ptolemeusza XIII. Wspierał króla i jego ministra Potynusa w odsunięciu od władzy Kleopatry VII. Achillas nadzorował morderstwo Gnejusza Pompejusza i oblegał Cezara w Aleksandrii. Został zamordowany w 48 roku p.n.e. w walce o władzę ze zwolennikami Arsinoe IV.

Achoris: Miejsce na południe od Fajum i na północ od współczesnego Tihna el Gebel. Słynne grobowce Fraser, wykute w skale grobowce, znajdują się w Tihna el-Gebel i pochodzą ze Starego Państwa (2575-2134 p.n.e.). Pozostałe ruiny w Achoris zawierają trzy małe świątynie i grecko-rzymską nekropolię. Achoris był używany przez nomarchów z V dynastii (2465-2323 p.n.e.).

Akcjum: na tym cyplu na zachodnim wybrzeżu Grecji, u wejścia do Zatoki Ambrackiej, w roku 31 p.n.e. rozegrała się decydująca bitwa o kontrolę nad Egiptem i imperium rzymskim. Oktawian, przyszły August, spotkał w Akcjum Marka Antoniusza i Kleopatrę VII (51-30 p.n.e.). W tym miejscu obozował Antoniusz, a nazwę tej bitwy nadała bitwie morskiej, która miała miejsce za zatoką. 400 statków Oktawiana pokonało 500 statków Marka Antoniusza i Kleopatry VII i uciekło do Aleksandrii. Antoniusz popełnił samobójstwo poza Aleksandrią, a Kleopatra VII, grożąca uwięzieniem i upokorzeniem, popełniła samobójstwo, gdy wkrótce po bitwie w mieście zamieszkały wojska rzymskie. Oktawian (cesarz August) zainicjował w Akcjum serię igrzysk w stylu olimpijskim, aby upamiętnić swoje tam zwycięstwo.

Adea-Eurydyka (fl. IV w. p.n.e.): królewska kobieta Greków/ Była żoną Filipa III Arrhidaeusa (r. 323-316 p.n.e.), przyrodniego brata Aleksandra III Wielkiego. Adea-Eurydyka była przyrodnią siostrzenicą Filipa i przyłączyła się do spisku mającego na celu jego zabicie. Zginęła w podobnej czystce przeprowadzonej przez spadkobierców Aleksandra Wielkiego. Jej ambicje i przestępcza działalność przyczyniły się do rozpadu imperium Aleksandra, gdy jego dawni towarzysze walczyli o budowę własnych państw. Ptolemeusz I Soter, założyciel dynastii Ptolemeuszy (304-30 p.n.e.), mógł zatem wykorzystać upadek na swoją korzyść, twierdząc, że Egipt należy do niego.

Adicran (fl. VI w. p.n.e.): władca Libii. Był częściowo odpowiedzialny za upadek Apriesa (589-570 p.n.e.) z dwudziestej szóstej dynastii. Sojusznik Egiptu, Adicran, stawił czoła greckiej inwazji i zaapelował do Apriesa o pomoc w odparciu wroga. Grecy założyli kolonię Cyreny na libijskim wybrzeżu i teraz zagrażali libijskiemu władcy. Apries wysłał na pomoc Adicranowi kilka jednostek egipskich weteranów, które poniosły dotkliwą klęskę z rąk Greków. Wojska egipskie wróciły do domu i zbuntowały się z powodu incydentu. Kiedy Apries wysłał swojego generała Amazisa (570-526 p.n.e.), aby pośredniczył w buncie, Amasis stanął po stronie wojsk i został ogłoszony prawowitym władcą Egiptu. Adicran zmierzył się z królem Cyreny Battusem II Szczęściarzem, który ok. 2000 roku pokonał Libijczyków i Egipcjan. 570 p.n.e. Założył nowe kolonie i zhellenizował garb wschodniej Libii, nazywając go Cyrenajką. W roku 525 p.n.e. wewnętrzne spory pomiędzy rywalizującymi rodzinami egipskimi ubiegającymi się o tron zakończyły się wraz z przybyciem Persów z armią Kambyzesa.

Adjib (Merpubia; Enezib; Anedjib) (fl. ok. 2700 p.n.e.): piąty władca I dynastii. Jego imię oznaczało "Silny sercem" lub "Bezpieczne jest jego serce".Adjib był pierwszym egipskim władcą na liście królów Sakkara. Manethon, historyk okresu ptolemejskiego, przypisuje Adjibowi panowanie 26 lat, obecnie jednak uważa się, że panował on tylko 14 lat. ′Adjib jest prawdopodobnie pierwszym władcą, który został uznany przez większość obszarów Dolnego i Górnego Egiptu za władcę zjednoczonego Egiptu. Prowadził kampanie wojskowe mające na celu zdobycie terytoriów i ugruntowanie swojej pozycji. Jego główną żoną była Tarset, czyli Betresh, matka jego następcy, Semerkheta. Zbudował dwa kompleksy grobowców, jeden w Saqq ara i jeden w Abydos, świętym mieście Ozyrysa, boga umarłych. Jego grobowiec w Abydos, mały i słabo zbudowany, zawierał kamienne naczynia noszące jego imię. Semerkhet przywłaszczył sobie niektóre części po zastąpieniu go na tronie. Grobowiec Adjib w Sakkarze został udekorowany w stylu fasady pałacu, dzięki unikalnemu projektowi wpuszczanych paneli.

Ahura Mazdah (Azja Zachodnia):: Pierwotnie Ahura, "pierwszy; władca", mógł być powiązany z Mitrą, ówczesnym władcą, zanim został wyniesiony na pozycję istoty najwyższej w religii perskiej przez proroka Zoroastra i zyskał przydomek Mazdah, "najwyższy;mądry". Choć indoeuropejscy pasterze osiadłi na płaskowyżu irańskim wywodzili swoich bogów z tego samego panteonu, co aryjscy zdobywcy Indii, to przebieg ich rozwoju religijnego był zupełnie inny. Podczas gdy umysł indyjski poszukiwał jednoczącej zasady w wielości bogów, w Persji ta tendencja monistyczna pod wpływem inspiracji Zoroastra przesunęła się w kierunku uniwersalnego monoteizmu. Ogień był postrzegany jako symbol prawdy, którą Ahura Mazdah obdarzył swoich wyznawców. Światło przeciwstawiało się ciemności i kojarzono z prawdą i prawością, aśa. W micie o Atarze, ogniu niebios i synu Ahury Mazdaha, jest walka z Azhi Dahaką, trójgłowym smokiem, który uzurpował sobie ziemski tron. Jego rządy przyniosły "potrzebę i nędzę, głód i pragnienie, starość i śmierć, żałobę i lament, nadmierny upał i zimno oraz mieszanie się demonów i ludzi". Atar pokonał smoka, który albo został zesłany "na dno głębokiego oceanu"; lub przykuty łańcuchem na wysokiej górze. Ale przeznaczeniem Azhi Dahaki była ucieczka na koniec świata i zniszczenie jednej trzeciej ludzkości, zanim został zabity. Boski ogień, iskra zamieszkująca ludzkość, był symbolem Ahury Mazdy, a płomień płonący w świątyniach ognia nieustannie wskazywał na jego obecność. Ahura Mazdah jest bogiem proroczego objawienia, jedynym bóstwem objawiającym się tradycyjnie politeistycznemu społeczeństwu, które nie jest jeszcze gotowe na przyjęcie całości jego przesłania. Zoroastrianizm królów perskich dostosował się do istniejących praktyk religijnych, między innymi dlatego, że był kontrolowany przez kastę kapłańską, czyli magów, z którymi wcześniej nie miał nic wspólnego. Kiedy wyznawcy proroka zdali sobie sprawę, że ustanowienie na ziemi sprawiedliwego królestwa nie jest możliwe w obecnym cyklu wieków świata, przed mitologią perską otworzyła się droga do rozwinięcia się głębokiego dualizmu, w którym źródło zła jest coraz bardziej uosobione. W końcu wyłoniło się dwóch absolutnych rywali: Ahriman, mistrz oszustwa, rzucił wyzwanie Ohrmuzdowi, skurczowi Ahury Mazdaha, i w szeregach ich wrogich gospodarzy powstało miejsce dla starożytnych bogów, których Zoroaster próbował obalić.

Ahriman (Azja Zachodnia) : Zasada zła w mitologii perskiej. Jako Angra Mainya, "destrukcyjny duch", który jako pierwszy wprowadził śmierć na świat, poprowadził siły zła przeciwko zastępom Spenta Mainya, "pierwszemu;duchowi świętemu", który pomagał Ahura Mazdah, "pierwszemu;mądremu panu". -ostateczny zwycięzca kosmicznej walki.′Na początku′ - rzekł Zoroaster - bliźniacze duchy były znane jako dobre i złe, w myślach, słowach i czynach. Między nimi mądrzy wybierali słusznie, a nie głupcy. A kiedy te duchy się spotkały, ustanowiły życie i śmierć, tak że w końcu wyznawcy oszustwa spotkali się z najgorszym istnieniem, a wyznawcy prawdy z mądrym panem.′ Ahura Mazdah powiedział Zoroastrowi, że Angra Mainya pokrzyżowała jego plany przekształcenia Persji w ziemski raj. Wszystkie stworzenia ′mądrego pana′ zostały stworzone z wolnej woli: zarówno istoty duchowe, jak i ludzie. Angra Mainya, brat bliźniak "ducha świętego", po prostu czerpał przyjemność z "wybierania najgorszych rzeczy". Aby udaremnić Ahura Mazdaha, wprowadził mróz w zimie, upał w lecie, wszelkiego rodzaju choroby i inne nieszczęścia, z którymi ludzie muszą się zmagać. Jego stworzeniem także był smok Azhi Dahaka, który sprowadził na ziemię zagładę. Kiedy Ahura Mazdah stworzył gwiazdy na niebie, "wskoczył w niebo niczym wąż". i w opozycji do tych luminarzy utworzyły się planety, których zgubny wpływ spadł następnie na cały świat. W całym stworzeniu istniał podział i antagonizm tak głęboki, że za czasów Sasanian (226-652) powstał mit mający złagodzić dualizm. Bliźniacze duchy stały się potomkami pojedynczej, istniejącej wcześniej pierwotnej istoty, Zurvana Akarany, "nieskończonego czasu". Ponieważ Zurvan przysiągł, że pierworodny będzie rządził jako król, a Ahriman "rozerwał łono"; aby ubiegać się o ten tytuł, złemu zostało dane królestwo świata na ograniczony czas. ′Po dziewięciu tysiącach lat′ Zurvan nalegał: "Ohrmuzd będzie panował i zrobi wszystko według swego upodobania". Główną bronią Ahrimana była az, pożądliwość, dar Zurvana. ′Za pomocą swojej mocy,′ darczyńca zauważył: "wszystko twoje zostanie pożarte, nawet twoje własne dzieło". Ahriman zgodził się, ponieważ było to "najwyższe; jako jego istota". Demoniczna Az, zasada kobieca, obejmowała nie tylko pożądanie seksualne, ale także wątpliwości, osłabienie intelektu. Prawdopodobnie idea ta reprezentuje zapożyczenie z buddyzmu, który w avidyi widział "główną niewiedzę" i jej przejaw, pragnienie, przyczynę nieskończonego kręgu uwarunkowanego bytu. Az był także powiązany z demonem manichejskim o tym samym imieniu, "pierwszą matką wszystkich złych duchów". Jednak w zaratusztrianizmie rola kobiety nie jest bynajmniej jasna. Człowiek był niemal święty, stworzeniem, które miało odegrać najważniejszą rolę w niszczeniu zła. Kiedy Ahriman ujrzał sprawiedliwego, zemdlał. Przez trzy tysiące lat leżał w omdleniu... aż do przeklętej dziwki′ obudził go. Jeh, dziwka, pożądany mężczyzna i ′splamiła się niszczycielskim duchem′ aby spełnić jej pragnienie. Jednak idea ta znalazła wyraz dopiero w późnych tekstach i powszechnie przyjęto, że główną rolą kobiety jest rozmnażanie rasy.

Ahoeitu (Oceania): Legendarny Tui Tonga, król Tonga. ′Po raz pierwszy pojawiło się na ziemi ludzkie potomstwo robaka lub larwa, a głowa robaka stała się Tui Tonga. Nazywał się Kohai.… Potomkowie robaka, jego poddani, stali się bardzo liczni. Pewnego dnia, dawno temu, bóg Eitumatupua zstąpił z nieba na wielkie drzewo i wziął za żonę Ilahevę, potomka robaka. Następnie bóg powrócił do nieba, podczas gdy kobieta i ich dziecko Ahoeitu pozostali na ziemi. Gdy tylko Ahoeitu dorósł, postanowił odwiedzić swojego ojca na górze; Ilaheva powiedziała mu, że zastanie Eitumatupuę łapiącego gołębie. Więc Ahoeitu wspiął się na drzewo, spotkał swojego ojca i z radością ścisnęli nosy. Jednak szczęście Eitatupua z powodu przybycia ziemskiego syna rozgniewało jego niebiańskich braci, dzieci, które spłodził w niebie. Dlatego zaatakowali Ahoeitu i rozerwali go na kawałki, a następnie ugotowali i zjedli. Eitumatupua podejrzewał zbrodnię i nakazał braciom Ahoeitu "przyjść i zwymiotować". Odzyskawszy wszystkie części ziemskiego syna, niebiański ojciec przebudował go za pomocą magicznych ziół. Potem powiedział: ′Zabiłeś Ahoeitu. Zstąpi jako władca Tonga, podczas gdy wy, jego bracia, pozostaniecie tutaj.′ Błagali jednak o przebaczenie i z czasem pozwolono braciom Ahoeitu zejść z wielkiego drzewa. Potomkowie Ahoeitu, co oznacza "nastał pierwszy dzień", stali się kolejno Tui Tonga.

