WADI EL-HUDI: Miejsce na Pustyni Wschodniej, w którym wydobywano ametyst począwszy od Państwa Środka podczas 11., 12. i 13. dynastii. Miejsce to odkryto ponownie w 1923 r., pierwsze badania przeprowadzono w 1939 r. i zbadał egipski archeolog Ahmeda Fakhry'ego w latach 1944-1945 oraz w 1949 r., kiedy kopiował zachowane inskrypcje. Został ponownie zbadany przez A. I. Sadka w 1975 r., zespół brytyjski w 1993 r. i niemiecką ekspedycję w 1993 r.

WADI ES-SEBUA: Miejsce w Dolnej Nubii, w którym znajdowały się świątynie Amenhotepa III i Ramzesa II. Obszar ten został zalany przez Jezioro Nassera, jezioro Wysokiej Tamy Asuańskiej, ale główna świątynia została usunięta i postawiona ponownie w innym miejscu.

WADI GABBANAT AL-QURUD: pustynne wadi na zachodnim brzegu Nilu naprzeciw Teb, w którym znajduje się wiele grobowców królowych z 18 dynastii, w tym Manhaty i innych cudzoziemskich żon Totmesa III, a także pierwszy grobowiec Hatszepsut i prawdopodobnie jej grobowiec matka Ahmose i córka Nefrure. W miejscu tym odkryto także pochówki pawianów z okresu ptolemejskiego.

WADI HAMMAMAT: Miejsce na Pustyni Wschodniej, od czasów Starego Państwa wykorzystywane jako kamieniołom mułowców (szarych skał). Tutaj znajdowały się także kopalnie złota. Istnieje wiele inskrypcji dokumentujących wyprawy, zwłaszcza Mentuhotepa III i Mentuhotepa IV z 11 dynastii. Pustynne wadi było główną drogą dojazdową do wybrzeża Morza Czerwonego i jego portów w Mersa Gawasis w czasach starożytnego Egiptu, Berenike i Myos Hormos w okresie grecko-rzymskim, a ląd Punt, a później Indie. Bazy rzymskie na pustynnym szlaku, takie jak Krokodilo, zostały odkryte przez francuską ekspedycję w latach 1994-1997.

WADI MAGHARA: Miejsce w południowo-zachodniej części półwyspu Synaj, wykorzystywane jako kamieniołom turkusu i miedzi od III dynastii aż do Państwa Środka. Obszar ten słynie z ważnych inskrypcji królewskich Starego Państwa.

WADI NATRUN: Scetis koptyjski. Dolina na Pustyni Zachodniej na południowy zachód od Delty Dolnego Egiptu. Stało się miejscem osadnictwa mnichów w okresie koptyjskim do połowy IV wieku. Mnisi początkowo tworzyli pojedyncze komórki zgrupowane wokół czterech kościołów, zamiast tworzyć zwartą osadę klasztorną, jak przewidywał Pachomiusz, ale późniejsze niepokoje i najazdy Beduinów sprzyjały rozwojowi ufortyfikowanych klasztorów. Jednym z najwcześniejszych był Deir al-Baramus, którego pierwotne miejsce odkryła holenderska ekspedycja w 1994 roku. Do dziś istnieje kilka klasztorów.

WADI SHATT ER-RIGAL: wadi lub pustynny wąwóz w Górnym Egipcie w pobliżu Asuanu (Elephantyna). W klifach wyryte są predynastyczne rysunki naskalne i ważna płaskorzeźba z XI dynastii, przedstawiająca imiona Mentuhotepa II i jego rodziców, Antefa III i Iaha.

WADI TUMILAT: Pustynna dolina utworzona przez wyschnięte koryto rzeki, która biegnie od wschodniej delty w Dolnym Egipcie do Ismailii. Wydaje się, że obszar ten był niezamieszkany, z wyjątkiem drugiego okresu przejściowego i późnego okresu grecko-rzymskiego. Stanowisko archeologiczne Tell er-Rataba znajduje się na skraju delty wadi, a stanowisko archeologiczne Tell el-Maskhuta pośrodku. Obszar ten był prawdopodobnie znany jako Tjeku w okresie Nowego Państwa i był blisko strzeżony jako jedna z pustynnych dróg do Egiptu.

WADJET: egipska bogini Buto, zwykle przedstawiana jako kobra. Była opiekuńczą boginią Dolnego Egiptu i jako taka pojawia się jako część imienia nebty, czyli "dwóch dam", w tytularzu królewskim oraz jako uraeus na koronie królewskiej. W okresie późnym często przedstawiana jest jako bogini z głową lwicy.

WADJMOSE (fl. 1504-1490 p.n.e.): egipski książę z 18. dynastii. Był synem Totmesa I prawdopodobnie i pani Mutnefret. Potwierdzono jego obecność za panowania jego ojca i być może został następcą tronu po śmierci swojego starszego brata, Amenmose'a. Wadjmose zmarł przed swoim ojcem i na jego cześć zbudowano świątynię grobową niedaleko Ramesseum, w którym upamiętniono jego i Mutnefret.

WAHIBRE (panował w latach 589-570 p.n.e.): Grecka forma jego imienia to Apries. Imię tronowe Haaibre. Syn Psamtika II i Takhuta. Wyruszył na wyprawę wojskową przeciwko Cyrenie, która zakończyła się niepowodzeniem. Jego żołnierze zbuntowali się i ogłosili Ahmose II władcą. Jego siły zostały pokonane, a on najwyraźniej zginął wtedy lub został schwytany.

WOJNY: Wydawało się, że działania wojenne były zjawiskiem powszechnym w Dolinie Nilu w okresie predynastycznym, aż do zjednoczenia Egiptu pod rządami Narmera, którego przedstawiono z jeńcami. Wiadomo, że wyprawy wojskowe miały miejsce do Nubii, zwłaszcza pod rządami Snefru. Po upadku Starego Państwa nastąpiły wojny domowe w pierwszym okresie przejściowym, aż do zjednoczenia Egiptu pod rządami Mentuhtepa II z 11 dynastii. W Tebach odnaleziono ciała żołnierzy poległych podczas konfliktu. Podczas XII dynastii armia egipska podbiła Nubię i zbudowała tam szereg fortec aby kontrolować obszar. Niewiele wiadomo o organizacji armii w tym czasie. Podstawową bronią były topory, maczugi, sztylety, małe miecze, włócznie oraz łuki i strzały. Upadek Państwa Środka i najazd Hyksosów spowodowały wprowadzenie rydwanu w Drugim Okresie Przejściowym, podczas gdy długie miecze zostały po raz pierwszy poświadczone w okresie Nowego Państwa. Za XVIII dynastii wyłoniła się bardziej profesjonalna stała armia, która z sukcesem prowadziła kampanię w Nubii i na Lewancie pod wodzą Ahmose'a, Totmesa II, a zwłaszcza Totmesa III w bitwie pod Megiddo. Satyra na handel daje ponury obraz życia żołnierza. Powstanie Hetytów doprowadziło do odwrócenia sytuacji, którego Ramzes II z 19 dynastii nie zdołał powstrzymać w bitwie pod Kadesz. W trzecim okresie przejściowym miały miejsce ataki wojny domowej, po których nastąpił podbój Asyrii. Powstanie 26 dynastii przyniosło egipskim zwycięstwom na Lewancie pod rządami Nekau II i w Nubii pod rządami Psamtika II, ale Egipt został pokonany przez Babilończyków, a później podbity przez Persję. W okresie ptolemejskim było kilka prób aneksji Syrii, ale państwo zostało osłabione przez wojny domowe i ostatecznie zaanektowane przez Rzym. Panowanie rzymskie było na ogół pokojowe, ale w miarę jego osłabiania Egipt został najechany przez siły Septimii Zenobii z Palmyry; później Persowie Sasani; i wreszcie Arabowie, którzy najechali Egipt w 642 roku.

WEGAF (panował ok. 1795-1792 p.n.e): imię tronu Khutawyre. Powszechnie uważany jest za pierwszego władcę XIII dynastii, chociaż jego pozycja w dynastii była ostatnio kwestionowana. Wydaje się, że miał wspólne pochodzenie, ale okoliczności jego przystąpienia są niejasne. Jego panowanie było krótkie.

WAŻENIE SERCA: Główną cechą sądu zmarłego jest zważenie serca zmarłego, uważane przez Egipcjan za siedlisko inteligencji, na wadze z piórkiem maat, reprezentującym prawdę i prawość. Cnotliwe serce zrównoważyłoby i wpuściło zmarłego do zaświatów, podczas gdy ciężkie serce wskazywałoby na złoczyńcę, którego serce zostałoby następnie pożarte przez potwora i tym samym pozbawione życia pozagrobowego. Księga Umarłych została zaprojektowana, aby przywrócić równowagę za pomocą magicznych zaklęć, aby umożliwić zmarłemu bezproblemowe wejście do zaświatów. W tej samej intencji na serce zmarłego często nakładano skarabeusz w kształcie serca.

WENAMUN: Bohater literackiej opowieści, której akcja rozgrywa się pod koniec 20. dynastii. Opowieść o Wenamunie opisuje jego przygody podczas podróży do Libanu w poszukiwaniu drewna na konstrukcje sakralne w Tebach. Historia odzwierciedla utratę wpływów egipskich na Bliskim Wschodzie i podziały polityczne w Egipcie. Zachował się tylko w jednym niekompletnym egzemplarzu.

WENI (fl. 2325-2275 p.n.e.).

Urzędnik królewski za panowania Tetiego, Pepy'ego I i Nemtyemsafa I z VI dynastii, którzy doszli do stanowiska namiestnika Górnego Egiptu. Znany jest z autobiograficznej inskrypcji znalezionej w Abydos, obecnie mieszczącej się w Muzeum Egipskim w Kairze. W swojej karierze kierował wyprawami w kopalniach do Tury i Hatnub, dowodził wyprawą wojskową przeciwko azjatyckim najeźdźcom i brał udział w królewskim dochodzeniu w sprawie postępowania królowej Pepy′ego I.

WENNEFER (fl. 1320 p.n.e.): Znany również jako Parennefer. Arcykapłan Amona w świątyni Karnaku w Tebach. Syn Minhotepa i Mai. Służył pod koniec 18. dynastii, prawdopodobnie za panowania Tutanchamona i Horemheba. Początkowo błędnie datowano go na panowania Ramzesa II, jednak odkopanie jego grobowca na zachodnim brzegu Nilu w Tebach przez niemiecką wyprawę w latach 1990-1993 ujawniło jego prawdziwą chronologię. Jego syn, Amenemone, służył w wojsku, a później był szefem robót w Ramesseum dla Ramzesa II.

WEPWAWET: egipski bóg w postaci psa, pierwotnie szakala, ale później Grecy zidentyfikowali go jako wilka. Główny bóg Asyutu. Przydomek "otwierający drogi" kojarzył się z królewskimi podbojami oraz z rolą obrońcy i przewodnika zmarłego po podziemiach.

WESTCAR PAPYRUS: Apapyrus zawierający opowieść literacką rozgrywającą się za panowania Chufu z 4. dynastii, ale przepowiadającą ostateczny triumf 5. dynastii. Brakuje początku i końca tekstu. Króla bawią opowieści o wyczynach magów, każda opowiadana przez jednego z jego synów. Ostatni mag przepowiada koniec dynastii wraz z wnukiem Chufu i nadejściem piątej dynastii. Papirus nosi imię swojego najwcześniejszego znanego właściciela i obecnie znajduje się w Muzeum Egipskim w Berlinie.

WILBOUR PAPYRUS: Papirus nosi imię egiptologa Charlesa Wilboura, który nabył go w Egipcie i którego spadkobiercy przekazali go Muzeum Brooklyńskiemu. Bardzo szczegółowo opisuje posiadłość świątyni Amona w całym Egipcie w 20. dynastii oraz jej dzierżawców, a także jest ważny dla zrozumienia egipskiego prawa własności ziemi i onomastyki w późnym Nowym Królestwie.

WILKINSON, SIR JOHN GARDNER (1797-1875): brytyjski egiptolog. Urodził się 5 października 1797 r. w Little Missenden w hrabstwie Buckinghamshire w Anglii. Kształcił się w Harrow i Oksfordzie. Namówiono go, aby poświęcił studia egiptologii, a w latach 1821-1833 studiował hieroglify i spisywał inskrypcje w Egipcie. Zainicjował numerację grobowców w Dolinie Królów. Wilkinsona można uważać za twórcę egiptologii w Wielkiej Brytanii, napisał kilka książek, w tym swój bestseller The Manners and Customs of the Ancient Egyptians (1837). Zmarł w Llandovery w Walii 29 października 1875.

WINLOCK, HERBERT EUSTIS (1884-1950): amerykański archeolog. Urodził się 1 lutego 1884 roku w Waszyngtonie. Kształcił się na uniwersytetach Michigan i Harvard University, a następnie pracował w Metropolitan Museum of Art, gdzie w latach 1932-1939 był kuratorem, a później dyrektorem. Prowadził intensywne prace wykopaliskowe w Egipcie w Lisht, oazie Kharga, Malkata, a zwłaszcza w Deir el-Bahri w latach 1906-1931. Winlock był uważany za jednego z najwybitniejszych archeologów w Egipcie swojego pokolenia. Zmarł w Wenecji na Florydzie 26 stycznia 1950 r.

WESPAZJAN (9-79 n.e.): cesarz rzymski. Pełne imię i nazwisko Titus Flavius Vespasianus. Syn Tytusa Flawiusza Sabinusa i Wespazji Polli. Urodził się 17 listopada 9 listopada w Falacrina niedaleko Rieti we Włoszech. Kontynuował karierę senatorską, biorąc udział w podboju Wielkiej Brytanii w 43 roku i rządząc Afryką. Został wyznaczony na dowódcę armii wysłanej w celu stłumienia powstania żydowskiego w 67 r. 1 lipca 69 r. został ogłoszony cesarzem przez prefekta Egiptu Tyberiusza Juliusza Aleksandra i jego siły i był wspierany przez armie wschodnią i bałkańską. Przeniósł się do Aleksandrii, aby ograniczyć eksport pszenicy do Włoch, i według zapisów odwiedził tamtejszą świątynię Sarapisa. Jego siły zajęły Rzym w 69 grudnia, a on dotarł do Włoch w 70. Wespazjan okazał się skutecznym władcą. Zmarł w Aquae Clutiae niedaleko Rieti 23 lub 24 czerwca 79 r.

Wicekról Kush: gubernator egipskiej Nubii w okresie Nowego Państwa, którego tytuł brzmiał dosłownie królewski syn Kusza, chociaż żaden książę królewski nigdy nie sprawował tego urzędu. Tytuł został ustanowiony na początku XVIII dynastii i obowiązywał do końca XX dynastii, kiedy wicekról Panehsi wciągnął się w wojnę domową w regionie tebańskim, początkowo na polecenie królewskie, ale ostatecznie został wypędzony z powrotem do Nubii przez Piancha. Wydaje się, że egipska kontrola nad Nubią wygasła wraz z jego śmiercią, ale potomkowie Piancha używali tego tytułu wyłącznie symbolicznie.

WYŻSZY KAPŁAN OFAMONA: Główny urząd religijny w świątyni Amona w Karnaku w Tebach. Urząd zyskał na znaczeniu i bogactwie wraz z wyniesieniem Amona na stanowisko głównego boga Egiptu w okresie 18. dynastii i rozległymi obdarowaniami nadawanymi świątyni przez różnych władców. Wydaje się, że nominacje arcykapłana były starannie kontrolowane przez władcę, aby uniknąć konfliktu władzy, a urzędnicy często byli wybierani nie spośród duchowieństwa tebańskiego, ale spośród księży w innych miastach lub spośród urzędników dworskich. Reformy Echnatona zdawały się częściowo mieć na celu ograniczenie wpływu kapłaństwa Amona. W okresie 20 dynastii urząd stał się bardziej wpływowy i dziedziczny w jednej rodzinie, co doprowadziło do wojny domowej w Tebach pod rządami Ramzesa XI, którego generałowie, Herihor i Pianch, znieśli arcykapłana Amenhotepa, ale przejęli jego urząd i władzę. W czasach 21 dynastii południe było praktycznie niezależne pod rządami rodziny arcykapłanów wywodzących się z Piankh. Za 22 dynastii podjęto próbę przejęcia kontroli nad Tebami poprzez mianowanie książąt królewskich na arcykapłanów, ale wkrótce doszło do konfliktu, zwłaszcza w sprawie mianowania arcykapłana Osorkona. W czasach 25 dynastii urząd ten w dalszym ciągu sprawowali potomkowie królewskiej dynastii, jednak wydaje się, że został on zniesiony w okresie 26 dynastii, kiedy tytuły przejęła boża żona Amona. Urząd ten został ponownie potwierdzony w okresie ptolemejskim, kiedy to wydaje się, że był on głównie religijny i pozbawiony władzy politycznej.

WYŻSZY KAPŁAN PTAH: Główny urząd religijny w świątyni Ptaha w Memfis. Brak dokumentacji ogranicza wiedzę o wpływach i władzy tego urzędu. Jako administrator głównej świątyni drugiej stolicy Egiptu arcykapłan dysponował ogromnymi zasobami, lecz wszelka władza polityczna była ograniczona bliskością dworu, który w okresie Nowego Państwa rezydował na północy. Nie ma dowodów na konflikt, jak odnotowano w przypadku arcykapłana Amona. Urzędnikami byli książę Chaemwese, syn Ramzesa II i kilku książąt z 22 dynastii, ale także miejscowi księża rzekomo z jednej rodziny. Ważnym narzędziem chronologicznym w badaniu języka egipskiego jest inskrypcja wymieniająca wielu urzędników i władców, którym służyli. Urząd ten nabrał nowego znaczenia w okresie ptolemejskim, kiedy arcykapłan pełnił funkcję głównego egipskiego urzędnika religijnego na dworze królewskim, a zachowało się wiele inskrypcji nagrobnych rodziny. Urząd ten mógł zostać zniesiony przez rząd rzymski, ponieważ po podboju poświadczono tylko jednego arcykapłana.

WYKSZTAŁCENIE: Większość populacji Egiptu składała się z robotników rolnych, przy czym nie więcej niż 10 procent lub mniej posiadało umiejętność czytania i pisania. Niewiele jest dowodów na istnienie formalnych szkół, ale niektóre z nich istniały, prawdopodobnie przy świątyniach lub prowadzone w charakterze półprywatnym przez wyszkolonych skrybów. O jednej z takich instytucji wspomina Opowieść o prawdzie i fałszu, do której uczęszczał nieślubny syn bohatera, zapewne dlatego, że jego matka była zamożną kobietą. Wielu z nich po prostu zostałoby wykształconych przez ojca lub bliskiego krewnego. Osobom niebędącym skrybami trudno byłoby zdobyć wykształcenie, gdyby ich ojciec nie dorobił się bogactwa, zwykle dzięki łupom wojennym. Jest prawdopodobne, że nawet wielu wykształconych Egipcjan żyjących w późniejszych okresach umiało czytać jedynie hieratycznie, a nie hieroglificznie. Wraz z rozwojem demotyki umiejętność czytania została prawdopodobnie ograniczona do mniejszej populacji skrybów, a gdy nie została uznana przez władze rzymskie dla celów prawnych, ostatecznie została ograniczona do kapłanów, więc nadejście chrześcijaństwa spowodowało pojawienie się form starożytnych Pismo egipskie ma zostać utracone.

WCZESNY OKRES DYNASTYCZNY (ok. 3100-2686 p.n.e.): termin używany przez egiptologów na określenie okresu I i II dynastii; niektóre obejmują także III dynastię. Na określenie tej epoki używany jest również termin Okres Archaiczny. W tym okresie rozwinęło się jednolite państwo egipskie; wzrost władzy królewskiej ukazany w grobowcach w Abydos; i co najważniejsze, rozwój pisma w postaci hieroglifów.

wyciąg z rachunku : pisemny dokument z banku wykazujący saldo rachunku na koniec okresu obrót rachunkiem /??ka?nt ?tre?d??/ rzeczownik proces zakupu akcji i sprzedaży tych samych akcji w trakcie rachunku, co oznacza, że dealer musi jedynie zapłacić różnicę pomiędzy ceną zakupionych akcji a ceną uzyskaną za nie przy ich sprzedaży

współczynnik absorpcji : tempo, w jakim koszty ogólne są absorbowane przez każdą jednostkę produkcji

Wojny Syryjskie : Taką nazwę nadano serii konfrontacji i rzeczywistych bitew prowadzonych przez władców Ptolemeuszy i królów Imperium Seleucydów. W pierwszej wojnie brał udział Ptolemeusz II Filadelfos (285-246 p.n.e.), który podbił Fenicję, Anatolię i Cyklady, czyli wszystkie terytoria Seleucydów. Wojna toczyła się w latach 274-271 p.n.e. Ptolemeusz II utracił Fenicję i Anatolię na rzecz króla Seleucydów Antiocha II (Theosa) w wojnie toczącej się w latach 260-253 p.n.e. W latach 245-241 p.n.e. Ptolemeusz II był świadkiem zniszczenia potęgi morskiej Egiptu, a Seleucydzi również ponieśli straty. Ptolemeusz IV Filopator (221-205 p.n.e.) brał udział w kolejnej kampanii w latach 219-216 p.n.e. i wygrał bitwę pod Rafią, zdobywając południową Syrię i Palestynę (Coele Syria). W latach 202-200 p.n.e. Seleucydzi ponownie walczyli o odzyskanie Palestyny, stawiając czoła Ptolemeuszowi V Epifanesowi (205-180 p.n.e.).

Wyspa Sehel : Miejsce pomiędzy pierwszą a drugą kataraktą Nilu, na południe od Asuanu, odkryto tam starożytne fortyfikacje, kanał i inskrypcje. Kanał pochodzi z Państwa Środka (2040-1640 p.n.e.) lub być może wcześniej, a Totmes I (1504-1492 p.n.e.) oczyścił drogę wodną podczas swoich kampanii nubijskich. Stela Głodu, wzniesiona na wyspie Sehel w okresie ptolemejskim (304-30 p.n.e.), upamiętnia wizytę Dżesera (2630-2611 p.n.e.) w świątyni Chnuma.

wzór riszi : Jest to termin określający wzór z piór używany na sarkofagach z XVII (1640-1550 p.n.e.) i XVIII (1550-1307 p.n.e.) dynastii. Wzór imitował skrzydła boga Horusa, otaczając w ten sposób zmarłego w sarkofagu ochronną mocą bóstwa. Groby tebańskie z tych okresów dynastycznych mają wzór riszi widoczny na sarkofagu.