Ah Puch (Ameryka): Majowski bóg śmierci. Przedstawiano go jako szkielet lub wzdętego zwłoki ozdobione dzwoneczkami. Jako Hunhau, wódz demonów, przewodził dziewiątemu i najniższemu ze światów podziemnych, straszliwemu mitnalowi. We współczesnym folklorze przetrwał jako Yum Cimil, "pierwszy władca śmierci", grasujący po domach chorych w nieustannym poszukiwaniu zdobyczy. Majowie zawsze to robili w przeciwieństwie do swoich bardziej wojowniczych sąsiadów bardzo obawiali się śmierci, a hiszpańscy zdobywcy byli zdumieni przytłaczającym żalem i smutkiem wyrażanym przez pogrążonych w żałobie. Było w zwyczaju, że w ciągu dnia płakali w milczeniu; a nocą, gdy ziemia naśladowała ciemność królestwa Hunhau, wznosiły się głośne i straszne krzyki, nie do zniesienia zarówno dla przechodniów, jak i dla mieszkających w pobliżu. Ciała pokornych chowano pod podłogami ich domów lub za nimi: ich usta niezmiennie wypełniano mieloną kukurydzą, a jadeitowe paciorki wkładano im do rąk jako pieniądze. Ciała osób cenionych społecznie palono, a ich prochy umieszczano w wielkich urnach, a na nich budowano kapliczki. Na północnym Jukatanie prochy umieszczano nawet w wydrążonych posągach wykonanych z ceramiki lub drewna.

Agni (Azja Południowa i Środkowa): Jeden z trzech głównych bogów Rygwedy, uosabiał ogień i znajdował się w centrum starożytnego kultu. Ołtarz przeciwpożarowy był zorientowany na wschód, kierunek wschodu słońca, zawsze nowego początku. Jako dawca nieśmiertelności i oczyszczający z grzechów po śmierci, Agni działał jako pośrednik między bogami i ludźmi. Zrodzony z lotosu stworzonego przez Brahmę, bóg ognia jest przedstawiany jako czerwony, ma dwie twarze i siedem języków do zlizywania masła używanego w ofiarach. Kiedy w Mahabharacie, eposie datowanym na początek pierwszego tysiąclecia, Agni jest przedstawiony jako wyczerpany przez spożywanie zbyt wielu oblacji, odnowił swoje siły, pochłaniając las Khandava, z pomocą Kryszny i Ardżuny i na przekór Indry. Nie jest już obiektem odrębnego kultu. Agni jest przywoływany przez hinduskich kochanków i mężczyzn w celu uzyskania męskości.

Agwé (Ameryka : haitański bóg morza. Odbywają się wyszukane ceremonie, aby nakarmić to dumne bóstwo, a wyznawcy voodoo wysyłają do jego wspaniałego podmorskiego pałacu statki wypełnione prezentami.

Achemenes (zm. ok. 460 p.n.e.): książę perski zabity przez egipskiego buntownika. Był synem Dariusza I (521-486 p.n.e.). Książę został mianowany satrapą, czyli gubernatorem Nilu, przez swojego brata Kserksesa I (486-466 p.n.e.), następcę Dariusza I. W 481 roku p.n.e. Achemenes dowodził siłami zbrojnymi złożonymi z poborowych Egipcjan, zgromadzonych w celu prowadzenia różnych kampanii wojskowych, w tym ataków na Greków. Jednostki te zostały pokonane przez Greków w bitwie pod Salaminą. Wracając do Egiptu, Achemenes przeprowadził surową politykę Kserksesa, zniewalając Egipt jako perską prowincję o niewielkiej wartości. Taka polityka wynikała z pogardy Persów dla egipskiego dziedzictwa religijnego i filozoficznego oraz z mocnej wiary w wyjątkowe objawienia dotyczące spraw ludzkich, jakie zostały im przekazane przez naród perski. Przynajmniej w jednym przypadku doszło do konfiskaty majątku świątynnego, a Kserkses nie zyskał sympatii podbitych Egipcjan, przyjmując starożytne tytuły lub role zgodne z tradycjami Nilu. W roku 460 p.n.e. Inaros, rodowity Egipcjanin i książę Heliopolis, rozpoczął powstanie na pełną skalę. Inaros, wymieniany w niektórych źródłach jako syn Psammetichusa III (Psamtika) (r. 526-525 p.n.e.), założył niezależną stolicę w Memfis. Achemenes poprowadził armię przeciwko Inarosowi, konfrontując się z nim w Papremis, w Delcie. Tam perski książę zginął na polu. Jego śmierć zapoczątkowała straszliwą kampanię karną prowadzoną przeciwko Inarosowi przez doświadczonego perskiego generała Megabyzusa. Królowa Atossa, książę Achemenes′ matka, zażądała ukrzyżowania Inarosa, czemu sprzeciwił się generał Megabyzus.

Abydos: Abydos była nekropolią położoną na zachodnim brzegu Nilu, na północ od Dendereh, stolicy nomu Thinite, czyli dystryktu. Nazywane przez Egipcjan Abdju, Abydos było uważane za dom boga Ozyrysa i czczone jako najświętsze miejsce Egiptu we wszystkich okresach dynastii. Pochowano tu królów z okresu predynastycznego, w tym Skorpiona I, a także faraonów z wczesnych okresów dynastycznych. W niektórych przypadkach władcy chowali tam grobowce, co było symbolicznym pochówkiem wyrażającym ich oddanie bogu Ozyrysowi, patronowi Abydos. Zwykli mieszkańcy Doliny Nilu, nie mogąc zapewnić swoim bliskim grobowców ani wyszukanych miejsc pochówku, nieśli szczątki zmarłego kilometrami, aby znaleźć mały kawałek ziemi w Abydos. Pochowanie zmarłego w tym świętym miejscu było aktem hojności.Grecka nazwa świętego miasta Abdju w Górnym Egipcie i miejsca pochówku Ozyrysa, boga umarłych, położonego na południe od współczesnego Sohag. W miejscu znanym obecnie jako Umm el-Qaab pochowano tam królów z dynastii 0, 1 i 2 dynastii. Lokalnego boga Kentiamentiu utożsamiano z Ozyrysem, który, jak wierzono, został tam pochowany. W Państwie Środka, wraz ze wzrostem kultu Ozyrysa, miejsce to stało się miejscem pielgrzymek i pożądanym miejscem pochówku. W Nowym Królestwie świątynie wznieśli Sety I i Ramzes II, a także grobowiec Ozyrysa, Ozyreion. Obszar ten został odkopany przez francuskich archeologów Auguste′a Mariette w latach pięćdziesiątych XIX wieku i Émile Amélineau w latach 1894-1998. Egypt Exploration Fund działał tu pod przewodnictwem Flindersa Petriego, a później innych archeologów w latach 1899-1904, 1909 -1914 i 1925-1930, a także sponsorował kopiowanie świątyni Sety I od 1928 r. Aktywny był inny brytyjski archeolog, John Garstang w 1907 r. Wykopaliska prowadzone są przez amerykańską ekspedycję z Yale University i University of Pennsylvania od 1967 r., niemieccy archeolodzy na cmentarzu archaicznym od 1977 r., a amerykański zespół z Uniwersytetu Michigan na cmentarzu Old Kingdom od 1995 r.

Opis miejsca i konstrukcja

Abydos było używane od najdawniejszych czasów i przez całą swoją historię cieszyło się patronatem królewskim. Najwcześniejsze grobowce w Abydos wzniesiono w miejscu znanym jako Umm el-Qa′ab (Matka Garnków) - nazwano tak ze względu na dużą liczbę naczyń odkrytych na powierzchni, zwłaszcza dzbany używane do składania ofiar pogrzebowych w grobach. Miejsca pochówku z I dynastii były duże i znajdowały się obok miejsc z obszaru predynastycznego. Aha (Menes) (ok. 2920 r. p.n.e.), założyciel Egiptu, miał tam grobowiec z cenotafem, podobnie jak jego ranking. c Świątynia słońca Niuserré w Abusir jako zrekonstruowana onsort, królowa Berenib. Wraz ze wzrostem popularności ceremonii boga Ozyrysa, na północy rozwinęła się świątynia Ozyrysa, zwana przez Egipcjan Kom el-Sultan. Egipcjanie przywieźli ze sobą stele i inne pamiątki jako symbole swojego oddania. Do Abydos pielgrzymowali ludzie z całej doliny. Spośród pomników królewskich wzniesionych w Abydos największą jest świątynia Setiego I (1306-1290 p.n.e.), zbudowana z drobnego białego wapienia i zawierająca wspaniałe płaskorzeźby. Pierwsze dwa dziedzińce świątyni, a także portyk zostały ukończone prawdopodobnie przez Ramzesa II (1290-1224 p.n.e.) już po śmierci Setiego I. Jedna scena w świątyni przedstawia Ramzesa II adorującego bogów Izydę i Ozyrysa, a także deifikowanego Setiego I. Ramzesowi II przypisuje się również dekorację pierwszej sali hipostylowej świątyni, która ma siedmioro drzwi prowadzących do kaplic znajdujących się za drugą salą hipostylową . Druga sala hipostylowa służy jako przedsionek dla siedmiu kaplic wbudowanych w jej zachodnią ścianę. Fałszywe sklepienia przykrywają kaplice i wszystkie mają płaskorzeźby. Kaplice ku czci sześciu bogów i deifikowanego Setiego I. W galerii świątyni odkryto listę królów; sanktuarium przedstawia Setiego I i Ramzesa II jako księcia oddającego cześć swoim królewskim poprzednikom. Obok galerii, zwanej Galerią Listów, znajdują się sale przeznaczone do przechowywania kory bogów, rzeźników′ ćwiartki i czasopisma. Zaraz za świątynią znajduje się obszar zwany Osireionem, właściwie cenotaf, czyli fałszywy grobowiec, zbudowany przez Setiego I, ale prawdopodobnie ukończony przez Merenptaha (1224-1214 p.n.e.), jego wnuka. Cechą charakterystyczną tego sanktuarium jest wyspa utworzona przez kanały wodne, które były przez cały czas wypełnione, na których utrzymywano sarkofag i skrzynie z baldachimem. Świątynia Ramzesa II, położona na północny wschód od sanktuarium Seti I, słynie z delikatnych płaskorzeźb przedstawiających wykuty w wapieniu opis bitwy pod Kadesz. Drzwi z czerwonego granitu prowadzą na otwarty dziedziniec z kolumnami, a więcej płaskorzeźb przedstawia procesję ofiar dla króla. Portyk po zachodniej stronie świątyni otwiera się na małe kaplice ku czci różnych bogów i Setiego I jako istoty deifikowanej. Niektórym bóstwom przydzielono apartamenty, a w jednej z komnat znajduje się humanoidalny filar djed. Granitowe posągi czczą Ramzesa II, Setiego I, boga Amona i dwie inne boginie. Świątynia Ozyrysa w Abydos znajduje się w północno-wschodniej części świątyni Ramzesa II. W regionie zwanym obecnie Kom el-Sultan znajduje się tylko kilka pozostałości wapiennego portyku i murów obronnych. Na tym terenie wzniesiono grobowce poświęcone pojedynczym osobom. Pozostałości świątyni z grobowca Setiego I w Abydos, ukazujące prawdziwie starożytną formę architektury (dzięki uprzejmości Steve Beikirch) Shunet el-Zabib, czyli "Magazyn Dat", ogrodzenie datowane na drugą dynastię (2770-2649 p.n.e.), znajduje się na północno-zachodniej pustyni. Dwa rzeczywiste założenia, zaprojektowane z masywnymi ścianami wewnętrznymi i zewnętrznymi z cegły mułowej, posiadały główne wały. Cenotafy osobistości królewskich znajdują się dalej na pustyni. Na południu odkryto także grobowce z Państwa Środka i wczesnego Nowego Państwa. Na skraju pustyni stoi świątynia Senwosreta III (1878-1841 p.n.e.). Cenotaf władcy znajduje się w pobliżu ściany pobliskich klifów. W pobliżu świątyni znajduje się piramida, wzniesiona prawdopodobnie przez faraona Ahmose′a (Nebpehtiré) (1550-1525 p.n.e.). W okolicy znajduje się także kompleks grobowy Tetisheri, babki Ahmose′a i przywódczyni kampanii tebańskich przeciwko Hyksosom i zapoczątkowania Nowego Państwa. Abydos, jako siedziba kultu Ozyrysa, było dużym miastem i było bardzo czczone we wszystkich epokach starożytnego Egiptu. Pozycja miasta jako głównego ośrodka kultu Ozyrysa wymagała przemysłu i struktur promujących to oddanie. Pierwotnym bóstwem miasta było najwyraźniej czarne stworzenie z głową psa, znane jako Khentiamentiu, "Wódz Mieszkańców Zachodu", tytuł ten przyjął Ozyrys, gdy jego kult stał się popularny wśród Nilu. Zachód, Amenti, zawsze był terytorium śmierci w narodowych tekstach religijnych i mitologicznych. W Abydos odkryto dwie stele. Jedna o wymiarach sześć na trzy stopy pochodziła z XIII dynastii i została tam umieszczona przez Neferhotepa I (ok. 1741-1730 p.n.e.). Druga opisuje plany Totmesa I (1504-1492 p.n.e.), aby uczcić Ozyrysa poprzez obdarowanie świątyni boga darami. Neferhotep I i inni władcy musieli ograniczyć liczbę indywidualnych pochówków odbywających się w granicach miasta i na terenach nekropolii. Ludzie z innych regionów sprowadzali swoich bliskich do Abydos, aby pochować ich obok boga Ozyrysa. Niedawno odkryta świątynia ufundowana przez Totmesa III (1479-1425 p.n.e.) została zbudowana na południowy zachód od zagrody Ozyrysa, w północnej części tego miejsca. Totmes III wzniósł świątynię na cześć Ozyrysa i umieścił na jej terenie kolosalne posągi Ozyrysa. Ramzes II zbudował później w tym samym miejscu, w Świątyni Portalu. W południowej części Abydos Senwosret III zbudował świątynię grobową oraz kanały dostarczające wodę do miejsca rytuałów. Grobowiec grobowca ma komorę na dachu słupowym, korytarze i pomieszczenie pochówku z ukrytym sarkofagiem i skrzynią baldachimową z czerwonego granitu osadzoną w niszach ukrytych pod murem. Wapienna świątynia grobowa ma ogrodzoną ścianę i bramę na pylonie. Kolumnady, dziedzińce i komnaty kultowe odkryto w kompleksie w stanie fragmentarycznym. Zwykli mieszkańcy Egiptu również darzyły Abydos wielkim szacunkiem, wierząc, że jest to jedyna prawdziwie święta nekropolia w kraju. Z całego kraju przyjeżdżały rodziny, przynosząc zmumifikowane szczątki swoich bliskich, aby pochowano je w świętej ziemi. Abydos uznawano za bramę do wiecznych królestw umarłych i było stolicą kultu Ozyrysa. Wierzono, że szczelina w pobliskich górach prowadziła do Tuat, krainy umarłych. Odtworzenie rytuałów Ozyrysa, z których każdy nazywany jest "tajemnicą", przedstawiało życie, śmierć i zmartwychwstanie boga; tysiące wzięło udział w tych uroczystościach.