Wyspa Sal : Jest to obszar o długości ośmiu mil na południe od trzeciej katarakty na Nilu w Nubii (współczesny Sudan). Słynny szczyt nazywał się Gebel Adou. Ahmose (Nebpehtiré) (1550-1525 p.n.e.) ufortyfikował tam egipską placówkę, a Amenhotep I (1525-1504 p.n.e. wzniósł na wyspie świątynię). Miejsce to służyło jako placówka egipskiej działalności handlowej. Seti I (1306-1290 p.n.e.) stłumił bunt na wyspie Sal w Sha′at, pokonując Irem, miejscowy lud wojowników. Wyspa stała się bazą administracyjną wicekróla Nubii za panowania Setiego I.

wschodzące słońce : Święty symbol w Egipcie, kojarzony z horyzontem, wschodzące słońce było wyświetlane w amulecie, który uznano za potężny w przekazywaniu życia i zmartwychwstania poza grobem. Symbolem Harmachisa, Hor na horyzoncie, był amulet przedstawiający słońce wschodzące pomiędzy dwiema górami wzgórz. Był popularny w rytuałach grobowych.

wyrocznie : Odpowiedź bóstwa na zapytanie przekazane przez posłańca boskości, np. posąg boga. Praktyka ta była szeroko rozpowszechniona we wszystkich okresach historycznych starożytnego Egiptu i stanowiła część wszystkich głównych ośrodków kultu, nawet w oazach libijskich, zwłaszcza w Siwa . Wyrocznie zawsze cieszyły się popularnością wśród ludzi, którzy mieli wrodzoną ciekawość przyszłości i codziennych spraw. Używano ich w połączeniu ze szczęśliwymi i pechowymi dniami. W dni świąteczne posągi bogów przenoszono ulicami miast lub pływano na barkach do lokalnych świątyń i rejonów nekropolii. Ludzie gromadzili się na procesjach, pragnąc, aby posągi dotarły do stanowisk bogów wzniesionych na rogach ulic. Stacje te były małymi scenami, lekko podwyższonymi, aby ludzie mogli oglądać posąg bóstw na wystawie. Tam bogom zadawano pytania dotyczące przyszłości, a oddani wierni z kolei otrzymywali zrytualizowane i tradycyjne odpowiedzi. Posąg boga poruszał się na cokole lub w świątyni w odpowiedzi na pytania lub cała świątynia kołysała się w jedną lub drugą stronę, gdy zadano mu pytania. Ruch w jednym kierunku oznaczał reakcję negatywną, a ruch w innym kierunku - odpowiedź pozytywną. W niektórych ośrodkach kultowych posągi "mówiły" do wiernych, ponieważ kapłani mogli być ukryci w świątyni i mogli udzielać stłumionej, ale słyszalnej odpowiedzi. Niektórzy z tych księży wygłaszali ludowi kazania jako "boga" i powtarzali uświęcone tradycją teksty mądrościowe w celu zbudowania widzów. Święte byki egipskie, teofanie niektórych bóstw, były również używane jako wyrocznie w ich własnych świątyniach. Zwierzę wprowadzono do obszernej sali wypełnionej wiernymi widzami. Ludzie zadawali pytania i byk został uwolniony. Dwoje drzwi otwierało się na komnaty zawierające ulubione jedzenie byka, aby wywołać reakcję. Jedne drzwi oznaczały negatywną odpowiedź na zadane wówczas pytanie, drugie zaś pozytywną. Byk wszedł do tej czy innej komnaty, wydając w ten sposób boski osąd w omawianych sprawach. Najsłynniejsza wyrocznia w Egipcie znajdowała się w oazie Siwa, położonej 800 km na północny zachód od współczesnego Kairu. W świątyni w Aghurmi w oazie Siwa znajdowała się starożytna Wyrocznia, z której korzystali pielgrzymi. Świątynia Umm Ubayd miała również wyrocznię, która witała gości we wszystkich epokach. Aleksander III Wielki (332-323 p.n.e.), spartański generał Lysander, poeta Pindar i grecki geograf Strabon - wszyscy uczestniczyli w ceremoniach wyroczni w Siwie.

wezyr : Był to najwyższy urząd niekrólewski w starożytnym Egipcie, zwany djat lub tjat, pełniący funkcję premiera narodu we wszystkich okresach. W Egipcie w okresie Starego Państwa wezyrowie byli zwykle krewnymi władcy, członkami klanu królewskiego i dlatego powierzano im sprawy dworu. Wyjątkiem od tej tradycji był jednak najbardziej znany wezyr Starego Królestwa, plebejusz imieniem Imhotep, szanowany jako arcykapłan i lekarz. Zbudował piramidę schodkową dla Dżesera (2630-2611 p.n.e.) z III dynastii. Stopniowo urząd został podzielony, jeden wezyr pełnił funkcję dyrektora do spraw Dolnego Egiptu, a drugi zarządzał terytoriami Górnego Egiptu. Wezyr Górnego Egiptu rządził od Elefantyny do Asjut, a drugi rządził wszystkimi krajami nad Asjutem. Wezyrowie wysłuchiwali wszystkich krajowych sporów terytorialnych, prowadzili spis bydła i stad, kontrolowali zbiorniki i zaopatrzenie w żywność, nadzorowali przemysł i programy ochrony oraz byli zobowiązani do naprawy wszystkich wałów. Do ich kompetencji należał przeprowadzany dwa razy w roku spis ludności, podobnie jak zapisy dotyczące opadów i różnych poziomów Nilu podczas jego wylewów. Wszystkie dokumenty rządowe używane w starożytnym Egipcie musiały być opatrzone pieczęcią wezyra, aby można je było uznać za autentyczne i wiążące. W biurach tych wezyrów przechowywano księgi podatkowe, wpływy ze składów, oceny plonów i inne niezbędne statystyki rolnicze. Członkowie rodziny królewskiej zwykle w każdej epoce służyli jako asystenci wezyrów. Urząd uznawano za doskonały poligon szkoleniowy dla młodych książąt z każdej linii królewskiej, chociaż wiele królowych i księżniczek również przeszło wszechstronne szkolenie i odbyło okres służby u wezyra i jego sztabu. Królowa-faraon Hatszepsut (1473-1458 p.n.e.) i Tiye (1), małżonka Amenhota III (1391-1353 p.n.e.), to przykłady kobiet królewskich z okresu Nowego Państwa zaangażowanych w codzienną administrację naród. Jeśli stolica znajdowała się na południu, w Tebach, mieszkał tam wezyr Górnego Egiptu i pełnił także funkcję burmistrza miasta. Zwykle w obowiązkach wezyra pomagał burmistrz zachodniego wybrzeża, gdyż rozległe tereny nekropolii i tamtejsze wioski rzemieślnicze wymagały nadzoru. Wezyrowie Górnego i Dolnego Egiptu na co dzień widywali władcę lub często się z nim kontaktowali. Obaj pełnili funkcję głównych sędziów egipskich sądów i wysłuchiwali odwołań lub decyzji sędziów nomów. Inni urzędnicy państwowi, tacy jak skarbnik, kanclerz, strażnik pieczęci itp., służyli pod rządami wezyrów w ramach zwartej i skutecznej biurokracji. Ahmose (Nebpehtiré) (1550-1525 p.n.e.) z XVIII dynastii ustanowił wicekrólestwo Nubii w celu utrzymania porządku na szybko rozwijających się terytoriach poniżej katarakty. Namiestnika tego nazywano "synem króla Kusz". Najsłynniejszym wezyrem Nowego Państwa był Rechmir, który służył Totmesowi III (1479-1425 p.n.e.). Zdolny urzędnik został pochowany w Tebach i na ścianach swego grobowca podał instrukcje Totmesa III dotyczące obowiązków i obowiązków prawego wezyra. Polecenia lub instrukcje są godne uwagi ze względu na szczegółowy opis działania wszystkich szczebli władzy. Zawierają opis biura pałacowego wezyra, rodzaj raportów uznawanych za niezbędne do utrzymywania komunikacji z innymi biurami rządowymi oraz 30 odrębnych czynności wchodzących w zakres jego stanowiska. Raz po raz kładzie się nacisk na służbę uciskanym i słabym, a temat ten sięga czasów mędrców Starego Państwa i "Wymownego chłopa" z X dynastii. Zwykle wezyrowie Egiptu byli niezwykłymi ludźmi, bystrymi, dobrze wyszkolonymi i oddanymi służbie zarówno bogatym, jak i biednym, co stanowiło idealny wyraz ducha ma′at, etycznej i moralnej zasady kierującej narodem. Rola wezyra została w pewnym stopniu utrzymana w późniejszych okresach historycznych Egiptu.

Wotaressy z Karnaku : Była to grupa religijna składająca się z wysokich rangą egipskich kobiet za panowania Ahmose (Nebpehtiré) (1550-1525 p.n.e.). Królowa Ahmose′a, Ahmose-Nefertari, posiadała rangę "Boskiej Małżonki Amona" i skupiała kobiety do pełnienia nabożeństw w świątyni. W rezultacie założono "harem" Amona i "Boskie Adoratorki Amona". Wygląda na to, że Wotaressy z Karnaku przez pewien czas służyły oddzielnie, a następnie zostały wchłonięte przez inne urzędy religijne. sęp Egipska odmiana tego ptaka kojarzona była z Nekhebet, patronką Górnego Egiptu. Sęp nazwany przez Egipcjan nerau nazywany był "kurczakiem faraona" (Neophron percnopterus). Ptak zwykle dorasta do ponad dwóch stóp długości i jest biały z czarnymi lotkami. Ma smukły dziób, nagą twarz i kaskadową grzywę z piór. Sęp egipski występuje także w Afryce Północnej i Wschodniej jak Europa Południowa, a na Bliskim Wschodzie aż do Afganistanu i Indii. W Egipcie występowały inne gatunki sępów, ale tylko ten gatunek był kojarzony z Nekhebetem.

wicekról: Był to urząd egipskiego rządu królewskiego, pierwotnie przydzielany dziedzicznym książętom i hrabiom różnych nomów lub prowincji, a następnie nadawany zwykłym ludziom, którzy wykazali się uczciwością, umiejętnościami administracyjnymi i lojalnością. Oficerowie ci zarządzali także terytoriami poza Egiptem, takimi jak domena zwana Kusz, egipska Nubia (współczesny Sudan). Wicekról Kusz otrzymał honorowy tytuł "Syna Króla Kusz", oznaczający jego rangę i przychylność. Ahmose (Nebpehtiré) (1550-1525 p.n.e.) ugruntował to stanowisko, gdy Egipt stłumił bunty na południe od Asuanu i ponownie otworzył fortece i centra handlowe nad Nilem. Za panowania Totmesa III (1479-1425 p.n.e.) namiestnik Kusz rządził z Mi′am, 240 km na południe od pierwszej katarakty na Nilu. Wielu wicekrólów Nubii musiał utrzymywać stałe armie i posiadać pewne umiejętności wojskowe. Używano ich do powstrzymywania buntów lub opóźniania inwazji do czasu dotarcia na miejsce zdarzenia regularnych jednostek wojskowych. Wicekról Nubii służył przez wiele epok na wyspie Elefantyńskiej w Asuanie. W okresie Nowego Państwa (1550-1070 p.n.e.) mianowano także niektórych namiestników ziem północnych, aby w czasach imperium utrzymać kontrolę nad egipskimi obszarami w Palestynie, Fenicji, współczesnym Libanie i Syrii.

Woser (fl. XV w. p.n.e.) : wezyr z XVIII dynastii. Służył Totmesowi III (1479-1425 p.n.e.). Woser był wujkiem słynnego Rekhmiré, który poszedł za nim na to stanowisko. Dwa grobowce w Tebach i świątynia w Gebel el-Silsileh upamiętniały Wosera. Ta ostatnia kapliczka posiadała jedną komorę z niszą na posąg na jednym końcu.

Wiay (fl. XI w. p.n.e.) : kobieta królewska z XXI dynastii. Wiay była drugą w kolejności małżonką Psusennesa I (1040-992 p.n.e.), po królowej Mutnodjmet (2). Była matką Istemkhebe (2), która poślubiła Mencheperresenba (2), arcykapłana Amona w Tebach.

Widia (fl. XIV w. p.n.e.) : książę miasta-państwa Aszkelon na przybrzeżnej równinie współczesnego Izraela. Wasal Egiptu, książę Widia, napisał do Echnatona (1353-1335 p.n.e.), aby wyrazić swoją lojalność. W okresie amarneńskim w egipskich posiadłościach cesarskich panował niepokój, a miasto Widii znajdowało się stosunkowo blisko egipskiego stanowiska dowodzenia w Gazie. Aszkelon zbuntował się i został odzyskany przez Ramzesa II (1290-1224 p.n.e.).

Wilboura Papirus : Długi dokument datowany na czwarty rok panowania Ramzesa V (1156-1151 p.n.e.), tekst dotyczący kwestii prawnych we wsi Neshi, na południe od Memfis, w rejonie Fajum. Pola wymienione na tym papirusie ukazują dominację majątku świątynnego w regionie. W tekście wskazano także rodzaje zebranego zboża. Papirus Wilboura znajduje się w Muzeum Brooklyńskim w Nowym Jorku.

Wody Zachodnie (Rzeka Zachodnia) : Był to termin używany do określenia kanopskiej odnogi Nilu w Delcie. Wody Zachodnie nawadniały obszar znany z winnic i doskonałych win. W niektórych okresach historycznych władcy Egiptu budowali rezydencje w tym bujnym regionie.

Westptah (fl. 25 w. p.n.e.) : ukochany wezyr V dynastii. Westptah służył za panowania Sahuré (2458-2446 p.n.e.) i Kakai (Neferirkaré; 2446-2426 p.n.e.). Rozpoczął swoją karierę za panowania Sahuré, a później został wezyrem Egiptu pod rządami Kakai. Westptah, znany architekt i główny sędzia narodu, zachorował podczas opiekowania się władcą. Wezwano lekarza sądowego, ale nie udało się uratować sędziwego urzędnika. Kiedy Westptah zmarł, Kakai był rzekomo niepocieszony. Zorganizował w jego obecności rytualne oczyszczenie ciała, a następnie nakazał wykonanie dla Westptaha hebanowej trumny. Syn wezyra, Mernuterseteni, otrzymał od faraona rozkaz pochowania ojca, stosując specjalne wyposażenie grobowe i rytuały. Westptah otrzymał miejsce grobu obok piramidy Sahuré w zamian za zasługi dla narodu. Grób zawierał wzruszający opis tych zaszczytów.

Wedjebten (fl. XXII w. p.n.e.) : kobieta królewska z VI dynastii. Była niższą rangą małżonką Pepi II (2246-2152 p.n.e.). Wbjeten została pochowana w kompleksie grobowym Pepi II w południowej Saqarze. Wedjebten nie była matką spadkobiercy Pepiego II.

Wegaf (Khutawyré) (zm. 1779 p.n.e.) : założyciel XIII dynastii. Wegaf zapoczątkował mało znaną linię królewską, panującą w latach 1783-1779 p.n.e. Był uczniem bóstwa Ozyrysa i wzniósł cztery stele, tworząc święty obszar ta djeser w Abydos, wokół grobowca Dżera, uważanego za faktyczne miejsce spoczynku Ozyrysa. Budował także w Umm el-Ga′ab w Abydos. Niewiele więcej wiadomo o jego panowaniu w burzliwym okresie historii Egiptu.

wagi i miary : Były to oficjalne oznaczenia używane w starożytnym Egipcie przy projektach architektonicznych i określaniu wartości wymienianych materiałów. Długość mierzono w łokciu królewskim, 20 cali; szerokość dłoni, 3 cale; i szerokość palca, 3/4 cala. Khet miał powierzchnię 110 łokci kwadratowych, czyli 2/3 akra. Miarą cieczy, której używali Egipcjanie, był hekat, składający się z krewnych lub kufli i stanowiący równowartość nieco ponad współczesnego galona. Khar mierzył 17 galonów. Pomiary ciężaru obejmowały deden, równy dwóm współczesnym funtom i podzielony na dziesięć gite lub dwanaście shat. Przy budowie piramid seted oznaczał nachylenie pomnika, natomiast pesu stanowił miarę piwa i chleba podawanego robotnikom z jednej jednostki zboża.

Wendjebaendjeb (fl. XI w. p.n.e.) : generał i dowódca wojskowy XXI dynastii. Służył Psusennesowi I (1040-992 p.n.e.), sprawując także kilka urzędów religijnych na dworze królewskim w Tanis. Dla Wendjebaendjeba przygotowano grób we własnym kompleksie grobowym Psusennesa I, w pobliżu świątyni Amona w Tanis. Pochowano go w granitowym sarkofagu z XIX dynastii (1307-1196 p.n.e.), przywłaszczonym na jego użytek. Doniesiono również, że sarkofag pierwotnie należał do królowej Mutnodjmet (1), małżonki Horemhaba (1319-1307 p.n.e.) z XVIII dynastii.

Weneg (Wadjnes) (fl. 27 w. p.n.e.) : obscura władca II dynastii. Podobno był następcą Ninetjera. W Abydos i Saqq ara nazywano go Wadjnes. Wazony z jego pieczęciami odnaleziono w kompleksie piramid Dżesera (2630-2611 p.n.e.) w Sakkarze. Nie zidentyfikowano żadnego grobowca Wenega.

Weni (Unis, Wenis) (fl. 23 w. p.n.e.) : urzędnik wojskowy w służbie Pepiego I. Weni był dowódcą i przywódcą wyprawy Pepiego I (2289-2255 p.n.e.). Weni, innowacyjny i energiczny człowiek, wykorzystywał najemne oddziały do poszerzania posiadłości Egiptu. Jego grobowiec w Abydos zawierał wapienną stelę, która zawierała szczegóły biograficzne i wgląd w okres Starego Państwa. Weni była arystokratką, która objęła urzędy dworskie po odbyciu czeladnictwa za panowania ojca Pepi, Tetiego (2323-2291 p.n.e.). Pełniąc obowiązki naczelnika lub gubernatora różnych obiektów królewskich, Weni została również poproszona o zbadanie spisku w haremie prowadzonego przez nieletnią małżonkę, królową Weret-Imtes (2). Na steli nie ujawniono losów królewskiej damy. Następnie Weni poprowadził dużą armię Egipcjan i nubijskich najemników (pierwszych, jakie kiedykolwiek odnotowano w tekstach egipskich) do walki z "azjatyckimi mieszkańcami piasku", oczywiście Beduinami z Synaju. Mówi o nieznanym dzisiaj miejscu zwanym "głową Gazeli". Weni jednak przerzucił połowę swoich żołnierzy statkiem, a połowę lądem, łapiąc w ten sposób wroga pomiędzy dwiema odrębnymi siłami. Jednostki na promie wylądowały za pozycją wroga. Dowódca ten prowadził także wyprawy do Nubii (współczesny Sudan), gdzie kopał kanały przy północnych kataraktach Nilu i budował okręty wojenne z drewna akacjowego. Statki i barki przewoziły granitowe bloki do budowy piramidy Pepiego. W grobowcu Weni znajdowała się także pieśń o bezpiecznym powrocie armii po pokonaniu wrogów Egiptu.

Wenut : Była boginią królika lub zająca w Egipcie, służącą jako patronka Teb. Była małżonką Unu, boga zająca, i była przedstawiana w totemach nomu tebańskiego oraz jako część berła.

Wepemnofret (fl. 26 w. p.n.e.) : książę królewski z IV dynastii. Wepemnofret był synem Chufu (Cheopsa) (2551-2528 p.n.e.) i bezimiennej królowej. Nie był spadkobiercą. Stelę należącą do Wepemnofret znaleziono w mastabie na Wielkim Cmentarzu Zachodnim w pobliżu Wielkiej Piramidy w Gizie. Stelę wmurowano w ściany grobowca.

Wepwawet (Wapuat) : Wilcze bóstwo Egiptu, przedstawiane podobnie jak szakal, stało się częścią kultu Anubisa, ale pozostało popularne w niektórych nomach. Wepwawet był przyjacielem Ozyrysa i był czczony jako "Otwierający Drogi", co było odniesieniem do dróg Tuat, czyli królestw za grobem. Według niektórych tradycji Wepwawet pilotował łódź słoneczną boga Ré, która podróżowała przez komnaty nocy. Pomagał także zmarłym w podróży do raju. Centra kultu Wepwawet znajdowały się w Assiut oraz w niektórych nomach. Bogowie Horus i Set dołączyli do Wepwaweta w Assiut, gdzie cała trójka przemierzała wzgórza jako wilki.

Wereret (Weret) (fl. XIX w. p.n.e.) : kobieta królewska z XII dynastii. Wereret, małżonka Senwosreta II (1897-1878 p.n.e.), była córką Amenemheta II i prawdopodobnie matką Senwosreta III. Wspomina się o niej w Papirusie Kahuna, a fragment jej posągu odkryto na Wyspie Słonia. Wereret został pochowany w pobliżu piramidy Senwosreta III w Dashur w wapiennej mastabie zawierającej sarkofag z czerwonego granitu. W ścianie grobowca znaleziono nienaruszoną skrzynkę z biżuterią, w której odkryto 50 dużych kawałków i 7000 paciorków w nienaruszonym stanie. Ta duża kolekcja elementów obejmowała pierścionki, bransoletki, amulety, skarabeusze i dwa boskie lwy. Odzyskano część zmumifikowanych szczątków Werereta, które zostały zniszczone przez złodziei grobowców.

Weret (Wer) : Starożytny egipski bóg nieba, nazywany w hymnach i litaniach "Wielkim", utożsamiany z kultami Thota i Horusa w różnych regionach. Tradycyjnie uważano, że jego oczy to słońce i księżyc, a w bezksiężycowe noce uważano, że jest ślepy. W tym stanie oślepienia Weret był opiekunem księży-lekarzy leczących choroby oczu i patronem niewidomych muzyków. Na niektórych płaskorzeźbach był przedstawiany jako bóg grający na harfie.

Weret-Imtes (1) (Weretyamtes) (fl. 24 w. p.n.e.) : kobieta królewska z VI dynastii. Była niższą rangą żoną Teti (2323-2291 p.n.e.) i prawdopodobnie matką Weret-Imtes (2323-2291 p.n.e.) ).

Weret-Imtes (2) (fl. 23 w. p.n.e.) : kobieta królewska z VI dynastii. Była niższą rangą małżonką Pepi I (2289-2255 p.n.e.), oskarżoną o bunt w haremie w imieniu jej syna. Wygląda na to, że spiskowała w celu wyeliminowania Pepiego I z tronu, wygnając go lub mordując. Wezwano urzędnika imieniem Weni, geniusza wojskowego tamtego okresu historycznego, aby samodzielnie przeprowadził śledztwo w sprawie oskarżonej królewskiej kobiety. Weret-Imtes została oczywiście ukarana wraz z synem, jednak nie podano żadnych zapisów co do dokładnych wymogów wymierzenia sprawiedliwości w tej sprawie. Kary dla tych, którzy zaatakowali świętą osobę faraona, zwykle obejmowały śmierć, oszpecenie i/lub wygnanie na pustynne pustkowia.

Wersu (Worsu) (fl. XV w. p.n.e.) :urzędnik górniczy z XVIII dynastii. Wersu służył za panowania Amenhotepa II (1427-1401 p.n.e.) jako nadzorca wydobycia złota na terenach południowych i mógł być także wicekrólem Nubii. Posągi przedstawiające jego i jego żonę odkryto w Koptos.

Wody Ré : Była to odnoga Nilu, która zaczynała się w Heliopolis i płynęła na północny wschód, wzbogacając rolnicze obszary Delty. W czasach XIX dynastii (1307-1196 p.n.e.) tę samą odnogę Nilu nazywano "Wodami Avaris", ponieważ Ramessydzi z tego rodu królewskiego wznieśli swoją wielką stolicę na miejscu stolicy Hyksosów, Avaris. Ta część rzeki stała się "Wodami Horusa" w el-Kantara, a następnie wpłynęła do Morza Śródziemnego w pobliżu Sinu, Pelusium z okresu ptolemejskiego (304-30 p.n.e.).

Waty :(fl. 26 w. p.n.e.) urzędnik IV dynastii. Waty służył Chefrenie (2520-2494 p.n.e.) jako muzyk nadworny. Zmumifikowane szczątki Waty'ego zostały tak pięknie zabalsamowane i owinięte, że pod pościelą można było rozpoznać jego rysy. Balsamowanie zabezpieczyło ciało Waty'ego tak starannie, że na jednej stopie nadal widać odcisk. Jego sarkofag odkryto w grobowcu w Saqq ara.

Wawat : Był to obszar pomiędzy Asuanem a pierwszą kataraktą na Nilu, w Kusz lub Nubii (współczesny Sudan). Region był nieustannie poddawany atakom militarnym ze strony Egipcjan, gdy lokalni mieszkańcy zbuntowali się i uzyskiwali niepodległość w okresach słabości dynastycznej. Aniba była stolicą Wawatu, zwanego w niektórych okresach Mi′am. Aniba była dobrze ufortyfikowana przez Egipcjan i zawierała obszary składowania towarów wojskowych i nadwyżek handlowych. Wicekról Nubii rezydował w Wawacie w niektórych okresach historycznych. Mieszkańcy Wawatu płacili daninę już za VI dynastii (2323-2150 p.n.e.), a może nawet wcześniej.

Wayheset :(fl. X w. p.n.e.) urzędnik XXII dynastii. Wayheset służył Shoshenqowi I (945-924 p.n.e.) jako emisariusz wojskowy. Został wysłany do oazy Dakhla, gdzie Egipcjanie buntowali się przeciwko libijskiej dominacji nad ziemią. Bunt był krótkotrwały i ograniczył się do obszaru oazy. W ten sposób Wayheset uwolnił Szoszenka I i mógł bez przeszkód rozpocząć swoje kampanie wojskowe w Palestynie.

waret : To była starożytna egipska nazwa wodnej otchłani, z której Ré wyrósł od chwili stworzenia. Egipcjanie bali się ciemności i chaosu jako niszczycieli ludzkości i pamiętali o kosmologicznych tradycjach dotyczących aktu stworzenia. Pierwotny Kopiec, życiodajna wyspa w centrum Waret, pozostał symbolem istnienia we wszystkich okresach historycznych.

wabt :Było to miejsce balsamowania, zlokalizowane albo w dolinowych świątyniach piramid w królewskich kompleksach grobowych, albo w instytucjach przewidzianych do tego istotnego aspektu przygotowań do pogrzebu. Miejsca zwane także wabet, "domem oczyszczenia" lub per-nefer, "domem piękna", podlegały rytuałom oczyszczania i przygotowania do rzeczywistych procesów chemicznych, takich jak balsamowanie.

wadi :Arabskie określenie wąwozu lub wyschniętego koryta rzeki, używane we współczesnym oznaczaniu miejsc, do głównych wadi w starożytnym Egipcie należą

Wadi Abbad :miejsce na wschód od Edfu w Górnym Egipcie, gdzie w okresie Nowego Państwa (1550-1070 p.n.e.) prowadzono wydobycie złota. Seti I (1306-1290 p.n.e.) wzniósł tam założenia mieszkalne i studnie dla robotników, a także świątynię. Znajdująca się w tym miejscu kopalnia złota została na mocy specjalnego dekretu przekazana świątyni w Abydos.

Wadi Abul Suffian :miejsce kultury predynastycznej Nagada w Hierakonpolis. Odkryto tam naczynia z czarnymi końcówkami i polerowane w kolorze czerwonym, a także maski ceramiczne dla kotów, naczynia hartowane ze słomy i naczynie cylindryczne. Na miejscu pochowano szczątki czterech ludzi i krowy.

Wadi Alaki : miejsce w pobliżu Qubanu przy drugiej katarakcie Nilu w Nubii (współczesny Sudan), preferowane ze względu na swoje zasoby złota. Wadi Alaki poddano naprawom i restauratorom za panowania Ramzesa II (1290-1224 p.n.e.), a renowację tego terenu przeprowadzali także inni faraonowie z XIX dynastii. Ramzes II wykopał na tym miejscu studnię, aby pomóc robotnikom. Uruchomił także ponownie szyby poprzednich kopalń, aby jeszcze bardziej zwiększyć wydobycie.

Wadi es-Sebua : miejsce na południe od Asuanu w Nubii, które zostało wykopane i przeniesione, aby uchronić je przed podnoszącym się poziomem wód spowodowanym przez Wysoką Tamę w Asuanie. Ramzes II (1290-1224 p.n.e.) wzniósł tam świątynię ku czci Ré i jego własnej deifikowanej osoby. Projekt świątyni obejmował aleję sfinksów, a także wykute w skale wnętrza, dziedzińce, przedsionki, sanktuarium, posągi zaangażowane i dwa kolosy Ramzesa II.

Wadi Garawi : miejsce na południe od Holwan, na południowych przedmieściach współczesnego Kairu. Odkryto tam pozostałości tamy wykorzystywanej w procesie wydobywania lokalnych zasobów kamienia. Ze stanowiska usunięto także ruiny osady kamieniarskiej.

Wadi Gasus : miejsce na wybrzeżu Morza Czerwonego w pobliżu Koptos, zwane przez Egipcjan obszarem szycia. W Wadi Gasus odnaleziono stelę z XVIII dynastii (1550-1307 p.n.e.) oraz tekst z okresu Państwa Środka (2040-1640 p.n.e.). Miejsce to było wykorzystywane we wszystkich okresach historycznych jako punkt wyjścia wypraw do Punt. Egipcjanie stracili część urzędników w regionie, będących ofiarami wrogich ataków, ale wadi i inne ważne miejsca w okolicy były strzeżone przez egipskie jednostki wojskowe w okresie Nowego Państwa (1550-1070 p.n.e.).

Wadi Halfa : miejsce na południe od Abu Simbel, w pobliżu drugiej katarakty na Nilu w Nubii (współczesny Sudan), przez wiele epok uważane za strategiczną pozycję obronną. Znajdujące się w tym miejscu inskrypcje upamiętniają wyprawy nubijskie Senwosreta I (1971-1926 p.n.e.). Świątynię wzniósł tam pierwotnie Totmes III (1479-1425 p.n.e.), a na jej filarach znajdują się późniejsze dane dotyczące panowania Siptaha (1204-1198 p.n.e.). Inny napis, na steli z XIX dynastii (1307-1196 p.n.e.), upamiętniał świątynię poświęconą bogu Horusowi.

Wadi Hammamat : ważna droga rozpoczynająca się w Koptos, gdzie Nil skręcał najbliżej Morza Czerwonego, a następnie rozciągająca się do Morza Czerwonego, gdzie działały egipskie grupy handlowe. W pobliżu początku wadi znajdował się także ważny kamieniołom. Inskrypcje wydobyte w tym regionie pochodzą z XI dynastii (2134-1991 p.n.e.) i mówią, że 3000 mężczyzn weszło do Wadi Hammamat, aby przetransportować pokrywę sarkofagu. Na tej jezdni ustawiono stacje orientacyjne, a patrole zmieniano w celu zapewnienia bezpiecznej podróży. Granit Greywacke wydobywano w Wadi Hammamat i Bir Fawakhir, a w pobliżu znaleziono także świątynię poświęconą Min.

Wadi Hawi : miejsce na południowy wschód od Asuanu, znane z wydobywania ametystu w okresie Państwa Środka . Okres (2040-1640 p.n.e.). Tam też wydobywał Senwosret I (1971-1926 p.n.e.).

Wadi Kubbaniya : miejsce w pobliżu Asuanu, w którym znajdowały się prehistoryczne artefakty. Obiekty te pochodzą z okresu późnego paleolitu 21 000-12 000 p.n.e. Łowcy-zbieracze gromadzili się w pobliżu źródła wody powstałego w wyniku corocznego wylewu Nilu.

Wadi Labbab : miejsce w pobliżu współczesnego Kairu, gdzie od wieków stoi skamieniały las.

Wadi Maghara : miejsce na zachodnim półwyspie Synaj, w pobliżu współczesnego Abu Zuneima, popularne wśród kopalnie i zasoby naturalne eksploatowane na początku historii Egiptu. W Wadi Maghara odkryto inskrypcje z czwartej (2575-2465 p.n.e.), piątej (2465-2323 p.n.e.) i szóstej (2323-2150 p.n.e.) dynastii. Na miejscu odkryto także inskrypcje datowane na czasy panowania Amenemheta III (1844-1797 p.n.e.). Działały tam kopalnie miedzi, turkusu i malachitu.

Wadi Matuka (Murgassi) : miejsce po zachodniej stronie Nilu w Nubii (współczesny Sudan), położone na skalistym klifie wysoko nad rzeką. Egipcjanie wznieśli tam bastion obronny, a Hatszepsut (1473-1458 p.n.e.) zbudował w tym miejscu także świątynię.

Wadi Mi′ah : miejsce w pobliżu Edfu w Górnym Egipcie, które prowadzi do kopalni złota, około 55 mil w głąb lądu od rzeki, w Barramiyeh. Wadi Mi′ah prowadzi również do Mersa Alam nad Morzem Czerwonym. Seti I (1306-1290 p.n.e.) kopał i naprawiał tam studnie dla górników oraz wzniósł skalną świątynię. Gebel el-Zebara, kolejny pobliski region kopalni złota, również skorzystał z patronatu Setiego I.

Wadi Nasb : to obszar na zachodnim półwyspie Synaj, znany z kopalni miedzi, turkusu i malachitu. Snefru (2575-2551 p.n.e.) pozostawił w tym miejscu inskrypcję. Kopalnie te były związane z działalności Wadi Maghara.

Wadi Natrun : to oaza na zachodnim krańcu Delty, będąca głównym źródłem natronu, popularnej substancji kojarzonej w Egipcie z balsamowaniem i używanej na co dzień jako detergent. "Wymowny chłop" Khunianupu z pierwszego okresu przejściowego (2134-2040 p.n.e.) rozpoczął swoje podróże i poszukiwania w tym wadi.

Wadi Qash : miejsce w pobliżu Koptos na głównym szlaku handlowym prowadzącym do Morza Czerwonego. Odkryto tam inskrypcje z okresu predynastycznego i wczesnego (2920-2575 p.n.e.).

Wadi Qena : droga prowadząca z Qena do Morza Czerwonego. W pobliżu znajdują się ruiny zwane Umm Digal, "Matką Kolumn". W okolicy nadal stoją marmurowe kolumny, datowane na okres ptolemejski (304-30 p.n.e.) lub późniejszy okres rzymski.

Wadi Qubannet el-Qirud : miejsce na Pustyni Libijskiej, niedaleko Deir el-Bahri, zwane Doliną Grobowców Małp. Trzy syryjskie żony niższej rangi Totmesa III (1479-1425 p.n.e.) zostały tam pochowane w identycznych grobowcach z wystawnymi regaliami grobowymi.

Wadi Sidri : miejsce na półwyspie Synaj w pobliżu współczesnego Abu Zuneima. Kopalnie turkusu na tym obszarze były eksploatowane przez Egipcjan w kilku epokach.

Wadi Timulat : to żyzna depresja na północ od Bubastis we wschodniej Delcie, używana przez starożytnych Egipcjan jako droga do Morza Czerwonego. Wadi prowadziły do Jezior Bbitter, które z kolei otwierały się na Morze Czerwone. Trasa ta nazywana była przez Egipcjan Kanałem Słodkiej Wody i służyła władcom późnego okresu (712-332 p.n.e.) do otwierania kanału.

wadjet : Symbol "Oka Ré" lub "Oka Horusa", potężnych amuletów siły i ochrony. wadjet przedstawiał słońce i księżyc, istotne elementy mitologii Nilu. Watjet był noszony przez żywych i zmarłych w opakowaniach mumii zmarłego. Amulet wykonywano z niebieskiego lub zielonego fajansu, czasem z kamieniami półszlachetnymi w złotej oprawie.

Wadjet (Uadjet) : Bóstwo-kobra, patronka starożytnego Egiptu, opiekunka terytoriów północnych Dolnego Egiptu, w tekstach greckich zwana Buto. Wadjet była czasami kojarzona z boginią Hathor. Nekhebet była jej siostrzaną boginią, patronką Górnego Egiptu. Wadjet był również kojarzony z kultem Ozyrysa i wierzono, że pomógł bogini Izydzie czuwać nad małym bóstwem Horusem na Chemmis w Delcie. Wadjet ułożył trzciny i liście, aby ukryć boską matkę i syna przed wszystkimi wrogami, aby Horus mógł dojrzeć i pokonać zabójcę swojego ojca, Seta. Wadjet był przedstawiany jako kobra lub kobieta. Jako kobieta dzierżąca koronę Dolnego Egiptu, ze splecionym papirusowym berłem i wężem, została włączona do ceremonii koronacyjnych władców. Bogini ofiarowała koronę każdemu nowemu władcy podczas rytuałów, a jej wizerunek został wykorzystany w królewskim symbolu, uraeusie.

Wadjkaré : (fl. XXII w. p.n.e.) władca krótkiej VIII dynastii. Jest władcą mało znanym, gdyż jedyną zachowaną dokumentacją jego panowania jest wydany przez niego królewski dekret zwalniający. Jego imię zostało przetłumaczone jako "Dobrobytna jest dusza Ré".

Wadjmose : (fl. XV w. p.n.e.) książę z XVIII dynastii. Był synem Totmesa I (1504-1492 p.n.e.) i królowej Ahmose. Wadjmose, brat królowej faraona Hatszepsut, zmarł, zanim mógł odziedziczyć tron. Wadjmose został pochowany na zachodnim brzegu Teb, na południe od Ramesseum. W jego grobowcu znajdowała się mała kaplica i trzy kapliczki.

Wojownicy Mentuhotepa II: To niezwykła kolekcja ciał odkryta w Deir el-Bahri, na zachodnim brzegu Nilu w Tebach, obok kompleksu grobowego władcy Mentuhotepa II. Trwające ataki Khetysów (Aktoyów) z IX dynastii na władców Teb obejmowały najazd wojowników sojuszników Khety, wojowników Assiut. Dokonując ataków, zdewastowali cmentarz i świątynię. (Taki czyn został uznany przez wszystkich Egipcjan za świętokradztwo.) W odpowiedzi Mentuhotep II (2061-2010 p.n.e.) wezwał jednostki wojskowe Górnego Egiptu i pomaszerował na północ, aby pomścić profanację. (Według legendy "Wyznawcy Horusa", mityczni wojownicy z domeny tebańskiej, również pomaszerowali na północ i zniszczyli Assiut i Khetys, a później zjednoczyli Egipt.) Wojownicy, którzy zginęli w bitwie, zostali pochowani w świątyni grobowej Mentuhotepa II. w Deir el-Bahri i wyznaczeni na wojowników Mentuhotepa II. Prawie 60 egipskich żołnierzy zostało pochowanych wraz z Mentuhotepem II podczas rytualnego pochówku. Nosili całuny oznaczone kartuszem i pieczęciami Mentuhotepa II, identyfikującymi ich jako towarzyszy broni faraona, których przeznaczeniem było dzielenie się z nim nagrodami w raju. Grobowiec został okradziony w II okresie przejściowym (1640-1550 p.n.e.), ale później został przykryty przez osuwisko, które skutecznie go zapieczętowało.

Wykaz darów: Dokument pogrzebowy określający podarunki, które należy ofiarować zmarłemu podczas ceremonii grobowych. Wykaz pochodzi ze Starego Państwa (2575-2134 p.n.e.) i dotyczy grobowców prywatnych i królewskich, a czasami zawiera podarunki składane przez faraonów. Ofiary z mięsa, napojów i kadzidła składali każdego dnia kapłani pogrzebowi zatrudnieni do odprawiania ceremonii. Czasami w grobach umieszczano kule grobowe zawierające zwinięte w bawełnę umowy zawarte między kapłanami a zmarłym lub pozostałymi przy życiu krewnymi jako dowód świadczonych usług. Lista Ofiar ewoluowała na przestrzeni wieków, tworząc pełną Liturgię Ofiar Pogrzebowych, używaną w rytuałach grobowych.

"Wczorajsza pościel": poetycki obraz używany przez starożytnych Egipcjan do oznaczenia śmierci i zmian, jakie umieranie powoduje w człowieku. Wyrażenie to pojawiało się w pieśniach żałobnych śpiewanych przez latawce, zawodowe kobiety żałobne na pogrzebach. Żałobnicy nazywali zmarłego mężczyzną, który ubrał się w delikatny len, a teraz śpi w "wczorajszym płótnie". Obraz ten nawiązywał do faktu, że życie na ziemi stało się wczoraj dla umarłych. Prawdopodobnie wynikało to ze zwyczaju plebsu lub biednych, którzy oddawali balsamatorom zużytą pościel do rytualnego przygotowania każdej mumii. Biednych nie było stać na nową pościel, więc zwłoki swoich rodzin, zwane "Ukochanymi Ozyrysami", owijali w zwłoki "wczoraj".

Wyspa Deptania : Duchowe miejsce zwane Geswaret, które pojawiło się w momencie stworzenia w egipskich tekstach kosmologicznych, wylądowali tam Wa i Aa, Towarzysze Boskiego Serca. Wyspa Deptania została przedstawiona na płaskorzeźbach w świątyni Edfu. W ramach tego nabożeństwa uhonorowano także Ptaha, podobnie jak Horusa.

Wysokie bramy Medinet Habu: Wieże krenelowane dodały charakterystycznego charakteru Medinet Habu, ufortyfikowanego kompleksu świątynnego w stylu migdal wzniesionego przez Ramzesa III (1194-1163 p.n.e.) na zachodnim brzegu Nilu w Tebach. Bramy zapewniały ogromne wejście i zawierały górne komnaty. Z tych pięknie urządzonych apartamentów korzystał Ramzes III i jego harem. To tutaj Ramzes III został zaatakowany i śmiertelnie ranny, żyjąc tylko tyle czasu, aby rozpocząć proces swoich napastników.

"Wiszący grobowiec" : zwany Bab el-Muallaq i położony na południe od Deir el-Bahri, na zachodnim brzegu Teb. Miejsce to może być według legendy "Głównym Miejscem Inhapi" i podobno bezpieczną przystanią używaną pierwotnie dla mumii królewskich w skrytce w Deir el-Bahri. Został tak nazwany ze względu na położenie na klifach. Chociaż wiele grobowców faraonów w Dolinie Królów zostało okradzionych, a nawet zdewastowanych, "Wiszący Grobowiec" pozostał nienaruszony i tymczasowo służył do ochrony zmumifikowanych szczątków, które później przeniesiono do Deir el-Bahri.

Wyznawcy Horusa : Były to trzy odrębne grupy starożytnych Egipcjan, a każda z nich odgrywała wyjątkową rolę w życiu narodu. Pierwszą grupę, nadprzyrodzoną, a więc magiczną kompanię noszącą tę nazwę, stanowiły stworzenia, które rzekomo podążały za bogiem Horusem, synem Izydy i Ozyrysa, w jego predynastycznych bitwach pod Edfu i w Delcie. Takich towarzyszy nazywano heru-shemsu i czczono ich we wszystkich świątyniach Horusa. Przedstawiono je w grobowcu Kheruefa, urzędnika za panowania Amenhotepa III (1391-1353 p.n.e.). Ci Wyznawcy Horusa byli przedstawiani jako noszący maczugi i inną broń. Służyli jako weterani wojen predynasyjnych, zwłaszcza w Edfu. W tekstach pogrzebowych Wyznawcy przyjmują jeszcze bardziej dramatyczną rolę. Oczyszczają zmarłych podczas ich podróży, a w niektórych dokumentach są opisywani jako władcy predynastyczni, którzy witają zmarłych w swoich domenach wiecznej szczęśliwości. Druga grupa Wyznawców związana jest z Duszami Pe i Duszami Nekhena, legendarnych boskich królów przed okresem wczesnodynastycznym (2920-2575 p.n.e.). Podczas różnych świąt Ozyriana i Horusa trzecia grupa zwana Wyznawcami Horusa prowadziła pozorowane bitwy z innymi, zwanymi Wyznawcami Seta. Towarzysze Horusa zawsze wygrywali te "wojny". Wyznawcy Horusa, uważani zarówno za mitycznych towarzyszy, jak i legendarnych predynastycznych władców, mogli być konfederacją wojowników nomów, którzy podążali na północ za władcą Thinite Narmerem w jego dążeniu do pokonania Delty i zjednoczenia Egiptu. Być może byli to także członkowie orszaku władcy, towarzyszący mu, gdy ten przebywał , odbywał co dwa lata inspekcje wzdłuż Nilu. Udawane bitwy, w których Wyznawcy Horusa zawsze odnosili zwycięstwa, upamiętniały tradycje i zobowiązania religijne wcześniejszych epok oraz konkretyzowały kult Horusa.

Wyznawcy Seta : Grupa Egipcjan, która brała udział w inscenizowanych pozorowanych bitwach podczas ceremonii ku czci Ozyrysa i Horusa, Wyznawcy Seta zawsze byli pokonani przez przeciwstawnych członków Wyznawców Horusa w tych pozorowanych walkach, ponieważ towarzysze Horusa reprezentowali dobro. Nazywano ich mesu-betesht, czyli desheru, czerwoni i wierzono, że sprawiają kłopoty, podążając za "Przynoszącym Chaosu", bogiem Setem. Nazywano ich "czerwonymi", bo podobno mieli rude twarze i rude włosy. Wyznawcy Seta pojawili się znacząco w drugiej połowie XIX dynastii (1307-1196 p.n.e.). Odnotowano ich jako pijaków, kobieciarzy i buntowników zagrażających duchowi ma′at nad Nilem. Tacy złoczyńcy byli przeklęci, ponieważ nie mogli dotrzeć do raju na Zachodzie (Amenti), ale mieli gnić na pustynnych pustkowiach jako pokarm dla ptaków i gryzoni. żywność Produkty dietetyczne Egipcjan należały w czasach starożytnych do najbardziej różnorodnych i obfitych. Egipt był zawsze nazywany przez współczesne narody "spichlerzem świata", a bogatych corocznych zbiorów rolnych w Dolinie Nilu zazdrościli władcy innych krajów. Wartość Egiptu docenili zwłaszcza Rzymianie, a po samobójstwie Kleopatry VII w 30 r. p.n.e. strzegli ziemi jako wyjątkowego żywiciela imperium. Jęczmień i płaskurka były najwcześniejszymi zbożami zebranymi w Egipcie. Z emmeru wypiekano chleb, a jęczmień był podstawą ekstensywnego warzenia piwa. W okresie ptolemejskim (304-30 p.n.e.) pszenica została sprowadzona na pola Nilu i prosperowała. Te pola dostarczały także ciecierzycy, soczewicy, czosnku, dyni, porów, fasoli, sałaty, rzodkiewki, kapusty, ogórków, cebuli i innych warzyw. Inne produkty rolne obejmowały cynamon, chleb świętojański, oliwki, melony, daktyle, figi, rodzynki, orzechy domowe, figi kaktusowe, jagody seneb, granaty, jabłka, winogrona i palmy, materiały do jedzenia i tkania. Ze względu na stosowane techniki pasterskie, Egipcjanie różnych klas często lub okazjonalnie jedli wołowinę, a produkty mleczne wykorzystywali do wyrobu serów i jogurtów. Jedli także owce i kozy oraz polowali na inne mięsa. Ceniono także pewien rodzaj oryksówgazele, chociaż były cenione jako zwierzęta domowe. Hieny wykorzystywano jako zwierzęta myśliwskie, a zmarły otrzymywał ich mięso w ofierze. Jedząc woły lub byki, Egipcjanie woleli schaby. Mięso było grillowane lub duszone. Świnie uznano za substancję zanieczyszczającą. od wielu wieków i zakazane jako żywność. Jednakże hodowano je jako żywność lub ofiary świątynne w Abydos i gdzie indziej. Nil oferował w swoich wodach ponad 50 gatunków ryb, a przybrzeżne bagna obfitowały w ptactwo. Jako danie serwowano kuropatwy, przepiórki, gołębie, żurawie, czaple, bociany, kaczki, gęsi i gołębie.

wieczność: ta starożytna egipska koncepcja dała impuls rytuałom pogrzebowym i filozofii religijnej każdego okresu nad Nilem. Na początku swojej historii mieszkańcy Doliny Nilu ustalili, że Ziemia odzwierciedla kosmos, co było wizją, którą co noc oglądali astronomowie-kapłani i która została włączona do duchowych ideałów. Doprowadziło to do koncepcji ponadczasowego porządku zwanego wiecznością. W tę świadomość wieczności zaangażowane były dwie podstawowe koncepcje: (1) że wieczność jest istnieniem niezmiennym i (2) że wieczność jest ciągłą odnową. Czas był zatem postrzegany zarówno w kategoriach liniowych, jak i cyklicznych, co stanowi ważny element rekonstrukcji starożytnych ceremonii. Bóstwo Amun reprezentowało niezmienną egzystencję, a Ozyrys przedstawiał codzienną odnowę, jednocząc w ten sposób koncepcje w kategoriach kultowych. Egipcjanie bali się wiecznej ciemności i utraty przytomności w zaświatach, ponieważ oba te warunki zaprzeczały uporządkowanemu przekazowi światła i ruchu widocznemu we wszechświecie. Zrozumieli, że śmierć była w rzeczywistości bramą do wieczności. Dlatego Egipcjanie szanowali akt umierania i czcili budowle i rytuały związane z taką ludzką przygodą. Heh, w niektórych epokach nazywany Huh, bogiem wieczności, był jednym z pierwotnych bogów Ogdoad w Hermopolis i reprezentował wieczność - cel i przeznaczenie całego ludzkiego życia w egipskich wierzeniach religijnych, etap istnienia, w którym śmiertelnicy mogą osiągnąć wieczna błogość. Wieczność była nieskończonym okresem istnienia, którego nie obawiał się żaden Egipcjanin, ponieważ niosła ze sobą wieczną odnowę. Jedna ze starożytnych nazw brzmiała nuheh, ale wieczność nazywano także shenu, co oznaczało okrągły, a zatem wieczny lub nieskończony, i stało się formą królewskich kartuszów. Astralny termin "Idąc do swojego ka", odnoszący się do istoty astralnej, która towarzyszyła ludziom przez życie ziemskie, był używany w każdej epoce do wyrażenia umierania. Hieroglif oznaczający zwłoki został przetłumaczony jako "uczestnictwo w życiu wiecznym". Grobowiec był "Domem Wieczności", a zmarły był akh, przemienionym duchem. Teksty piramid z okresu Starego Państwa (2575-2134 p.n.e.) głosiły, że akh wzbił się w niebo, gdy śmiertelne szczątki zeszły na ziemię. Podczas gdy koncepcja wieczności dała impuls rytuałom i ceremoniom obrzędów pogrzebowych, sztuka i architektura odniosły korzyści z tej samej wizji życia pozagrobowego. Zachowane zabytki Egiptu są głównie związane z rytuałami grobowymi, ponieważ zostały wykonane z kamienia i wzniesione jako insygnia egipskiej kontemplacji wieczności. Piramidy wyrastające z piasku w Gizie były symbolami wiecznej mocy i przemiany w śmierci. Skomplikowane grobowce i świątynie były wprowadzeniem w nadprzyrodzone ścieżki królestwa poza grobem, zwanego w przejściu Tuat. Koncepcja ta leżała także u podstaw roli władców Egiptu. Każdy faraon był bogiem Ré, gdy żył na ziemi. Jednakże po swojej śmierci stał się Ozyrysem, "Pierwszym z ludzi Zachodu", "Władcą Umarłych". Zatem władcy byli boscy i przeznaczeni do wiecznego szczęścia. Unis (2356-2323 p.n.e.) z V dynastii oświadczył w swoim grobowcu w Saqq ara, że "gwiazdy zadrżą, gdy wstanie jako dusza". Wieczność była wspólnym celem każdego mężczyzny, kobiety i dziecka w Egipcie. Taka wiara przenikała wizję ludzi, rzucając wyzwanie ich artystom do tworzenia olśniewających arcydzieł i zapewniając im entuzjazm do życia, niespotykany nigdzie w starożytnym świecie.