Archeologia

Pomimo znaczenia tego miejsca, nawet po jego odkryciu przez archeologów Abydos przez długi czas pozostawało w cieniu innych miejsc w Egipcie, w tym Karnaku i płaskowyżu Gizy. Niemniej jednak jego wartość nie została utracona przez złodziei grobowców, którzy go splądrowali i sprzedali swoje odkrycia. Jedną z rzeczywistości wykopalisk w Abydos jest stopień, w jakim ogromne dziedzictwo tego miejsca zostało rozproszone po całym świecie, zwłaszcza po przełomowych pracach legendarnych egiptologów, takich jak Auguste Mariette (1821-1881) i Sir William Matthew Flinders Petrie (1853-1942). W szczególności Petrie odegrał kluczową rolę, pomagając archeologom uświadomić sobie, że stanowisko Abydos było znacznie starsze, niż wcześniej sądzono. Dalszych prac podjął się szwajcarski egiptolog Édouard Naville (1844-1926). Wykopaliska prowadzone od 1967 roku przez amerykańską ekspedycję Abydos pod kierownictwem współdyrektorów Williama Kelly′ego Simpsona i Davida B. O′Connora w znacznym stopniu przyczyniły się do umieszczenia wcześniejszych odkryć z odpowiedniej perspektywy. W 1991 r. Ekspedycja Abydos odkryła na tym miejscu 14 łodzi, każda zakopana w oddzielnych kopcach i każda zabezpieczona obudową. Te królewskie łodzie słoneczne zostały zakopane na zewnątrz ścian głównej obudowy grobowca, datowany na najwcześniejsze okresy dynastyczne. Kopce zwieńczone są symbolami kotwicy, przeznaczonej do cumowania statków w wiecznych królestwach. Każda łódź ma wymiary 90 stóp na 10 stóp i jest wykonana z desek z drewna cedrowego, niektóre od dwóch do trzech cali szerokości. Przypominają słynną łódź Chufu (Cheopsa) (2551-2528 p.n.e.) znalezioną w Wielkiej Piramidzie w Gizie, z linami i pomalowanymi powierzchniami. Statki te stanowiły część rytuałów pogrzebowych, mających za zadanie przewieźć faraonów na zachodni brzeg duchowego Nilu i do błogosławionych, wiecznych królestw.

Abusir : Miejsce na południe od Gizy, datowane na V dynastię (2465-2323 p.n.e.), zawierające rozległy cmentarz i kompleksy piramid. Duża piramida Sahuré (2458-2446 p.n.e.) dominuje nad miejscem, w którym kiedyś znajdowało się 14 takich konstrukcji, z których większość obecnie została zredukowana do rdzeni z gruzu lub kamienia. Piramida Sahuré ma nienaruszoną groblę, świątynię w dolinie i kanał. Portyk doliny świątyni ma osiem kolumn oraz dużą salę ozdobioną płaskorzeźbami ściennymi i czarnym bazaltowym chodnikiem. Wydaje się, że obszar świątyni poświęcony bogini Sekhmet został w późniejszych epokach odnowiony jako sanktuarium, co pomogło w jego zachowaniu. Magazyny, korytarze i nisze tworzą dwa poziomy, a górne piętro podtrzymują kolumny z czerwonego granitu i papirusu. Znaleziono tam także komnaty kultowe, sanktuarium z ołtarzem i granitowe fałszywe drzwi. Do kompleksu włączono rozbudowany system odwadniający, za pomocą gargulców z głowami lwów i otwartych kanałów. W systemie tym do podziemnych rur miedzianych podłączano niecki miedziane. Te są nadal widoczne. Piramida ta, w momencie poświęcenia nazywana "Duszą Sahuré Glistens", ma rdzeń wapienny jako fundament, wypełniony piaskiem i gruzem i obłożony drobnym kamieniem. Mastaba szlachcica Ptahshepsesa (2), krewnego Niuserré (2416-2392 p.n.e.) i urzędnika dworskiego, to w pełni rozwinięta budowla znajdująca się na północ od niedokończonego pomnika Niuserré. Ptahshepses′ grobowiec ma dziedziniec kolumnadowy z 20 filarami, portyk, salę i komnatę przedstawiającą portrety rodzinne. Piramidalny kompleks Niuserré został uznany za "Miejsca Niuserré są trwałe". Wznosząc swoją świątynię w dolinie, Niuserré przywłaszczył sobie część pierwotnej budowli Kakai. Rdzeń wykonany był z wapienia i obejmował dziedziniec kolumnadowy oraz komorę kultową. Piramida Kakai (Neferirkaré; ok. 2446-2426 p.n.e.) została zbudowana z cegły mułowej i ukończona przez jego następcę. Poświęcono ją jako "Kakai stał się duszą" lub "Piramida ducha Ba". Rdzeń tworzył lokalny wapień, a okładzinę stanowił drobny wapień i czerwony granit. Piramida Neferefré (2419-2416 p.n.e.) również znajduje się w miejscu Abusir. Została poświęcona jako "Piramida boska duchów Ba", ale nigdy nie została ukończona. Był to niski wapienny kopiec, bez grobli ani świątyni. Kolejna ruina w Abusir wiąże się z królową Chentakawes (1), małżonką Szepseschafa (2472-2467 p.n.e.). Niedawno w Abusir odkryto nowy grobowiec, pochodzący z szóstej dynastii (2323-2150 p.n.e.) i zbudowany dla sędziego imieniem Inti. Duży, posiadający poziom naziemny i podziemny, grobowiec jest częścią kompleksu obiektów należących do rodziny Inti. Znaleziono także misterne dekoracje i posągi. Współczesna nazwa obszaru pomiędzy Gizą a Sakkarą, który był miejscem pochówku królów i dworzan V dynastii, a także miejscem świątyń poświęconych bogu słońca Re. Odkryto tu cztery piramidy wraz ze świątyniami. Obszar ten został zbadany przez ekspedycję niemiecką pod dowództwem Friedricha von Bissinga, a następnie Ludwiga Borchardta w latach 1898-1913, następnie ekspedycję szwajcarską w latach 1954-1957, a od lat 60. XX wieku prowadziła tu prace ekspedycyjne czeska.

ABUSIR PAPYRI: Najwcześniejsze pisane dokumenty z Egiptu, składające się z relacji świątynnych znalezionych w świątyni Neferirkare w Abusir, datowanych na V i VI dynastię. Teksty pisane są wczesną hieratyką. Podobne teksty odnalazła czeska ekspedycja pracująca w latach 1982–1984 w kompleksie piramid Chentkaues i, co ważniejsze, w pobliskiej świątyni Raneferef.

AFRYKA: Sahara, Zachodnie Wybrzeże, Afryka Wschodnia i Południowa, Madagaskar W Afryce jest mnóstwo mitologii. Plemiona posiadają własne tradycje i nawet tam, gdzie dzielą język ze swoimi sąsiadami, jak na przykład mieszkańcy Bantu ze Wschodniej i Południowej Afryki, zaskakuje raczej różnorodność lokalnych wierzeń niż dowód wspólnego dziedzictwa. Czynników wpływających na tę mitologiczną odmianę jest kilka. Po pierwsze, jest to wielkość samego kontynentu i towarzyszący mu zakres klimatu. Niektóre plemiona wędrują po otwartych równinach, pasąc bydło i polując na zwierzynę; inni uprawiają rośliny lub żyzną polanę nadrzeczną w gęstej dżungli równikowej: dla tych ludów siedlisko Buszmenów byłoby nie do zniesienia. Buszmeni, niegdyś jedyni mieszkańcy obszarów na południe od rzeki Zambezi, zostali zdziesiątkowani przez napływających członków plemienia Bantu, a później przez białych osadników, aż do dziś ocalałe plemiona utrzymują się na obrzeżach pustyni Kalahari. Drugim czynnikiem jest zatem migracja ludów , proces historyczny, o którym jesteśmy jedynie mgliście świadomi. Zapisana historia zaczyna się w Afryce późno, dlatego należy wyciągać wnioski z tradycji ustnej i uzupełniać, jeśli to możliwe, informacjami zebranymi w dziennikach podróżników i odkrywców. Ostatnim czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę, jest obecność odrębnych grup etnicznych. Na północ od ogromnej Sahary sytuacja ta jest przejrzysta w stosunkach rdzennych Berberów i ich arabskich zdobywców. Jedynie w górzystym wnętrzu Algierii i Maroka zachowały się pozostałości dawnej kultury berberyjskiej. Niemniej jednak Afryka Zachodnia jest częścią kontynentu o największej koncentracji różnych ludów, ponieważ między rzeką Senegal a górnym biegiem rzeki Kongo istnieje 2000 znanych języków i dialektów. Prawie wszystkie ludy Afryki wierzą w najwyższego boga, który jest wszechwiedzący i wszechobecny. Akan z Ghany nazywają to bóstwo Brekyirihunuade, "pierwszym, tym, który wie i widzi wszystko", podczas gdy Zulu z Republiki Południowej Afryki nazywają go po prostu "najwyższym, mądrym", uKqili. "Wielkie oko" Boga, zdaniem ludu Ganda z Ugandy, czuwa nieustannie wszędzie i przez cały czas: nigdy nie mruga. Nic nie może się ukryć, twierdzi Joruba z Nigerii, ponieważ jego wizja obejmuje "pierwsze; zarówno wnętrze, jak i to, co zewnętrzne człowieka". Bóg nieba, bóstwo jest uważane za ojca, matkę, dziadka, starszego, najwyższego przodka, przyjaciela i towarzysza. Koma z Etiopii, plemię, które podczas corocznej reinwestytury składa w ofierze psy - ich król zjada ogon - nazywają niebo "głównym brzuchem boga". Kiedy piorun uderza w bydło, Zulu mówią, że uKqili ′zabił się dla siebie wśród własnego jedzenia… jest głodny; zabija dla siebie.′ Z drugiej strony grzmot jest czasami przedstawiany jako bóg w zabawie. Chociaż drogi boga nieba są ogólnie uważane za życzliwe, są nieprzeniknione i zsyła on także ludziom ich bolączki. Akamba z Kenii przypuszcza, że Asa, "ojciec", powiedział: "To ja stworzyłem ten lud; którego kocham, ten będzie prosperował; a komu odmówię, ten umrze.′ Jednak Herero z Afryki Południowo-Zachodniej po prostu tłumaczą śmierć jako boga wzywającego starych ludzi. Mit krążący w Liberii oferuje zupełnie inne wyjaśnienie pochodzenia śmiertelności. Pewnego razu Sno-Nysoa, bóg stwórca, wysłał na świat swoich czterech synów. Chciał, żeby wrócili, ale oni chcieli zostać, a Ziemia również próbowała ich zatrzymać. Wtedy Sno-Nysoa użył swojej mocy i zabrał swoich synów z powrotem do nieba. Kiedy rano nie mogli się obudzić, powiedział do Ziemi: "Zawołałem ich do domu. Zostawiam ich ciała z wami.′ Od tego czasu Sno-Nysoa używa swojej mocy, aby zabrać ludzi ze świata, a droga do zmarłego jest zablokowana z powodu wysiłków Ziemi, aby zatrzymać boskie dzieci. Jednak zanim Sno-Nysoa i Ziemia pokłóciły się, choroby, cierpienie i śmierć były nieznane. Ludzkość zastanawiała się, co należy zrobić. W rezultacie wysłano kota do szamana, aby przyniósł lekarstwo, które powinno wyleczyć chorych i obudzić zmarłych. W drodze powrotnej kot kładąc lekarstwo na pniu drzewa, wykąpał się w rzece. Potem zapomniała o swoim zadaniu. Wysłali więc kota, żeby poszedł po lekarstwo, lecz ono go nie znalazło i ponownie wróciło do szamana. Rozgniewał się na nieostrożność kota i przeklął go bez ogródek. Co więcej, powiedział, że odtąd, chociaż drzewo zostanie ścięte, jeśli pień pozostanie, drzewo odrośnie ponownie; ale kiedy ludzie umrą, będzie to koniec.′ Gniew szamana jest kluczowy. Jest pośrednikiem między Bogiem a człowiekiem. Afrykanie, podobnie jak większość innych narodów, czują, że nie mogą lub nie powinni zbliżać się do boskości samodzielnie lub bezpośrednio i muszą to robić za pośrednictwem specjalnych osób. Na przykład wśród Masajów z Afryki Wschodniej szamani, czyli iloibonok, pochodzą z jednego klanu i wywodzą swoje dziedziczne moce od dziesięciu pokoleń wstecz, aż do pierwszego, który jako dorosły spadł z nieba. Podczas gdy wszyscy Masajowie mogą zwracać się do En-kai "sky" w modlitwie, iloibonok codziennie komunikują się z nim poprzez sny, transy i znaki. Za ich pośrednictwem należy uzyskać jego zgodę na każde ważne działanie. Pod ochronnym okiem tych doświadczonych wtajemniczonych w święte ścieżki rozwija się wzór życia plemiennego: narodziny, małżeństwo, dojrzewanie i śmierć. Przodkowie prawie nie wpływają na świadomość Masajów, ponieważ nie mają oni wyraźnego pojęcia o przetrwaniu jednostki po śmierci. Zwłoki zwykle pozostawia się w krzakach, aby hieny mogły je zjeść: co najwyżej krewni starszego układali na wierzchu ciężkie kamienie. W szczególności wierzą, że dusze starych ludzi mogą powrócić w postaci węży. Z wyjątkiem nomadów Masajów, kulty przodków zajmują ważne miejsce w mitologiach Afryki Wschodniej i Południowej, podczas gdy w Afryce Zachodniej rozbudowany panteon zapewnia większe pole do kultu i spekulacji. Jest tu miejsce dla bóstw innych niż bóg-stwórca, a także zbiegów losu i fortuny, tak niezbędnych dla rozwoju mitologii. Osobistość folkloru, taka jak Anansi czy Pan Pająk, wydaje się być w Sierra Leone niemal bohaterem narodowym. Ten oszust jest sprytny, projektowy i samolubny; z bezpiecznego miejsca na drzewie Pan Pająk lubi sport, który pomógł stworzyć swoim subtelnym dowcipem i wykorzystuje ofiary, aby zaopatrzyć się w pożywienie. Ani słoń, ani hipopotam nie mogą sobie z nim poradzić i zostają wciągnięci w rywalizację, w wyniku której oboje giną. ′Możesz być silniejszy,′ zastanawia się, ′ale ty też jesteś głupszy.′ W Dahomeju nadal istnieją niezliczone sanktuaria lokalnych bogów, a na ich kult nie ma większego wpływu islam czy chrześcijaństwo. Pod Mawu księżyc i jej brat bliźniak Lisa, słońce, często postrzegani jako androgyniczne bóstwo stwórcze Mawu-Lisa, przewodzą ich potomstwu, bogom związanym z pogodą, ziemią, lasem i metalem; ten ostatni, zdaniem ludu Fon, powstał z boskich odchodów. Wielu kapłanów jest oddanych służbie bogom Fon, vodu. Według tradycji Mawu-Lisa uporządkowała wszechświat, zanim stworzyła roślinność, zwierzęta i ludzi. Obchodzą to w czterodniowym tygodniu, którego pierwszy dzień uważa się za ustanowienie wszechświatowego porządku przez Mawu-Lisę i stworzenie człowieka z wody i gliny. Drugiego dnia ziemia stała się zamieszkana dla ludzi. Trzeciego dnia człowiek otrzymał wzrok, dar mówienia i rozumienie otaczającego go świata. Czwartego i ostatniego dnia stworzenia Mawu-Lisa obdarzyła człowieka technologią. Fon, wojownicze plemię, musiało przywłaszczyć sobie bogów swoich pokonanych wrogów, ponieważ posiadają synkretyczny panteon. Ale konflikt, który ma miejsce w jednorodnej grupie, również musi zostać wpisany w boski plan. Mit Joruba zrzuca winę na boga oszusta Edshu. Pewnego razu to złośliwe bóstwo przybyło ścieżką pomiędzy dwoma polami. Zauważył na obu polach pracującego rolnika i postanowił spłatać im obojgu figla. Włożył kapelusz, który z jednej strony był czerwony, z drugiej biały, z przodu zielony, z tyłu czarny. Później tego samego dnia obaj rolnicy wrócili do wioski i rozmawiali o nieznajomym, którego widzieli, ale podczas gdy jeden z nich powiedział, że nosił czerwony kapelusz, drugi z równym przekonaniem upierał się, że kapelusz był biały. Rozmowa szybko przerodziła się w kłótnię, każdy rolnik oskarżał swojego kolegę o ślepotę lub zatrucie, aż w końcu doszło do rękoczynów. Gdy dobywali noży, sąsiedzi doprowadzali ich przed naczelnika na sąd. Edshu był wśród tłumu na rozprawie, a kiedy naczelnik przyznał się do własnego zdumienia, bóg-oszust objawił się, oznajmił swój żart i pokazał kapelusz. ′Dwaj rolnicy nie mogli powstrzymać się od kłótni′ powiedział. ′Chciałem, żeby tak było. Największą radością jest dla mnie szerzenie konfliktów.′ Poprzez personifikację czterech stron świata, przedstawionych w kolorach czerwonym, białym, zielonym i czarnym, Edshu ujawnia, jak ograniczony jest punkt widzenia ludzkości. Jak zauważył William Blake: "Ryczenie lwów, wycie wilków, wściekłość wzburzonego morza i niszczycielski miecz to fragmenty wieczności zbyt wielkie dla ludzkiego oka". Boskiej łaski szuka się oczywiście poprzez ofiarę. Ofiary przebłagalne składa się w czasie suszy, głodu lub poważnej choroby; w przeciwnym razie mogą mieć na celu odparcie ataku, zła lub nieszczęścia. Typowymi przedmiotami ofiarnymi są zwierzęta, takie jak bydło, owce, kozy, psy i ptactwo, ale istnieją dowody wskazujące, że w przeszłości używano do tego ludzi. Makoni z Zimbabwe mają legendę o uduszeniu podczas ofiary z deszczu. Dawno temu susza trwała cały rok. Kiedy wanganga, szamani, nakazali ofiarę ze szlachetnej dziewicy, zdarzyło się, że nie można było znaleźć dziewczyny w wieku zdatnym do zawarcia małżeństwa, niewinnej od mężczyzny. Dlatego wanganga poradziła, aby młodą dziewczynę, która nie osiągnęła jeszcze dojrzałości płciowej, trzymano w więzieniu do czasu, aż będzie gotowa do zawarcia małżeństwa. Choć zajęło to dwa lata, podczas których nie spadł żaden deszcz i całe bydło padło, planu ściśle przestrzegano. W końcu nadszedł moment poświęcenia, dziewczyna została uduszona przez wangangę, a jej ciało pochowano w mrowisku pod korzeniami wielkiego drzewa. Przez trzy dni lud Makoni tańczył wokół tego drzewa, które rosło aż sięgało nieba. Potem pojawiła się gwiazda poranna, korona drzewa rozłożyła się na niebie, zasłaniając księżyc i gwiazdy, i zerwała się burza. Liście wielkiego drzewa zostały oderwane od gałęzi i wyrzucone w niebo jako chmury, chmury burzowe, które przez trzydzieści dni bez przerwy wylewały wody niebieskie na spieczoną ziemię. Takie było, zdaniem Makoni, pochodzenie ofiary deszczowej. W czasach nowożytnych w Afryce zaszły zmiany. Długa izolacja kontynentu dobiegła końca poprzez niewolnictwo, imperializm, urbanizację, pieniądze, komunikację, misjonarzy, a ostatnio także niepodległość. Stare religie są w odwrocie, podczas gdy afrykańska idea najwyższego bóstwa została włączona do islamu i chrześcijaństwa. Wiele świątyń zniknęło, ale kulty przodków trwają z pewną energią. Jednak istnieje wiele żywych mitologii, z których nie wszystkie zostały należycie udokumentowane, jako świadectwo bogatej przeszłości tego, co było przecież kolebką ludzkości.