Wakonda (Ameryka): "Moc powyżej", wielka tajemnica Siuksów, najwyższych myśliwych i wojowników Wielkich Równin Ameryki Północnej. Powiązane z irokezskim słowem orenda, "magiczna moc" i algonquin manitu, "duch", Wakonda jest źródłem wszelkiej mądrości i mocy, wiecznym źródłem, które podtrzymuje świat i oświeca szamana. Indianie Dakota również czczą Wakondę, ale jako potężnego ptaka piorunów i antagonistę boga oszusta Unktomi.

Wiyot (Ameryka): W mitologiach niektórych plemion indiańskich z Kalifornii Wiyot był ojcem rasy istot, która poprzedzała ludzkość. W miarę jak ci ludzie się rozmnażali, ziemia rosła w kierunku południowym i grupy ludzi migrowały w tym kierunku. Wygląda na to, że Wiyot zmarł z powodu trucizny; Kojot, bóg oszust, mógł mieć swój udział w śmierci swojego wodza, ponieważ wskoczył na stos, aby oderwać kawałek mięsa od ciała i połknąć go.

Wonomi (Ameryka): Dosłownie "bez śmierci". Niebiański ojciec i najwyższa istota Indian Maidu z Kalifornii. Znany jest również jako Kodo-yapeu, "twórca świata"; Kodo-yanpe, "nazwa świata"; i Kodo-yeponi, "wodz świata". Stworzywszy ludzi i wprawiając w ruch naturalne procesy, Wonomi rządził niepodzielnie, dopóki nie pojawił się jego przeciwnik Kojot. Ten oszust był jednak w stanie wyprzeć ojca nieba z jednego powodu: ludzie podążali za Kojotem, a nie za Wonomi. Dusze zmarłych nadal mogą dotrzeć do "krainy kwiatów" ojca nieba ponad chmurami, jak wskazuje jego ciągła troska, ale pod podłogą nieba władzę sprawuje bóg-oszust.

Watauineiwa (Ameryka): Dosłowne znaczenie: "najstarszy". Chociaż Karol Darwin uważał, że Indianie z Ziemi Ognistej nie mieli żadnego pojęcia o religii, późniejsze badania wykazały, że tak nie było. Plemię Yahgan modliło się do Watauineiwy, łaskawego boga nieba, który stworzył i podtrzymywał świat. Wśród Ona, ich sąsiadów, najwyższą istotą był Temaukel. Mówiono, że jest bez ciała, żony i dzieci. Dusze, kaspi, po śmierci udały się do miejsca Temaukel. Rytuały inicjacyjne praktykowane przez Yahgan i Ona, podobnie jak te australijskich Aborygenów, były domeną mężczyzn: w istocie ich głównym mitem była celebracja wyższości mężczyzny po początkowym okresie dominacji kobiety. Dziś mieszkańcy Ziemi Ognistej to naród odchodzący.

Wati-kutjara (Oceania): Dwaj totemiczni przodkowie wielu legendarnych cykli. Jaszczurcy mężczyźni. Jeden z nich nazywał się Kurukadi, a jego totemem był iguana; drugi miał na imię Mumba, a jego totem był czarny iguana. Mandjindja w zachodniej Australii wierzą, że Wati-kutjara schodzili z gór w "czasie snu", epoce, w której duchy przodków śpiące pod ziemią powstały i wędrowały po ziemi. Watikutjara wytwarzali instrumenty ceremonialne, takie jak tablica inma: ciemne plamy w Drodze Mlecznej, znane jako kadri-paruvilpi-ulu, czyli "niebo nad rzeką", to tablice umieszczane na niebie, podczas gdy te dawane ludziom na ziemi to tablice sposób na utrzymywanie kontaktu z "śniącymi" przodkami. Kiedy księżycowy człowiek Kulu, czyli Kidilli, próbował zmusić pierwszą kobietę, jaszczuroludzie uderzyli go i zranili swoim magicznym bumerangiem. Wkrótce potem Kulu zmarł w nieznanym wodopoju. To była pierwsza śmierć. Wariant głosi, że stożkowy kopiec związany z tym konfliktem przedstawia fallusa Kidilli, który odciął Wati-kutjara. Mówi się, że molestowane kobiety, raczej duchy przodków niż pierwsze istoty ludzkie, uciekły do nieba i stały się Plejadami.

Wayland (Europa): bóg kowala Anglosasów. Islandzkie Eddy opowiadają o spotkaniu Volundra, czyli Waylanda, i jego dwóch braci z trzema dziewicami-łabędziami nad brzegiem jeziora. Przez siedem lat żyli razem w miłości, aż pewnego dnia księżniczki odleciały. Zrozpaczeni bracia szukali utraconej miłości, każdy podążał inną ścieżką, ale Wayland został schwytany przez Niduda, rywalizującego króla, który twierdził, że kowal ukradł jego złoto. Za karę podciął Waylandowi ścięgna nogi i przeniósł swoją kuźnię na odległą wyspę. Jednak niepewny bóg kowala zemścił się, zabijając dwóch synów Niduda, którzy potajemnie przybyli, aby zobaczyć jego skarby, i wysyłając ich odcięte głowy, wysadzane drogocennymi klejnotami i oprawione w srebro, królowi Nidudowi.

Wele (Afryka): Dosłownie "najwyższy", najwyższe bóstwo Abaluyia w Kenii, grupy ludów północnego Bantu. Jest Khakabą, "dystrybutorem" i Isaywą, "tym, któremu płaci się za święte obrzędy". Wele stworzył niebo i "wsparł je dookoła na filarach, tak jak dach okrągłej chaty jest wsparty na filarach". Następnie stworzył dwóch pomocników i razem umieścili na niebie księżyc i słońce. Ale ci luminarze walczyli ze sobą: najpierw księżyc strącił słońce z nieba; potem słońce zrzuciło na swego najstarszego brata, "wrzucając go w błoto". Potem spryskał cały księżyc błotem, żeby nie błyszczał. Wele musiał rozdzielić rywalizujących ze sobą braci i wydać dekret, że słońce będzie świecić w dzień, a noc będzie należeć do bladego księżyca. Kolejnymi stworzeniami były chmury, błyskawica, gwiazdy, deszcz, tęcze, "dzięki którym Bóg powstrzymuje deszcz", powietrze i "zimne powietrze", które powoduje grad. To była praca na dwa dni. Nastąpiło stworzenie ziemi, wraz z pierwszym mężczyzną o imieniu Mwambu i pierwszą kobietą, Selą. Następnie Wele zapełnił ziemię zwierzętami i "w sześć dni" ukończył tworzenie wszechświata. Mit dotyczy małżeństwa słońca z dziewicą Abaluyian. Piękna dziewczyna, która odrzuciła wszystkich młodych mężczyzn ze swojej wioski, została zabrana na linie do słońca. Tam została przyjęta przez matkę słońca, która powiedziała jej, że jej syn chce się z nią ożenić. Kiedy słońce, wyobrażane sobie jako bogaty wódz, wróciło ze swojego ogrodu, zabiegał o względy dziewczyny i zdobył ją darem swoich promieni, które umieściła w zadaszonym garnku. Po kilku latach małżeństwa i urodzeniu trzech synów poprosiła męża o pozwolenie na odwiedziny u rodziców. Razem z dziećmi zeszła po linie na ziemię i spotkała się z radosnym przyjęciem w swojej wiosce. Jej ojciec, zgodnie ze zwyczajem, zabijał krowy z powodu jej długiej nieobecności w domu. Kiedy ona i jej synowie powrócili do mieszkania słońca, otworzyła naczynie zawierające promienie, aby mogły świecić na ziemię. W rezultacie wiele krów wpadło do zagrody jej ojca, a promienie słońca nagrzały całą ziemię. Odtąd ziemia była urodzajna i ludzie żyli w obfitości. Podczas gdy gwiazdy pomagają słońcu i księżycowi, Abaluyia boi się pojawienia się komety, ponieważ jest to oznaka zbliżającej się i nieszczęsnej wojny. W przeszłości odprawiano wszelkiego rodzaju ceremonie, aby zapobiec takim katastrofom. Jednak sam Wele pozwala, aby nieprzyjemne zdarzenia były karą za niewłaściwe postępowanie. Na przykład śmierć została sprowadzona na świat jedynie poprzez podłość człowieka. Ponieważ pewnego razu rolnik odmówił podzielenia się jedzeniem z głodnym kameleonem, został przeklęty. Kameleon powiedział: "Teraz odchodzę, ale wszyscy możecie umrzeć". Z drugiej strony hojność węża zapewniła mu błogosławieństwo i nieśmiertelność.

Were (Afryka): Dosłowne znaczenie: "ojciec łaski". Luo z Kenii mają wiele imion swojego najwyższego bóstwa. To Wuonwa, "nasz ojciec"; Wuon Kwere, "ojciec przodków"; Wuon ji, "ojciec wszystkich"; Ja Mrima; "ten, który ma temperament"; Jan' gwono, "ten miły"; Jahera, "miłosierny"; Nyakalaga, "starożytny"; Janen, "widzący"; Wuon Ogendi, "ojciec wszystkich narodów"; Wuon lowo, "władca ziemi"; Honor, "czyniący cuda"; Ratego, "wszechmocny"; Jalweny, "wielki wojownik"; Polo, "bóg nieba"; Piny k'nyal, "niepokonany"; Wuon oru, "pan przyszłości"; Ruodh Ruodhi, "król królów"; i Wang Chieng, "oko słońca". Potężnym i aktywnym bóstwem jest wilkołak, który według Luo powoduje zarówno narodziny, jak i śmierć jednostek. Natura jest pod jego całkowitą kontrolą, a on używa pioruna, aby powalić złoczyńców. Ofiary i ofiary składane są wilkołakom pod dużymi drzewami, po których często można dostrzec jego obecność. Bliskość boskości jest cechą życia Luo: modlitwy, inwokacje i znaki są na porządku dziennym. Każde wydarzenie towarzyskie jest zgłaszane Wilkołakowi, a starsi ściągają jego gniew na nieposłusznych członków plemienia. Zwykle porą nabożeństwa jest poranek, choć młodzi ludzie proszą Księżyc, "jego drugie słońce", o partnerów małżeńskich i dzieci.

Wishpoosh (Ameryka): Według Indian Nez Percé z Waszyngtonu potwór-bóbr Wishpoosh nie pozwolił nikomu łowić ryb. Ilekroć ktoś przychodził do jeziora, w którym mieszkał, chwytał rybaka swoimi gigantycznymi szponami i ciągnął go na dno. I tak oto Nez Percés poprosili o pomoc boga oszusta Kojota. Kojot wykonał ogromną włócznię z długą, mocną rączką i przymocował ją do nadgarstka lnianym sznurem. Potem poszedł nad jezioro łowić ryby. Wishpoosh chwycił boga oszusta, ale otrzymał atak długą włócznią. Na dnie jeziora Wishpoosh i Kojot walczyli tak zaciekle, że otaczające góry cofnęły się. Kiedy potwór-bóbr próbował uciec w dół rzeki, Kojot przebił go włócznią na tyle mocno, że uniósł się razem z nim. Ich tytaniczna walka poszerzyła rzeki, przedarła się przez zbocza wzgórz i stworzyła ogromne wąwozy. Dotarwszy do brzegu Pacyfiku, Wishpoosh zanurzył się w falach, chwytając wieloryby i zjadając je, aby odzyskać siły, podczas gdy Kojot zatrzymał się na odpoczynek. Przebiegłość i zmiana pomogły zmęczonemu mistrzowi. Zamienił się w gałąź jodły i popłynął do Wishpoosha, który niechcący go połknął. W żołądku bobrowego potwora Kojot zmienił się z powrotem w zwierzęcą postać i zaatakował serce ostrym nożem. Hakował i hakował, aż Wishpoosh umarł. Z ogromnych zwłok Kojot stworzył nową rasę ludzi. Byli to Indianie z północno-zachodniego wybrzeża i lasów: Chinook, Klickitat, Yakima i Nez Percé. To, czego Kojot zapomniał w tym zamieszaniu stworzenia, to dać tym plemionom oczy i usta. Później zdał sobie sprawę ze swojego błędu i naprawił go, ale jego nóż stał się tak tępy, że niektóre usta były krzywe, a inne za duże. To wyjaśnia, jak twierdzą Indianie Nez Percé, ich brzydkie usta.

Wisznu (Azja Południowa i Środkowa): Jako obrońca i odnowiciel Wisznu jest bóstwem bardzo popularnym wśród hinduskich wyznawców. Rdzeń jego imienia, vish, oznacza "przenikać" i jest on uważany za wszechprzenikającą obecność, której moc objawia się światu w różnych formach zwanych awatarami, czyli "zejścia", podczas których część jego boskiej istoty wcieliła się w formę ludzką lub nadprzyrodzoną. Awatar pojawiał się zawsze, gdy zaistniała pilna potrzeba skorygowania jakiegoś wielkiego złego wpływu na świecie. "Kiedy porządek, sprawiedliwość i śmiertelnicy są zagrożeni" - zauważył Wisznu - "schodzę na ziemię." Chociaż wielbiciele Śiwy proponują dwadzieścia osiem inkarnacji swojemu bóstwu, na scenie utrzymuje się dziesięciu głównych awatarów Wisznu w mitologii hinduskiej. Wisznu jest zazwyczaj przedstawiany obrazowo jako przystojny młodzieniec o ciemnoniebieskim kolorze, ubrany jak starożytny król. W czterech rękach trzyma muszlę, dysk, maczugę i kwiat lotosu. Jego pojazdem jest Garuda, ptak słońca, wróg wszystkich węży. Ten antagonizm został dramatycznie ukazany w pokonaniu przez Krysznę wodnego węża Kaliyi. Przypominany przez Balaramę o jego boskiej naturze, Wisznu leży, gdy Kryszna kręci się na dnie sadzawki i tańczy na potężnej głowie groźnej Kaliyi. Oszczędzając wyczerpanego wężowego króla, Kryszna powiedział: "Nie będziesz już mieszkał w rzece Jamunie, ale w bezkresie oceanu. Iść! Co więcej, powiadam ci, że Garuda, złoty ptak słońca, śmiertelny wróg wszystkich węży i mój pojazd w nieskończoności przestrzeni, na zawsze oszczędzi ciebie, którego dotknąłem." Sugerowano, że ta popularna legenda opowiada o wyparciu lokalną boskość natury przez antropomorficznego boga Krysznę, który z kolei został połączony z Wisznu. Paralelą w micie greckim może być podbój przez Apolla ziemskiego węża z Delf, którego wyrocznię przypisał sobie po zabiciu pytona. Znaczenie Garudy nie ograniczało się do tradycji indyjskiej, gdyż w architekturze Kambodży cała świątynia spoczywa na grzbiecie mitycznego ptaka. Spośród głównych awatarów Wisznu połowa to ludzie, a połowa to zwierzęta. Inkarnacja ryby, matsya-avatara, była powiązana z ocaleniem Manu z potopu; kurma-avatara miała miejsce, gdy bóstwo jako żółw potajemnie pomagało w Wzburzeniu Oceanu; inkarnacja dzika, varahaavatara, wiązała się z uratowaniem ziemi z głębin podczas kolejnej powodzi, dokąd została skradziona przez potężne demony; i poprzez nrisimha-avatarę, "człowieka-lwa", Wisznu zdetronizował Hiranyakaśipu, króla demonów, który w wyniku swoich wyrzeczeń zyskał od Brahmy wystarczającą siłę, aby wypchnąć Indrę z niebios. Na rozkaz innych bogów Wisznu przyjął postać krasnoluda, vamana-avatara, aby odzyskać trzy światy z rąk demona Bali. Kiedy uzurpator był zajęty składaniem ofiary na brzegu rzeki, krasnolud bramiński podszedł i poprosił go o dobrodziejstwo. Pełny szacunku i świadomy swoich obowiązków gospodarza Bali zgodził się na jego prośbę, choć wiedział, że prawdopodobnie na tym straci. Krasnolud powiedział: "Proszę cię tylko o kawałek ziemi, tyle, ile mogę zmierzyć trzema moimi krokami. Niczego więcej nie potrzebuję, gdyż mądry człowiek powinien poprzestać na proszeniu o nic więcej, niż potrzebuje." Potem mały kapłan nagle przekształcił się w kosmicznego olbrzyma i dwoma susami przemierzył wszechświat, trzeci spoczywał na głowie pokonanego demona. Bardziej wojowniczy był Parasurama, "Rama z toporem", awatar, który zniszczył tysiącrękiego króla Himalajów, Kartaviryę. Ten monarcha "uciskał zarówno bogów, jak i ludzi". Bohater najstarszego sanskryckiego eposu, Ramajany, jest inkarnacją Wisznu jako Ramy, potomka starożytnej dynastii słonecznej. Okolicznością jego narodzin jako syna króla Dasa-rathy z Oudh była boska obawa w związku z groźbami demona Rawany, króla Raksany ze Sri Lanki, który uzyskał niezwykłą moc dzięki surowym pokutom i surowemu oddaniu dla Brahmy. Kiedy przestraszeni bogowie zwrócili się do Wisznu o wybawienie, ukazał się on Dasa-racie w ogniu ofiarnym i dał mu naczynie z nektarem, aby pić jego żony. Monarcha przekazał połowę nektaru Kausalji, która urodziła Ramę z połową boskiej esencji, jedną czwartą Kajkeji, którego syn Bharata posiadał jedną czwartą bóstwa, a resztę Su-mitrze, która urodziła dwóch synów, Lakszmana i Śatru-ghna, każdy posiadający ósmą część boskiej esencji. Mędrzec Wiśwamitra odszukał młodego Ramę dla ochrony przed Rakszasami. Wyposażony w niebiańską broń i zachęcany przez Wiśwamitrę Rama przezwyciężył swoją niechęć do walki z kobietą i zabił żeński demon Tarakę. Następnie mędrzec zabrał Ramę wraz z braćmi na dwór Dżanaki, króla Videha. Władca ten miał piękną córkę o imieniu Sita, którą ofiarował za żonę każdemu, kto potrafił nagiąć wspaniały łuk, który niegdyś należał do Śiwy. Rama nie tylko napiął łuk, ale go złamał: Sita została jego żoną, a jego bracia poślubili także jej siostrę i kuzynów. Kiedy nadszedł czas, aby ogłosić Ramę następcą swego ojca, Kajkeji, matka Bharaty, namówiła Dasa-ratę, aby ustanowił Bharatę królem i wysłał Ramę na wygnanie na czternaście lat. Rama, Sita i Lakszmana odeszli i udając się na południe, zamieszkali w lesie Dandaka. Chociaż Bharata odmówił przyjęcia tronu i poprosił brata o powrót, Rama nalegał, aby dokończyć swoje wygnanie i zmusił Bharatę do pełnienia funkcji regenta. W tym okresie Rama zamieszkał w Panchavati, obszarze znajdującym się pod kontrolą Rakszasy, a jego obojętność na miłosne zaloty Surpanakhi, siostry Rawany, doprowadziła do konfliktu ze Sri Lanką. Aby się zemścić, Surpanakha wzbudziła w swoim bracie taką pasję do Sity, że demon siłą zabrał ją do swojego królestwa. W pogoni Rama i Lakszmana zabili Kabandhę, bezgłowego potwora, którego duch poradził im, aby zwrócili się o pomoc do Sugrivy, króla małp. Wspierani przez gospodarza małp, Sugrivę i Hanumana, zwinnego wodza małp, bracia przedostali się na Sri Lankę po Ramasetu, "moście Ramy", linii skał w kanale łączącym kontynent z wyspą, zwanym na współczesnych mapach Mostem Adama. Zdobywszy stolicę demonów, zabili Rawanę i uwolnili Sitę, chociaż Rama początkowo traktował ją z dużą podejrzliwością. Jej niewinność została ugruntowana aktem prawdy, starożytnym przekonaniem, że ten, kto przez całe życie bez żadnej winy wypełnił swoją dharmę, obowiązek lub rolę, może zdziałać magię poprzez prosty akt przywołania tego faktu na świadka. Ta Sita, "bruzda", to zrobiła: Matka Ziemia była jej świadkiem, otwierając się i przyjmując ją. Nie mogąc znieść życia bez żony, niepocieszony Rama podążył za nią w wieczność, wchodząc do wód rzeki Sarayu. Wisznu jest oczywiście kojarzony z pierwotnymi wodami jako Narayana, "poruszający się po wodach"; opiera się na zwojach Ananty, węża świata. Jako Kryszna, awatar Mahabharaty, sanskryckiego eposu zawierającego "Bhagawadgitę", "Pieśń Błogosławionego Pana", Wisznu jest przedstawicielem wznioślejszego spojrzenia na wydarzenia. Jednak Kryszna, najpopularniejsze obecnie bóstwo w Indiach, wykazuje także szereg bardzo ludzkich słabości - oszustwo, nieuczciwość i oszustwo. Jest prawdopodobne, że ten bohater, wokół którego narosło mnóstwo legend i baśni, żył w okresie po upadku cywilizacji doliny Indusu, kiedy Aryjczycy nie wysunęli się daleko poza swoje pierwsze osady na północnym zachodzie. Późniejsze uzupełnienia relacji o jego bohaterskich wyczynach wyniosły Krysznę do boskości i to właśnie w charakterze "Wszechmocnego Księcia Mądrości" "pokazuje Ardżunie najwyższą formę Wielkiego Boga". Ta kosmiczna wizja ma miejsce, gdy Kryszna występuje jako woźnica Ardżuny podczas bitwy pomiędzy Pandawami i Kaurawami. Następnie "były niezliczone oczy i usta oraz niezliczone postacie mistyczne z błyszczącymi ozdobami i płonącą niebiańską bronią. Ukoronowany i olśniewający stał Cudowny, Bezgraniczny, Wszechobecny. Gdyby tysiąc słońc płonęło razem, nie byłoby to słabym odbiciem blasku Najwyższego Pana." Arjuna jest przytłoczony i przerażony objawieniem, którego "nikt inny nie widział". Uspokojony przez Krysznę i przywrócony do swej ziemskiej postaci, Arjuna wyraża ulgę - "Znowu jestem sobą!" - i prawdopodobnie podobnie jak Piotr, Jakub i Jan po przemienieniu Jezusa zaczyna zapominać o boskiej naturze awatara i akceptować jego zewnętrzny wygląd człowieka. Jednak zawsze zdawali sobie sprawę z niebezpieczeństw związanych z takim narażeniem. Swami Wiwekananda, główny uczeń Ramakryszny, który ogłosił się reinkarnacją Wisznu, powiedział o roku 1885: "Kiedy ludzie próbują praktykować religię, osiemdziesiąt procent z nich staje się oszustami, a około piętnaście procent wariuje. Tylko pozostałe pięć procent otrzymuje bezpośrednią wiedzę o Prawdzie i w ten sposób zostaje błogosławione. Zatem strzeżcie się!". Pomimo rozpowszechnienia się folkloru na temat postaci Kryszny, a zwłaszcza jego psotnego dzieciństwa wśród pasterzy, wizja "Bhagawadgity" pozostaje świętą księgą hinduizmu. Kryszna, Ciemny, był ostatnim z Jadawów, starego pasterskiego narodu. Wisznu wyrwał mu dwa włosy, jeden czarny, drugi biały, i umieścił je odpowiednio w łonach Devaki i Rohini. Czarny narodził się jako Kryszna, a białe włosy stały się Balaramą. Kansa, uzurpator Mathury, dowiedział się od mędrca, że syn Devaki go zniszczy, więc udręczona matka musiała wymienić Krysznę na nowonarodzoną córkę pasterza Nandy i jego żony Yaśody. Podczas tego wiejskiego pobytu młody Kryszna przeżył wiele przygód: godny uwagi był jego triumf nad Kaliją; porwanie córki króla Gandharvy; obalenie Saubhy, latającego miasta Daityów; i otrzymał dysk od Agniego, boga ognia: takie wyczyny musiały zachęcić greckich osadników z północno-zachodnich Indii, których królestwa rozkwitły w II wieku p.n.e., do utożsamienia Kryszny z Heraklesem. Yaśoda po raz pierwszy uświadomiła sobie szczególne moce Kryszny, kiedy przypadkiem spojrzała w jego gardło. Była oszołomiona, widząc tam cały wszechświat. Jednak to miłość Kryszny do Radhy, dojarki, jest przedmiotem współczesnego kultu - jako doskonała deifikacja życia. Osiągnąwszy wiek męski, Kryszna opuścił pasterzy i wrócił do Mathury, gdzie zabił Kansę. W wojnie pomiędzy Pandawami i Kaurawami, z którymi był spokrewniony, Kryszna odegrał decydującą rolę, zwłaszcza w przezwyciężeniu wahań Ardżuny co do przyłączenia się do bitwy, która miała zakończyć się bezsensowną masakrą przyjaciół i krewnych. Kryszna przypomniał mu, że jako ksatriya ma obowiązek walczyć i oświadczył, że "bohater, którego dusza jest nieporuszona przez okoliczności, który ze spokojem przyjmuje przyjemność i ból, tylko on nadaje się do nieśmiertelności". Na rzeczywistym polu bitwy Ardżunę wspierał Kryszna, podczas gdy Kaurawom pomagała jego armia. Jakiś czas po zaprzestaniu działań wojennych w Dwzraka, "mieście bram", w Gujarat, doszło do pijackiej bójki, w wyniku której Balarama zginął pod drzewem. Następnie sam Kryszna został nieświadomie zabity strzałą wystrzeloną przez myśliwego Jarasa, czyli "starość". Następnym awatarem Wisznu będzie Kalki, "biały koń"; pojawi się za chwilę w ciągu nadchodzących 428 stuleci Kali Yugi, obecnego wieku świata. Tymczasem wielbiciele boga uważają go za najwyższego. Wisznu jest stwórcą, ponieważ z jego pępka wyłonił się Brahma na lotosie; jest on, podobnie jak Kryszna, obrońcą; i jako Śiwa, który według Mahabharaty wyskoczył z jego czoła, jest on tym, który rozpuszcza.