Abu Ghurob: miejsce na północ od Abusir i na południe od Gizy, zawierające dwie świątynie słońca datowane na V dynastię (2465-2323 p.n.e.). Lepiej zachowana świątynia to świątynia północna, wzniesiona przez Niuserré (Izi) (2416-2392 p.n.e.) i poświęcona Ré, słonecznemu bóstwu Heliopolis. Niegdyś częścią tego miejsca był obelisk, a w przeszłości usunięto z tego miejsca inskrypcje przedstawiające królewskie ceremonie heb-sed (patrz sed) ku czci trzydziestoletniego panowania władcy. Świątynia posiada groblę, przedsionek i duży dziedziniec przeznaczony na ofiary. Częścią kompleksu jest także kaplica i "Komnata Pory Roku", odnaleziono także pozostałości ceglanej łodzi solarnej. Kompleks był kiedyś nazywany "Piramidą w Rydze". Świątynia słońca Userkhaf (2465-2458 p.n.e.) również znajduje się w Abu Ghurob, ale jest w ruinie.

Abu Rowash (Abu Rawash): miejsce pięć mil na północ od Gizy, w którym znajduje się "Zaginiona Piramida" faraona Dżedefer z czwartej dynastii (2528-ok. 2520 p.n.e.). Obecność tej piramidy w Abu Rowash stawia pod znakiem zapytania daty jego panowania ze względu na czas potrzebny na zbudowanie takiego pomnika (około dwudziestu lat). Ponieważ budowę tego królewskiego miejsca pochówku i przyległych obiektów zakończono przed śmiercią Dżedefre, wcześniej przyjęte szczegóły dotyczące jego życia również zostały odrzucone. Niegdyś wierzono, że Dżedefre, syn Chufu (Cheopsa) (2551-2528 p.n.e.), zamordował prawowitego następcę tronu, swojego brata, księcia Kewaba, po czym w zamian został zamordowany. Jednak taki przebieg wydarzeń nie wydaje się już wiarygodny. Jednym z zarzutów wobec tej teorii jest to, że rytuały grobowe Radżedefa były kontynuowane długo po jego śmierci, co wraz z budową ogromnej piramidy w Abu Rowash wskazuje, że był on akceptowanym i popularnym władcą, a zatem mało prawdopodobnym kandydatem na stanowisko zamach. Abu Rowash jest obecnie częścią egipskiego kompleksu wojskowego, ale kiedy pod koniec lat 90. XX wieku rozpoczęto tam wykopaliska, odkryto, że piramida została zdewastowana przez późniejszych władców, którzy wykorzystali jej materiały do własnych projektów budowlanych. Ra′djedef wybrał to miejsce celowo ze względu na jego wzniesienie. Wzniesiona w tradycyjny sposób piramida posiadała groblę o długości ponad mili. Pobliski kamieniołom, wciąż czynny, dostarczył materiałów do budowy piramidy, która trwała ponad dekadę. Podstawę piramidy wykonano z granitu przywiezionego barką z Asuanu. Teren portu w Abu Rowash jest nadal widoczny. Piramida wznosiła się na wysokość 225 stóp od tej podstawy i była pierwotnie otoczona kosztownym elektrum, stopem złota i srebra. W obiekcie ukończono korytarze w stylu starożytnego pałacu, podobnie jak rozbudowany kompleks dla robotników. (Ruiny tego kompleksu zachowały się do dziś.) Komorę grobową otaczały kamienne bloki. Świątynia grobowa znajduje się po wschodniej stronie piramidy, a jako część kompleksu wyznaczono świątynię w dolinie. W jamie na łódkę po południowej stronie piramidy znajdowały się posągi Dżedefre, w dolnej części posąg królowej Chentetki oraz postać sfinksa, pierwsza taka postać sfinksa znaleziona w grobowcu królewskim. W dolinie świątyni kompleksu odkryto posąg Arsinoe (2), małżonki Ptolemeusza II Filadelfusa (285-246 p.n.e.). Znaleziono także przedmioty osobiste Aha (Menesa), założyciela pierwszej dynastii Egiptu w 2920 r. p.n.e. oraz Dena (ok. 2850 r. p.n.e.), czwartego władcy pierwszej dynastii. Nie zidentyfikowano nowo odkrytej w tym miejscu piramidy z cegły mułowej, ale ewidentnie istnieje nekropolia Starego Państwa (2575-2134 p.n.e.). Dziś na terenie całego kompleksu widoczne są także ślady rabunków i rabunków. Współczesna nazwa miejsca, w którym znajduje się zespół grobowy Dżedefre z IV dynastii, który obejmuje pozostałości jego piramidy i związanych z nią świątyń, a także główny cmentarz z okresu wczesnodynastycznego i piramidę z III dynastii. Miejsce to zostało odkopane przez Wyprawy francuskie od 1901 r., zwłaszcza pod dowództwem Fernanda Bissona de la Roque w latach 1922-1924 i Pierre′a Monteta w 1937 r.; wyprawa holenderska w latach 1957-1959; oraz wspólny zespół francusko-szwajcarski od 1995 roku.

Abu Simbel: Kompleks świątynny na zachodnim brzegu Nilu, nad Wadi Halfa w Nubii (współczesny Sudan), Abu Simbel został wzniesiony przez Ramzesa II (1290-1224 p.n.e.) na początku jego panowania . Budowle na tym miejscu oddają cześć bogom państwowym Ré-Harakhty, Amunowi, Ptahowi i deifikowanemu Ramzesowi II. Miejsce to słynie na całym świecie nie tylko ze swojej głównej świątyni, ale także z drugiej, mniejszej świątyni, poświęconej królowej Nefertari Merymut. Podczas budowy świątyń i po ich poświęceniu Abu Simbel zatrudniał ogromną liczbę księży i robotników. Niektóre zapisy wskazują, że trzęsienie ziemi w regionie uszkodziło świątynie wkrótce po ich otwarciu, a Setau, namiestnik Nubii, świątynia grobowa Ramzesa II w Abu Simbel, przeniosła się na wyższy poziom, gdy tama Asuańska zalała pierwotne miejsce (dzięki uprzejmości Steve Beikirch przeprowadził naprawy, aby przywrócić kompleksowi jego pierwotny blask. Prace archeologiczne przeprowadzone w Abu Simbel ujawniają szczegóły dotyczące sztuki, życia politycznego i wrażliwości religijnej tamtej epoki. Współczesna nazwa miejsca w Nubii, gdzie Ramzes II wzniósł dwie świątynie. Większa świątynia, z czterema kolosalnymi posągami króla na fasadzie, jest poświęcona Amonowi-Re, Re-Harakhty, Ptahowi i Ramzesowi II i jest ustawiona tak, aby promienie wschodzącego słońca dwukrotnie oświetlały kultowe posągi we wnętrzu sanktuarium rok. Mniejsza świątynia, z posągami króla i jego królowej Nefertari z dziećmi na przedniej ścianie, poświęcona jest bogini Hathor. Miejsce to zostało ponownie odkryte przez szwajcarskiego odkrywcę Johanna Ludwiga Burckhardta w 1813 r., a do głównej świątyni wszedł w 1817 r. Giovanni Battista Belzoni, który usunął część rzeźb znajdujących się obecnie w British Museum. Świątynie rozebrano i przeniesiono w wyższe miejsce w pobliżu w latach 1964-1968, kiedy obszar ten został zalany w wyniku budowy nowej Wysokiej Tamy w Asuanie.

Opis i konstrukcja

Brama prowadzi na dziedziniec i taras Wielkiej Świątyni Abu Simbel, przedstawiając unikalną wykutą w skale fasadę i cztery siedzące kolosy Ramzesa II, każdy o wysokości około 20 metrów, przedstawiające go w hełmie wojennym południowego (Górnego) Egiptu i wiklinowa korona "Króla Pszczół" północnego (Dolnego) Egiptu. Pod jego stopami znajduje się symbol Dziewięciu Łuków, starożytnych wrogów Egiptu. Posągi Ré i Ma′at znajdują się również w obszarze fasady. Mniejsze postacie Nefertari Merymut, ulubionej królowej Ramzesa II, oraz jego starszych synów, a także jego matki, królowej Tuyi, przedstawiono stojące obok nóg kolosów. Nisza nad wejściem do świątyni przedstawia boga Ré w postaci sokoła i pawiany pozdrawiające wschodzące słońce. Na północnym krańcu tarasu znajduje się zadaszony dziedziniec, na którym Ramzes II również oddaje cześć słońcu. Część tego dworu stanowi duża liczba stel, w tym Stela Małżeńska, która ogłasza przybycie hetyckiej panny młodej. Wewnętrzną salę hipostylową tej świątyni zaprojektowano z trzema nawami i sześcioma filarami. Na ścianach widnieją Hathor i Set, a także Anket, bogini patronka pierwszej katarakty Nilu. Pokazane są także Nefertari Merymut i księżniczka Meryatmun, córka Ramzesa i Nefertari Merymut. Księżniczka Meryatmun była obecna na ceremoniach otwarcia Abu Simbel, podczas gdy Nefertari według doniesień była nieobecna. Oryginalna świątynia została zaprojektowana tak, aby światło słoneczne pojawiające się na wschodnim brzegu Nilu mogło przedostać się do sal i sanktuarium w dwóch wyznaczonych terminach: w lutym i październiku (które nie zmieniały się na przestrzeni wieków). W tych dniach promienie wschodzącego słońca wpadały przez drzwi wejściowe i przenikały ciemne wnętrze, aby oświetlić postacie deifikowanego Ramzesa II i trzech bóstw upamiętnionych w świątyni, a wszyscy siedzieli wzdłuż tylnej ściany świątyni, głęboko w fundament skalny. W 31 roku panowania Ramzesa′ panowania trzęsienie ziemi nawiedziło to miejsce, powodując poważne zniszczenia. Filary wewnętrznej sali hipostylowej zostały popękane, a jeden się zawalił. Uszkodzeniu uległ także jeden z kolosalnych posągów z przodu. Wicekról Kusz (Nubia, współczesny Sudan), imieniem Paser, rozpoczął odbudowę, którą ukończył jego następca, Sethu. Z tego trzęsienia ziemi pochodzi upadła głowa Ramzesa. Z jakiegoś powodu ekipa Pasera nie przymocowała ponownie głowy, być może dlatego, że pęknięcie było zbyt poważne. Współcześni odwiedzający Abu Simbel nadal mogą zobaczyć głowę w jej starożytnym, upadłym stanie. Wchodząc do głównej świątyni, znajduje się szereg sal kolumnowych, a duża sala znajduje się tuż za wejściem. W miarę cofania się świątyni skala wewnętrznych pomieszczeń staje się coraz mniejsza, a poziom podłogi podnosi się. Te konwencje architektoniczne, powszechne w większości egipskich świątyń, kierują oś konstrukcyjną w stronę sanktuarium, w którym rezyduje bóg. Jednak pierwsza sala kolumnowa jest na wielką skalę, a osiem posągów Ozyryda przedstawiających Ramzesa tworzy podporę lub filary dachu. Ściany pokryte są scenami bitewnymi upamiętniającymi waleczność militarną Ramzesa II, w tym rzeź jeńców i bitwę pod Kadesz. Druga sala ma cztery duże filary i przedstawia religijne sceny ofiar. Pomieszczenia boczne służą jako kultowe magazyny, a cały apartament prowadzi do sanktuarium. W tej komnacie nadal widoczny jest ołtarz, podobnie jak cztery posągi ustawione pod tylną ścianą i przedstawiające bóstwa Ré-Harakty, Amona, Ptaha i deifikowanego Ramzesa II. Za Wielką Świątynią w Abu Simbel znajduje się mała kaplica poświęcona bogu Thotowi, a dalej świątynia Hathor. Ta świątynia gloryfikuje Nefertari Merymut. Przy wejściu do świątyni jest przedstawiona pomiędzy dwoma stojącymi kolosami faraona. Za otworem znajduje się sala zawierająca sześć filarów ze kapitelami w stylu sistrum. Za salą znajduje się przedsionek, a następnie sanktuarium uzupełnia tradycyjny format. W sanktuarium bogini Hathor ukazana jest jako opiekunka Ramzesa II. Pojawia się z symbolami sistrum, instrumentu muzycznego używanego zwłaszcza podczas ceremonii świątynnych; Hathor utożsamiano z sistrum i turkusem.

Archeologia

Kiedy szwajcarski podróżnik Jean-Louis Burckhardt (zm. 1817) odkrył Abu Simbel w 1813 roku, zostało ono zasypane piaskiem aż po głowy kolosalnych posągów na jego fasadzie; miejsce to pozostało niezauważone przez wieki. Wenecki odkrywca Giovanni Belzoni (1778-1823) przybył na miejsce około cztery lata po jego odkryciu. Usłyszawszy o Abu Simbel, Belzoni zatrudnił lokalnych pracowników do usunięcia piasku. Przed nim otwarto świątynie, a wieść o tym miejscu szybko rozeszła się po Europie. W latach 1964-1968 świątynie Abu Simbel, zagrożone ze względu na położenie w pobliżu tamy Asuańskiej, zostały przeniesione na wyżej położone miejsce nad Nilem. Świątynie trzeba było pociąć na ruchome części i przenieść za pomocą dźwigów z ich wrażliwych pozycji na klif. W czasie przeprowadzki nie naprawiono upadłej głowy Ramzesa, gdyż uważano, że należy honorować wcześniejsze naprawy po trzęsieniu ziemi. (W nowym miejscu fasada Wielkiej Świątyni przedstawia na ziemi kolosalną głowę Ramzesa II). Niezwykły wyczyn przeniesienia świątyń był przedsięwzięciem ogólnoświatowym i kosztował około 40 milionów dolarów, z czego większość pochodziła z datków międzynarodowych i sponsorowany przez Organizację Narodów Zjednoczonych ds. Gospodarczych, Naukowych i Kulturalnych (UNESCO) oraz państwa członkowskie. Warto zauważyć, że przeprowadzka w pełni odtworzyła zjawisko słoneczne, które ma miejsce w świątyni w lutym i październiku.

Analiza SWOT: narzędzie planowania wykorzystywane do analizy mocnych i słabych stron organizacji, szans i zagrożeń.

Adonis (Azja Zachodnia): Pochodzi od tytułu kananejskiego, adon oznaczającego pana. Grecy przejęli kult płodności związany z Adonisem, który został zabity przez dzika - dla Syryjczyków zwierzę święte. Jego najważniejsze świątynie znajdowały się w Byblos i Pafos. Według Greków boga kochały Afrodyta i Persefona, bogini krainy umarłych. W Byblos świątynia Astarte obchodziła coroczną śmierć i zmartwychwstanie Adonisa. Jego ponowne pojawienie się na ziemi zostało naznaczone zakwitnięciem czerwonego ukwiału.

Adroa (Afryka): Bóg Lugbary, którego terytoria plemienne rozciągają się na granicy Zairu i Ugandy. Jest przedstawiany w dwóch aspektach: jako transcendentny Adroa, "najwyższy bóg na niebie", oddalony od ludzkości i onyiru, "najwyższy; dobry". jako immanentny Adro, ′bóg na ziemi′, bliski ludzkości i onzi, ′zły′. Źródło wszelkiej mocy i autorytetu, to ambiwalentne bóstwo stwórcze ustanowiło porządek społeczny poprzez plemiennych przodków, których "najważniejsze słowa"; reprezentują prawo zwyczajowe. Związek między Adroą a przodkami jest niejasny, chociaż Lugbara mówią: "Zapominamy o nich i wysyłamy barana w góry". Wcześniej przebłaganie immanentnego Adro osiągano poprzez składanie ofiar z dzieci, ale od lat trzydziestych XX wieku ofiarami zaczęto zastępować barany. Adro zamieszkuje ziemię, zwłaszcza rzeki. Choć jest niewidzialny dla zwykłych ludzi, może stać się widoczny dla osoby, która wkrótce umrze. Adro jest wysoki i biały; ma połowę ciała - jedno oko, jedno ucho, jedno ramię i jedną nogę, na której skacze. Jego dzieci, adroanzi, częste strumienie, duże drzewa i skały. Pod warunkiem, że nie ogląda się wstecz na adroanzi, które lubią nocą podążać za ludźmi, nie ma niebezpieczeństwa. W przeciwnym razie te duchy opiekuńcze zmarłych zabiją. Adro onzi, "zły Bóg", jest wyraźnie kojarzony ze śmiercią.

Aesir (Europa) : W mitologii germańskiej dwie rasy bogów to aesir i vanir. Snorri Sturluson (1179-1241) uważał, że asir pochodzi od słowa Asia, co czyni Thora wnukiem Priama z Troi i jego potomkiem Odyna w dwudziestym pokoleniu. Vanirowie byli pierwotnie mieszkańcami krainy nad rzeką Don, dawniej zwanej Vanaquisl. Chociaż ta interpretacja tradycji skandynawskiej nie znajduje dziś żadnego poparcia, nie jest mało prawdopodobne, że vanirowie przybyli późno z Azji Mniejszej, a ich początkowa rywalizacja z asirami stanowi przystosowanie się do wcześniejszej mitologii. Odyn był wodzem asów, podczas gdy bogini Freya odgrywała wiodącą rolę wśród vanirów, zwłaszcza w czasie, gdy te dwie rasy zostały zsynchronizowane. Przeciwko bogom walczyła rasa lodowych gigantów, potomków Bergelmira, który przeżył krwawy potop spowodowany zabiciem Ymira. Jest oczywiste, że bogowie byli w rękach losu i nieubłaganie zmierzali w stronę swojej zagłady, ragnaroku. Tego dnia siły zła pokonają bogów i ich sojuszników, einherjarów, zabitych mistrzów, ukochanych przez Odyna. Dwie istoty ludzkie, Lif i Lifthrasir, powinny przetrwać kataklizm: ponownie zaludnią nową ziemię i będą czcić Baldera, syna Odyna, w nowym niebie.

Abdiashirta: (fl. XIV w. p.n.e.) władca Amurru, współczesnej Syrii. Abdiashirta panował nad Amurru, znanym dziś jako region Syrii, i był wasalem Amenhotepa III (1391-1353 p.n.e.). Jego synem i następcą był Aziru. Abdiashirta zawarł sojusz z Hetytami, dołączając do Suppiluliumas I przeciwko imperium Mitannis, lojalnych sojuszników Egiptu. Abdiashirta i Amurru uosabiają problemy polityczne Egiptu, które pojawiły się za panowania Echnatona (1353-1335 p.n.e.) oraz w okresie Ramessydów (1307-1070 p.n.e.).

Abdi-Milkuti: (fl. VII wiek p.n.e.) władca miasta Sydon w Fenicji, współczesny Liban. Działał za panowania Taharki (690-664 p.n.e.) z dwudziestej piątej dynastii i stawił czoła armiom Asyryjczyków dowodzonym przez Essarhaddona. Sojusznik Taharki, Abdi-Milkuti, nie był w stanie przeciwstawić się asyryjskiemu atakowi, który w rzeczywistości był lekkomyślną przygodą ze strony Essarhaddona. Sydon został łatwo zdobyty przez wysoce zdyscyplinowane siły Asyrii. Abdi-Milkuti został więźniem i prawdopodobnie umarł wraz z rodziną.

Abdu Heba: (fl. XIV w. p.n.e.) książę Jerozolimy, we współczesnym Izraelu. Korespondował z Echnatonem (1353-1335 p.n.e.) z XVIII dynastii w sprawie burzliwych wydarzeń tamtej epoki. Wiadomości wysłane przez Abdu Hebę znajdują się w zbiorze listów znalezionych w stolicy, Amarnie, będącym niezwykłym nagromadzeniem korespondencji, która wyraźnie opisuje życie i wstrząsy polityczne tamtego okresu historycznego. Wydaje się, że ten książę jerozolimski utrzymywał niełatwe stosunki z sąsiednimi władcami, wszystkimi wasalami imperium egipskiego. Shuwardata, książę Hebronu, poskarżył się na Abdu Hebę, twierdząc, że napadał na inne miasta′ ziemie i sprzymierzył się z energicznym plemieniem koczowniczym zwanym Apiru. Kiedy Abdu-Heba usłyszał o skargach Szuwardaty, napisał do Echnatona, aby ogłosić swoją niewinność. Nalegał także, aby egipski faraon podjął kroki w celu ochrony regionu przed rosnącymi niepokojami i migracjami z północy. W jednym z listów Abdu Heba stanowczo zaprotestował przeciwko dalszej obecności wojsk egipskich w Jerozolimie. Nazwał ich niebezpiecznymi i opowiedział, jak ci żołnierze wpadli w szał pijaństwa, rabując jego pałac i przy okazji prawie go zabijając.

Abgig: miejsce w żyznym regionie Fajum, na południe od płaskowyżu Giza. Znajdowały się tu rozległe majątki i plantacje, odkryto także dużą stelę Senwosreta I (1971-1926 p.n.e.). Stela znajduje się obecnie w Medinet el-Fajum. Abgig utrzymywano we wszystkich okresach historii Egiptu, ponieważ zasoby rolne tego obszaru zasługiwały na uwagę faraonów. Władcy Dwunastej dynastia, której członkiem był Senwosret I, ożywiła Abgig i inne miejsca, wprowadzając systemy hydrauliczne i irygacyjne, które zapewniły więcej gruntów ornych i większe zbiory. Systemy handlowe Egiptu w tamtym czasie również się rozwijały i potrzebowały produktów na nowe rynki.

Abibaal: (fl. X w. p.n.e.) władca Fenicji, współczesnego Libanu. Abibaal działał za panowania Szoszenka I (945-924 p.n.e.) z XXII dynastii. Shoshenq I, pochodzenia libijskiego, rządził Egiptem z miasta Tanis (współczesne San el-Hagar) i był znany jako energiczny działacz wojskowy. Shoshenq I sprzyjał także handlowi z innymi narodami, a Abibaal podpisał z nim traktat. Fenicjanie zasłynęli z żeglowania na odległe rynki Morza Egejskiego i Morza Śródziemnego, a w poszukiwaniu miedzi udali się nawet na Wyspy Brytyjskie. W rezultacie Abibaal i jego kupcy stanowili cenne źródło towarów handlowych dla sąsiednich państw. Abibaal zapewnił trwałą dobrą wolę Shoshenqa I, wznosząc jego monumentalny posąg w fenickiej świątyni, co gwarantowało cementowanie stosunków.

Abisko: Miejsce na południe od pierwszej katarakty na Nilu, w pobliżu współczesnego Asuanu. W Abisko odkryto inskrypcje datowane na Mentuhotepa II (2061-2010 p.n.e.). Inskrypcje te szczegółowo opisują kampanie nubijskie Mentuhotepa II, będące częścią jego wysiłków na rzecz zjednoczenia i wzmocnienia Egiptu po Pierwszym Okresie Przejściowym (2134-2040 p.n.e.) oraz pokonania lokalnych władców południa, którzy mogliby zagrozić granicom narodu. Podczas panowania Mentuhotepa II i jego następców w Państwie Środka obszar na południe od Asuanu został podbity i obsadzony garnizonem w celu zapewnienia systemów handlowych i czerpania korzyści z ogromnych zasobów naturalnych dostępnych w regionie. W strategicznych miejscach utworzono kanały, fortece i magazyny.