Wiśwamitra (Azja Południowa i Środkowa): Jeden z siedmiu wielkich riszich, pochodził z królewskiego rodu, był synem ksatriyi o cechach bramina. Rigweda, zbiór starożytnych hymnów hinduskich, nawiązuje do rywalizacji pomiędzy Wiśwamitrą i Wasiszthą, walki o pierwszeństwo, którą ci widzący byli gotowi przełożyć na czyny przemocy. Pewnego razu Wiśwamitra nakazał rzece Saraswati, aby przyprowadziła do niego Wasiszthę na egzekucję, ale zamiast to zrobić, wody wyrzuciły Wasiszthę poza jego zasięg. Następnie rozwścieczony riszi zamienił rzekę w krew. Jednakże w Ramajanie Wasisztha upokarza swojego bezlitosnego wroga, co jest porażką, którą ksatriya postanawia pokonać poprzez własne wyniesienie do kasty braminów. Wreszcie niewiarygodne wyrzeczenia Wiśwamitry - Indra tak się zaniepokoił wzrostem mocy widzącego, że wysłał nimfę, aby oszukała jego zmysły - zapewniły mu prerogatywy, których szukał, i nastąpiło pojednanie z Wasiszthą.

Wadżrasattwa (Azja Południowa i Środkowa): Jest "z diamentowej substancji" i "władcą pioruna". Ten Budda jest jednym z sześciu dhyani-buddów, "buddów medytacji". W Tybecie uważany jest za pierwotnego Buddę, z którego wywodzą się wszyscy inni, i jest przywoływany jako obrońca wielbiciela poszukującego oświecenia. Posągi z brązu odsłaniają tę wewnętrzność: Yab-Yum, wieczne objęcie zasady męskiej i żeńskiej; zjednoczenie Wadżrasattwy z jego śakti reprezentuje, jak w przypadku Śiwy, zbieżność przeciwieństw, osiągnięcie jedności. Nirwana i samsara, oświecone wygaśnięcie i nieskończone koło odradzania się, nie są zatem postrzegane jako zasadniczo różne od siebie, ale jako przeciwne przejawy transcendentnego źródła, które jest poza obydwoma. Jednak charakter Wadżrasattwy ma też straszliwą stronę. Jego gwałtowna wściekłość wyraża się w deszczu, gradzie i śniegu - żywiołach, których często używa do ochrony nagów przed okrutnymi szponami gigantycznych ptaków garuda.

Wenus (Europa): Włoska bogini, czczona szczególnie w Rzymie, gdzie Juliusz Cezar twierdził, że jest jej potomkiem poprzez swojego przodka Eneasza. W dowód wdzięczności za swoje sukcesy militarne w wojnie secesyjnej poświęcił świątynię Wenus Genetrix w 46 roku p.n.e. i hojnie przekazał na nią bogate łupy. Jej najwcześniejsze funkcje pozostają niejasne, z wyjątkiem skojarzenia z ogrodami. Utożsamiana z Afrodytą już w III wieku p.n.e. Wenus została wkrótce uznana przez Rzymian za wirtualną odpowiedniczkę bogini miłości.

Westa (Europa): rzymska bogini ogniska domowego. Była tożsama z grecką Hestią, córką Kronosa i Rei, kojarzoną z ogniem płonącym na palenisku. Westa była czczona w każdym domu, podczas gdy w Rzymie, jako opiekunka narodowa, przebywała w wiecznym płomieniu, mieszczącym się w okrągłej świątyni na Forum i uczęszczanym przez sześć westalek. Każde naruszenie ślubowania czystości było okrutnie karane: winne kapłanki chowano żywcem.

Walkirie (Europa): W mitologii germańskiej osobiste towarzyszki Odyna, ojca zabitych. Jeździli po polach bitew świata, aby wybrać tych, którzy muszą umrzeć. Jeden z żołnierzy armii Haralda Hardradiego, króla Norwegii, śnił o Walkirii na krótko przed pokonaniem jego boku przez Król Harold na Stamford Bridge we wrześniu 1066 r. Myślał, że jest na statku królewskim i zobaczył wielką żonę czarownicę stojącą na wyspie, z widelcem w jednej ręce do grabienia zmarłych i korytem w drugiej do zbierania krwi . W Eddach, islandzkich eposach o starożytnych bogach, Walkirie stały się wojowniczkami, które równie dobrze czuły się w domu, serwując drinki w sali, jak i wyruszając z bronią na bitwę. Ich głównym zadaniem było sprowadzenie z powrotem do Walhalli, sali poległych, dusz poległych mistrzów, einherjarów, adoptowanych synów Odyna Valfodra.

Waruna (Azja Południowa i Środkowa): Jest jednym z najstarszych bóstw hinduskich. W przeciwieństwie do Indry, którego narodziny opisano jako produkt związku "silnego boga" i "bohaterskiej kobiety", Varuna jest niestworzona. Jest uniwersalnym obejmującym, uosobieniem wszechinwestującego nieba, źródłem i podtrzymaniem rzeczy stworzonych. Związany z Mitrą, władcą dnia, prawdopodobnie związanym z perską Mitrą, Waruna władał nocnym niebem, a jego gwiazdopodobna obecność budziła podziw u pierwszych ludzi na całym świecie. W późniejszych czasach utracił pozycję najwyższego bóstwa i stał się czymś w rodzaju Neptuna, boga mórz i rzek, który jeździ na Makarze, bajecznym zwierzęciu morskim, będącym po części krokodylem, po części rekinem i po części delfinem.

Wasisztha (Azja Południowa i Środkowa): Ten hinduski mędrzec był posiadaczem świętej krowy zwanej Nandini, która miała moc obdarowania go wszystkim, czego zapragnął. Rywalizujący riszi, Wiśwamitra, nie powiódł się w próbie schwytania tego cudownego zwierzęcia, a wrogość między tymi dwoma świętymi mężami jest głównym tematem kilku tekstów. Sugerowano, że ich spory odzwierciedlają walkę ich dwóch kast o wyższość społeczną: bramina Wasiszthy i ksatriyi Wiśwamitry. Inna legenda przedstawia konflikt z udziałem risziego Gotamy. Król Nimi z Mithili poprosił, aby Wasisztha odprawił ofiarę, która miała trwać 1000 lat. Widzący wyjaśnił, że zaręczyny z Indrą na 500 lat oznaczały, że nie mógł od razu przystąpić do ceremonii, ale wydawało się, że obie strony zgodziły się, że w przyszłości kapłanem będzie Wasisztha. Kiedy Wasisztha odkrył, że Nimi zaangażowała Gotamę do złożenia ofiary, przeklął króla, aby stracił jego ciało. Ten ostatni odwzajemnił komplement i obaj opuścili swoje fizyczne formy. W końcu Mitra i Waruna wyposażyli Wasiszthę w nowe ciało, ale Nimi był zbyt zmartwiony, aby odrodzić się na nowo, a bogowie zgodzili się, że może stać się częścią oczu wszystkich żywych stworzeń. Dlatego nimisha, czyli mrugnięcie okiem, stało się powszechnym nawykiem.

Wyrocznia: Przypomina raczej kryształową kulę, abstrakcyjną istotę, która odpowie na Twoje żądania, które kryptografowie nazywają zapytaniami Wyroczni. Idea wyroczni kryptograficznych wywodzi się z wyroczni teorii złożoności, w której na przykład próbujesz rozwiązać problem 1 za pomocą Wyroczni, która w magiczny sposób podaje rozwiązania problemu 2, biorąc pod uwagę opis instancji problemu 2. Biorąc pod uwagę wyrocznię faktoringową na przykład możesz złamać RSA. Wyrocznie to abstrakcja używana w artykułach naukowych jako narzędzie upraszczające argumenty bezpieczeństwa, dowody lub ataki kryptoanalityczne. Możesz spotkać wyrocznie szyfrowania, wyrocznie deszyfrowania, wyrocznie faktoryzacji i wiele innych. Wyrocznie losowe są najczęstsze ze względu na ich wyjątkową rolę w dowodach bezpieczeństwa.

Wydobywanie: Haszowanie dla pieniędzy.

Weryfikacja formalna: forma testowania opierająca się na gwarancjach matematycznych. W przypadku protokołów bezpieczeństwa weryfikacja formalna obejmuje techniki weryfikacji symbolicznej i obliczeniowej, które oceniają, czy protokół spełnia takie właściwości, jak poufność i uwierzytelnianie. Innym przykładem są języki programowania, które mogą poświadczyć, że implementacja jest funkcjonalnie poprawna w odniesieniu do specyfikacji lub że jest wolna od pewnych klas kanałów bocznych. Aplikacje o wysokim poziomie pewności często poddawane są pewnego rodzaju formalnej weryfikacji, takiej jak poziom pewności EAL7 w ramach wyceny bezpieczeństwa Common Criteria. Mimo to nie daj się zwieść myśleniu, że formalna weryfikacja oznacza dowód, że wszystko w implementacji kryptowalut jest bezpieczne.

Wnętrostwo: stan, który lepiej zachować w tajemnicy.

Wojny kryptograficzne: wojownicze określenie odnoszące się do otwartych nieporozumień i debat między rządem USA (i rządami niektórych innych krajów zachodnich) z jednej strony a aktywistami, w tym badaczami i obrońcami prywatności, z drugiej. Rządy chciały większych możliwości kontroli i nadzoru, zazwyczaj za pośrednictwem zastrzeżonych algorytmów, przepisów dotyczących kontroli eksportu, kluczowych mechanizmów depozytowych i tak dalej; te ostatnie strony opowiadają się za prawem do opracowywania i wykorzystywania wszelkich mechanizmów kryptograficznych w celu wspierania praw do prywatności.

Współbieżna wiedza zerowa: dowody z wiedzą zerową są bezpieczne w ustawieniach współbieżnych, to znaczy wtedy, gdy osoba atakująca może obserwować i zakłócać wiele niezależnych wykonań protokołu sprawdzającego.

Wektory testowe: niestety, często jedyne testy spotykane w implementacjach kryptosystemów.

Weryfikowalna funkcja opóźnienia (VDF): funkcja, której obliczeń nie można przyspieszyć przez dodatkową równoległość lub pamięć; dlatego należy go obliczyć sekwencyjnie, jak dowód pracy sekwencyjnej. Ale w przeciwieństwie do tego ostatniego, VDF dopuszczają tylko jedno rozwiązanie.

Weryfikowalna funkcja losowa (VRF): odpowiednik funkcji pseudolosowej z kluczem publicznym, gdzie klucz publiczny może zostać użyty do sprawdzenia, czy dane wyjściowe zostały obliczone poprawnie, poprzez weryfikację dowodu poprawności wygenerowanego wraz z wynikami funkcji. VRF brzmią podobnie do podpisów klucza publicznego, ale różnią się pod dwoma głównymi aspektami: wynik VRF jest zawsze deterministyczny (podczas gdy wiadomość może na przykład zawierać wiele ważnych podpisów ECDSA) oraz VRF może generować wynik i dowód (w przypadku gdy dowód może być losowy). VRF zostały wykorzystane do budowy (teoretycznych wersji) systemów loteryjnych i systemów depozytów transakcyjnych i są wykorzystywane na kilku platformach blockchain.

Weryfikowalna funkcja nieprzewidywalna (VUF): funkcja, która w jakiś sposób zajmuje niszę pomiędzy sygnaturami a VRF: VUF jest podobny do VRF, ale niekoniecznie jest pseudolosowy, a jedynie nieprzewidywalny. Jednak w przeciwieństwie do podpisu, dla danej wiadomości musi istnieć tylko jedno prawidłowe wyjście. Schemat VUF można zatem uznać za niepowtarzalny podpis.

WireGuard: protokół warstwy sieciowej dla bezpiecznych kanałów peer-to-peer, który wyrósł z projektu rootkita jądra. WireGuard został zaprojektowany do użytku podobnego do SSH i funkcjonalności VPN. Zgodnie ze słowami twórcy WireGuard jest "kryptograficznie uparty", co oznacza, że składa się z jednego zestawu algorytmów i minimalnej biurokracji kryptograficznej. W szczególności wyklucza certyfikaty, a tym samym analizę ASN.1 lub X.509. W przeciwieństwie do wielu projektów WireGuard skupił swoje wysiłki na kryptografii i jakość wdrożenia przy znacznie mniejszej bazie kodu niż jego alternatywy. Początkowo podejrzana przez inteligencję kryptograficzną, sukces i osiągnięcia w zakresie bezpieczeństwa WireGuard mówią teraz same za siebie.