Abu Gerida: miejsce na wschodniej pustyni Egiptu, w niektórych okresach historycznych używane jako centrum wydobycia złota. Obszar ten został pierwotnie zbadany i zajęty przez Egipcjan, a następnie Rzymian stał się regionem produkcji złota.

A′ata : (fl. XVI w. p.n.e.) władca Kermeh w Nubii Kermeh, obszaru Nubii we współczesnym Sudanie, znajdował się pod kontrolą Egiptu od okresu Starego Państwa (2575-2134 p.n.e.), ale w drugim okresie przejściowym (1640-1532 p.n.e.), kiedy Hyksosi rządzili większą częścią regionu delty Egiptu, lud Aata zawarł sojusz z azjatyckimi najeźdźcami. Poprzednik Aéta, Nedjeh, założył swoją stolicę w Buhen, dawnej egipskiej twierdzy nad Nilem, ukazującej bogactwo kultury Kermeh, która trwała od ok. 1990 do 1550 p.n.e. Dwór ten był w stylu egipskim, miał podobną architekturę, ceremonie kultowe, stopnie i agencje rządowe. Kiedy A′ata wstąpił na tron Kermeh, postanowił wystawić na próbę odwagę ′Ahmose (Nebpehtiré) (1550-1525 p.n.e.), który właśnie objął tron i prowadził kampanię lądową i morską przeciwko Avaris, stolicy najeźdźców Hyksosów. Widząc, że Egipcjanie kierują swoje zasoby i energię przeciwko Avarisowi, A′ata zdecydował się ruszyć na północ, w kierunku wyspy Elefantyńskiej we współczesnym Asuanie. Uważa się, że Ahmose pozostawił oblężenie Avaris w rękach innych, aby stawić czoła wyzwaniom kampanii A′ata. Być może zwlekał z wypłynięciem na południe do upadku Avaris, ale A′ata stawił czoła dużej armadzie egipskich statków, wypełnionej weteranami wojowników z elitarnych jednostek. Szczegóły tej kampanii wyryto na ścianach grobowca Ahmose'a, syna Ebany, w Tebach (współczesny Luksor). Tekst stwierdza, że ′Ahmose znalazł A′atę w miejscu zwanym Tent-aa, poniżej współczesnego Asuanu. Egipscy wojownicy zmiażdżyli siły A'aty, biorąc go i setki innych jako jeńców. A′ata został zawieszony na dziobie statku Ahmose w drodze powrotnej do Teb, gdzie prawdopodobnie został publicznie stracony. Egipcjanie przyjęli ludzi A'ata' jako niewolników. ′Achmose, syn Ebany, wziął dwóch jeńców i przyjął jeszcze pięciu niewolników. Egipski sojusznik A′aty próbował przegrupować siły Kermeh. ′Ahmose, syn Ebany, otrzymał jeszcze trzech niewolników, gdy ten buntownik i jego siły zostali zmiażdżeni w wyniku nowych kampanii. Buhen, wielka twierdza w pobliżu pierwszej katarakty na Nilu, w wyniku wojny stała się centrum administracyjnym regionu Nubii dla Egiptu, kończąc tam dominację Kermeh. Kultura trwała jednak aż do upadku Nowego Królestwa. Dowódca wojskowy o imieniu Turi został wicekrólem Kusz, czyli Nubii, pod rządami syna i następcy pierwszego Ahmose′a, Amenhotepa I.

ab: Duchowe serce, które istniało na ziemi w pojedynczym człowieku, a następnie służyło jako orędownik zmarłego w Salach Sądu Ozyrysa. Egipcjanie wierzyli, że ludzkie emocje, ideały i wierzenia znajdują się zarówno w sercu duchowym, jak i organicznym sercu fizycznym, zwanym kapeluszem. Uważany za zasadniczo bezużyteczny, ludzki mózg został wyrzucony podczas rytuałów pogrzebowych, ale serce zostało zachowane w kanopskim słoju lub pudełku. Amulet zakopany w lnianych opakowaniach zmarłego błagał duchowe serce, aby złożyło świadectwo Ozyrysowi i sędziom zmarłych, że zmarły przez całe życie miał prawe intencje i dobre myśli.

Abar: (fl. VII wiek p.n.e.) królewna kobieta z Napaty w Nubii Była matką Taharki (690-664 p.n.e.) z dwudziestej piątej dynastii nubijskiej w Egipcie i córką Kaszta i królowa Pebatma. Abar była żoną Pianchiego (1) (750-712 p.n.e.). Nie wiadomo, czy Abar udał się na północ, aby zobaczyć koronację swojego syna po śmierci jego poprzednika, Szebitku, ale Taharka odwiedził Napatę, aby zbudować nowe sanktuaria religijne, wzmacniając tam swoją pierwotną bazę. W 671 r. p.n.e. powrócił na wygnanie, gdy król asyryjski Essarhaddon (681-668 p.n.e.) pokonał egipskie umocnienia podczas swojej drugiej próby podboju Krainy Nilu.

A′ametju (fl. XV w. p.n.e.): urzędnik dworski z XVIII dynastii. Służył królowej-faraonowi Hatszepsut (1473-1458 p.n.e.) jako wezyr lub najwyższy rangą namiestnik. A′ametju należał do potężnej rodziny Teb (współczesny Luksor). Ojciec Ametju, Neferuben, był gubernatorem (lub wezyrem) Dolnego Egiptu, a jego wuj Userman służył na tym samym stanowisku Totmesowi III (1479-1425 p.n.e.). W grobowcu Usermana w Tebach znajdują się malowidła ścienne przedstawiające instalację urzędników państwowych podczas dość wyszukanych ceremonii. Najbardziej znanym członkiem rodziny Ametju była Rekhmiré, która zastąpiła Usermana na stanowisku wezyra Totmesa III. W ogromnym grobowcu Rekhmiré w Tebach znajdują się sceny i teksty o znaczeniu historycznym dotyczące wymagań i obowiązków służby rządowej w Egipcie. Podobno niektóre z tych tekstów podyktował Rekhmirowi sam Totmes III. Inną rodziną, która wykazała się tym samym zaangażowaniem w wykonawców, jest klan Amenemopetów.

A′amu (Troglodyci): był to termin używany przez Egipcjan do określenia Azjatów, którzy w kilku okresach historycznych próbowali najechać Dolinę Nilu. Amenemhet I (1991-1962 p.n.e.) opisał swoje kampanie wojskowe na wschodniej granicy jako czas "uderzenia w A′amu". Zbudował także lub odnowił Mur Księcia, szereg fortec lub placówek garnizonowych na wschodzie i Zachodu, które rozpoczęły się wieki wcześniej, aby chronić granice Egiptu. W wyniku jednej kampanii na Synaju znalazło się ponad 1000 więźniów A′amu. Hyksosi nazywani byli A′amu w zapisach dotyczących Drugiego Okresu Przejściowego (1640-1532 p.n.e.) i ′Ahmose (Nebpehtiré) (1550-1525 p.n.e.), założyciela Nowego Państwa. Ramzes II (1290-1224 p.n.e.) używał tego terminu do określenia ziem Syrii i Palestyny. Z czasem A′amu zostali uznani za mieszkańców zachodniej Azji. W niektórych epokach nazywano ich także troglodytami.

A′a Nefer (Onouphis):: święty byk czczony podczas obrzędów religijnych odprawianych w Erment (Hermonthis), na południe od Teb (współczesny Luksor). Zwierzę to kojarzono z bogiem Montu i bykiem Buchis podczas ceremonii kultowych i czasami nazywano go Onouphis. Byk A′a Nefer był wybierany przez kapłanów ze względu na czystość rasy, charakterystyczne umaszczenie, siłę i mistyczne znamiona. The imię A′a Nefer jest tłumaczone jako "Piękny w wyglądzie". Podczas rytuałów byk był ubrany w bogatą pelerynę, z naszyjnikiem i koroną. W okresie okupacji asyryjskiej i perskiej (ok. 671 i 525-404/343-332 p.n.e.) święte byki egipskie były czasami niszczone przez obcych władców lub czczone jako symbole religijne. Aleksander III Wielki, który przybył do Egiptu w 332 roku p.n.e., po okupacji perskiej przywrócił święte byki do świątyń narodu. Władcy ptolemeuszowi (304-30 p.n.e.), idąc za przykładem Aleksandra, zachęcali do przedstawiania byków jako teofanii bóstw Nilu. Rzymianie, zaznajomieni już z takimi zwierzętami w kulcie mitraickim, nie stłumili ich, gdy Egipt stał się prowincją imperium w 30 roku p.n.e.

A′aru : mistyczne miejsce związane z egipskimi kultami pogrzebowymi i opisane jako pole lub ogród w Amenti na zachodzie. Było to legendarny raj oczekujący na egipskich zmarłych uznanych za godnych takiej egzystencji po śmierci . Zachód był innym określeniem Amenti, duchowego miejsca przeznaczenia. A′aru było wizją wiecznej błogości jako miejsca wodnego, "pobłogosławionego bryzą" i wypełnionego bujnymi kwiatami i innymi rozkoszami. Jeśli okaże się, że są godni takiego przeznaczenia, na Egipcjan za grobem czekało kilka rajów. Zmarłemu zapewniono rytuały pogrzebowe, aby umożliwić mu zdobycie takich wiecznych nagród.

A′at : (fl. XIX w. p.n.e.) kobieta królewska z XII dynastii. Najwyższa rangą małżonka Amenemheta III (1844-1797 p.n.e.), A′at, zmarła w wieku 35 lat, nie dając potomka dziedzica i został pochowany w Daszur, niedaleko Memfis, wraz z innymi królewskimi kobietami z domu Amenemheta III. Faraon ten zbudował nekropolię, czyli cmentarz, w Daszur, wznosząc także piramidę, która zamiast jego grobowca miała stać się cenotafem, czyli symbolicznym miejscem pochówku. Piramida wykazywała słabości strukturalne i została porzucona po tym, jak otrzymała imię "Amenemhet". Jest piękny. Pomimo niestabilności piramidy, A′at i inne kobiety królewskie zostały pochowane w wtórnych komorach konstrukcji, które pozostały nieuszkodzone przez wady konstrukcyjne. Amenemhet zbudował kolejną piramidę zatytułowaną "Amenemhet żyje" w Hawara w dystrykcie Fajum, na zielonym obszarze bagiennym w centralnej części kraju. Został tam pochowany wraz z księżniczką Neferu-Ptah (1), jego córką lub siostrą.

ARC4: Oryginalna nazwa szyfru strumieniowego RC4; również zapisane jako ARCFOUR. Zanim potwierdzono, że poddany inżynierii wstecznej RC4 jest rzeczywistym RC4, przezornie nazywano go rzekomym RC4, co zostało skrócone do ARC4.

Argon2: funkcja mieszania haseł opracowana podczas konkursu hashowania haseł. Ponadto de facto standard przetwarzania haseł lub wszelkich tajemnic o niskiej entropii w celu uzyskania kluczy kryptograficznych lub przechowywania weryfikatora w sposób uniemożliwiający wydajne łamanie przy użyciu procesorów graficznych, FPGA, dedykowanego sprzętu, tabel wstępnie obliczonych lub ataków kanału bocznego. W przeciwieństwie do PBKDF2, Argon2 może wymusić użycie określonej ilości pamięci oprócz konfigurowalnej liczby iteracji. W przeciwieństwie do bcrypt ta ilość pamięci może być dowolną wartością, a nie stałą. W przeciwieństwie do scrypt i dwóch pozostałych, Argon2 oferuje przyjazny dla użytkownika interfejs umożliwiający łatwe wybieranie parametrów czasu i pamięci. Jest to również prosty projekt, który wewnętrznie wykorzystuje wyłącznie funkcję skrótu BLAKE2, a nie kombinację wszystkich kryptografii, jakie kiedykolwiek zaprojektowano.

ARX (Add-Rotate-XOR) : skrót oznaczający algorytmy kryptograficzne dokonujące jedynie dodawania liczb całkowitych, przesunięć lub rotacji bitów słów oraz operacji XOR (w przeciwieństwie do na przykład algorytmów wykorzystujących S-boxy). Został ukuty przez badacza kryptografii i bezpieczeństwa Ralf-Philippa Weinmanna w 2009 roku.

ASIACRYPT: najważniejsza akademicka konferencja kryptograficzna, organizowana każdej jesieni w innym miejscu w regionie Azji i Pacyfiku od 1990 roku. Jedyna konferencja IACR, której nazwa zawiera IACR. Badacze prezentują recenzowane artykuły badawcze o tytułach takich jak "Zachowywanie struktury i ponowne losowanie szyfrowania klucza publicznego RCCA-Secure i jego zastosowania" oraz "Kryptoanaliza szyfrowania GSM w sieciach 2G/3G bez tablic Rainbow".

Atak: w__kontekście kryptoanalizy: demonstracja techniki opisanej jako algorytm, która narusza zabezpieczenia zgłoszone przez projektantów zaatakowanego prymitywu lub protokołu. T Jeśli Alicja projektuje szyfr, mogłaby twierdzić, że nikt nie jest w stanie 1) odzyskać tajnego klucza z całą pewnością, jeśli 2) otrzyma listę miliarda par tekstu jawnego lub tekstu zaszyfrowanego. Tutaj punkt 1 to cel bezpieczeństwa, a punkt 2 to model atakującego. Jeśli więc ustalisz, jak z całą pewnością odzyskać klucz za pomocą miliona par tekstu jawnego lub tekstu zaszyfrowanego, kwalifikuje się to jako atak. Jeśli potrzebujesz 10 miliardów par, nie kwalifikuje się to jako atak. Jeśli szansa na odzyskanie klucza wynosi tylko 1/10, klucz również się nie kwalifikuje. Istnienie ataku nie musi koniecznie oznaczać, że zaatakowany element podstawowy nie jest bezpieczny w użyciu. Na przykład, jeśli atak zadziała w 2200 operacjach, a zabezpieczeniem było 2256, nie musisz się martwić, ponieważ w rzeczywistości 2200 jest praktycznie niemożliwe jak 2256. Badacze często przedstawiają ataki w formie artykułu badawczego. Jeśli atak jest wykonalny, jako dowód jego działania może zostać przedstawiona faktyczna implementacja.

Axolotl : Oryginalna nazwa kompleksowego protokołu przesyłania wiadomości aplikacji Signal.

Alicja: partnerka Boba w zbrodni, która nigdy nie spotkała Boba osobiście. Według ich oficjalnej biografii zawartej w przemówieniu Johna Gordona w 1984 r.: "Alice i Bob próbowali oszukać firmy ubezpieczeniowe, grali w pokera na wysokie stawki pocztą i wymieniali tajne wiadomości przez telefony z podsłuchem. (…) Alicja i Bob mają bardzo potężnych wrogów. Jednym z ich wrogów jest Urząd Skarbowy. Innym jest Tajna Policja. A szkoda, bo ich ulubionym tematem rozmów są oszustwa podatkowe i obalanie rządu".

AIM (Advanced INFOSEC Machine): chipset zaprojektowany przez Motorolę pod koniec lat 90. XX wieku, zawierający oddzielne układy FPGA do operacji na kolorze czerwonym i czarnym. Pompatycznie reklamowane jako jedno z najbardziej rewolucyjnych osiągnięć w kryptografii w historii. NSA wykorzystuje je do ochrony niejawnych i wrażliwych informacji związanych z bezpieczeństwem narodowym. Gotowy AIM nie zawierał tajnych algorytmów (pakiet A), ale użytkownicy mogli zaprogramować układy FPGA do obsługi algorytmów, takich jak ACCORDION czy BATON.

AKA : W żargonie standardów 3GPP: operacja uzgadniania uwierzytelnionego klucza pomiędzy użytkownikami sieci komórkowej a siecią domową użytkownika, która może różnić się od sieci obsługującej. STANDARDY N 3GPP. AKA jest bardzo podobna w standardach 3G UMTS, 4G LTE i 5G i w przeciwieństwie do wielu innych protokołów uzgadniania kluczy nie wykorzystuje prymitywów klucza publicznego; zamiast tego opiera się na współdzielonym kluczu symetrycznym i funkcjach pseudolosowych (z wyjątkiem sieci 5G, gdzie dodano szyfrowanie kluczem publicznym). AKA wygląda jak prosty protokół, pobierający klucz główny i numer sekwencyjny w celu uzyskania kluczy sesji (kluczy szyfrowania, uwierzytelniania i anonimowości), zapewniając jednocześnie wzajemne uwierzytelnianie, a dokładniej wzajemną wiedzę o współdzielonym kluczu. Jednak pomimo swojej kryptograficznej nudy, AKA ma na celu osiągnięcie innych, nietrywialnych celów, specyficznych dla jej unikalnego środowiska. Cele te obejmują poufność tożsamości użytkownika (IMSI), możliwość odłączenia użytkownika, uwierzytelnianie sieci obsługującej (przez użytkownika i sieć domową) oraz silne gwarancje zawodności i odporność na niebezpieczne generatory pseudolosowe.

AKS (Agrawal-Kayal-Saxena) : pierwszy deterministyczny test pierwszości w przeciwieństwie do testów randomizowanych. Artykuł badawczy z 2002 roku prezentujący algorytm AKS pt. "PRIMES is in P" był pierwszym dowodem na to, że problem testowania pierwszości należy do klasy złożoności P, czyli klasy problemów, dla której istnieje nierandomizowany algorytm czasu wielomianowego.

Adapa (Azja Zachodnia) : syn Ea i sumeryjski król Eridu. Uważano go za pierwszego człowieka, mędrca, ale nie nieśmiertelnego. Podczas gdy Adam nadawał nazwy jedynie zwierzętom i ptactwu, mit akadyjski przypisuje Adapie wynalezienie mowy. Podczas wyprawy rybackiej do Zatoki Perskiej uderzył go południowy wiatr, ale jego klątwa była na tyle potężna, że złamała mu skrzydła. Kiedy Anu przywołał winowajcę do nieba, Ea ubrał jego syna w wór i nakazał mu nie spożywać żadnego oferowanego mu tam pożywienia. Powitany przez Tammuza, Adapa poinformował umierającego boga, że opłakuje jego nieobecność na ziemi, a sentyment, który został dobrze przyjęty. Jego szczere przyznanie się do winy uspokoiło także Anu, który zaoferował mu "pokarm życia" i "wodę życia". Adapa odmówił i wrócił do Eridu. Inna legenda opowiada o jego gniewie na Ea: odkrył, że rada ojca miała na celu odmówienie mu nieśmiertelności. Podobnie jak upadły Adam nauczył się, że odtąd losem ludzkości muszą być choroby i śmierć.

A′ah (A′oh): księżycowe bóstwo Egiptu, w niektórych źródłach zwane także A′oh, zidentyfikowane przed ok. 3000 r. p.n.e., kiedy Narmer zaatakował północ, aby zjednoczyć Królestwo Górne i Dolne. A′ah kojarzono z popularnym bogiem Thotem, bóstwem mądrości, który był patronem obrzędów zmarłych. W V dynastii (2465-2323 p.n.e.) A′ah został wchłonięty przez kult Ozyrysa, boga umarłych. A′ah jest przedstawiona w Lamentacjach Izydy i Neftydy, dokumencie pobożności Ozyrysa, jako żeglująca na łodzi ma′atet Ozyrysa, duchowym naczyniu mocy. W niektórych wersjach Księgi Umarłych (zaklęcia i modlitwy zadawane zmarłym Egipcjanom, aby pomóc im w podróżach przez Zaświaty), Ozyrys jest wychwalany jako bóg jaśniejący blaskiem A′aha, Księżyca. A′ah był także włączany w ceremonie religijne ku czci boga Horusa, syna Izydy i Ozyrysa. Wierzono, że księżyc był miejscem spoczynku wszystkich "sprawiedliwych" Egipcjan. Niektórzy z bardziej pobożnych i świętych zmarłych trafili do królestwa A′aha, inni zaś stali się gwiazdami polarnymi.

A′ahset (fl. XV w. p.n.e.) kobieta królewska z XVIII dynastii A′ahset była żoną lub konkubiną niższej rangi Totmesa III (1479-1425 p.n.e.). Jej grobowca nie odnaleziono, ale w Tebach odnaleziono ofiarę pogrzebową noszącą jej imię. Taka ofiara wskazuje na rangę na dworze, chociaż jej imię na ofierze nie ma tytułu. Możliwe, że A′ahset była cudzoziemską szlachcianką, przekazaną Totmesowi III jako hołd lub jako element cementujący traktat między Egiptem a innym krajem. Takie kobiety otrzymały wyszukane obrzędy pochówku i regalia zgodnie z ich pozycją na dworze królewskim.

a′akh (′akhu; akh) Duch lub dusza uwolniona z więzów ciała, a′akh oznacza "użyteczną skuteczność". Nazwę tę tłumaczono także jako "chwalebny" lub "korzystny". A′akh miał szczególne znaczenie w egipskich rytuałach grobowych. Uważano, że jest to istota posiadająca skuteczną osobowość poza grobem, ponieważ została wyzwolona z ciała. A′akh mógłby przybrać postać człowieka i w tej formie odwiedza Ziemię według własnego uznania. Został on przedstawiony w grobowcu na portrecie ibisa czubatego. Duch używał także śebti, posągu używanego do wykonywania wymaganych prac w raju, co jest czynnikiem potwierdzanym w kultowych wierzeniach na temat życia pozagrobowego.

Atak adaptacyjny: atak, w którym działania atakującego zależą od tego, co zaobserwuje podczas ataku i wykonania protokołu. Na przykład w adaptacyjnym ataku z wybranym tekstem jawnym osoba atakująca wysyła wiadomości w postaci zwykłego tekstu, których zawartość zależy od odpowiedzi na poprzednie zapytania. W ataku nieadaptacyjnym lista tekstów jawnych, dla których atakujący pyta o teksty zaszyfrowane, musi być z góry ustalona.

AEAD (uwierzytelnione szyfrowanie z powiązanymi danymi) : Rodzaj szyfru symetrycznego, który szyfruje i uwierzytelnia dane poprzez utworzenie tekstu zaszyfrowanego oraz znacznika uwierzytelniającego. Etap deszyfrowania zakończy się sukcesem tylko wtedy, gdy znacznik jest ważny, co dowodzi, że tekst zaszyfrowany został utworzony przez osobę znającą klucz. Aby zweryfikować znacznik, odbiorca zazwyczaj oblicza go na podstawie zaszyfrowanej wiadomości i sprawdza, czy obliczona wartość jest identyczna z otrzymaną.

RÓŻNE KONSTRUKCJE AEAD : AD w AEAD odnosi się do powiązanych danych - zwanych także dodatkowymi lub pomocniczymi - lub danych, które nie są zaszyfrowane, ale są objęte mechanizmem uwierzytelniania, ponieważ są traktowane jako dane wejściowe podczas obliczania znacznika uwierzytelniającego. AEAD można zrealizować na trzy sposoby: z ustalonym szyfrem i ustalonym MAC, takim jak AES w trybie CBC jako szyfr i HMAC-SHA-256 jako MAC. To jest tradycyjne podejście, które jest zwykle najmniej skuteczne. Jest także najbardziej podatny na błędy ze względu na różne sposoby łączenia szyfru i adresu MAC (tzw. encrypt-and-MAC, encrypt-then- MAC i MAC-następnie szyfruj. Z ustalonym szyfrem i ad hoc MAC lub trybem, takim jak AES-GCM i ChaCha20-Poly1305, które są obecnie najpopularniejszymi AEADami tego typu. Na przykład TLS 1.3. AESSIV również należy do tej kategorii, chociaż jest nieco inny (konstrukcja MAC-and-encrypt, a nie szyfrowanie, a następnie MAC). Dzięki niestandardowej konstrukcji 2 w 1, takiej jak ACORN i AEGIS, oba szyfry wybrane w konkursie CAESAR. W tych algorytmach ten sam stan wewnętrzny i logika szyfrują i generują znacznik uwierzytelniający.

AES (Advanced Encryption Standard): wszechobecny szyfr blokowy ustandaryzowany przez NIST w 2000 roku. Zaprojektowany przez belgijskich kryptografów Joan Daemen i Vincenta Rijmena i zwycięzca konkursu AES, jego użycie jest dziś uniwersalne w różnych trybach operacji, takich jak CBC, GCM i SIV.

AES-CCM: AES w trybie licznika z CBC-MAC, który łączy tryb szyfrowania CTR z uwierzytelnianiem CBC-MAC. AES-CCM jest standardem NIST i jest obsługiwany w TLS 1.3 i kilku innych protokołach, w tym Bluetooth Low Energy. Ale jest znacznie mniej popularny niż jego rodzeństwo AESGCM. Powodem jest to, że AES-CCM jest generalnie wolniejszy i mniej wygodny w użyciu niż AES-GCM. Artykuł badawczy zatytułowany "A Critique of CCM" opisuje ograniczenia trybu CCM. AES-CCM czasami sprawdza się lepiej niż AES-GCM na platformach wbudowanych, ponieważ wymaga jedynie algorytmu AES i żadnej dodatkowej logiki (w przeciwieństwie do GMAC firmy GCM).

AES-GCM : AES in Galois counter mode, the most common authenticated encryption primitive at the time of writing. Also the primitive that ended the reign of HMAC authenticators. In GCM mode, a message is encrypted in CTR mode and the Galois MAC (GMAC, aka GHASH) generates an authentication tag from the ciphertext and associated data blocks. The carry-less multiplication instruction PCLMULQDQ was introduced in Intel CPUs in the 2010s to speed up GMAC computations.

AES-GCM'S ACHILLES' HEEL : AES-GCM jest bezpieczny, chyba że zostanie wywołany dwukrotnie z tą samą wartością jednorazową w różnych wiadomościach, co może spowodować wyciek danych w postaci zwykłego tekstu i ujawnienie klucza uwierzytelniającego używanego przez GMAC. Ta niefortunna słabość nie powstrzymuje AES-GCM przed użyciem w niezliczonych protokołach (w tym TLS, IPSec i SSH) oraz przed standaryzacją przez IEEE, ISO i NIST. Kuzyn AES-GCM, AESGCM-SIV, eliminuje problem ponownego wykorzystania jednorazowego, ale nie jest jeszcze szeroko obsługiwany i jest nieco wolniejszy.

AES-GCM-SIV: odmiana AES-GCM, w której wartość jednorazowa szyfrowania jest określana na podstawie znacznika obliczonego poprzez uwierzytelnienie zwykłego tekstu (i wszelkich powiązanych danych). MAC AES-GCM-SIV, zwany POLYVAL, różni się nieco od GMAC GCM: podczas gdy AES-GCM ma postać szyfrowania, a następnie MAC, AES-GCMSIV jest konstrukcją MAC i szyfrowania. Główną zaletą AES-GCMSIV w porównaniu z AES-GCM jest to, że ten pierwszy pozostaje bezpieczny, jeśli ta sama wartość jednorazowa zostanie ponownie wykorzystana - właściwość ta nazywana jest odpornością na niewłaściwe użycie.

AES-NI: Oficjalnie nowe instrukcje AES, ale często nazywane instrukcjami natywnymi, co może być lepszym określeniem. AES-NI to instrukcje procesora, które obliczają AES przy użyciu logiki sprzętowej w krzemie chipa, w przeciwieństwie do kombinacji operacji arytmetycznych przy użyciu ALU chipa. Wprowadzone przez firmę Intel w 2008 roku mechanizmy AES-NI sprawiły, że oprogramowanie AES było około 10 razy szybsze, a jako produkt uboczny - odporne na ataki związane z synchronizacją pamięci podręcznej.