WIELKA BRYTANIA i IRLANDIA

I. Architektura - II. Rękopisy - III. Rzeźba i rzeźba - IV. Metaloplastyka

I. Architektura.

1. Kościoły w rzymskiej Wielkiej Brytanii. Nie są znane żadne bezpośrednie współczesne świadectwa, ani z historii, ani z inskrypcji, na temat żadnego z kościołów paleochrześcijańskich w Wielkiej Brytanii. Należy przypuszczać, że istniały trzy typy budowli kultowych, zgodnie z analogią z innymi prowincjami: kościoły miejskie, kościoły cmentarne lub męczeńskie na peryferiach oraz kościoły domowe instalowane w willach poza miastami. Miejskie kościoły parafialne: (1) Caerwent (Venta Silurum): budowla absydowa zbudowana w V w. nad południową częścią forum łaźni sugerowano (choć bez pewności) kościół. (2) Canterbury (Durovernum Cantiacorum): Tutaj, bardziej niż w jakimkolwiek innym rzymsko-brytyjskim mieście poza Londynem, istnieje pewna ciągłość użytkowania. Pozostałości kościoła miejskiego można utożsamiać z bazyliką, o której mówi się, że została odrestaurowana przez Augustyna i poświęcona, jak informuje Beda , Najświętszemu Zbawicielowi. Powszechnie uważa się, że znajdowała się ona na miejscu obecnej katedry, choć rekonstrukcja po 1067 r. musiała zatrzeć wszelkie ślady. (3) Lincoln (Lindum): Wykopaliska na terenie Flexengate odsłoniły ślady budynku w różnych fazach budowy, z których jeden pochodzi z IV w., zorientowany ze wschodu na zachód, z absydą od wschodu i portykiem lub nawa od północy; w strefie środkowej zachowała się mozaika z czarnymi, czerwonymi i białymi tesserami, jak w Silchester. Obecnie wydaje się być najlepszym przykładem kościoła miejskiego. (4) Richborough (Rutupiae): Pozostałości murów odkryte w północno-zachodniej części rzymskiego fortu Rutupiae zostały przekonująco zinterpretowane jako fundamenty sali do celów religijnych, zorientowanej ze wschodu na zachód, prawdopodobnie z absydą od wschodu. Nieco oddalone od pozostałości odkrycie ceglanej budowli o kształcie sześciokąta ze ścianami wewnętrznymi pokrytymi zaprawą hydrauliczną, ugruntowujące interpretację sakralnego przeznaczenia budowli, zostało zinterpretowane jako basen chrzcielny hipotetycznie przyłączonej baptysterium. (5) Silchester (Calleva Atrebatum): W maju 1992 r. na małej wyspie odkryto pozostałości małego budynku z prostokątną przestrzenią centralną, bocznymi pokojami, przedsionkiem i małą wschodnią absydą (IV w., używaną także w V w.) na południe od forum centralnego. Na wschodnim krańcu znajdują się nędzne fundamenty ewentualnej baptysterium. (6) St. Albans (Verulamium): W południowej części miasta odkryto budynek zorientowany ze wschodu na północny wschód - z zachodu na południowy zachód, z pokojami po bokach i czworokątnymi przybudówkami na obu końcach. Podmiejskie kościoły cmentarne: (1) Canterbury: Bede (HE I, 26) odnotowuje, że w 597 r. Berta, chrześcijańska królowa Kentu pochodzenia frankońskiego, miała zwyczaj modlić się w kościele prope ipsam civitatem ad orientem. Prawdopodobnie była to bazylika znana do średniowiecza jako "św. Jaskółka oknówka." W przeciwnym razie byłby to kościół św. Pankrasa, dziś znajdujący się w fundamentach opactwa św. Augustyna, z rozległym późnorzymskim cmentarzem pochówkowym po stronie południowo-zachodniej. (2) Colchester: Z trzech miejsc, które można tu uznać za kościoły podmiejskie, dwa, na południe od miasta, są połączone z cmentarzami i znajdują się w pobliżu rzymskich dróg. (3) Icklingham, Suffolk: Budynek, który ma solidne dowody na to, że jest uważany za kościół z przylegającymi do niego miejscami pogrzebowymi i być może baptysterium, stanowi element rzymskiej osady, którego status pozostaje niejasny. Prawdopodobna data: koniec IV w. (4) Londyn: Na przypuszczalną obecność chrześcijan w stolicy rzymskiej Wielkiej Brytanii wskazują niektóre podmiejskie kościoły, znane z tego, że były budowane bezpośrednio na rzymskich budynkach. Z cmentarzy rzymskich można wymienić St. Bede's przy Fleet Street i St. Andrew's przy Holborn. (5) St. Albans: Data męczeństwa św. Albana jest niepewna, prawdopodobna identyfikacja miejsca i martyrium odwiedzonego przez Germana i Lupusa w 429 r., podobnie jak późniejszy kościół, do którego nawiązuje Beda (HE I, 7) , pozostaje zboczem wzgórza zajmowanym przez obecne opactwo, gdzie odkryte od czasu do czasu grobowce mogły należeć albo do cmentarza pochówkowego, albo do obszaru, który rozwinął się wokół martyrium i grobu św. Albana. Mamy tutaj najpewniejszy dowód z rzymskiej Wielkiej Brytanii na ciągłość kultu. Kościoły prywatne: (1) Lullingstone, Kent: W centrum rozległej i bogatej wiejskiej willi, której właściciele w 2. połowie IV w. zostali chrześcijanami, zespół pomieszczeń na parterze przeznaczono na cele kultu. Składało się to z portyku, pomieszczenia zewnętrznego z malowidłami ściennymi przedstawiającymi chrystogramy i prostokątnego pomieszczenia z podobnymi malowidłami na dwóch ścianach; na krótkiej ścianie od zachodu znajdował się fryz namalowany z postaciami ludzkimi, podobnymi do orantes. Na początku V w. pożar położył kres budowli. (2) Frampton i Hinton St. Mary, Dorset: W różnych późnorzymskich willach w południowej Wielkiej Brytanii znajdują się mozaiki, które prawdopodobnie należały do właścicieli chrześcijańskich. Mozaiki Frampton i Hinton St. Mary znajdują się na podłogach połączonych pokoi i przedstawiają motywy chrześcijańskie połączone z motywami pogańskimi. Mozaiki te, wraz z wysokim poziomem dekoracji Lullingstone, kontrastują z skąpą dekoracją rzymsko-brytyjskich kościołów zidentyfikowanych w Silchester i Lincoln, tak że Frampton i Hinton St. Mary mogły przedstawiać nietypowe pokoje w willi, czasami używane dla kultu chrześcijańskiego. (3) W Wielkiej Brytanii nie zidentyfikowano żadnych prywatnych kościołów miejskich. Niektórzy uczeni proponowali jedno w Caerwent i jedno w Colchester, bez żadnych dowodów. 2. Kościoły irlandzkie. Starożytne kościoły irlandzkie były drewniane i dlatego nie zachowały się: najlepszym źródłem informacji o nich jest opis kościoła w Kildare (VII w.) podany przez Cogitosusa (PL 72, 788D-789). Kościół w Kildare, drewniany, obwieszony draperiami i ozdobiony obrazami, wydaje się być znacznie większy od najstarszych znanych nam kościołów kamiennych, biorąc pod uwagę, że klasztor gościł biskupa ze szkołą duchownych oraz przeoryszę z dziewicami i wdowy, nie wspominając zapewne o tych związanych z klasztorem, gdyż Cogitosus mówi o laiku związanym z kościołem. Zachowane kamienne kościoły są bardzo proste, szczególnie te najstarsze, ale nie wydają się starsze niż IX w.: w rzeczywistości pierwszy przykład znajduje się w Kells, jeśli Dom Columcille jest kościołem, który według annałów został ukończony w 814. Prostota architektury sama w sobie jest jednak godna uwagi, biorąc pod uwagę, że Irlandczycy z pewnością znali plany kościołów kontynentalnych. Adamnan w swoim małym, ciemnym budynku na Ionie zapewne dokonał przeglądu niektórych planów i z pewnością opisał pewną liczbę bazylik wschodnich (Adamnan′s De locis sanctis, red. D. Meehan, Scriptores Latini Hiberniae, III, Dublin 1958). Mimo to w architekturze irlandzkich kościołów nie widać śladów wpływu wzorców obcych. 3. Irlandzkie klasztory i pustelnie. (1) Nendrum: Starożytne klasztory są dobrze znane, szczególnie w odległych i często panoramicznych lokalizacjach, ale przekonująca data sięga VI lub VII wieku. nie można dać za żadnego z nich. Dwie z nich dostarczyły jednak ceramikę, co może wskazywać na użytkowanie tego miejsca w VII w. Jedna z nich, Nendrum, była trójścienną okrągłą ogrodzeniem, a druga, Armagh, była ogrodzeniem przed wykorzystaniem do celów kulturalnych. Istnienie w Nendrum kamiennego kościoła z okrągłą wieżą świadczy o długiej historii klasztoru, której wykopaliska nie wyjaśniły. Wydaje się jednak prawdopodobne, że cele mnichów miały formę okrągłych budynków z kamienia gipsowego, prawdopodobnie z dachami ulowymi. Obecność tygli i formy kamiennej wśród innych odnalezionych tu obiektów świadczy o znaczeniu artystycznej kowalstwa przy wykonywaniu kielichów, relikwiarzy i okładek ksiąg. (2) Wyspa Church w Walencji: Skalista wyspa Church Island w Walencji w hrabstwie Kerry stanowi interesującą paralelę z układem wyspy Ardwall. Na Wyspie Kościelnej prymitywną drewnianą kaplicę z grobowcami zastąpiono większą budowlą z kamienia, także z pochówkami. Jednak centralnym charakterystycznym elementem wyspy był okrągły dom z kamienia o średnicy zaledwie 5 m, w którym prawdopodobnie mógł przebywać co najwyżej pustelnik i dwóch lub trzech uczniów. Później na skrajnym krańcu wyspy zbudowano prostokątny budynek, który najwyraźniej był raczej domem dla gości niż budynkiem dla społeczności. Grób z ustawionymi w jednej linii płytami chodnikowymi, z wpisanym krzyżem, bardzo przypomina opis Bedy przedstawiający pustelnię św. Cuthberta na wyspie Farne. (3) Clonard: Wydaje się, że dzisiaj nic nie przetrwało z kościoła ani celów Clonard, w których mnisi, studenci i uczniowie liczyli około tysiąca osób. (4) Skellig Michael: Kiedy liczba mnichów w klasztorze wzrosła, zamiast budować większy kościół, wydaje się, że woleli pomnożyć liczbę małych kościołów w murze. W wielu miejscach z pewnością nie były one z kamienia, ale z dębu, po irlandzku porośniętego trzciną i żaden z nich nie dotarł do nas, ani wykopaliska nie ujawniły zbyt wiele na ich temat. Niemniej jednak na wyspach oddalonych od zachodniego wybrzeża, gdzie wielu pierwszych poszukiwaczy samotności zakładało swoje klasztory, pokrycie z drewna i trzciny nie było łatwe, a budynki były z kamienia. Osiem mil za cyplami południowo-zachodniej Irlandii znajduje się Wielka Skellig, piramida z nagiej skały, której kulminacją jest szczyt znajdujący się ponad 200 m nad Atlantykiem. W pobliżu najwyższego szczytu, na skalnym tarasie obok 150-metrowej przepaści, znajduje się korpus starożytnego klasztoru Scelig Mhichíl (lub Skellig Michael). Najstarsze budowle składają się z sześciu prostokątnych komórek ulowych i dwóch małych kaplic. Klasztor pod wezwaniem św. Michała Archanioła istniał już na początku IX w. (5) Inishmurray i inne miejsca: Na wyspie Inishmurray, u wybrzeży Sligo, zachowały się ruiny masywnego muru obwodowego, wewnątrz którego znajdują się pozostałości i ślady komórek ulowych oraz wielu małych kamiennych kościołów. W Midlands znajdują się pozostałości wielkich ziemnych nasypów, które niegdyś wyznaczały mniej więcej okrągłe mury graniczne różnych instytucji klasztornych: Inchleraun, Durrow, Moyne (hrabstwo Mayo) i Seir Kieran, Clonmacnoise, hrabstwo Offaly, założone w pobliżu Shannon w 544 r. i Armagh, gdzie św. Patryk założył swój główny kościół, rozwinęło się w miasto klasztorne o dużej populacji i renomowanych ośrodkach nauczania i rzemiosła. Glendalough w Wicklow Hills zostało założone przez św. Kevina w VI w. Dzięki sławie jego świętości, po jego śmierci miejsce to stało się ośrodkiem pielgrzymkowym, a klasztor jednym z głównych ośrodków kościelnych regionu. Irlandzkie klasztory z VI i VII w. nie wyglądały jednak zbyt imponująco: okrągły mur graniczny, w obrębie którego znajdowało się kilka prostokątnych drewnianych budynków pokrytych trzciną lub drewnianymi dachówkami, oraz grupa okrągłych chat z tkanej trzciny z być może imponującą i prymitywną płytą z drewna lub kamienia przy bramie kościoła jako centralnym i charakterystycznym znakiem klasztoru, nawet bez grobowca założyciela, który by to uzasadniał. 4. Dalriada, królestwo Szkotów. Tradycja podaje, że w V w. trzej synowie Erca - Fergus, Loarn i Angus - wypłynęli ze 150 mężczyznami z Dál Riata, dystryktu hrabstwa Antrim w północnej Irlandii, aby najechać północną Szkocję. Jakakolwiek byłaby prawda historyczna, z pewnością miała miejsce ograniczona migracja Scotti (Irlandczyków), a wzdłuż wybrzeża Argyll i jego wysp założono królestwo Dalriady, w języku irlandzkim. Jej najważniejszą twierdzą była Dunadd, która była okupowana od V do IX w. Columcilla, czyli Columba, przybył do Dalriady ze swoimi towarzyszami w 536 roku, aby wesprzeć wiarę swoją i towarzyszących mu Scottich poprzez założenie klasztoru na Iona, maleńkiej wyspie położonej za południowo-zachodnim krańcem Mull. Inni irlandzcy mnisi zakładali klasztory dalej na zachodnim wybrzeżu i na wyspach północnych, co z kolei służyło jako wsparcie dla atlantyckich wypraw ich wyznawców. Od Iony wśród Piktów podjęto ważny wysiłek ewangelizacyjny i to właśnie z Iony Aidan udał się, aby w latach 634-635 założyć klasztor Lindisfarne (kolejna wysepka u wybrzeży Northumbrii), po powrocie do władzy króla Northumbrii Oswalda , który przebywał na wygnaniu wśród Szkotów z Dalriady. Zarówno Lindisfarne, jak i Iona uległy później atakom Wikingów, a na początku IX w. większość mnichów z Iony schroniła się w Kells w Irlandii, podczas gdy inni udali się na wschód, do Dunkeld. Niewiele wiadomo o klasztorze św. Kolumby w Iona, chociaż sugeruje się, że kamieniem węgielnym chaty na skale, która wypłynęła na powierzchnię w Torr Abb, przed obecnym opactwem, jest kamień samego św. Kolumby. Oprócz dowodów chrześcijaństwa, jakie dają krzyże z płytek Piktów klasy II, niewiele wiadomo o starożytnym kościele Piktów. Pewne jest, że w sztuce Piktów odnajdujemy elementy z Northumbrii i może to być kontekst, w którym Księga z Kells została wymyślona i wykonana w tej grupie. 5. Brytyjczycy z północy. Królestwo brytyjskie, które rozwinęło się na południe od Forth i Clyde w późnym okresie rzymskim, znalazło się pod panowaniem Anglosasów z Northumbrii przed lub w VII wieku, z wyjątkiem Strathclyde. Niewiele wiadomo o archeologii V-VI w. w Lothians i Borders. Niewielka liczba nagrobków z V-VI w., ale o tradycji rzymskiej, z inskrypcjami łacińskimi i prostymi krzyżami lub chrystogramami, znajduje się rozproszonych pomiędzy południową Szkocją a północną Anglią. Jeden z tych kamieni w Whithorn, niedaleko Wigtown, wzniesiony przez Borrovadusa dla Latinusa i jego córki, datowany na V w., został znaleziony na cmentarzu obok małej kamiennej kaplicy, której ściany mają ślady białego tynku. Równie dobrze mogłaby to być Candida Casa, "Biały Dom", od którego wzięła się nazwa Whithorn. Tradycyjnie mówi się, że kaplicę zbudował św. Ninian, który przez pewien czas był tu biskupem na początku V w. Odkopano drogę od Whithorn wzdłuż wybrzeża na wschód do wyspy Ardwall, będącej częścią małej osady klasztornej z VI-VIII w., podobnej do osady irlandzkich mnichów. Miejscem w Irlandii, które ma duże znaczenie ze względu na to, że oferuje elementy, które można datować na podstawie węgla 14 na około 660, jest Carnsore w hrabstwie Wexford. Wyspa Ardwall, podobnie jak Wyspa Church, zaczynała jako cmentarz wiejski, a jego położenie na obszarze Whithorn sugeruje, że był on używany w VI wieku. lub co najwyżej w ostatniej połowie V w. 6. Walia i Irlandia. Znaleziska archeologiczne Walii są niezwykle ograniczone, poza dużą grupą starożytnych chrześcijańskich kamieni pamiątkowych i niektórymi osadami. Znaleziono ślady możliwej kaplicy wykonanej z drewna, jak w Ardwall i Church Islands, na wyspie Burry Holms, na północnym krańcu półwyspu Gower, w południowej Walii. Tutaj, pod małym, starym kamiennym kościołem, który sam został powiększony w XI i XII w., znajdują się cztery kolejne wnęki, wskazujące na starszą kaplicę drewnianą, na innej osi. Miejsce to posiada owalny mur graniczny i wydaje się, że pochówki odbywały się w tym miejscu w różnych okresach. Współczesne irlandzkie osadnictwo w Walii mogło rozpocząć się w IV wieku. ale z pewnością istniało w V wieku. Około pięćdziesiąt inskrypcji w dialekcie ogham, znanym z Walii, wraz z kamieniami, na których widnieją pamiątkowe łacińskie inskrypcje osób o typowo irlandzkich imionach, stanowi główne archeologiczne świadectwo obecności irlandzkiej osady; w niektórych z nich napisy są ułożone pionowo, na wzór pisma ogham. Na kamieniu pamiątkowym Aberdarona w Gwynedd widnieje napis: "Senacus, kapłanie: leży tutaj z mnóstwem braci", co świadczy o obecności klasztoru. Kamienie pamiątkowe i wzmianki o dokumentach są zatem jedynymi świadkami lokalizacji starożytnych kościołów w Walii, takich jak Llantwit Major na południowym wybrzeżu czy wielkie centrum klasztorne Bangor. Bardzo niewiele wiadomo o przednormańskich klasztorach i kaplicach w Walii, a na ich terenie nie ma żadnych ruin. 7. Południowo-zachodnia Brytania. W późnym okresie rzymskim w południowo-zachodniej Wielkiej Brytanii pojawiło się królestwo Dumnonii, które obejmowało Kornwalię, Devon i Somerset, ale które stopniowo kurczyło się od VI w. i początek X w., pod naporem ekspansji anglosaskiej na zachód. Na wschodnich granicach Dumnonii znajdują się dwa forty na wzgórzach z epoki żelaza, o większych rozmiarach niż jakiekolwiek inne fortyfikacje używane w okresie porzymskim. Obydwa nazywają się Cadbury, jedno położone niedaleko Congresbury, drugie Cadbury Castle, niedaleko South Cadbury. Obydwa dostarczyli materiału, w tym importowanej ceramiki śródziemnomorskiej, co świadczy o nowym zajęciu w V-VI w. Zamek Cadbury wyróżnia się nie tylko swoimi przesadnymi wymiarami, ale także tym, że jego bastiony o obwodzie 1095 m zostały w tym okresie całkowicie odnowione. Tożsamość finansisty tego ogromnego dzieła nie jest znana, ale można rozsądnie postawić hipotezę, że nikt nie jest bardziej trafny niż Artur. W południowo-zachodniej Anglii chrześcijaństwo przetrwało odejście Rzymian nietknięte przez pogaństwo anglosaskie i tutaj byłoby przyczółkiem monastycyzmu pochodzącego z kontynentu. Utrzymuje się, że Tintagel w Kornwalii to najstarszy znany klasztor brytyjski (koniec V w.), jednak w ostatnich dziesięcioleciach hipoteza ta została podważona. Ta sama debata dotyczy starożytnej okupacji grzbietu Glastonbury Tor (osada światowa czy klasztorna?), natomiast wykopaliska w opactwie Glastonbury odsłoniły ślady budowli, które później stały się klasztorem anglosaskim o wyjątkowym znaczeniu. Niewielka grupa kamieni pamiątkowych ze wschodniej Kornwalii i zachodniego Devonu sugeruje irlandzką osadę w Dumnonii: na niektórych z nich widnieją irlandzkie inskrypcje ogham, a inne upamiętniają, zapisanym alfabetem rzymskim, osoby o irlandzkich imionach. 8. Kościoły anglosaskie. Chrześcijaństwo nie było nieznane w Anglii przed przybyciem Augustyna. Na północy i zachodzie działał kościół celtycki, założony w czasach, gdy regionem rządzili jeszcze Rzymianie. Misjonarze tego kościoła podróżowali ze Szkocji i Irlandii w kierunku kontynentu, najwyraźniej porzucając saksońskich najeźdźców ich bogom i wierzeniom, nawet jeśli włączyli się w ogólny proces nawrócenia, kiedy misja Augustyna zyskała na popularności i osiągnęła swój punkt kulminacyjny w nawróceniu króla Edwina z Northumbrii w 626 r. Niewiele zachowało się z przedaugustyńskiego chrześcijaństwa w anglosaskiej Anglii: z kościołów lub pozostałości kościołów używanych w okresie od odejścia Rzymian do misji Augustyna zachował się kościół św. Marcina w Canterbury , gdzie część chóru mogła należeć do starego kościoła, z którego korzystała królowa Berta przed przybyciem Augustyna. Jedno z głównych miejsc konwersji zostało odkryte podczas wykopalisk w Yeavering w Northumberland. Był siedzibą jednego z pałaców nawróconego Paulina, króla Northumbrii Edwina. Na miejscu odkryto budynki, które można interpretować jako kościoły, przy czym jeden z nich mógł być świątynią pogańską, później przystosowaną do kultu chrześcijańskiego. Kościoły zbudowane w Kent i Essex po przybyciu misji augustianów w 597 r. stanowią łatwo rozpoznawalną grupę: są zbudowane z kamienia, zgodnie z tradycją rzymską i mają wspólne cechy. Krótką prostokątną nawę od absydy oddzielał potrójny łuk, flankowany od północy i południa pomieszczeniami lub portykami, które łączyły się poprzez wąskie drzwi z korpusem głównym kościoła, którego narożniki wzmocniono solidnymi przyporami. Konstrukcje były wykonane z drewna, kamienia, cegły lub składały się z dwóch lub trzech z tych materiałów. Nawet jeśli ze źródeł literackich wiemy o istnieniu kościołów drewnianych (np. Lindisfarne, Glastonbury i Chester-le-Street), to dziś zachował się jeden drewniany kościół z okresu anglosaskiego, z IX w. w Greensted w Essex. W North Elmhan w Norfolk odkryto ślady drewnianych kościołów; Pottern, Wiltshire; Rivenhall, Essex; Najświętszej Marii Panny (dawniej St. Bertelin), Stafford; Św. Michał, Thetford; Wharram Percy, Yorkshire; i prawdopodobnie w Yeavering. Pewną liczbę kościołów, kompletnych lub zachowanych tylko częściowo, można datować na podstawie solidnych argumentów, takich jak św. Piotra i Pawła w Canterbury, rozpoczęte za życia Augustyna i zakończone wkrótce po jego śmierci (604-609); część dzisiejszego kościoła Monkwearmouth, konsekrowanego w 674; i być może pewne elementy zachowały się w bliźniaczym kościele w Jarrow (684). 9. Klasztory anglosaskie. Ze źródeł literackich wiadomo, że w Northumbrii odnajdywano pustelnie typu celtyckiego (np. rezydencja Cuthberta i Inner Farne), jednak jedyną prawdopodobną lokalizacją pustelni jest zamek Burgh w Suffolk, zorganizowany kilka lat po 630 r. przez Irlandczyka mnich o imieniu Fursa. W 1960 r. założono tam cmentarz, do którego przyłączono kilka chat, być może cele klasztorne. W okresie anglosaskim znajdowało się tam różnorodne zabudowania klasztorne. Dopiero renesans klasztorny w X w. czy porządek klastralny stał się normatywny? Spośród klasztorów anglosaskich Tynemouth, Whitby, Hartlepool, Glastonbury, Old Minster w Winchester i klasztor św. Augustyna w Canterbury pozostawiły raczej nieistotne informacje na temat budynków pomocniczych. Jednak w dwóch klasztorach Bede, w Monkwearmouth i Jarrow, odkryto budynki regularnie zrównane z kościołem. Z tymi kamiennymi budynkami powiązane były mniej solidne chaty, z których jedna w Jarrow prawie na pewno służyła jako warsztat. Wykopaliska archeologiczne w centralnym jądrze obu stanowisk potwierdziły, że w 716 r. w dwóch domach klasztornych przebywało ponad 600 osób i nie wszyscy mogli pomieścić się w ujawnionych dotychczas budynkach; ale to były miejsca bogate i znane.

II. Rękopisy.

1. "Cathach" św. Kolumby. Jest to najstarszy irlandzki rękopis, powstały prawdopodobnie w Irlandii w pierwszej połowie VII w. (Nie może to nastąpić dużo później niż śmierć świętego, ok. 597 r.) Znaczenie "Cathach" polega na tym, że ukazuje stopień dekoracji rękopisów przed rozwinięciem się ścisłych związków z kontynentem i przed rozwojem skryptoria w Northumbrii. 2. Ewangelarium św. Augustyna. Augustyn wylądował w Kent w 597 r. On i jego towarzysze przywieźli ze sobą książki, a inne książki przysłano z Rzymu wraz z tymi, którzy podobnie jak św. Paulin przybyli w kolejnych latach. Jedna z nich, prawdopodobnie należąca do św. Augustyna i przechowywana jako relikwia w średniowieczu w Canterbury, iluminowana kopia czterech ewangelii, nadal jest przechowywana w Corpus Christi College w Cambridge. 3. Księga Durrow. Datowana na około 675 rok Księga z Durrow jest pierwszym rękopisem ozdobionym w wyszukany sposób; lecz pismo, surowość zdobnictwa i inne szczegóły wskazują na jego przywiązanie do tradycji opracowanej już przez irlandzkich skrybów. Przechowywany przez długi czas w klasztorze św. Kolumby w Durrow w hrabstwie Offaly, został napisany w Northumbrii. 4. Kodeks Amiatinus. Dysponujemy niewielką grupą rękopisów, z których najważniejszymi, poza Ewangeliami z Lindisfarne, są Kodeks Amiatinus i Evangeliarium z Echternach, sporządzone około 700 egzemplarzy zgodnie z wyspiarską tradycją Księgi z Durrow. Zachowany we Florencji Kodeks Amiatinus był jednym z trzech egzemplarzy ewangelii wykonanych na polecenie Ceolfritha (zm. 716), pierwszego opata Jarrow, wzorowanym na jednym z egzemplarzy przywiezionych z Włoch przez Benedykta Biscopa. Tekst, całkowicie włoski pod względem znaków i zdobnictwa, pisany jest wyspiarskimi "wielkimi literami", co spotyka się jedynie w grupie rękopisów z Wearmouth-Jarrow. Wzorem Amiatinusa był Codex Grandior, jedna z Biblii skopiowanych we Włoszech w Wiwarium Kasjodora w Kalabrii, poprzedzona portretem Ezdrasza, który posłużył za wzór do portretu ewangelisty w Codex Amiatinus. 5. Ewangelie z Lindisfarne. Napisane po łacinie około 698 roku w klasztorze Lindisfarne, położonym na Świętej Wyspie, niedaleko wybrzeża Northumberland, jest to jedno z największych arcydzieł miniatury. Prawdopodobnie ma to związek z tłumaczeniem św. Cuthberta (zm. 687), które miało miejsce 20 marca 697 r. Łaciński tekst ewangelii to Wulgata św. Hieronima: przykładem prawie na pewno była księga ewangelii przywieziony do klasztoru Monkwearmouth-Jarrow z południowych Włoch. Teksty Ewangelii z Lindisfarne, Kodeksu Amiatinus i Ewangelii Jana ze Stonyhurst tworzą razem jedno z najważniejszych źródeł starożytnej formy tekstu Wulgaty. Dekoracja składa się z szeregu podświetlanych stron i innych, mniej zdobionych kapiteli. Nie zachowały się żadne rękopisy z VII-VIII w. pewnego irlandzkiego pochodzenia, który może dorównać wyjątkowej wirtuozerii wielkich rękopisów z Northumbrii, wśród których Ewangelie z Lindisfarne są najlepiej udokumentowane, a także najbardziej kompletne. 6. Księga z Kells. Jest to najbogatsza dekoracja ze wszystkich wyspiarskich ksiąg, a początkowe strony sięgają najwyższego punktu opracowania, które rozpoczęło się skromnymi inicjałami "Cathach" św. Kolumby. Poza samą jakością i intensywnością zdobnictwa Księga z Kells wyróżnia się na tle innych wyspiarskich ewangeliariów organicznym planem dekoracyjnym, miniaturami wstawionymi do tekstu oraz wykorzystaniem tak zwanych Tablic Kanonów Bestii : cechy, które mogłyby wskazywać w równym stopniu na zupełnie nowy model (lub więcej modeli) stosowanych przez artystów z Kells, jak i na pośredni rozwój (jeszcze nieznany) miniatury wyspiarskiej od początku do połowy VIII w. Jeśli chodzi o datę, to prawdopodobnie należy ją umieścić pomiędzy Petersburgiem miejskim z 746 r. a Evangeliarium Mac Regol z 822 r.; ostatnio jednak jako możliwe miejsca produkcji zaproponowano Northumbrię, Pictland i Iona, podobnie jak Irlandię. Pewne jest jednak, że rękopis znajdował się w Kells na początku IX w.: prawdopodobnie został spisany w Ionie i przeniesiony do Kells, gdy Iona została splądrowana przez Wikingów w 806 roku.

III. Rzeźba i rzeźbienie.

1. Krzyż Reculvera. Najbardziej ekspercka szkoła rzeźby anglosaskiej VII-VIII w. wydaje się, że to Northumbria. Ślady rzeźby anglosaskiej w północnej Anglii, pochodzące z najstarszego okresu, są najwyraźniej rzadkie: jedynym przykładem o dużym znaczeniu jest krzyż Reculver (VII w.). Z okrągłym trzonkiem zbudowanym z bębnów, znajduje się pięć fragmentów, bardzo zniszczonych, ale pięknie wyrzeźbionych i ozdobionych wizerunkami, wieńcami foliowymi i motywami zdobniczymi: wśród rzeźbionych postaci przedstawienia Wniebowstąpienia i Apostołów. Po ukończeniu miał wysokość 4,19 m, łącznie z podstawą. Jeśli chodzi o datę, wydaje się ona starsza od saksońskiego kościoła Reculver, ufundowanego w 669 r. przez króla Egberta; jest to jednak rzeźba wyjątkowa, być może z czasów Teodora (arcybiskupa Canterbury, 668-690), a może z czasów samego Augustyna. Kiedy krzyż dotarł do kościoła w Reculver, umieszczono go przed balustradą prezbiterium: miejsce to nie ma sobie równych ani w Anglii, ani na kontynencie. 2. Breedon na wzgórzu. Dowody na dekorowanie kościołów z najstarszego okresu są rzadkie: panele czasami umieszczano w ścianie, czasem samodzielnie, czasem jako część projektu dekoracyjnego. Najlepszym przykładem jest Breedon-on-the-Hill w Leicestershire, gdzie klasztor pochodzący z ok. 700 zachowało się trzydzieści fragmentarycznych rzeźb w stylu odmiennym od pozostałych wytworów Europy kontynentalnej (historycznie datowanych prawdopodobnie na VIII w.). Rzeźba składa się głównie z fryzów o wysokości około 20 cm i całkowitej długości przekraczającej 18 m , z motywami geometrycznymi, fitomorfami, zoomorfami i postaciami ludzkimi. Fragmenty pochodzące z innych części Mercji doprowadziły do hipotezy Peterborough jako centrum tej szkoły rzeźby. Za fryzami znajdują się pojedyncze panele, z których jeden o wysokości 61 cm (24 cale) zawiera figurę Chrystusa przypominającą Księgę z Cerne, również namalowaną w Mercji około 820 r., Natomiast inny panel, ok. 820 r. Wysokość 90 cm przedstawia anioła nawiązującego stylistycznie do najlepszej rzeźby karolińskiej. 3. Krzyże Ruthwell i Bewcastle. Podwójny klasztor Bede w Monkwearmouth (konsekrowany w 674 r.) i w Jarrow (konsekrowany w 684 r.) został założony przez Benedykta Biscopa, który wysłał po artystów z kontynentu i ponownie sprowadził do Wielkiej Brytanii sztukę murarską i obróbkę kamienia. W Anglii i południowej Szkocji znanych jest około 2000 fragmentów rzeźby anglosaskiej: dużą część z nich stanowią krzyże lub nagrobki. Duży kamienny krzyż, wysoki na około 5 m, który można spotkać zwłaszcza w północnej Anglii, zapewne służył do oznaczania miejsc głoszenia, pomników pogrzebowych i miejsc spotkań. Krzyż o wysokości 5,5 m, wykonany z czerwonego piaskowca, z Ruthwell (Dumfriesshire) należy umieścić w tym samym kontekście chronologicznym, około 700 r., co Ewangelie z Lindisfarne. Na czterech ramionach krzyża pierwotnie widniały portrety ewangelistów (pozostały tylko dwa); poniżej szczytu krzyża różne sceny chrześcijańskie; po bokach trzonu dekoracje zwierząt i ptaków oraz tłumaczenie znakami runicznymi jednego z najpiękniejszych poematów anglosaskich, Sen o Rood. Krzyż Bewcastle w Cumbrii, który znajduje się 20 km na wschód od krzyża Ruthwell, stracił górną część. Pozostałości szybu są z szarego piaskowca, mają wysokość 4,42 m i stoją na cokole, ozdobionym postaciami sakralnymi, w szczególności św. Janem od strony zachodniej. Najstarszą rzeźbę ibernicko-saską w Northumbrii należy uznać za bezpośrednie odzwierciedlenie kultury monastycznej, dlatego krzyże Ruthwell i Bewcastle wydają się odzwierciedlać publiczny kult wspólnoty monastycznej wraz z motywami dewocyjnymi opartymi na tekstach pisanych, takich jak The Sen o Roodzie. Można postawić hipotezę o bliskich kontaktach z Rzymem wielu ośrodków w Northumbrii na podstawie życia św. Wilfrida (643-709), ściśle związanego z kościołami w Ripon i Yorku. Św. Wilfryd wyróżnia się jako kosmopolityczny duchowny, ważny misjonarz obdarzony władzą z rąk papieża; był odpowiedzialny za energiczne zastąpienie liturgii rzymskiej celtyckimi zastosowaniami w północnej Anglii i monastycyzm benedyktyński monastycyzmem celtyckim. 4. Krzyże Ahenny. Jednym z najbardziej godnych uwagi zjawisk sztuki irlandzkiej tego okresu jest zastosowanie wyrafinowanych schematów obróbki złota i brązu do rzeźb z piaskowca. W Ahenny w hrabstwie Tipperary zachowały się dwa duże krzyże, które wykazują cechy obróbki metali. Wznoszą się na masywnych piramidalnych podstawach, mają trzony i ramiona o podłużnym przekroju oraz duży i masywny otwarty pierścień na przecięciu trzonu i ramienia poprzecznego. Nie namalowano ukrzyżowania, nie ma też rzeźbionych postaci: na podstawie widać jednak zwierzęta i rośliny, scenę polowania, pogrzeb mężczyzny pozbawionego głowy oraz grupy duchownych. Praktyka wznoszenia monumentalnych krzyży w związku z osadami klasztornymi była wówczas wyspiarską osobliwością, a pomniki Ahenny są najstarszymi prawdziwymi monumentalnymi krzyżami w Irlandii. Ich forma wywodzi się z krzyży z drewna pokrytego metalem z północnej Anglii i południowej Szkocji. 5. Płyta poprzeczna Aberlemno. Szkocja (na północ i wschód od Northumbrii [Angles], Dalriada [Szkoci-Irlandczycy] i Strathclyde [Brytyjczycy]) była rządzona przez Piktów, aż do najazdów i osadnictwa norweskiego w IX w., które nastąpiły po osłabieniu i zastąpieniu Piktów władcy i ich zwolennicy z rąk Szkotów w 843 r. St. Ninian, ze swojego celtyckiego klasztoru Whithorn, ewangelizował południowych Piktów, i tak ziemia Piktów została stopniowo wchłonięta w sferę kościoła celtyckiego, aż do narodu piktyjskiego, w 710 , przyjął ortodoksyjną rzymską formę organizacji, dyscypliny i liturgii. Symboliczne kamienie przez długi czas stanowiły jedyną istotną wskazówkę pozwalającą na identyfikację dzieł sztuki piktyjskiej. Ich pochodzenie miało miejsce w kontekście pogańskim, ale niekoniecznie wcześniej, w każdym razie do VII w.: to nieociosane głazy i płyty, na których wyrzeźbiono szereg jednolicie stylizowanych symboli: zwierząt i grupę symboli abstrakcyjnych. Kamienie mogły mieć charakter pamiątkowy, a symbole mogły opisywać śmierć. Symbole, jeśli są pogańskie i religijne, należy uznać za starsze niż koniec VII w. Przykłady: kamień Glamis (w Glamis, Angus) i kamień 5 z Meigle (Penthshire), oba noszą symbole piktyjskie, natomiast po drugiej stronie dodano płaskorzeźbiony krzyż. Na obu tych kamieniach krzyż jest dodatkiem wtórnym. Jednak kolejna klasa (klasa II) rzeźby piktyjskiej ma płaskorzeźbiony krzyż jako swoją główną cechę charakterystyczną, podczas gdy symbole odgrywają rolę drugorzędną. Płyta poprzeczna z piaskowca na cmentarzu w Aberlemno, Angus, o wysokości 2,29 m, należy do stylu ibernicko-saskiego Ewangelii z Lindisfarne. Rewers przedstawia grupę rzeźb podobnych do tych, które znajdują się na bocznej płycie poprzecznej Glamis Manse. 6. Sarkofag St. Andrews. O ile płytę krzyżową z Aberlemno można rozpatrywać w powiązaniu z Ewangeliami z Lindisfarne, o tyle rzeźbione postacie św. Antoniego i Pawła, na szczycie płyty poprzecznej Nigg (wysokość 2,36 m: cmentarz Nigg, Ross-shire) można powiązać z postaciami z Księgi z Kells. Rzeźba Dawida znajdująca się na odwrocie płyty jest istotna, mimo że jest okaleczona, gdyż wiąże się z grupą zabytków, do których należy sarkofag św. Andrzeja (St. Andrews, Fife: długość 1,75 m). Sarkofag przedstawia Dawida wśród zwierząt pośrodku przodu i posiada dekorację w kształcie krzyża na panelach końcowych. Zwierzęta są przedstawione w postaci solidnie splecionych węży, podobnie jak mniej więcej współczesne zwierzęta wyrzeźbione na krzyżu w Rothbury w Northumbrii, powszechnie uważane za datowane na ok. 800. Analogie ikonograficzne sugerują przypisanie dzieła Northumbrii i czynią sarkofag z St. Andrews arcydziełem sztuki europejskiej, wykraczającym poza wkład Piktów w renesans karoliński. 7. Trumna Franka. Dwa przykłady rzeźb z Northumbrii, trumna Franka i trumna św. Cuthberta, stanowią obok sztuki przypadek szczególny. rzeźby pomnikowej. Pierwsza to trumna z fiszbinami, rzeźbiona z czterech stron i na okładce ze scenami zaczerpniętymi z legend pogańskich i klasycznych, z historii Rzymu i tradycji chrześcijańskiej. Wykonany w VIII w., być może dla mecenasa wysokiej rangi, po obu stronach posiada jeden lub więcej napisów w języku staroangielskim, zapisanych runami w stylu anglosaskim. Na panelu tylnym część napisu jest w języku łacińskim, wyryta mieszaniną liter runicznych i łacińskich. Rzeźba przedstawiająca postacie krzyża Ruthwella i rzeźby na piersi św. Cuthberta, daleka od nieco barbarzyńskiego klasycyzmu portretów ewangelistów z Lindisfarne, mogła przybyć do Francji przez pielgrzyma, biorąc pod uwagę, że dawniej należała do do kościoła św. Juliena de Brioude, jednego ze starożytnych chrześcijańskich ośrodków Owernii. 8. Trumna św. Cuthberta. Trumna św. Cuthberta, levis theca, w której świętego złożono w 698 r., jest jedynym rzeźbionym drewnianym obiektem o jakimkolwiek znaczeniu, jaki przetrwał z anglosaskiej Anglii. Jest to trumna wykonana z drewna dębowego o długości 1,98 m, z podwójnym wieczkiem. Na okładce zewnętrznej wyrzeźbiona jest postać Chrystusa z symbolami ewangelistów w czterech rogach; na węższym końcu trumny znajdują się archaniołowie Michał i Gabriel, a na szerszym przedstawienie Dziewicy z Dzieciątkiem. Na jednym z dłuższych boków dwunastu apostołów jest ustawionych w dwóch rzędach, każdy ze swoim imieniem; po drugiej stronie, na dłuższym boku, znajduje się kolejnych pięciu archaniołów, wśród których pojawiają się Rafael i Uriel. Artysta dekorujący relikwiarz-trumnę połączył dwa różne źródła, literackie i figuratywne. Nie da się prześledzić całej ikonografii trumny w jednym źródle. W programie liturgicznym widać większą jedność niż w ikonografii, ale jest to wynik swoistej interpretacji artystycznej: w istocie jednak modlitwa i sztuka zdają się tu stopić w głęboką jedność. Litania jest środkiem wzywania pomocy i ochrony świętych; litanie cytowano na marach zawierających ich relikwie, które stały się relikwiarzami marowymi właśnie po to, aby zapewnić taką ochronę. Przedstawienie niebiańskich opiekunów na marach św. Cuthberta nie było zatem prostą dekoracją ani czystym odmawianiem modlitw, ale stworzeniem przez mnichów z Lindisfarne immanentnego i wieczystego spełnienia tej ochrony.
< br> IV. Metaloplastyka.

1. Basen Walesby. W Wielkiej Brytanii osiemnaście fragmentarycznych basenów ołowianych, wszystkie z IV w. i prawdopodobnie używane podczas ceremonii chrztu, znaleziono z niektórymi symbolami chrześcijańskimi. Jeden fragment znaleziony w Risby Manor w Walii, niedaleko Market Rasen w Lincolnshire (pełny basen ma średnicę około 1 m i głębokość 50 cm) przedstawia scenę prawdopodobnie rozmieszczoną na trzech poziomych panelach oddzielonych od siebie przez cztery kolumny. Prawy panel przedstawia trzy stojące postacie męskie, w kominku i tunice, scena prawdopodobnie powtórzona w zaginionym lewym panelu. Panel centralny przedstawia nagą kobietę pomiędzy dwiema innymi kobietami z bogato zakrytymi i drapowanymi zasłonami. Kolumny prawdopodobnie wyznaczają wnętrze baptysterium. Według najbardziej przekonującej interpretacji panel centralny przedstawia trwający chrzest, a punkt widzenia przedstawia duchownego lub biskupa pełniącego służbę, który znajduje się dość blisko chrzcielnicy, przed kandydatem przyjmującym chrzest w basenie w towarzystwie matek chrzestnych. Do wykopalisk w Icklingham w Suffolk w 1974 r., gdzie odkryto cztery, wiedza na temat zbiorników ołowianych była skąpa, a okazało się, że jest to cmentarz chrześcijański, używany mniej więcej od 350 do 400-420 lat, z dwoma ważnymi budowlami: małym chrześcijańskim kościół i basen chrzcielny. 2. Skarb Mildenhall. Znaczenie Icklingham jako rzymskiego centrum chrześcijańskiego stało się jeszcze bardziej oczywiste dzięki bliskości starożytnego skarbu srebrnego skarbu znalezionego przypadkowo w Mildenhall w Suffolk (tylko 8 km) w 1942 r. Było ich ponad trzydzieści kawałki srebra. Największa płyta (o średnicy 60 cm i wadze ponad 8 kg) to najpiękniejszy obiekt zachowany z rzymskiej Wielkiej Brytanii. Styl datowany jest na IV w. i wraz z innymi przedmiotami musiał być ukryty około 360 r. Wśród łyżek pięć posiada napisy chrześcijańskie: jedna z Papittedo vivas, druga z Pascentia vivas i trzy z chrystogramem pomiędzy alfa i omega. Na największej płycie i na dwóch dużych płytach znajdują się sceny dionizyjskie, które należy interpretować w sensie chrześcijańskim, a także morska symbolika oceanu pośrodku największej płyty. 3. Skarb Prawa Traprain. Ta masa srebra, celowo rozbita na fragmenty, z wyjątkiem łyżki i małego trójkątnego kubka, wyszła na światło dzienne podczas wykopalisk w 1919 roku na naturalnym ufortyfikowanym wzgórzu za granicami cesarstwa, 32 km na wschód od współczesnego Edynburga. Ważył ponad 24 kg i zawierał elementy należące do ponad 150 różnych obiektów. Skarb zakopano pod koniec V w. Wiele z nich to srebrne talerze, nie brakuje jednak elementów chrześcijańskich, być może pozostałości krzyża oraz przedmiotów pochodzących z kobiecej garderoby i stroju urzędnika. Złoconą srebrną flaszkę zdobią cztery sceny ze Starego i Nowego Testamentu: Adama i Ewy, pokłon trzech królów, Mojżesza uderzającego w skałę oraz czwarta, utożsamiana ze zdradą Judasza lub epizodem z życia Mojżesz, być może cud przepiórek na pustyni. Druga kolba ma chrystogram, alfa i omega oraz napis. Na małym durszlaku znajduje się misa perforowana w kształcie chi-rho, z innymi otworami pod Krawędzią, które tworzą słowa Iesus Christus. Dwie z łyżek mają chrystogram w misce, druga na uchwycie. 4. Skarb Water Newtona. Jest to skarbiec srebrny, który jest w szczególnym sensie chrześcijański, bo być może był własnością kościoła lub wspólnoty chrześcijańskiej. Skarb znaleziony w 1975 roku w Durobrivae niedaleko Peterborough w hrabstwie Huntingdonshire obejmuje około trzydziestu obiektów, z których na piętnastu widnieje chrystogram, a dwa wazony i trójkątna tablica zawierają długie łacińskie inskrypcje związane z liturgią chrześcijańską. Grupa należy do IV w. Jego znaczenie polega na tym, że może to być jedna z najstarszych kolekcji srebrnych płyt kościelnych w całym Cesarstwie Rzymskim. 5. Pochówek statku Sutton Hoo. Redwald, król Anglii Wschodniej, zmarł w latach 624-625 i został pochowany wraz z wielkim skarbem na statku w Sutton Hoo w Suffolk, przysypanym ziemią. Pomimo pogańskiego systemu pochówku, istnieją przesłanki świadczące o tym, że był on chrześcijaninem. Napisy "Saul" i "Paweł" na dwóch bizantyjskich srebrnych łyżkach wskazują na chrzest nawróconego na króla. Obok łyżek w depozycie grobowym umieszczono grupę dziesięciu srebrnych pucharów z motywem krzyża, prawdopodobnie o znaczeniu chrześcijańskim, i zamknięto w pochwie, również ozdobionej motywami chrześcijańskimi w postaci krzyża. Najbardziej godnym uwagi chrześcijańskim przedmiotem tej grupy była wielka złota klamra (długość 13 cm , waga 414 g). Klamra nie działała, ale była pustą wnęką; płyta tylna połączona jest z hakiem. Wykonany niewątpliwie w Anglii, służył do przechowywania chrześcijańskich relikwii sakralnych: był to zatem relikwiarz wykonany dla króla przez angielskiego artystę według projektu klamer frankońskich. 6. Krzyż piersiowy św. Cuthberta. Św. Cuthbert zmarł w roku 687 w swojej pustelni na wyspie Farne. W jego grobie, w katedrze w Durham, odnaleziono pięć przedmiotów mniej więcej współczesnych św. Cuthbertowi: krzyż pektoralny świętego, przenośny ołtarz, grzebień, ewangelię i drewnianą trumnę. Krzyż piersiowy (długość 6 cm), wykonany ze złota i ozdobiony granatami w oprawach z okrągłym granatem pośrodku i pętlą w kształcie pierścienia, jest pusty i być może zawiera relikwię. Inne krzyże wykonane tą techniką znane są z Wilton i Ixworth, a w naszyjniku Desborough pojawia się mały wiszący krzyż, wykonany ze złota z centralnym granatem. Obiekty te, rozpatrywane łącznie, pokazują, że wraz z nadejściem chrześcijaństwa nie nastąpiły natychmiastowe zmiany w sztuce złotniczej: niewielkie różnice stylistyczne w krzyżu św. Cuthberta sugerują jednak, że jest on wytworem rzemiosła saksońskiego w okresie północnej Anglii, przeznaczony na środowisko dworskie i kościół w Northumbrii w VII w. 7. Kielich Ardagha. Kielich (wysokość 15 cm), najważniejszy przedmiot liturgiczny znaleziony w 1868 roku w pobliżu Ardagh w hrabstwie Limerick w Irlandii, jest wykonany ze srebra, brązu i złota, ze wstawkami ze szkła i kryształu górskiego. Wchodzi w skład jednej z najbogatszych grup starożytnych przedmiotów chrześcijańskich znalezionych w Irlandii: kielich srebrny, kielich z brązu oraz cztery ozdobne szpilki. Skarbiec musiał być własnością bogatego klasztoru. Zdobiony jedynie częściowo, na korpusie głównym widoczne są fryzy, warkocze oraz maswerki geometryczne i zoomorficzne; w dolnej części natomiast pierścienie z zastosowanego filigranu i umieszczony pośrodku kryształ górski. Pod poziomą linią złotego filigranu na kielichu wystają płaskorzeźbione imiona apostołów na przezroczystym tle w punktowo naciętym pasku. Pismo jest napisane eleganckimi literami Ewangelii Lindisfarne. Na tej podstawie kielich Ardagh datowany jest na około 700 rok, nieco po Ewangeliach z Lindisfarne i przed Księgą z Kells. 8. Grupa Derrynavlan. Zespół odnaleziony w 1980 roku w Derrynavlan w hrabstwie Tipperary, osadzie klasztornej założonej w VI w. przez św. Ruadhana z Lorry, która rozkwitła w VIII i IX w., to kolejna z najbogatszych grup cennych przedmiotów chrześcijańskich odnalezionych w Irlandia. Składa się ze srebrnego kielicha, srebrnej pateny, okrągłej podstawy do pateny, sitka z brązu złoconego i kielicha z brązu. Kielich srebrny (wysokość 18 cm, średnica 17 cm), bardzo podobny do kielicha Ardagha, ale o innych proporcjach, składa się z trzech głównych elementów: misy z prostą wystającą krawędzią, zdobionej łodyga i wysoka podstawa lub stopa. Podobnie jak kielich Ardagh, ozdobiony jest on tuż pod krawędzią paskiem filigranowych paneli, oddzielonych siedmioma oprawami z bursztynowych kropli; na uchwytach duże tarcze zdobione bursztynem i filigranem; na łodydze złote zdobienia połączone z filigranowymi panelami; na boku pod podstawą motywy geometryczne i zoomorficzne. Zastosowano różne techniki filigranowe, datowane na pierwsze dziesięciolecia lat 800-tych. Wszystkie przedmioty pochodzące z Derrynavlan można skojarzyć z posługą liturgiczną na wzór mszy zapisanej w Mszale Stowe z VIII w. (patrz liturgia celtycka ). 9. Skarb wyspy św. Ninian. Grupa, odnaleziona w 1958 roku na wyspie St. Ninian na Szetlandach, składa się z dwudziestu ośmiu egzemplarzy z dekorowanego srebra i szczęki morświna zamkniętej w modrzewiowym pudełku. Zespół, wywodzący się ze środowiska piktyjskiego, został odłożony na bok pod koniec VIII w., choć niektóre elementy mogły być używane już od jakiegoś czasu. Stylistycznie charakter grupy sugeruje asymboliczną sztukę Piktów, a porównania prowadzą do daty późniejszej niż Ewangelie z Lindisfarne, być może do połowy VIII w. Dyskutuje się, czy tę grupę należy przypisać kościołowi celtyckiemu, czy nie. W każdym razie reprezentuje on część świecką bogatego skarbu, którego najstarszy obiekt, srebrny kielich przeznaczony do zawieszenia, nie może być wcześniejszy niż 700 rok, a najnowsza data nie późniejsza niż ostatnia ćwierć VIII w. Zbiór ten musi zatem sięgać ok. 775. 10. Pas relikwiarzowy Moylougha. Znaleziony w 1943 roku w Moylough Townland w hrabstwie Sligo w Irlandii pas relikwiarzowy Moylough jest wykonany z dwóch brązowych pasków należących do skórzanego pasa, który najprawdopodobniej należał do świętego. Różne teksty wspominają o tego rodzaju relikwiach zachowanych w klasztorach. Zewnętrzna płyta z brązu zawiera szereg elementów mocujących z dekoracjami emaliowanymi na żółto i czerwono oraz panele z niebieskich i białych millefiori. Nie ma dekoracji z maswerkami i rycinami zwierzęcymi, dlatego też relikwiarz pasowy jest wcześniejszy od kielicha Ardagha, być może około 700 r. 11. Relikwiarz Monymuska. Jest to relikwiarz w kształcie pudełka o długości 10 cm , wykonany z drewna ozdobionego wstawionymi płytkami z brązu; tylna strona pokryta jest grawerowanym srebrem i również ozdobiona medalionami. Detale dekoracyjne nawiązują do znalezisk z wyspy św. Ninian i dekoracji z Ewangelii z Lindisfarne. Ujawnia to wpływy Northumbrii sprzed VIII w. w regionie Piktów, do którego rzemiosła należy to dzieło. Wydaje się, że relikwiarz Monymuska, znajdujący się dziś w Edynburgu, nigdy nie zaginął. Czasami nazywa się go "Brecbennoch św. Kolumby". Mówi się, że niesiono go podczas bitwy pod Bannockburn (1314 r.), a wzmianki o nim pojawiają się w dokumentach dotyczących nadań gruntów z początku XVI w. 12. Broszka Hunterston. Broszka (średnica 10 cm [3,9 cala]), znaleziona w Szkocji około 1830 roku, należy do broszek zdobionych w kształcie półpierścienia. Broszka "Tary" (od której wzięła się nazwa typu) oraz broszki Westness, Dunbeath i Hunterston stylistycznie należą do okresu Ewangelii Lindisfarne i później, do około pierwszej ćwierci VIII w. Broszka Hunterstona jest najstarszą pozostałością z serii, datowaną na krótko po roku 700, a ponieważ połączenie jej końców ozdobione jest krzyżem, w zaginionym prototypie elementem tym prawie na pewno był relikwiarz. W rzeczywistości jest to ważne dzieło sztuki hiberno-saskiej i w ogóle starożytności chrześcijańskiej. 13. Skarb Hoxne. W listopadzie 1992 roku w pobliżu wioski Hoxne w Suffolk przypadkowo odkryto największy i najbogatszy skarb, jaki kiedykolwiek znaleziono na całej wyspie. W jego skład wchodzi 565 solidów złotych (głównie Arkadiusza i Honoriusza), 60 miliarenses, 14 000 srebrnych siliquae oraz ponad 200 przedmiotów ze złota i srebra, z których wiele nosi znamiona wiary chrześcijańskiej. Skarb można datować na okres od połowy IV do pierwszej dekady V w.

WYROCZNIA BAALBEK. Wyrocznia Baalbeka pochodzi z VI w. ne Grecka kompozycja wróżbowa zawarta w XII-wiecznej r. MS góry Athos, część szerokiego nurtu tradycji sybillińskiej. Wyrocznia jest "przepisaniem" starszej wyroczni przypisywanej Tiburtyńskiej Sybilli, skomponowanej w IV w. AD i dociera do nas w tłumaczeniu łacińskim. Jej nazwa wywodzi się od prawdopodobnego autorstwa nieznanego autora z yryjskiego miasta Baalbek - przemianowanego na Heliopolis na cześć osiadłych tam macedońskich kolonistów (III w. p.n.e.) - siedziby słynnego sanktuarium miejscowego Baala, utożsamianego z Zeusem, a później z Jowiszem i stąd znany w świecie grecko-rzymskim jako Zeus/Jowisz Heliopolitanus. Autor sybilliński zdaje się wskazywać na powstanie sanktuarium we fragmencie wspominającym budowle sakralne wzniesione przez "trzech władców: Antiocha, Tyberiusza i Gajusza" (Aleksander 1967, 13, lin. 76-80). Wyrocznia polega na interpretacji przez Sybillę snu 100 senatorów rzymskich, będącej częścią przedstawienia biegu historii ludzkości w świetle zbawczego działania Boga w Chrystusie. Autor swobodnie opracowuje dane swego źródła, wydłużając sześćdziesiąt lat od założenia Konstantynopola, które ono przewidywało jako datę końca świata, oraz wstawia cały szereg okresów poIV w. informacje historyczne. Pokazuje to, jak Sybilla, przemieniająca się już przez wieki z pogańskiej prorokini w autorytatywnego rzecznika objawienia jedynego Boga Żydów i chrześcijan, potrafiła dostosować swoje, bogate w treści apokaliptyczne, przesłanie do zmieniających się sytuacji historycznych.

Wygięta piramida. Ten ciekawy pomnik grobowy wzniósł Snefru (2575-2551 p.n.e.) w Dashur. Zwana także piramidą romboidalną, była próbą udoskonalenia formy piramidalnej. Zbudowana z lokalnego wapienia konstrukcja miała kilka ostrych kątów, które powodowały niestabilność. W rezultacie pierwotny kąt ścian nie mógł zostać dokończony i musiał zostać zmieniony, co nadało piramidzie niepowtarzalny wygląd. Zstępujące przejście wewnątrz piramidy ma dach wspornikowy i belkę cedrową; pierwotnie piramidę otaczał mur z cegły mułowej, po obu stronach którego znajdowały się dwie stele; projekt uwzględnił także świątynię w dolinie. Syn Snefru, Chufu (Cheops) (2551-2528 p.n.e.), zbudował Wielką Piramidę w Gizie. Chufu budował piramidy, dopóki jego architekci i inżynierowie budowlani nie udoskonalili formy pomników grobowych w Gizie.