Abdera: To ważne greckie miasto położone jest na północnym wybrzeżu Morza Egejskiego, w niegreckim regionie znanym jako TRACJA. Położona na przybrzeżnej równinie w pobliżu ujścia rzeki Nestos Abdera była ośrodkiem HANDLU z lokalnymi członkami plemienia trackiego i miejscem kotwicowiska na szlaku żeglugowym między Grecją kontynentalną a HELLESPONTEM. Tradycyjnie uważa się, że zostało założone przez Heraklesa na cześć bohatera Abderosa, a w rzeczywistości zostało po raz pierwszy zasiedlone około 650 roku p.n.e. przez kolonistów z miasta Clazomenae. Wkrótce potem zostało zniszczone przez Traków i około 545 roku p.n.e. zostało ponownie założone przez greckich kolonistów. Osadnicy ci pochodzili z Teos - miasta w greckim regionie zachodniej AZJI MNIEJSZEJ, zwanego IONIA - które pozostawili zwycięskim Persom pod wodzą króla CYRUSA (1). Wśród osadników Tean był młody człowiek, ANACREON, którego przeznaczeniem było stać się najsłynniejszym poetą lirycznym swoich czasów. Podobnie jak inne greckie kolonie na północnym Morzu Egejskim, Abdera prosperowała dzięki handlowi trackiemu, który dostarczał rudę ZŁOTA i SREBRA, DREWNO i NIEWOLNIKÓW (dostępnych jako jeńcy wojenni wzięci do niewoli w trackich wojnach plemiennych). Towary te z kolei stają się cennym towarem eksportowym Abdery do Grecji kontynentalnej i na inne rynki. Lokalne pola pszenicy i rybołówstwo przyczyniły się do dobrobytu miasta. Wadą była okresowa wrogość Traków i północny klimat (zimny i wilgotny jak na greckie standardy). Leżąc bezpośrednio na trasie perskiej inwazji, która miała miejsce wiosną 480 roku p.n.e., Abdera poddała się perskiemu królowi Kserksesowi i gościła go legendarnym kosztem. Po klęsce Persów (479 p.n.e.) Abdera stała się ważnym członkiem kontrolowanej przez Ateny LIGI DELIJSKIEJ (478 lub 477 p.n.e.). W roku 457 p.n.e. zamożna Abdera płaciła coroczną delijską daninę w wysokości 15 TALENTÓW (tyle co BIZANTIUM i więcej niż jakiekolwiek inne państwo z wyjątkiem EGINY). Chociaż inni Grecy uważali Abderańczyków za głupców, w mieście żyło co najmniej dwóch ważnych myślicieli z połowy i końca IV wieku p.n.e. sofista PROTAGORAS i filozof atomista DEMOKRYT. W tych latach Abdera, podobnie jak inne miasta północnej części Morza Egejskiego, wydobywającego srebro, słynęła z piękna MONETY. Symbolem miasta na monetach był kłos pszenicy. Po klęsce Aten w WOJNIE PELOPONESKIEJ (404 p.n.e.) Abdera na krótko przeszła pod wpływy Spartan, lecz około roku 377 p.n.e. została członkiem DRUGIEJ LIGI ATEŃSKIEJ. Zajęta przez króla Macedonii Filipa II około 354 roku p.n.e. Abdera pozostawała w obrębie królestwa macedońskiego przez następne 180 lat. W IV wieku p.n.e. miasto rozszerzyło się w kierunku południowym zgodnie z planem siatki miejskiej. Ta część Abdery obejmowała silny mur fortyfikacyjny, akropol i dwa ruchliwe porty. Splądrowany przez wojska rzymskie w 170 r. p.n.e. podczas trzeciej wojny macedońskiej Abdera odzyskała pozycję uprzywilejowanego miasta poddanego Cesarstwa Rzymskiego. Wykopaliska prowadzone na tym terenie w latach 1950-1966 odsłoniły zarys murów miejskich (o obwodzie około 5,4 mili) i dokładny wzór siatki późnej ekspansji klasycznej. Starsza część Abdery i jej cmentarz są przedmiotem wykopalisk od 1981 roku
Akademia.: Akademeia była Gimnazjum i parkiem położonym około mili od Aten, poświęconym lokalnemu bohaterowi Akademosowi. W VI wieku p.n.e. założono tu jedno z trzech ateńskich gimnazjów. Około roku 387 p.n.e. PLATON kupił grunty i budynki na tym przedmieściu i założył tam szkołę FILOZOFICZNĄ, którą można uznać za pierwszy uniwersytet świata zachodniego. Celem Platona było wyszkolenie przyszłych przywódców Aten i innych państw greckich. Studenci początków Akademii nie płacili czesnego, a lekcje odbywały się prawdopodobnie w formie seminariów przypominających dysputy przedstawiane w pisanych Dialogach Platona. W nauczaniu kładziono nacisk na MATEMATYKĘ i platońską metodę rozumowania znaną jako dialektyka. W szerokim zakresie badań Akademia z roku 386 p.n.e. różniła się od wszystkich wcześniejszych greckich szkół zaawansowanych nauk, które uczyły jedynie RETORYKI, poezji lub technik argumentacji SOFISTY. Dwoma wielkimi uczniami wczesnej Akademii byli matematyk-astronom Eudoksos z KNIDOS i filozof ARYSTOTELES. Za potencjalnego następcę Platona na stanowisku prezydenta uważano Arystotelesa, jednak po śmierci mistrza członkowie Akademii wybrali na głowę siostrzeńca Platona Speusippusa (347 p.n.e.). Arystoteles założył w końcu własną ateńską szkołę filozoficzną zwaną LYCEUM. Pod rządami Speusippusa i jego następców program Akademii stał się bardziej matematyczny i abstrakcyjny, aż do chwili, gdy Arcesilaos z Pitane (ok. 265-242 p.n.e.) skierował go w stronę filozoficznego sceptycyzmu. Arcesilaos i jego odległy następca Karneades (ok. 160-129 p.n.e.) byli znani z krytyki konkurencyjnej szkoły stoicyzmu. Po aneksji Grecji przez Rzymian (146 p.n.e.) Akademia przyciągała studentów z całego Cesarstwa Rzymskiego, a później Bizantyjskiego. Akademia przetrwała ponad 900 lat od swego założenia, aż do zamknięcia jej i innych pogańskich szkół filozoficznych w roku 529 przez chrześcijańskiego cesarza bizantyjskiego Justyniana. Nazwa szkoły dała początek angielskiej akademii rzeczowników pospolitych, oznaczającej miejsce rygorystycznych, zaawansowanych studiów. Teren Akademii jest badany przez greckich archeologów od 1920 roku.
AARON (ikonografia) : Najstarsze znane przedstawienie - sprzed 256 r. - znajduje się w synagodze w Dura Europos , gdzie przedstawiony jest Aaron i przybytek (Wj 29). We wczesnochrześcijańskiej sztuce Aaron pojawia się w epizodach Mojżesza, np. na sarkofagu Servanne′a (koniec IV w.; Ws 15) z brodą, w tunice i paliuszu - niczym postać sakralna - wśród tłumu mężczyzn i kobiet, podczas gdy Mojżesz otrzymuje prawo (Wj 24:12-18). Tę podstawową formułę zdobią mozaiki znajdujące się w prawej nawie kościoła S. Maria Maggiore w Rzymie (połowa V w.) w scenach szemrania Izraelitów (Wj 16,1-3), upadku przepiórek ( Wj 16:11-13), bitwa z Amalekitami (Wj 18:8-13) i powrót odkrywców (Lb 13:26-31). Również w Rzymie, w V w. drzwi S. Sabiny (Jeremiasz, pl. 27), Aaron przed faraonem zamienia laski w węże (Wj 7,8-13). Wizerunek Aarona znajduje się także na przedmiotach z kości słoniowej (najprawdopodobniej zwój w ręku, obok Mojżesza uderzającego w skałę, na przedmiocie datowanym na lata 420-430, zachowanym w British Museum: Volbach, n. 117), w miniaturach (Evangelarium Rabbula, VI w. [sam w stroju kapłańskim]: Cecchelli, Rabb.Gosp., pl. 3v, Pięcioksięg Ashburnham z VII w. [w różnych scenach obok Mojżesza]: von Gebhardt 1883; IX w. kodeks *Cosmas Indicopleustes, którego pierwowzór pochodzi z VI w. [sam w stroju kapłańskim]: Stornajolo, pl. 15). Zaginione dowody obejmują spotkanie Aarona z Mojżeszem obecne w ozdobnym cyklu S. Paolo fuori le Mura oraz spotkanie Aarona i Mojżesza przed faraonem na prawej ścianie Bazyliki św. Piotra w Watykanie.
ABA (IV w.) : Aba, poeta i uczeń Efrema z Nisibis, znany jest z biblijnych komentarzy do ST (Hioba; Ps 42:9) i ewangelii, a także z nawoływań metrycznych zapisanych w wersetach pięciosylabowych. Pozostały jedynie fragmenty jego twórczości literackiej.
ABDI-ASHIRTA (fl. 1350 p.n.e.) : Władca Amurru. Był wasalem Egipcjan w Syrii. Jego kariera znana jest z listów z Amarny. Abdi-Ashirta rozpoczął kampanię podboju przeciwko swoim sąsiadom z pomocą Habiru. Abdi-Ashirta argumentował, że jego działania leżą w najlepszym interesie Egiptu i zaprotestował przeciwko swojej lojalności wobec faraona. Później został aresztowany przez władze egipskie i prawdopodobnie stracony. Jego następcą został jego syn, Aziru.
ABRAHAM (fl. 590-620) :. Opat klasztoru św. Phoibammona w Deir el-Bahri i biskup Armant. Syn Sabinusa i Rebeki. Założył klasztor na ruinach świątyni grobowej królowej Hatszepsut, aby zastąpić wcześniejszy klasztor św. Phoibammona na pobliskiej zachodniej pustyni, który popadł w ruinę. Abraham jest znany przede wszystkim z wielu ostraków, niektóre własnoręcznie wykonanych, oraz z papirusów w języku greckim i koptyjskim, które zostały odkopane przez Henriego Edouarda Naville′a na terenie klasztoru. Zachował się zarówno jego testament spisany po grecku, jak i jego portret.
ABU MINA : Główne miejsce pielgrzymek i miasto na skraju zachodniej Delty na południowy zachód od Aleksandrii, zbudowane na rzekomym miejscu pochówku chrześcijańskiego męczennika św. Menasa. Rozpoczęto ją w IV wieku i składała się z szeregu kościołów i budynków, w tym Wielkiej Bazyliki, największego kościoła w Egipcie. Abu Mina zostało zniszczone przez perskich najeźdźców około 619 r., ale zostało częściowo odbudowane i okupowane aż do XI wieku. Pierwotnie został oczyszczony w latach 1905-1907, a ostatnio od 1961 r. był wydobywany przez niemiecką ekspedycję. W tym miejscu powstało wiele naczyń ceramicznych św. Menasa zawierających wodę święconą.
Abassi (Afryka): Gorliwy bóg Efików. Chociaż za radą swojej żony Atai bóg nieba Abassi pozwolił parze ludzkiej osiedlić się na ziemi, bardzo się obawiał, że nie tylko staną się mu równi, ale też przewyższą go mądrością. Atai obiecał, że dopilnuje, aby coś takiego nie miało miejsca. Dlatego mężowi i żonie zakazano prokreacji i pracy, a nawet ich posiłki miały być spożywane w niebie, "kiedy Abassi zadzwonił dzwonkiem na kolację". Z biegiem czasu małżeństwo zaczęło lekceważyć te zasady: uprawiali ziemię, gotowali dla siebie i rodzili dzieci. Zapomnieli o Abassim, który zwrócił uwagę swojej żonie na ten opłakany stan rzeczy. Atai po raz kolejny obiecał pomóc w tej sprawie. Zesłała śmierć na męża i żonę i spowodowała niezgodę między dziećmi. Ceną pozornej niepodległości ludzkości, jak sugeruje mit Efików, było nadejście śmierci i zła.
Achilles (Europa): Bohater Iliady Homera, epickiej relacji z oblężenia z IX wieku p.n.e. Troi, co miało miejsce prawdopodobnie cztery wieki wcześniej. Syn tesalskiego króla Peleusa i nimfy Tetydy, Achilles był niezwyciężonym wojownikiem, ale skłonnym do niewytłumaczalnych napadów gniewu. Pokłócił się z innymi greckimi wodzami, nadąsał się w swoim namiocie i przez pole bitwy ciągnął ciało trojańskiego mistrza Hektora, którego zabił w pojedynczej walce. Według legendy Tetyda chciała uczynić Achillesa nieśmiertelnym, zanurzając go w podziemnej rzece Styks, i udało jej się to z wyjątkiem pięty, za którą go trzymała. O tym jednym wrażliwym miejscu dowiedział się Parys i zatruta strzała z jego łuku zabiła Achillesa, który zmarł przed upadkiem Troi.
A5/0: Jeden z trzech trybów szyfrowania we wczesnych standardach telefonii komórkowej (GSM). A5/0 oznacza po prostu brak szyfrowania; w związku z tym treść audio z połączenia komórkowego będzie odbierana i przesyłana bez zakłóceń pomiędzy urządzeniem mobilnym a najbliższą stacją bazową. Jest tak bezpieczny, jak wczesny szyfr zerowy TLS.
A5/1: Domyślny szyfr GSM w krajach zachodnich (przed technologiami 3G i 4G), który szyfruje zakodowaną komunikację mobilną audio. Szyfr strumieniowy oparty na ciekawym mechanizmie obejmującym trzy rejestry przesunięcia liniowego sprzężenia zwrotnego, taktowane nieregularnie; więc aktualizacja rejestru zależy od wartości niektórych bitów w dwóch pozostałych rejestrach. Wyrafinowane ataki kryptoanalityczne złamały A5/1. Jednak w praktyce najskuteczniejszy atak jest stosunkowo prosty: jest to kompromis między czasem a pamięcią, który wykorzystuje krótki stan A5/1 (64 bity) i obejmuje wstępne obliczenia dużych tablic Rainbow. Specyfikacja A5/1 była początkowo poufna i niedostępna publicznie, dopóki pod koniec lat 90. nie poddano jej inżynierii wstecznej.
A5/2: Wersja eksportowa A5/1, eufemizm oznaczający, że jej wymagania techniczne obejmują coś w rodzaju musi być łatwe do złamania przez agencje wywiadowcze krajów zachodnich. Zaprojektowany tak, aby był niepewny, A5/2 nie okazał się skandalicznie niebezpieczny: po inżynierii wstecznej mniej więcej w tym samym czasie co A5/1, badacze akademiccy szybko odkryli ataki na A5/2. Jednak ataki te były skuteczniejsze na papierze niż w praktyce.
A5/3 : Nareszcie prawdziwy szyfr w telefonach komórkowych. Aktualizacja do samodzielnego A5/1, która wykorzystuje algorytm już publiczny i sprawdzony, a mianowicie szyfr blokowy KASUMI. KASUMI było używane w 2G (wraz z A5/1), w 3G jako A5/4 (wraz ze SNOW 3G) i nie było już obsługiwane w 4G.
A5/4 : A5/3, ale z kluczem 128 bitów zamiast 64 bitów; A5/4 jest bezpieczny, podczas gdy A5/3 nie.
audyt społeczny: systematyczna ocena postępów organizacji w kierunku wdrażania społecznie odpowiedzialnych i responsywnych programów.

Powrót

---

[ 224 ]

---