WŁADZA, kościelna

I. Świadectwa pierwotnego kościoła - II. Funkcje władzy.

I. Dowody wczesnego kościoła. Dowody mówią nam wiele o strukturze pierwszych wspólnot oraz o władzy sprawowanej przez ich przywódców i odpowiedzialnych ludzi. Jedna rzecz to współczesna krytyka dobrze uwypukliła różnorodność przyjętych form konstytucyjnych i różnorodność funkcji pełnionych we wspólnocie, tradycji ją wspierających oraz doktryn wyrażających jej świadomość kościelną . Nie ulega wątpliwości, że wspólnoty chrześcijańskie były od początku organizmami uporządkowanymi, w których różne funkcje (duszpasterskie, liturgiczne, charytatywne itp.) pełnili odpowiedni szafarze. Wczesny Kościół znał bogactwo charyzmatów, których beneficjentami, zwłaszcza. prorocy, ewangeliści i nauczyciele, cieszyli się wielkim prestiżem. Pozostali jednak poddani osądowi przywódców społeczności, którzy z większą lub mniejszą swobodą mogli ich dopuścić na urzędy kierownicze. Zamiast w nieredukowalny sposób przeciwstawiać się charyzmatom i posługom, postrzegano je jako uzupełniające się w swojej ogromnej różnorodności, pod przewodnictwem Ducha Świętego. Wczesne społeczności, dalekie od bycia niewolnikami anarchii charyzmatycznej lub demokratycznej, kierując się tradycjami synagogalnymi, kapłańskimi, esseńskimi lub innymi, utworzyły organizacje - kościoły - pod kierownictwem odpowiedzialnych przywódców, wyposażonych w odpowiednią władzę. Nawet pobieżna dyskusja na temat władzy we wczesnym Kościele musi mieć na uwadze trzy uzupełniające się rzeczywistości, o których właśnie wspomnieliśmy (formy konstytucyjne, szafarze i charyzmaty, doktryny eklezjologiczne), umieszczając je możliwie najdokładniej w czasie i przestrzeni. Nie wystarczy wymienić rodzaje instytucji i modele socjologiczne, które wyłaniają się ze struktur kościelnych pierwszych trzech stuleci: należy zwrócić uwagę na to, jak samo pojęcie władzy ulegało przemianom pod wpływem kontekstu. Tradycja chrześcijańska uznawała przede wszystkim Boski autorytet, podstawę prawdy doktrynalnej i moralnej; autorytet Pisma Świętego ; zasady wiary ; i apostołów, uprzywilejowanych świadków i gwarantów tej wiary. Funkcja władzy apostolskiej polega na zapewnieniu niezmienionego przekazywania doktryny otrzymanej od Chrystusa - a Chrystus od Boga - wyjaśnia Tertulian; sukcesja biskupów jest namacalnym dowodem tej tradycji. Gwarantuje autentyczność wiary i trwałość władzy apostolskiej w Kościele . Cyprian wyjaśnia stanowisko Tertuliana wobec nauki Kościoła lokalnego, nosiciela władzy apostolskiej i autentycznej tradycji, ale nie ogranicza do tej tradycji pochodzenia władzy, która rozwinęła się w Kościele: podkreśla także rolę męczenników , identycznych z Ojcami i biskupami zebranymi na soborze. Począwszy od Cypriana, zwykle omawiana jest władza biskupów i kapłanów, ale z podwójnej perspektywy. Ci rzeczywiście obdarzeni z jednej strony władzą wynikającą z ich pozycji w Kościele, z drugiej strony mają także osobistą postawę, która jest ich własna i która nadaje ich działaniom całkowicie szczególny autorytet. Ta ostatnia władza wyraża się jako dignitas, gravitas, sanctitas itp. Na początku nie mylono auctoritas z potestas. Cyprian zauważa z dużą precyzją, że władza biskupia konieczna do sprawowania tej funkcji wywodzi się z władzy, która na mocy tej funkcji przysługuje biskupowi - pro episcopatus vigore et cathedrae auctoritate . Później te dwa pojęcia były coraz bardziej mylone, tym łatwiej, im bardziej władzę biskupa wzorowano na władzach rzymskich. Papież Gelazy odróżnił jednak auctoritas sacra pontificum od regalis potestas ; średniowieczni kanoniści nie dokonywali już tego rozróżnienia i przypisywali papieżowi rzymskiemu plenitudo potestatis. II. Funkcje władzy. Pomijając formy rządów wspólnot apostolskich i postapostolskich, faktem jest, że od II w. n.e. wszystkim kościołom chrześcijańskim narzucono episkopat monarchiczny. Pomijając skromne początki tej instytucji i etapy jej rozwoju, opiszemy jej różne aspekty w okresie, gdy episkopat objawił cały swój potencjał. Teksty z II i III w. obszernie ilustrują naturę tej władzy, którą zawsze uważano za boską. Zgadzają się co do tej zasady doskonale i nie widzą w wyborze biskupa ani delegacji wspólnoty, ani przeniesienia na biskupa praw i uprawnień, które pierwotnie posiadały kolegialnie kolegium prezbiterów. Jeszcze mniej mówią o przejęciu świętych praw i władzy, pierwotnie posiadanych przez "lud Boży", na korzyść biskupa. Dla Hipolita Rzymskiego poprzez święcenia Duch Święty zstępuje na biskupów, którzy są następcami apostołów, arcykapłanów, lekarzy, pasterzy i odpowiedzialnych przywódców w Kościele . W Tradycji apostolskiej modlitwy święceń poświadczają, że istota obrzędu polega na przekazywaniu tej świętej władzy poprzez nałożenie rąk. Tutaj widzimy początek późniejszych, klasycznych elementów doktryny o władzy święceń i tzw . władza sądownicza. Ponadto do władzy jurysdykcji i urzędu pasterskiego Ojcowie włączyli władzę Urzędu Nauczycielskiego, aby przypisać biskupowi potrójną godność Chrystusa jako kapłana, proroka i króla. Sformułowania te, zainspirowane bardziej Pismem Świętym niż analizą prawną sprawowanych funkcji i władzy rzeczywiście posiadanej przez biskupów, wyraziły przekonanie, że władza biskupa rozciąga się na wszystkie dziedziny życia Kościoła: jednym słowem, biskup ma swobodę sprawowania władzy Kościół według własnej woli i jest odpowiedzialny tylko przed Bogiem. Cyprian dobitnie podsumował tę opinię: "Każdy musi uznać, że biskup jest w Kościele, a Kościół w biskupie; jeśli ktoś nie jest z biskupem, ten też nie jest w Kościele". Cyprian jako pierwszy posłużył się także pojęciem kolegium na oznaczenie komunii między biskupami ; wręcz podkreślał, że poza tym powszechnym kolegium biskup sam w sobie nie ma ani władzy, ani godności . Władza była umacniana w Kościele na trzy główne sposoby: (1) przez formułowanie praw, (2) przez egzekwowanie sprawiedliwości i (3) przez tłumienie błędów. Władza legislacyjna. Odbywało się to poprzez poszczególne elementy jurysdykcyjne, rozumiane jako stanowiące wzajemnie całość dla dobra Kościołów. Chronologicznie władzę tę po raz pierwszy sprawowali: (1) biskupi na poziomie Kościoła lokalnego; następnie (2) w szerszym kontekście prawodawstwa soborowego (z 2. połowy II w.); i wreszcie (3) na poziomie ustawodawstwa papieskiego, które miało tendencję do uniwersalizacji, podobnie jak sobory ekumeniczne. 1. Nie zachowało się żadne ustawodawstwo biskupie w formie statutów biskupich (lub synodów), które panowały dopiero od wczesnego średniowiecza. Ale takie ustawodawstwo z pewnością istniało od początków episkopatu monarchicznego, chociaż było realizowane w ramach skromniejszych form ustnych recept, praktycznych dyrektyw i wszelkiego rodzaju przepisów mających na celu dobro wspólnoty. Jej ślady można odnaleźć w bogatej, anonimowej literaturze, przemawiającej do apostołów (od Listów pasterskich i katolickich po obszerne kompilacje z IV w.: Konstytucje Apostolskie, Testament Naszego Pana, Oktateuch Klemensa i in.). Ogromna różnorodność tematów poruszanych w tych pismach świadczy o ogromnej władzy biskupów w codziennym życiu wspólnoty: moralność, prawo kanoniczne, organizacja społeczna, edukacja, pomoc; wszystkie dziedziny życia chrześcijańskiego, osobiste, rodzinne i społeczne, podlegały ich władzy. Ale jak to było faktycznie praktykowane? Możemy sobie wyobrazić to ćwiczenie na każdym poziomie, od życzliwego paternalizmu po najbardziej sztywny autorytaryzm. Ustawodawstwo soborowe jest najbogatszym i najbardziej skomplikowanym teoretycznie, począwszy od IV w., choć wkrótce znalazło się w konkurencji z ustawodawstwem papieskim. W tym obszarze pojawiły się pewne problemy. Po pierwsze, zakres stosowania kanonów soborowych. Choć prawnie nie kwestionowano powszechnej ważności soborów ekumenicznych (ani ważności rad lokalnych dla decyzji prowincjonalnych), w rzeczywistości (i z prawnego punktu widzenia) było trudne, a często niemożliwe, określenie terytorium objętego kanonami soboru biskupów z różnych miejsc, ale które nie osiągnęły ekumenizmu . Jedynie Afryka stanowiła jedność, gdyż obecność wszystkich jej prowincji na soborze plenarnym gwarantowała stosowanie kanonów do całości i do każdego regionu. Ale czy to samo można powiedzieć o radach lokalnych Włoch, Galii czy Hiszpanii? A na czym opierała się ich władza ustawodawcza? Biskupi, rozpatrywani indywidualnie, z pewnością mieli tę władzę nad swoimi własnymi kościołami; mogli zatem posługiwać się nim na naradzie i wspólnie podejmować decyzje, których ich stada zobowiązane były przestrzegać. A co by było, gdyby nie zatwierdzili tej decyzji? Czy zgoda większości była dla nich wiążąca? I jakim prawem, jeśli prawdą jest, że wszyscy biskupi mieli ten sam charyzmat? Ten sam problem dotyczył także biskupów nieobecnych i niereprezentowanych. Czy w tych przypadkach od biskupów nie wymagano wyrażenia konsensusu w sprawie decyzji soborowych, do opracowania których nie przyczynili się lub których wyraźnie nie zatwierdzili w momencie ich formułowania? Wydaje się, że ta samodyscyplina miała charakter zasadniczo moralny, a nie prawny i była uzasadniona potrzebą wspólnych standardów w społeczeństwie chrześcijańskim. We wczesnym Kościele, gdzie doktryna i tradycja, działanie i nauczanie, sakramenty i dogmaty były ze sobą nierozerwalnie związane, biskup nie mógł z własnej woli modyfikować wszędzie przyjętej tradycji ani wywyższać ponad jej akceptowaną wartość szczególnego obrzędu, który nie było istotne lub miało jedynie charakter lokalny, gdyż "jest rzeczą słuszną, aby całość przeważała nad różnymi częściami", jak mówi św. Augustyn . Musimy zatem wziąć pod uwagę dwa czynniki zewnętrzne, które odegrały ważną rolę w przyjęciu kanonów soborowych: z jednej strony Ojcowie grozili najcięższymi sankcjami (detronizacja, ekskomunika itp.) biskupom, którzy odmówili ich przestrzegania; z drugiej strony przyszedł czas, gdy cesarz uświęcił decyzje soboru (zwołanego dla ściśle określonych celów) jako prawa świeckie, towarzysząc im sankcjom. Gdyby ten akt cesarski nie przyznał kanonom ich władzy, nie mógłby przyczynić się do zapewnienia ich przestrzegania. Od badanego okresu (IV-V w.) ustawodawstwo wykształciło hierarchię opartą na prestiżu poszczególnych zgromadzeń soborowych, na co złożyło się wiele czynników: liczba i pochodzenie uczestników, sława obecnych biskupów, wola księcia. Musimy także wziąć pod uwagę tradycję literacką i zmiany w przekazie tekstowym. Augustyn sformułował pewne zasady w tej delikatnej kwestii: kanony soborów generalnych mają pierwszeństwo przed kanonami soborów lokalnych; nowsze decyzje mogłyby uchylić wcześniejsze decyzje o równej mocy . W V w. papiestwo oparło władzę soboru na jego wspólnocie ze stolicą rzymską. Dla Gelazjusza męski gesta synodus był tym, co było sprzeczne z Pismem Świętym, nauką Ojców i normami kościelnymi, czego nie akceptował cały Kościół, a przede wszystkim czego nie aprobował Rzym. Od początku III w. w sprawach dyscyplinarnych interweniowało papiestwo, jednak nie jest jeszcze możliwe dokładne określenie obszarów, których dotyczyły te orzeczenia (na pewno Rzym; prawdopodobnie środkowe i południowe Włochy oraz wyspy, których Rzym był stolicą; ale inne regiony). Korespondencja Cypriana potwierdza autonomię Afryki w zakresie dyscypliny. IV w. pokazuje postęp w tej dziedzinie, wraz z wydawaniem dekretów. List Syrycjusza do Himeriusza wydaje się odpowiedzią lub reskryptem stylizowanym na wzór relacji, zgodnie z praktyką kancelarii cesarskiej, nie była to jednak jedyna forma interwencji biskupa rzymskiego. Mógł przekazywać decyzje synodu rzymskiego biskupom prowincji lub odpowiadać na zapytania biskupa lub ustanawiać nowe zasady na mocy własnej władzy. To bezpośrednie prawodawstwo rozwijało się nieprzerwanie od czasów Innocentego I (401-407), osiągając swój szczyt za czasów Leona Wielkiego, Gelazjusza i Hormisdasa. Biskupi rzymscy uzasadniali swoją władzę ustawodawczą autorytetem w sprawach doktrynalnych i dyscyplinarnych; odwoływali się do ich prymatu, opierając się na Tu es Petrus; powoływali się także na konieczność posiadania władzy dyscyplinarnej jako warunku i znaku jedności wiary. W pierwszych dekretach papieże byli bardzo ostrożni; zamiast autorytatywnie narzucać swoje dyrektywy i grozić sankcjami przestępcom, zachęcali do przestrzegania zasad poprzez braterskie nawoływania i nieustanną modlitwę (np. Syricjusz do Himeriusza; Syricjusz do biskupów Afryki; Innocenty I do Victricius z Rouen). Z niezwykłą dbałością o poszanowanie tradycji, obficie cytując Pismo Święte oraz odwołując się do zwyczajów i decyzji Ojców (tj. biskupów zebranych na soborze i własnych poprzedników na Stolicy Piotrowej). Pod wielkim V w. papieży, zdecydowanych obrońców prymatu rzymskiego, wzmocniono normatywny charakter dekretałów. Odpowiedź zachęcająca do obserwacji przepisu stała się normą legislacyjną o bardziej powszechnym i trwałym znaczeniu, której nigdy nie można było kwestionować. Władza sądownicza. Istniały trzy instancje tej władzy: papież, sobór i biskup. Pierwsze dwa były przypadkami wyjątkowymi, stosowanymi w sprawach poważnych i głównie w sprawach doktrynalnych. Dopiero na późnym etapie papież i sobór stały się sądami apelacyjnymi i rewizyjnymi. Zwykłym przykładem tej władzy był biskup, audientia episcopalis. Sprawiedliwość karna. Biskup, jako odpowiedzialny zwierzchnik swojej wspólnoty, miał prawo orzekać o tłumieniu błędów (odchylenia doktrynalne, uchybienia dyscyplinarne). Jednakże taki system, odpowiedni dla małych wspólnot wczesnego Kościoła, wkrótce okazał się niewystarczający; potrzebne były zatem trybunały do osądzania biskupów. Od IV w. pojawił się bardziej złożony system. Jurysdykcja karna nie była już powierzana specjalnym trybunałom, ale była zapewniana w drodze różnych postępowań prawnych, których kompetencje nie we wszystkich przypadkach były dobrze określone, ponieważ dominowała zasada hierarchii. Biskup, metropolita, sobór, prymas i papież mogli ocenić, jakie kary zastosować. Z tego powodu w postępowaniu soborowym istniały także różne stopnie, od rady lokalnej lub regionalnej po ekumeniczną. W V w. postęp w prymacie rzymskim rozszerzył procedurę odwoływania się do Rzymu.

WNIEBOWSTĄPIENIE Dzieje Apostolskie 1:9-11 opisują wniebowstąpienie Jezusa 40 dni po jego zmartwychwstaniu na Górze Oliwnej . Kościół pierwszych wieków, który razem w Wielkanoc obchodził śmierć, zmartwychwstanie i uwielbienie Pana, nie obchodził święta Wniebowstąpienia. Wniebowstąpienie jako specyficzne święto powrotu Chrystusa do Ojca, przypadające czterdziestego dnia po Wielkanocy, datuje się na koniec IV w. Na Wschodzie pierwszymi świadectwami są (1) Konstytucje Apostolskie, które podają, że ok. 380, pierwsza odrębna uroczystość Wniebowstąpienia czterdziestego dnia po Wielkanocy, podczas gdy Zesłanie Ducha Świętego stało się świętem Ducha Świętego; (2) Grzegorz z Nyssy w 388; oraz (3) Jan Chryzostom 386-397 . Pierwsze świadectwa na Zachodzie to Chromatius z Akwilei, sprzed 408 r. i Filaster z Brescii, 380-390. Augustyn nadal nazywa to święto Quadragesima Ascensionis: jego kazania poświadczają liturgiczne użycie Hippo, niewątpliwie także Kartaginy. Pierwszą wzmianką o Jerozolimie jest lekcjonarz ormiański (417-ok. 438); dla Rzym, Leon I, 444-445; Formuły euchologiczne Sacramentarium Leonianum są najstarszymi w liturgii rzymskiej. Wizygotycki Liber Commicus może zachować prymitywny system Mszalnych czytań z liturgii latynoskiej, którymi są: 2 Krl 2:1-15; Dzieje Apostolskie 1:1-11; Łk 24,36-53. Dwa ostatnie czytania są wspólne dla liturgii bizantyjskiej. Wydaje się, że wraz z reformą karolińską stosowanie tych dwóch odczytań stało się powszechne. W VII w. święto objęto czuwaniem, w XI w. oktawa. Brescia: przed 391; Akwilea: przed 408; Jerozolima: ok. 450; Rzym: przed 461 r.

WNIEBOWSTĄPIENIE IZAJASZA (apokryf) Wniebowstąpienie Izajasza jest tekstem żydowsko-chrześcijańskim (prawdopodobnie nie żydowskim), na który wpływ ma apokaliptyka; przypuszcza się, że istnieje żydowska legenda, być może powiązana z Qumran i cytowana w Heb 11:37. Tekst powstał na przełomie I i II w., prawdopodobnie w Palesstynie (Judea) lub w Antiochii. Oryginalny tekst był w języku greckim, ale pozostały tylko jego fragmenty; całe dzieło istnieje w wersji etiopskiej i koptyjskiej oraz fragmentarycznie w łacinie; tekst był używany przez katarów. Obok Wniebowstąpienia Izajasza istnieje grecka legenda, która wywodzi się z innej wersji. apokryf dzieli się na dwie części: pierwszą , hagiograficzny midrasz (być może rozwinięcie legendy żydowskiej), szczyty śmierci proroka Izajasza, przecięte na pół drewnianym toporem w miejscu rozkaz niegodziwego króla Manassesa, podburzony przez proroka Bekirę. Druga część , wizja Izajasza, opowiada o jego wniebowstąpieniu do siódmego nieba, gdzie uczestniczy on w boskiej liturgii i towarzyszy Chrystusowi (Umiłowanemu) w jego zstąpieniu - nierozpoznanym przez sfery - do szeolu; fragment ten opowiada o ziemskim życiu Jezusa. W tekście wyraźnie widać tendencje docetystyczne. Następnie Jezus wstępuje do nieba w pełnej chwale. Tekst zawiera pewne elementy gnostyckie; Syn i Duch są podporządkowani Ojcu. Tekst był znany i używany przez ojców Kościoła.

WODNICY. O używaniu wody zamiast wina w Eucharystii wspominają teksty apokryficzne; Filaster nazywa tych, którzy sprawują Eucharystię w ten sposób aquarii. Ireneusz przypisuje tę praktykę Ebionitom i interpretuje ją teologicznie: wynika ona z odmowy wiary w zjednoczenie Boga i człowieka w Chrystusie, stąd w dalszym ciągu oczekują oni na Syna Człowieczego i wierzą, że nadal znajdują się w stanie "stary Adam". Dla Klementa akwariami są Enkratyci . Cyprian potępia sprawowanie Eucharystii z wodą, nie identyfikując jej praktykujących ; Teodoret zna ich jako uczniów Tacjana pod nazwą "Hydroparastatae" lub "Encratites". Utożsamiani z Manichejczykami, są potępieni przez różne prawa

wykonawca : Osoba, która gromadzi i ocenia twój majątek, segreguje dochody i innych podatków oraz rozdziela aktywa.

Web 2.0: Zestaw narzędzi umożliwiających ludziom budowanie kontaktów społecznych i biznesowych, udostępnianie informacji i współpracę nad projektami online (w tym blogi, strony wiki, serwisy społecznościowe i inne społeczności internetowe oraz światy wirtualne).

Web 3.0 : Połączenie technologii, które dodaje inteligencji i zmienia sposób interakcji ludzi z siecią i odwrotnie (obejmuje sieć semantyczną, sieć mobilną i Internet immersyjny)

wirus : Fragment kodu programu wstawiony do innego programu w celu spowodowania nieoczekiwanego i zazwyczaj niepożądanego dla ofiary zdarzenia.

wirtualna sieć prywatna (VPN): prywatna sieć danych, która tworzy bezpieczne połączenia lub "tunele" przez zwykłe łącza internetowe.

wyraźne gwarancje : określone oświadczenia sprzedawcy, na których polegają kupujący w odniesieniu do kupowanych towarów.

weksel własny : pisemna umowa z obietnicą zapłaty dostawcy określonej sumy pieniędzy w określonym czasie.

wartości niematerialne i prawne: aktywa długoterminowe (np. patenty, znaki towarowe, prawa autorskie), które nie mają rzeczywistej postaci fizycznej, ale mają wartość.

wyłączna dystrybucja : dystrybucja, która wysyła produkty tylko do jednego punktu sprzedaży detalicznej na danym obszarze geograficznym.

Wartość: Dobra jakość za uczciwą cenę. Kiedy konsumenci obliczają wartość produktu, patrzą na korzyści, a następnie odejmują koszt, aby sprawdzić, czy korzyści przewyższają koszty

wycena psychologiczna : ustalanie cen towarów i usług w punktach cenowych, które sprawiają, że produkt wydaje się tańszy niż jest w rzeczywistości.

wynegocjowana umowa o zarządzanie pracą (umowa o pracę): Umowa, która nadaje ton i wyjaśnia warunki, na jakich kierownictwo i pracownicy zgadzają się funkcjonować przez pewien okres czasu.

wadj : kolor zielony.

wadj-en-Bakh: "Zielony Kamień Wschodu", beryl.

wadjet: symbol Oka Ré.

waret: otchłań, z której powstał Ré.

wedjau: amulet boga.

Wepet-renpet: Nowy Rok.

wareret: podwójna korona faraonów.

wewnętrzna nagroda: osobista satysfakcja, którą odczuwasz, gdy osiągasz dobre wyniki i realizujesz cele.

wzbogacenie pracy: strategia motywacyjna, która kładzie nacisk na motywowanie pracownika poprzez samą pracę.

Wykres Gantta: Wykres słupkowy pokazujący kierownikom produkcji, nad jakimi projektami aktualnie trwają prace i na jakim etapie się znajdują.

Wzajemność: relacja, w której następuje wzajemny akt wysyłania i odbierania wiadomości między dwojgiem ludzi

Wskazówki paralingwistyczne: wysokość, głośność, rytm, akcent i intonacja głosu, których używa mówca, aby podkreślić komunikację w celu zapewnienia słuchaczowi przejrzystości

Wysokość: dźwięk głosu, wysoki lub niski

wirtualna korporacja: Tymczasowa organizacja sieciowa złożona z wymiennych firm, które dołączają i odchodzą w razie potrzeby.

wielozadaniowe, samozarządzane zespoły: grupy pracowników z różnych działów, które współpracują ze sobą w perspektywie długoterminowej.

wysoka struktura organizacyjna : Struktura organizacyjna, w której piramidalny schemat organizacyjny byłby dość wysoki ze względu na różne poziomy zarządzania.

władza scentralizowana : Struktura organizacyjna, w której władza decyzyjna jest utrzymywana na najwyższym szczeblu zarządzania w centrali firmy.

władza zdecentralizowana: struktura organizacyjna, w której uprawnienia decyzyjne są przekazywane kierownikom niższego szczebla, lepiej zaznajomionym z warunkami lokalnymi niż kierownictwo centrali.

wizja: kompleksowe wyjaśnienie, dlaczego organizacja istnieje i dokąd zmierza.

wykorzystywanie informacji poufnych: nieetyczne działanie, w ramach którego osoby posiadające dostęp do informacji poufnych wykorzystują prywatne informacje firmowe w celu zwiększenia fortuny własnej lub rodziny i przyjaciół.

wykup lewarowany (LBO): Podjęta przez pracowników, kierownictwo lub grupę inwestorów próba zakupu organizacji głównie poprzez pożyczkę.

Powrót

---

[ 114 ]

---